Isfahan University of Medical Sciences الگوی شخصیت سالم از دیدگاه اسلام و مقایسه آن با روانشناسی شخصیت The normal Personality pattern of Islam view and comparison with personality psychology Seyyed Salman Alavi Msc in Psychology Isfahan University of Medical Sciences

کلیات فطرت خداجو، خرد حقیقت جو و حقیقت پذیر انسان، آن گاه که دست به دست یکدیگر دهند، شخص، چشمانی بینا و بصیرتی ژرف خواهد یافت، بصیرتی که او را به سوی مشاهده اندیشه و کشف حقیقت می‏راند. این افراد همان اولوالالباب یا صاحبان خرد هستند که در آفرینش آسمان‏ها و زمین و گردش شب و روز می‏نگرند، و نشانه‏هایی را می‏بینند. این انگیزش آن قدر قوی است که شب و روز، در حال ایستاده، نشسته و به پهلو خوابیده شخص سالم را آرام نمی‏گذارد، و آن وقت به این حقیقت روشن دست می‏یابند که هستی، با این همه رمز و راز و گستره و ژرفا، بی‏هدف آفریده نشده و بی‏معنی نیست. و این بصیرت به دست آمده از فطرت، خرد، اندیشه و اراده حق‏جویی انسان را به اساسی‏ترین درک ممکن درباره هستی رهنمون می‏شود: دیدن هستی آفرین در برگ برگ دفتر هستی. و سرانجام، نجوایی عاشقانه و دل انگیز: (خدایا! صدای منادی ایمان را شنیدیم و ایمان آوردیم) و آرزوی رسیدن به درجه ابرار را داریم .( آیات ۱۸۹ تا ۱۹۵ سوره آل عمران )

معيارهاي شخصیت سالم ازدیدگاه اسلام معيارهاي شخصیت سالم ازدیدگاه اسلام منظور ما از انسان سالم و انسان کامل در قرآن به اجمال روشن است. انسان سالم از دیدگاه قرآن کسی است که در گام اول بیمار نباشد مثلاً چشم و گوش بینا و شنوا و دلی روشن بین داشته باشد، (صمّ بکم عمی) نباشد، و از سوی دیگر از آنچه دارد استفاده بهینه و شایسته کند، نیروهای ارزشمند فکری، روحی و بدنی خود را بیکار نگذارد و خود را در مسیر رشد و رسیدن به کمال نهایی قرار دهد،وی بایستی بر اساس تعليم ديني فردي باشد که رفتارش در بعد اعتقادي و نگرشي ، احساسی و عواطفی و سلوک فردي و اجتماعي از فطرت او ریشه گرفته و مطابق با ارزش هاي الهي باشد.

معيار هایی برای سالم بودن شخصیت مطابق با تعالیم اسلام معيار هایی برای سالم بودن شخصیت مطابق با تعالیم اسلام     الف: به حقیقت انسانی سلیم النفس باشد و در راه کمال و تهذیب نفس و خودسازی تلاش بسیار کند تا در زندگی رستگار شود. همانگونه که خداوند در قرآن می فرماید : قد افلح من زکيها     ب : انسان سالم بایستی یک شخصیت علمی،مذهبی و در مجموع چند بعدی باشد همانگونه که در اسلام انسان سالم و کامل فردي است که ارزشهاي انساني در او به صورت متوازن و هماهنگ رشد یافته باشد .     ج : انسان سالم بیشتر متوجه به امور معنوی است و از هر گونه قيد و بند مادي و موانع دنيوي در مسير کمال آزاد است .     د : عشق به حق و حقيقت از ديگرمعيارهاي انسان سالم است . ه: انسان سالم نماز اول وقت را هیچگاه فراموش نخواهدکرد. »الذين آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله الابذکر الله تطمئن القلوب »(انسان سالم براي آرامش يافتن و تسكين اضطراب همواره به ياد خداست و یکی از جلوه های یاد خداوند نماز اول وقت است). و : دوست داشتن خود و ديگران ، احترام به خود و ديگران ، تقويت افراد به جاي تخريب شخصيت ديگران و تکريم شخصيت ديگران ، همچنانکه این مسئله در اساس بهداشت روان و شخصیتهای سالم وجوددارد.« کسي که خود و ديگران را دوست دارد در زندگي شاد و خوشحال است » افراد سالم احساس خوبي نسبت به ديگران دارند.آنها کوشش مي کنند تا ديگران را دوست بدارند و به آنان اعتماد کنند .

ز: جستجو و درک حقایق و معانی جدید در مورد مسائل دینی: از نظر اسلام ،انسان سالم، تشنه دانستن و فهمیدن است ،انسانهایی که دارای فطرت بیدار هستند، از وقتی که چشم بدین جهان باز می‏کنند کنج کاوی بی‏صبرانه‏ای آنها را برای دانستن به حرکت در می‏آورد، مانند کنج کاوی آغاز کودکی. حس نیاز به دانستن در آنها قوی است، اما فقط دانستن آنها را ارضا نمی‏کند، عطش شدیدتری آنها را به سوی فهمیدن می‏راند، فهمیدن و نفوذ در ژرفای حقایق. ممکن است در دانستن، بسیاری از انسانهای عادی یا حتی ناسالم، با انسانهای سالم مساوی باشند، اما تفاوت اساسی در فهم و درایت است؛ انسانهای سالم آنچه را می‏دانند تلاش می‏کنند بفهمند و تا به فهم آن دست نیافته‏اند از پای نمی‏نشینند. آنان ممکن است (احتمال)های فراوانی را در نظر بگیرند، با مشاهده شنیدن و در نهایت فهمیدن با تعقل و مراجعه به فطرت خود به ارزیابی می‏پردازند و حق را از ناحق، خوب را از بد، روا را از ناروا تشخیص می‏دهند، و در سایه چنین درکی حرکت به سوی مقصود را ادامه می‏دهند . ح: جلوه هایی از صبر و شکيبايي ، مهرباني ، دلسوزي ، تعهد ، توجه به عقل و استدلال ، عشق و عرفان و صدها معيار و ملاک ديگر از خصوصيات انسان سالم در مکتب اسلام است . آنان که خدا را در حال ایستاده و نشسته و آن گاه که بر پهلو خوابیده‏اند، یاد می‏کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین می‏اندیشند؛ (و می‏گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده‏ای! منزّهی تو! ما را از عذاب آتش نگهدار!

- در آخر لازم بیان شود تمامی معیارهایی که برای سلامت شخصیت و روان از دیدگاه اسلام گفته شد دیدگاههایی است که روانشناسی جدید و مخصوصاً نظريه انسان گرايی و در دیدگاههای افرادی چون مازلو،آلپورت،راجرز و دیگران دیده می شود و این دیدگاهها از آن حمایت می کند .نکات مهم این دیدگاه عبارتند از :     الف : نخستين معيار بلوغ رواني توانايي گسترش خويشتن است . يعني گسترش ارتباطات اجتماعي «خود محور نبودن»     ب : دومين معيار سلامت و بلوغ به ارتباط سالم ، صادقانه و صميمي با خانواده و دوستان بستگي دارد .     ج : سومين معيار سلامت را امنيت عاطفي مي دانند.     د: چهارمين معيار را ، هوش کنشي(Operational Intelligence) يا عقل سليم مي دانند .     هـ: جهت مندي : يعني فرد بالغ به سوي هدف يا اهداف انتخاب شده وي در حرکت باشد.     و: رشد و شکوفايي استعدادهاي دروني به عنوان انسان منحصر به فرد(خودشکوفایی یا Self Actualization)

بحث و نتیجه گیری به طور کلي شخصيت بهنجار و سالم از نظر اسلام و روانشناسی جدید شخصيتي است که در آن جسم و روح انسان متعادل باشد و نيازهاي هر کدام ارضاء شود . انساني که داراي شخصيت بهنجار است به جسم و سلامت و نيرو مندي آن اهميت مي دهد و نيازهاي آن را در حدودي که شرع مقدس اجازه مي دهد برآورده مي سازد و همزمان با آن به خدا ايمان مي آورد عبارت و اموري را که موجب رضايت خدا هستند ، انجام مي دهد و از اعمالي که موجب خشم خدا مي شود اجتناب مي کند . لذاست که خداوند می فرماید :آگاه باشید (دوستان و) اولیاء خدا، نه ترسی دارند و نه غمگین می‏شوند! همانا که ایمان آورده‏اند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز می‏کردند. در زندگی دنیا و آخرت، شاد (و مسرور)ند و وعده‏های الهی تخلف ناپذیر است! این است آن رستگاری بزرگ، سخن آنها تو را غمگین نسازد! تمام عزت (و توانایی) از آن خداست. ودر آخر انسان سالم از نظر اسلام :انسان رشید، دل‏انگیز و انسانی است .خدایا در زندگی مارا عاقبت به خیر بگردان و مار ا در آخرت با اولیاء،صالحین و شهداء محشور بفرما

منابع : 1) مفهوم سلامت روان شناختي تاليف سيامک خدا رحيمي . 2) آداب تعليم و تعلم در اسلام – شهيد ثاني . 3)روانشناسی شخصیت ،نوشته شولتز ترجمه دکتر یوسف کریمی و همکاران. 4)قرآن کریم