اهداف آموزشي فصل پس از مطالعه اين فصل توانايي هاي زير را كسب مي كنيد: با پيايندهاي الكترونيكي و انواع آن ها و نيز پايگاه هاي اطلاعاتي آشنا مي شويد. مزايا و معايب پيايندهاي الكترونيكي را از ديدگاه هاي مختلف مي شناسيد. مسائل مربوط به توزيع و اشتراك و دسترسي وقيمت گذاري پيايندها را خواهيد شناخت. با انواع نظام ها و اطلاعات درون خطي و پايگاه هاي اطلاعاتي آشنا مي شويد.
سيري در گذشته و نگاهي به آينده سيري در گذشته و نگاهي به آينده انسان دانسته هاي خود را به شكل هاي گوناگون ظبط نگه داري و منتقل كرده است. لوح هاي سنگي، چوبي و گلين و بعدها پاپيروس و كاغذ و در عصر جديد انواع رسانه هاي الكترونيكي از جمله محمل هايي هستند كه در صنعت نشر استفاده مي شود. ادواري ها از ميان ساير انواع منابع اطلاعاتي بيش از بقيه و حتي نسبتا پيش از انها از محمل هاي الكترونيكي تاثير پذيرفته اند. نخستين نظام جست و جوي اطلاعات كتابشناختي به صورت درون خطيon lilne)) در دهه 1960 توسط شركت توسعه نظام ها the system development corporation))بوجود آمد و در اواسط دهه 1970 متن كامل به صورت درون خطي در دسترس قرار گرفت. از پيشگامان آن مي توان "نظام اطلاعات حقوقي ALEXIS)) و "نظام اطلاعاتي اخبار" NEXIS)) را نام برد.
ادامه... در ابتدا توزيع محلات الكترونيكي در اينترنت با پست الكترونيكي صورت مي پذيرفت. نگه داري و مديريت فهرست مشتركين به عهده نرم افزار خدمت گزار فهرستLIST SERVER)) بود و علاقه مندان به دريافت يك مجله خاص از طريق گروه هاي خبري(NEWS GROUP) و گروه هاي هم علاقه INTERESTED GROUPS)) اقدام مي نمود. تنها تفاوت آن اين بود كه مشتركين به جاي مباحثات عمومي، ادواري ها را از طريق همين فهرست ها و گروه ها دريافت مي كردند. مشتريكين ابتدا چكيده و اطلاعات كتابشناختي مقالات را از طريق پست الكترونيك دريافت مي نمودند و در پايان هر چكيده، شماره ارجاع يا نام فايل يادداشت شده بود و علاقه مندان به دريافت متن كامل مقاله از طريق پروتكل انتقال فايلfile transfer protocol(FTP))) وارد رايانه خدمت دهنده SERVER)) مورد نظر مي شدند و مقاله مربوط را به رايانه خود منتقل مي كردند. البته در مواردي كه تعداد صفحات مقاله كم بود امكان دريافت مقاله از طريق پست الكترونيك نيز وجود داشت.
ادامه... با گسترش روز افزون اينترنت و توسعه سخت افزارها و نرم افزارها و همچنين افزايش استفاده از اينترنت توسط محققان و دانشمندان، برخي از ناشران كتاب و مجلات علمي به خصوص ناشران عمده بيش از پيش به ارائه مجلات الكترونيكي از طريق اينترنت روي آورده اند و كماكان معادل چاپي آن را نيز منتشر مي كنند. اين كه چه وقت وقت چاپ كاغذي اين مجلات متوقف خواهد شد، مشخص نيست. از طرف ديگر، تعدادي از كتابداران و دانشمندان در مورد ارتباطات جديد علمي در عصر اينترنت مطالعه مي كنند. آنها نگرشي جديد به آموزش عالي و تحقيقات را مطرح مي كنند. طبق اظهارات آنان، نظامم انتشارات سنتي و دانشگاهي به طور حتم ادامه خواهد يافت و نيز گفته ميشود براي مديريت انتشارات علمي در عصر الكترونيك، به شبكه هاي تجاري( يعني ناشران) نيازي نيست. از ديدگاه اين صاحبنظران، در بيشتر مراكز پژوهشي و آموزش عالي كشورهاي توسعه يافته زير ساخت هاي لازم در زمينه شبكه، سخت افزار و نرم افزار وجود دارد و دانشمندان را قدر خواهد ساخت خود به طور مستقل و بي نياز از علاقه هاي تجاري، نظام هاي ارتباطي خود را اداره نمايند.
انواع ادواري هاي الكترونيكي ادواري هاي الكترونيكي را با توجه به ويژگي هاي مختلف به دسته هاي گوناگوني مي توان تقسيم كرد بر اساس شكل انتشارات يا نوع فن آوري ادواري هاي الكترونيكي بر اساس شكل انتشار به 2 دسته كلي تقسيم مي شوند:1) مجلات يا ادواري هاي قابل حملPORTABLE)) مانند ديسك لرزان، ديسك نوري، دي وي دي و غيره ذخيره مي شوند كه بايد براي استفاه د ركتابخانه موجود باشد؛ 2) ادواري هاي درون خطي كه تمامي فرايندهاي توليد، توزيع و دسترسي به آن ها از طريق شبكه هاي اطلاعاتي مانند اينترنت انجام ميشود. بر اساس محتوا ادواري هاي الكترونيكي از نظر محتوا به انواع مختلف زير تقسيم مي شوند: الف) بعضي از ادواري هاي الكترونيكي حاوي اطلاعات كتابشناختي يا فهرست مندرجات يك يا چند مجله از يك ناشر يا موجود در يك كتابخانه ودر مواردي همراه با چكيده مقاله هاي آن هستند. ب) فقط حاوي اطلاعات كتاب شناختي يا اطلاعات كتابشناختي و چكيده مقالات چندين مجله در يك حوزه موضوعي، جغرافيايي يا غيره هستند. همچنين فيلد هاي مختلفي مانند كليدواژه، موضوع، نشاني پستي و الكترونيكي نويسنده و غيره را نيز مي توان به اين پيشينه ها اضافه نمود. شكل چاپي اين ادواريها را نمايه نامه يا چكيده نامه و شكل الكترونيكي آنها را بيشتر پايگاه هاي اطلاعاتي كتابشناختي نيز مي گويند كه خود انواع گوناگوني دارند. ج) مجلات متن كامل د) براي روزامد ساختن دايره المعارف ها، سالنامه ها و منابع مرجع ديگر منتشر مي شوند.
... روش ذخيره محتوا و نرم افزار مورد استفاده روش ذخيره محتواي مجله نيز مي تواند مبنايي براي دسته بندي مجلات الكترونيكي به مجلات تمام متن، تمام تصوير، مجلات فرا رسانه اي، فرامتني وغيره باشد. فايل هاي پي دي اف، اچ تي ام ال، وُرد، اكسس بايد نرم افزارهاي مربوط نصب شود. گاهي لازم است از سخت افزارهاي ويژهاي مانند بلندگو براي گوش دادن به فايل هاي صوتي استفاده شود. براساس قيمت ادواري هاي الكترونيكي از نظر قيمت به ادواري هاي رايگان و تجاري تقسيم مي شوند. بر اساس داوري و ويرايش مجلاتي كه داوري و ويرايش مي شوند و مجلاتي كه داوري نمي شوند. بر اساس روش تهيه الف) ادواري هايي كه از طريق اشتراكSUBSCRIPTION)) سالانه تهيه مي شوند. ب) ادواري هايي كه از طريق دريافت مجوز يا قراردادLICENSE)) تهيه مي شوند. ج) پرداخت هزينه براي مقاله اي خاص د) ادواري هاي رايگان براساس قرينه چاپي ادواري هاي كاملا الكترونيكي وادواري هايي كه قرينه چاپي دارند.
مزاياي ادواريهاي الكترونيكي مزاياي ادواري هاي الكترونيكي از نظر كاربران نهايي سهولت و كاربر پسند بودن جست و جو و تورق الكترونيكي و تنوع آن؛ نرم افزارهاي كاربرپسندUSER-FRINDLY)): اصطلاح كاربرپسند براي نرم افزارها و پايگاه هاي اطلاعاتي به كار مي رود كه استفاده از ان ها اسان است و تقريبا تمام كاربران آن مي توانند به سهولت و با استفاده از تسهيلات مختلف كار جست و جو و بازيابي اطلاعات را انجام دهند. انواع روشهاي معمول جست وجو عبارتند از: جست و جوي سادهsimple search))، در اين روش به راحتي مي توان با تايپ يك كليدواژهkeyword)) در محل مورد نظر كار جست و جو را انجام داد؛ جست و جوي پيشرفتهadvanced search))؛ در اين روش معمولا برگه اي در اختيار جست و جو كننده قرار مي گيرد كه وي مي تواند بخش هاي مختلف آن را تكميل كند، تورقbrows))؛ اين روش بسيار شبيه ورق زدن يك مجله چاپي است. سرعت جست و جو جامعيت و مانعيت جست و جو؛ جامعيت بدان معني است كه تمام اطلاعات مرتبط با موضوع جست و جو بازيابي شود. مانعيت يا دقت يعني فقط همان اطلاعات مورد جست و جو بازيابي شود واز بازيابي اقلام نامرتبط يا ريزش كاذبfals drop)) جلوگيري شود.
... امكان جست وجو در تمام محتوا و ساير اطلاعات كتابشناختي؛ جست وجوي همزمان در چندين شماره از يك مجله يا چندين مجله مختلف؛ براي مثال كارگزاري مانند ingenta select اين امكان را به كاربران مي دهد كه در ميليون ها مقاله از چندين هزار مجله به طور همزمان جست وجو كند. جست و جوي رايگان؛ مانند مثال قبل محتواي روزآمد؛ هزينه پايين تر اشتراك، گاهي با اشتراك مجلات چاپي، نسخه هاي الكترونيكي آن رايگان استفاده مي شود. برخي از ناشران با دريافت 10 تا 30 درصد هزينه اضافي براي مجلات چاپي، معادل الكترونيكي آن را در اختيار كاربران قرار مي دهند. هزينه پايين تر اشتراك؛ گاهي با اشتراك مجلات چاپي، نسخه هاي الكترونيكي آن رايگان استفاده مي شود. برخي از ناشران با دريافت 10 تا 30 درصد هزينه اضافي براي مجلات چاپي، معادل الكترونيكي آن را در اختيار كاربران قرار مي دهند. استفاده از خدمات تحويل مدرك؛ به جاي اشتراك دوره كامل مجله فقط هزينه مقاله هاي استفاده شده را پرداخت كنند. حذف محدوديت هاي زماني و مكاني؛
... استفاده از خدمات اطلاع رساني رايگان و متنوع ناشران؛ ارائه خدمات اشاعه گزينشي اطلاعات، خدمات آگاهي رساني جاري، خدمات فهرست مندرجات و مانند آن توسط ناشران اين امكان را فراهم كرده است كه كاربران همواره از طريق پست الكترونيكي،اطلاعات مورد علاقه خود را بدون مراجعه به مجله هاي الكترونيكي مشاهده كنند. كيفيت مناسب و محيط چند رسانه اي و گرافيكي؛ دسترسي به محتواي رايگان؛ مانند مجله الكترونيكي كتابدار، مجله اطلاع رساني از مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران وغيره. علاوه بر آن بسياري از محققان و دانشمندان مقاله ها و گزارش هاي علمي خود را از طريق اينترنت و به صورت رايگان در اختيار عموم قرار مي دهند. تغيير در رفتارهاي اطلاع يابي؛
مزاياي ادواري هاي الكترونيكي از ديدگاه ناشران سرعت توليد، ويرايش و انتشار؛ بسياري از مراحل توليد، ويرايش و انتشار مانند فرآيند ليتوگرافي،چاپ، صحافي و غيره براي انتشار مجلات و ساير منابع الكترونيكي وجود ندارد. سرعت دسترس پذير ساختن محتوا؛ محتواي مجلات الكترونيكي درون خطي به محض توليد و قرار گرفتن در وب سايت ناشر قابل دسترس است. هزينه پايين توليد ودسترسي؛ مجلات الكترونيكي يك بار توليد و صفحه آرايي مي شود و تمام كاربران مي توانند به طور همزمان از همان نسخه استفاده كنند. بازايابي، تبليغ و دسترسي وسيع تر؛ وب سايت مربوط به بازيابي، تبليغ و دسترسي به محتواي مجلات الكترونيكي درون خطي در تمام شبانه روز و 24 ساعته و حتي ايام تعطيل و در تمام مكان ها قابل دسترس است. ارتباط سريع تر و آسان تر ناشر با عوامل توليد و نشر؛ روشهاي مختلف قيمت گذاري؛ عواملي مانند زمان استفاده، مكان استفاده، تعداد مقاله هاي استفاده شده، تعداد كاربران، نوع سازمان، نوع شبكه، كارگزار و بسياري از عوامل ديگر بر قيمت ها تاثير زيادي مي گذارند.
... ارائه خدمات تحويل مدرك؛ نشر الكترونيكي وتحت وب و امكان ارتباط دائم ناشران با كتابخانه ها و بازار مصرف سبب شده است تا آن ها علاوه بر خدمات اشتراك به ارائه خدمات تحويل مدرك نيز بپردازند. استفاده از خدمات كارگزاران متعدد و بسته بندي مجدد محصولات؛ ناشران، محصولات الكترونيكي خود را مي توانند از كانال هاي مختلف و حتي با بسته بندي هاي گوناگون و مجدد به بازار مصرف عرضه كنند. قابليت هاي گرافيكي و چند رسانه اي فراوان و متنوع محدوديت هاي كم تر براي انتشار مقاله؛ مالكيتownership)) محتوا و بسته بندي مجددrepackaging))؛ محتواي يك منبع الكترونيكي درون خطي دراختيار ناشرآن است. فراگير شدن توليد محتوي توسط افراد حقيقي و حقوقي مختلف و توليد رايگان مجلات الكترونيكي؛ امروزه بسياري از سازمان ها، دانشگاه ها و حتي افراد و دانشمندان به سرعت وسهولت مي توانند مقاله گزارش و هر گونه اطلاعات شخصي، علمي، سازماني و غيره را در محيط اينترنت و به صورت رايگان دراختيار عموم قرار مي دهند. سازماندهي و بايگاني مناسب اطلاعات و ارائه خدمات اطلاع رساني؛
مزاياي ادواري هاي الكترونيكي از نظر كتابخانه ها تمام مزاياي ذكر شده براي مجلات الكترونيكي از ديدگاه كاربران براي كتابخانه ها نيز مصداق دارد. اما برخي از مزاياي ويژه ادواري هاي الكترونيكي درون خطي براي كتابخانه ها عبارتند از: تسهيل اشتراك منابع؛ سفارش ائتلافي و ساير روشهاي گروهي براي دسترسي به ادواري ها، همكاري بين كتابخانه اي ، اشتراك منابع، استفاده از خدمات تحويل مدرك ساير كتابخانه ها، اشتراك در خريد منابع و سفارش ائتلافي استفاده بيشتر از نسخه هاي آزمايشي مجلات؛ استفاده بيشتر از خدمات تحويل مدرك؛ سازماندهي اطلاعات؛ امكان استفاده از انواع روشهاي دسترسي به ادواري ها و حذف محدوديت هاي زماني و مكاني،
... امكان استفاده از خدمات اطلاع رساني متنوع ناشران؛ خدمات اشاعه گزينشي اطلاعات، خدمات selective dissemination of information(SDI))) آگاهي رساني جاريcurrent awareness services(CAS))) و خدمات فهرست مندرجاتTABLE OF CONTENT(TOC))). امكان دسترسي به اطلاعات مديريتي مختلف و كنترل رفتار اطلاع يابي كاربران ارائه خدمات يكپارجه(INTEGRATE) اشتراك و استفاده از ادواريها
مزاياي ادواري هاي الكترونيكي از ديدگاه ساير صاحبنظران كالينز كارول نيوتون اسميت پيش چاپ(preprint) مقالات خود را از طريق شبكه هاي رايانه اي توزيع مي نمايند. اولين سرويس پيش چاپ در حوزه فيزيك توسط پاول گينسپرگ بوجود امد. سال بعد اين سرويس به عنوان يك استاندارد صنعتي غير رسمي ارائه شده و به سرعت هفت سرويس پيش چاپ ديگر در حوزه فيزيك به ارائه خدمات پيش چاپ مي پرداختند.تا فوريه 1993 حدود 8000 مشترك از چندين مركز مختلف وجود داشتند كه ماهانه 600 مقاله به صورت پيش چاپ از طريق آنها ارائه مي شد. پژوهشگران و دانشمندان مي توانند خدمات پيش چاپ را بدون هزينه اضافي و به صورت تابلو الكترونيكي(bulletin borad) اداره نمايند و به همين جهت رقيبان سرسختي براي مجلات چاپي محسوب مي شوند
مشكلات استفاده از ادواري هاي الكترونيكي مالكيت ادواريها؛ مالكيت محتواي ادواري ها متعلق به ناشر آن است ون كتابخانه ها بر اساس قرارداد تنها اجازه دسترسي و استفاده از آن را در همان زمان محدود دارند. شناسايي مجلات و پراكندگي آنها؛ هر كدام از ادواري هاي الكترونيكي داراي نشاني خاصي هستند كه لازم است استفاده كننده از آن اطلاع داشته باشد. انتخاب ادواري هاي معتبر؛ از ادواري هاي بسيار معتبر تا متوسط و بسيار بي ارزش مي توان در اينترنت پيدا كرد. مشكلات استفاده ا ز راهنماها و موتورهاي كاوش؛ در بيشتر موارد نتيجه جست و جو انبوه اقلامي است كه درصد بسيار زيادي از آنها نامناسب است. موتورهاي كاوش تقريبا هر چيزي را بازيابي مي كنند و عدم اگاهي جست و جو كنندگان از فنون جست و جو و امكانات و كاراي موتورهاي كاوش مشكلات فوق رابيشتر مي كند. تنوع نرم افزارها؛ هر ناشر مجلات الكترونيكي از نرم افزاري خاص براي مديريت محتوا و جست و جو كند. عدم دسترسي به سخت افزارها و نرم افزارهاي احتمالي؛ آموزش هاي مختلف براي كتابداران و كاربران نهايي؛
... پيش بيني هزينه ها، تامين و پرداخت آن؛ هزينه استفاده از مجله هاي الكترونيكي بسيار متغير است و بستگي به نحوه استفاده و متغير هاي مختلف ديگر دارد. علاوه بر آن روشهاي گوناگوني براي پرداخت هزينه ها وجود دارد. به خصوص استفاده موثر و مفيد و سريع از بسياري از خدمات ناشران وكارگزاران ادواري ها به فراهم نمودن انواع روش هاي مختلف پرداخت بستگي دارد. ارائه انواع خدمات بانكي، استفاده از كارت هاي اعتباري و روشهاي مختلف انتقال ارز و غيره نقش مهمي در استفاده از منابع الكترونيكي تجاري دارد. خطوط ارتباطي نامناسب؛ مسائل امنيتي و حقوقي؛ تغييرات احتمالي در محتوا، نشاني، مالكيت و غيره؛ روشهاي متفاوت قيمت گذاري؛ مشكل ارزش گذاري و امتياز دهي به اعضاي هيات علمي؛ محدوديت هاي دسترسي؛ انواع روشهاي دسترسي به ادواريهاي الكترونيكي مانند استفاده از گذرواژه، تعريف و تحديد تعداد كاربران براي استفاده همزمان، اعمال محدوديت هاي مكاني و زماني در استفاده از ادواري هاي درون خطي، محدود كردن مقدار استفاده و بسياري از محدوديت هاي ديگر موانعي مختلف براي استفاده از مزاياي دسترسي به اين منابع است. موانع رواني و رفتاري؛ مشكل انتخاب بين ادواري هاي چاپي و الكترونيكي
توزيع، توزيع كنندگان و كارگزاران براي توزيع ادواري هاي الكترونيكي قابل حمل از نظام هاي پستي سنتي استفاده ميشود. دسته اي از ادواري هاي الكترونيكي را به شكل فايل هاي مختلف از طريق پست الكترونيكي ارسال مي كنند. ناشران، كارگزاران، ميزبانان و واسطه هايي كه به ابزارهاي جديد مجهز شده اند، توزيع كنندگان ادواري هاي الكترونيكي به خصوص ادواريهاي درون خطي نيز هستند. استفاده از ادواري هاي تجاري به گذرواژه نياز دارد. واسطه ها يا كارگزاران با استفاده از نرم افزارها و سخت افزارهاي قدرتمند خود دسترسي به هزاران ادواري الكترونيكي از هزاران ناشر را يكپارچه مي كنند. نرم افزار يكپارچه كارگزار استفاده از ادواري هاي گوناگون از ناشران را به شكل هاي مختلف زير تسهيل مي كند: جست وجو تورق همزمان مجلات چندين ناشر جست و جوي يك مجله خاص يا مجلات خاص يك ناشر خاص
ادامه دسته بندي موضوعي مجلات و امكان تورق و جست و جو در مجلات هم موضوع؛ حتي برخي از كارگزاران اين امكان را براي كتابخانه ها فراهم مي كنند كه فقط همين دسته از مجلات موضوعي را مشترك شوند. به اين دسته از كارگزاران مجموع ساز يا گروه ساز (aggregator) مي گويند. امكان جست و جو در مجلات چاپي موجود در كتابخانه نمايش، ذخيره، چاپ يا ارسال اطلاهات كتابشناختي، چكيده، ... و متن كامل مجلات مورد اشتراك اشتراك يك يا چند مجله مورد نياز و استفاده نامحدود يا مشروط از آنها و حل مسائل مالي آن خدمانت تحويل مدرك بر اساس پرداخت هزينه براي مقالات مورد استفاده؛ خدمات سفارش ائتلافي تهيه گزارش هاي آماري، مالي و مديريتي مختلف ارائه انواع خدمات جنبي مانند خدمات اشاعه گزينشي اطلاعات، خدمات اگاهي رساني جاري، خدمات فهرست مندرجات و انواع خدمات مرجع ديگر و ده ها خدمات ديگر.
مالكيت ادوايهاي الكترونيكي مالكيت ادواريهاي الكترونيكي در اختيار ناشران آن است و كتابخانه ها با اشتراك آنها تنها حق دسترسي و استفاده از اين منابع رادر همان مدت محدود دارند. حتي نحوه استفاده ازاين منابع هم بر اساس قراردادي است كه بين ناشر و كتابخانه بسته شده است.
انتخاب و دسترس پذير ساختن ادواريهاي الكترونيكي فرايند انتخاب، سفارش و استفاده از ادواريهاي الكترونيكي در موارد زيادي حذف شده است. براي مثال بسياري از مجلات الكترونيكي رايگان. استفاده از خدمات تحويل مدرك و پرداخت هزينه به ازاي مقالات مصرف شده و ساير روشهاي عرضه مجلات الكترونيكي سبب شده است بسياري از فرآيندهاي انتخاب به كاربران نهايي سپره شود. مالكيت ادواري هاي الكترونيكي درون خطي در اختيار ناشران آن است وافراد و كتاخانه ها در صورت عدم تجديد اشتراك حق دسترسي به اين ادواري ها را ندارند. اين مساله محموعه سازي سنتي را به چالش فراخوانده است.
اشتراك و قيمت گذاري ادواري هاي الكترونيكي ادواري هاي چاپي معمولا بهاي ثابتي دارند و به صورت اشتراك سالانه يا تك فروشي توزيع مي شوند. البته در مواردي اشتراك كتابخانه اي آن گران تر از اشتراك انفرادي است. اما قيمت گذاري ادواريهاي الكترونيكي پيچيده، متنوع و متغير است. ادواريهاي الكترونيكي قابل حمل و تك كاربر مثل مجلات چاپي قيمت ثابتي دارند. اما نسخه هاي چند كاربر و درون خطي بر اساس متغيرهاي مختلف، قيمت هاي متفاوتي دارند كه به مهم ترين متغيرها اشارهم مي كنيم. تعداد كاربران همزمان، بدين معنا كه از يك ادواري به طور همزمان چند نفر بتوانند استفاده كنند. در هر حال شرايط استفاده و قيمت ها بر اساس قرارداد و توافق طرفين و كاملا متفاوت است. تعداد كاربران سازمان، تعداد دانشجويان، تعداد اعضاي هيات علمي و غيره هرينه پايه تعداد مقالات و پيشينه هاي استفاده شده نوع سازمان
ادامه نوع سفارش؛ سفارش دائم و چندين ساله يك ادواري موجب تخفيف و سفارش ائتلافي يا اشتراكي در خريد منابع بين چند كتابخانه موجب افزايش قيمت خواهد شد. تعداد سفارش محل استفاده زمان استفاده رديافت هزينه براي نمايش متن كامل هر مقاله يا ارائه خدمات تحويل مدرك استفاده از گذرواژه،IP Valid و غيره موارد فوق نمونه هايي از روش قيمت گذاري است كه ممكن است به صورت انفرادي يا تركيبي مورد استفاده قرار گيرند.
ساير منابع اطلاعاتي اينترنتي و شبه پيايندهاي اينترنتي به صورت غير مرسوم و عمدتا به صورت مقاله و از طريق خدمات پيش چاپ، آرشيوهاي الكترونيكي، تابلو اعلانات الكترونيكي، گروه هاي مباحثه، فهرست هاي پستي، گروه هاي خبري يا بسياري از روشهاي ديگر بين افراد در حوزه هاي مختلف موضوعي مبادله مي گزدد. اين دسته از اطلاعات عمدتا توسط مراكز آموزشي، دانشگاه ها، موسسات تحقيقاتي، انجمن هاي علمي، سازمان هاي انتفاعي و غير انتفاعي و حتي بسياري از افراد، دانشمندان و ديگران به صورت رايگان در دسترس همگان است. اين اطلاعات را مي توان منابع اينترنتي غير مرسوم يا شبه پيايندهاي اينترنتي نامگذاري كرد؛ زيرا محتواي اين منابع به صورت دوره اي اما عمدتا نامنظم روزآمد، ويرايش و منتشر مي شوند و به گونه اي با الگوبرداري از ادواري ها الكترونيكي و چاپي ذخيره و بايگاني مي شوند. كتابخانه ها نيز مي توانند بخشهاي زيادي از نيازهاي اطلاعاتي جامعه خود را بدين شكل پاسخ گو باشند و نبايد كاربران خود را از اين امكان ويژه و منحصر به فرد محروم كنند. مراجعه به سراصفحه هاي اين مراكز و بررسي دقيق اطلاعات موجود در آنها بسيار راهگشا خواهد بود.
نظام ها واطلاعات درون خطي(on-line) اطلاعات درون خطي آن دسته از اطلاعاتي است كه در يك رايانه ذخيره شده اند و كاربران با رايانه هاي ديگر و از راه دور و از طريق خطوط مخابراتي از آن استفاده مي كنند. به رايانه اي كه اطلاعات فوق در ان ذخيره شده اند خدمت دهنده يا خدمت گذار(server) مي گويند. بايانه اي كه با استفاده از آن اطلاعات رايانه خدمت دهنده بازيابي و استفاده مي شود خدمت گيرنده(client) مي گويند. شركت ها يا سازمان هاي ارائه كننده خدمات درون خطي را ميزبان (host) مي گويند. به افراد حقيقي يا حقوقي كه محتواي اين منابع با تهيه كرده اند و مالك آنها محسوب مي شوند،تهيه گنندگان اطلاعات(data provider) نيز مي گويند. اصطلاحات مجلات درون خطي(online journal) كتابهاي درون خطي(online books)، روزنامه هاي درون خطي(online newspapers)، پايگاه هاي درون خطي(online databases) وغيره نيز براي انواع منابع درون خطي به كار مي رود. به فردي حقيقي يا حقوقي كه در حال استفاده از منابع درون خطي يا برون خطي يا هر خدمت كتابخانه اي و اطلاع رساني ديگر است كاربر يا استفاده كننده(user) ميگويند.
پايگاه اطلاعاتي(databases) و بانك اطلاعاتي(databank) پايگاه ها و بانك هاي اطلاعاتي دسته اي از انواع منابع اطلاعاتي هستند كه معمولا به صورت ادواري منتشر مي شوند. اين منابع در گذشته اي نه چندان دور عمدتا به صورت چاپي منتشر مي شدند. اما امروزه به دليل ويژگي هاي خاص آنها بيشتر به صورت الكترونيكي عرضه ميشوند و حتي در مواردي انتشار شكل چاپي آنها متوقف شده است. شكل الكترونيكي اين دسته از ادواري ها بيشتر با نام پايگاه و بانك اطلاعاتي شناخته مي شوند. آنها معمولا با استفاده از رسانه هاي قابل حمل مانند ديسك لرزان و ديسك نوري و يا به صورت درون خطي و از طريق شبكه هاي اطلاعاتي و ارتباطي مانند اينترنت عرضه مي شوند. پايگاه هاي اطلاعاتي عمدتا به دو دسته كلي تقسيم مي شوند: پايگاه هاي اطلاعاتي مرجع و پايگاه هاي اطلاعاتي منبع.
ادامه پايگاه هاي اطلاعاتي "ارجاعي" و "كتابشناختي" را پايگاه هاي اطلاعاتي مرجع نيز مي نامند كه حاوي اطلاعات اصلي كتابشناختي كتاب،مقاله و ديگر منابغ اطلاعاتي هستند و معمولا بيانگر اطلاعات موضوعي از قبيل كلييدواژه،شماره هاي رده بندي، و در بيشتر موارد چكيده يا خلاصه اي از مدرك نيز مي باشند. پايگاه هاي اطلاعاتي مجموعه هاي سازمان يافتهاز پيشينه هاي كتابشناختي، چكيده ها يا متن كامل منابع مربوط به يك موضوع،منطقه، كشور،كتابخانه يا مواردي نظير آن مي باشند. به پايگاه هاي اطلاعاتي كه حاوي متن كامل مدرك هستند يا ماهيت ارجاعي ندارند،بانك اطلاعاتي نيز اطلاق مي شود. در واقع پايگاه اطلاعاتي اعمم از بانك اطلاعاتي است. يعني هر بانك اطلاعاتي يك پايگاه اطلاعتي نيز هست،ام هر پايگاه اطلاعاتي بانك اطلاعاتي نيست. پايگاه داده ها و بانك دادها نيز گاهي به جاي اين دو استفاده مي شوند
انواع پايگاه هاي اطلاعتي معمولا پايگاه هاي اطلاعاتي بر اساس محتويات آن به دو گروه عمده پايگاه هاي اطلاعاتي "مرجع" و "منبع" تقسيم بندي ميشوند. پايگاه هاي اطلاعاتي"مرجع" فرد را براي به دست آوردن اطلاعات بيشتر به منبعي ديگر ارجاع مي دهند. مانند چكيده نامه ها و نمايه نامه ها. پايگاههاي اطلاعاتي "منبع" حاوي تمامي اطلاعات مورد نياز است و برخلاف پايگاه هاي اطلاعاتي مرجع، لازم نيست كه براي بدست آوردن اطلاعات بيشتر به منبع ديگر رجوع شود؛ مانند راهنماها و پايگاههاي اطلاعاتي متن كامل. اين پايگاههاي اطلاعاتي به صورت چاپي ، ديسك هاي قابل حمل رايانهي مانند ديسك نوري يا از طريق اينترنت قابل دسترسي اند.
پايگاه هاي اطلاعاتي كتابشناختي اين پايگاه ها جزئيات كتابشناختي مقالات،كتاب، گزارش و ديگر منابغ اطلاعاتي را به صورت توصيفي يا تحليلي در بيشتر موارد همراه با چكيده اي از مدارك نشان مي دهند. اين پايگاه ها حاوي اطلاعات زير هستند. الف.موجودي كتابخانه در يك مركز يا موسسه اي خاص ب. فهرست مشتركي از موجودي چند كتابخانه در موسسات و مراكز گوناگون باشد كه با يكديگر همكاري مي كنند. ج. فهرست موضوعي از منابع منتشر شده در كشور خاص يا به زباني خاص يا بدون حدود جعرافيايي و زباني
2. پايگاه اطلاعاتي ارجاعي اين پايگاه ها معمولا جست و جو گر پايگاه را به نام يا نشاني شخص يا موسسه اي خاص و ... ارجاع مي دهند، مثل انواع راهنماها. 3. پايگاه اطلاعاتي عددي در اين پايگاه ها اطلاعات به صورت عددي با جداول يا سري هاي زمان نشان داده مي شود. مانند پايگاه اطلاعتي آماري مركز آمار ايراني يا اطلاعات آماري گمرك ايران و ... 4. پايگاه اطلاعاتي عددي-متني اين نوع از پايگاه ها شامل تركيبي از اطلاعات عددي و متني است. بسياري از پايگاه هايي كه اطلاعات شركتها را ارائه مي كنند. از اين نوع هستند. 5. پايگاه هاي اطلاعاتي خواص مواد اين نوع پايگاه ها شامل اطلاعاتي در زمينه خواص فيزيكي، شيميايي و مكانيكي مواد و تركيبات هستند. 6. پايگاه هاي اطلاعاتي تمام متن اين نوع پايگاه هاي اطلاعاتي معمولا حاوي متن كامل مناع اطلاعاتي در يك يا چند زمينه موضوعي خاص است.مانند: drug information full text.
7. پايگاههاي اطلاعاتي تمام تصوير پايگاه هاي اطلاعاتي تمام تصوير حاوي تصاوير كاملي از منابع اطلاعاتي است. اين نوع اطلاعات ممكن است شامل تصوير مقاله، عكس، جداول، نقشه، نمودار و ... باشد كه از طريق اسكنر با همان كيفيت وارد پايگاه ميشود. مانند Adonis كه نمونه اي از اين پايگاه ها است كه حاوي حدود 750 مجله هسته پزشكي بر روي ديسك نوري است و در فارسي نيز "نمايه" را مي توان نام برد. 8. پايگاه ها اطلاعاتي چند رسانه اي پايگاه اطلاعاتي چند رسانه اي پايگاهي است كه با استفاده از رسانه هاي مختلف از قبيل متن، عكس، صوت، تصاوير متحرك و گرافيك، اطلاعات بر روي محمل هاي گوناگون ذخيره و قابل بازيابي مي باشند. از مهمترين نظام هاي چند رسانه اي مي توان به نظام هاي فرامتني(Hyper text) و نظام هاي فرارسانه اي( Hypermedia) اشاره كرد.
موفق باشید