© 2002 ATGCI
اخلاق در پژوهش دكتر باقر لاريجاني مركز تحقيقات غدد درون ريز و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران © 2002 ATGCI
يرفع الله الذين آمنوا والذين اوتو العلم و درجات يرفع الله الذين آمنوا والذين اوتو العلم و درجات قرآن كريم
ارزشهاي اخلاقي در تحقيقات از نظر بزرگان معصيت از هر كه ظاهر شود ناپسنديده است و از علماء ناخوبتر كه علم سلاح به دست شيطان است سعدي در قرن هفتم دانشمندان به انگيزة شهوت و كسب قدرت و منفعت،دور انديشي و خويشتنداري و حسن تشخيص خود را از دست ميدهند. ابن خلدون قرن هشتم
نكات مهم: فرهنگ تحقيق، نيروي انساني،آموزش اهميت پژوهش به عنوان جريان جاري علم توجه علما و مسئولين كشور به مشكلات پژوهش در همه زمينهها و سعي در حل آنها فرهنگ تحقيق، نيروي انساني،آموزش نظام تحقيقات مقررات اداري معيشت و رفاه پژوهشگران مقررات مالي و پشتيباني ضرورت گسترش جدي تحقيقات در همه زمينههاي علمي،خصوصاً در پزشكي و حضور بينالمللي فعالتر گسترش پايدار و اصيل در تحقيقات نه گسترش به هر قيمتي فراز و نشيب زندگي، مشكلات و معضلات پژوهش نبايد پژوهشگر را غرق كند و از مسئوليتهاي انساني باز ماند
محورهاي مهم مباحث اخلاق پزشكي فلسفه اخلاق پزشكي جايگاه و منزلت حرفه پزشكي از نگاه شرع و جامعه آداب و رفتار پزشك (شخصيت پزشك رابطه با بيمار و يا همكار) اولويتبندي منابع مالي بهداشتي درماني در زمينههاي مختلف پزشكي از ديدگاه اخلاق پزشكي مسئوليت پزشك در برابر درمان اخلاق در تحقيقات پزشكي تبليغات در پزشكي اشتغال پزشك به حرف غيرپزشكي قصور و تقصير و مسئله ضمان در پزشكي پيوند اعضا و مرگ مغزي از ديدگاه اخلاق پزشكي لاريجاني باقر‚ مجموعه مقالات اخلاق پزشكي‚ اخلاق در پژوهش‚ معاونت فرهنگي دانشجويي وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي
رابطه متقابل اخلاق و پژوهش رشد تكنولوژي در بخشهاي تشخيص، درمان و پيشگيري (تشخيص ناهنجاريهاي جنيني و مطرح شدن سقط و مسائل اخلاقي آن) نقش كامپيوتر در تشخيص و درمان و اثر بر ارزشهاي حاكم بين بيمار و پزشك نقش پژوهش و علم در برخي از واقع بينيهاي اخلاقي (پركاري تيروئيد و خشم)
نكات مهم: هر علمي بايد تابع ارزشهاي اخلاقي باشد. هيچ علمي و هيچ فعاليت عالمي از اين قاعده مستثني نيست. انتخابهاي ما در مسير حركت علمي تابع چهار چوب فكري ما از «بايدها» و «نبايدها» است.
چگونگي برخوردها و منشها در جامعه پزشكي و هر فرد ديگري را در تفاوت ديدگاهها، «بايدها» و « نبايدها» بايد جستجو كرد. ريشة همه مشكلات رفتاري در مسير عالمان در طي قرون گذشته تغييرات ديدگاههاي ارزشي آنهاست.
فرار از انديشيدن تئوريك و فلسفي در «ارزشها» و «بايدها» ما را به تصميمگيريهاي احساسي و ... ميكشاند كه او خود، ناآگاهانه ناشي از باورهاي ارزشي مخفي ماست. عالمان ما در مسير علمي و فعاليتهاي نظري و عملي در پزشكي ناگزيرند در مباني ارزشي كارشان انديشه كنند.
عام گرايي (Universalism) اولين جامعه شناسي كه اصول كلي و ارزشي براي علم و تحقيقات به طور كلي بر شمرده است مرتون است. او چهار اصل را ميشمارد: عام گرايي (Universalism) علم مستقل از مرزهاي ملي، نژادي و عقايد، غير شخصي بودن علم اشتراكيت يا مالكيت جمعي (Communism) «يافتههاي اساسي علم محصول همكاري اجتماعي هستند و به اجتماع تعلق دارند» بي طرفي (Disinterestedness) انگيزه تلاش دانشمند براي تحقيق و فعاليت علمي رسيدن به حقايق و نتايج روشنتر باشد. شكگرايي سازمان يافته (Organized Scepticism) بازبيني و بررسي انتقادي همه ادعاههاي مختلف است.
Consequentialist Deontological مسلكهاي مختلف در بحث اخلاق پزشكي Act and rule utilitarianism Hedonistic utilitarianism Preference utilitarianism Deontological Kantianism Virtue theories Rule, Principle, Duty, theories Care, rights based theories Prceedings of intensive course on Medical Ethics, Sep 2001 London
Respect for autonomy Beneficence Non maleficence Justice چهار اصل مشهور براي خروج از بن بست Respect for autonomy Beneficence Non maleficence Justice Gillon R, A framework for ethical analysis, Prceedings of intensive course on Medical Ethics, Sep 2001 London
رابطه علم و ارزشهاي اخلاقي: رابطه علم و تحقيق با ارزشهاي بيرون تحقيق رابطه علم و تحقيق با ارزشهاي درون تحقيق
رابطه تحقيقات با ارزشهاي درون تحقيق: تحقيقات و علوم مجموعه اطلاعات خشك نيستند بلكه علم و رشد آن نياز به داد و ستد و تبادل اطلاعات در جامعه علمي عالمان دارد. در هر جامعه جمعي نياز به حاكميت ارزشها، احترام متقابل، عدم زورگويي و ... دارند. علم يك حقيقت جمعي دارد وابسته به حيات عالمان چون عالمان بر تجربه يكديگر اتكا ميكنند لذا بايد مبتني بر حقيقت و صدق باشد (Truth) و اگر پزشكي و يا عالمي اين اصل را رعايت نكند به حيات علم (science) لطمه زده است.
ارتباط ديگر علم و ارزش نهاد علم بر « صدق» بنا شده است. اتكاي صادقانه علما، بر تجارب و استفاده متقابل از نظرات و آراي يكديگر و از شكوفايي تحقيقات و علم است. صدق “ Truth” از ارزش ذاتي علم است.
رابطه جريان مداوم علمي (تحقيقات) با ارزشهاي بيرون تحقيق: مانند هر فعل و فعاليت يك عالم يا گروهي تابع نظام كلي ارزشي اوست. عالم در نظام ارزشي خود جايي براي علم و تحقيق باز ميكند. هر انساني بدنبال كمال خود حركت ميكند گو اينكه در تشخيص كمال اشتباه كند. هيچ حركتي در انسان صورت نميگيرد مگر با انگيزه كمال جويي ترسيم كمال حقيقي براي يك عالم، مهمترين نقش ارزش در علم و تحقيق است.
رابطه علم با ارزشهاي برون از علم: علم به عنوان مجموعهاي از فعاليت عالمان تابع نظام ارزشي آنان است. شروع و تصميم براي هر انتخاب تابع ارزشهاي خودآگاه و نا خودآگاه فرد است. شروع رشته پزشكي براي عالم علم طب تابع ارزشهاي مورد قبول فرد براي شروع اين حرفه است.
ارتباط ديگر علم و ارزش آيا عالم مسئول آثار و عوارض فعاليت علمي خويش است؟ نهاد علم با سرمايه ملي كشور پا ميگيرد. دانشمند نميتواند ادعا كند كه عواقب كارش هرچه شد او مسئوليتي براي آن ندارد.
نظر مرتون در مورد مسائل ارزشي در علم: اخلاقيات علم،كل يا تركيب موزوني از ارزشها و هنجارهاي احساسي و عاطفي است كه تعهد و التزامي براي دانشمند ايجاد ميكند. هنجارها به شكل اوامر، منعها، ترجيحات و اجازهها تجلي مييابند و مبناي ارزشهاي نهادي مشروعيت پيدا ميكنند.
آيا تز بيطرفي علم كه از ناحيه پوزيتويستها بيان شده است درست است يا نه؟ تاريخ علم و فلسفه علم مطرح در زمان اخير، از مجاري مختلف، نشان تماس و ارتباط علم و ارزش است و نميتوان از بيطرفي آن دفاع نمود.
نظري كلي بر اصول اساسي فلسفه اخلاق از ديدگاه علماي اسلامي: ارزشهاي اخلاقي مبتني بر واقعيات هستند افعال اختياري انسان نسبت به نتايج اين افعال ضرورت مييابند مثلاً « صلاح جامعه» نتيجه «رفتار عادلانه» است، چون صلاح جامعه امري ضروري است پس رفتار عادلانه ضرورت مييابد. انسان علاوه بر جسم روحي باقي دارد، با توجه به اين «حيات ابدي» نتايج افعال مختلف بايد نگريسته شود.
4. انسانيت انسان به روح باقي اوست. 5. روح انساني قابل تكامل است. 6. روح انساني، حبي پويا به كمال دارد. 7. كمال جويي بي نهايت است. بعضاً در تعيين كمال انسان ممكن است دچار اشتباه شود. 8. تكامل روح انسان در اثر افعال اختياري اوست كه سرچشمه در اراده او دارد. 9. روح انسان مراتب مختلفي دارد كه مرتبه عقلي عاليترين آنهاست – در هر مرتبه شئونات مختلفي دارد مثلاً در مرتبه حس، ديدنيها – شنيدنيها و ...
فعل اختياري در انسان يا به خودي خود در (نفوس قوي) و يا با عامل خارجي در (نفوس ضعيف) براي رفع يكي از شئون روح صورت ميگيرد. به علت گرايشهاي متعدد و متزاحم بايد انتخاب اصلح انجام شود در اين انتخاب عقل و تجربه نقش مهم دارند ولي در بسياري از اوقات از عهده اين دو مؤلفه خارج و بايد به «وحي» مراجعه كند. افعال اختياري انسان ميتوانند باعث كمال و يا باعث تنزل روح انساني گردند.
12. «نيت» كه در حقيقت انگيزه «افعال» است معيار اصلي است. 13. هر انگيزهاي رابطه خاصي با نوع كار و كميت و كيفيت آن دارد. 14. اگر كاري چند انگيزه در طول هم داشته باشد ارزش كار به «انگيزه اصلي» آنست.
نتايج: ملاك ارزش كار، تأثير در كمال نفس انسان است. هر كاري كه مرتبه عاليتري از قرب خداي مهربان را براي انسان حاصل كند ارزش والاتري خواهد داشت. هر كاري كه بيشترين تأثير در دور شدن انسان از خدا داشته باشد پستترين ارزشها را داراست.
برخي از افعال به همين دليل بيتأثيرند و بين دو حد، بي نهايت ارزشهاست. ارزش اخلاقي كار تابع نيت است. در بسياري از مواقع بعلت عدم احاطه انسان بر كميت و كيفيت ارزشها در شئون فردي و اجتماعي انسان مجبور است بايد و نبايد خود را از وحي استنتاج نمايد.
بطور خلاصه ارزش اخلاقي عمل اختياري انسان تابع تأثيري است كه اين عمل در رسيدن انسان به كمال حقيقي او خواهد داشت.
تاريخچه برخي از مسائل اخلاقي در تحقيقات قرن حاضر: مسائل اردوگاههاي آلمانها در سال 1943 – 1945 (واكسن تيفوس و مرگ 1000 نفر) تزريق خون آلوده در مؤسسه روبرت كخ به 40 نفر انتقال پشههاي آنوفل از مردابها به اردوگاهها براي آزمايش بيماري مالاريا وارد كردن سنگ و شيشه به زخمها و جراحات ايجاد شده براي بررسي اثر سولفاميد مرگ بسياري از دوقلوها براي بررسي اثرات ژنتيك تلاش آمريكاييها براي كشف واكسن شيگلا و استفاده از آن در افراد عقب افتاده مرگ 700 نفر از ژاپنيها براي تلاش پژوهشگران ژاپني در مورد بيماري طاعون بررسي تاسكجي (tuskagee) بر روي سياهپوستان در مورد سير سيفليس (مسئله فريب، نژادپرستانه بودن، عدم درمان با وجود درمان )
بيانيههاي جهاني در اخلاق پزشكي قوانين نورنبرگ (1947) همزمان با محاكمه پزشكان نازي بيانيه هلسينكي (1) (1964) توسط انجمن بينالمللي پزشكي (World Medical Association) بيانيه هلسينكي (2) (1975) برنامه اجرايي بيانيه هلسينكي (1981) توسط سازمان جهاني بهداشت و CIMOS (Council for Int. Organization Med. Scie.)
تحقيق در وضعيت رعايت اصول اخلاق پزشكي در ايران بررسي ميزان رعايت معيارهاي اخلاق پزشكي در 51 پاياننامه تحقيقاتي كارآزمايي باليني انجام شده از سال 73 تا 76 در بيمارستانهاي دانشگاه علوم پزشكي تهران اشكالات تنها در شش مورد شركت كنندگان از اينكه در يك پژوهش دخالت داشتهاند مطلع بودهاند. (8/11) تنها در يك نمونه به موافقت كتبي يا شفاهي اشاره شده است (متن موافقتنامه موجود نبود) (2 درصد) تنها در يك مورد مركزي براي پرسشهاي احتمالي بيماران پيشبيني شده بود كه بيمار در صورت نياز ميتوانست با تلفن تماس گيرد.
در 13 مورد (32%) دارونما مصرف شده است كه ميزان آگاهي شركت كنندگان 5% بوده است. در 3 مورد خطري متوجه بيمار نميكرده, 5 مورد با احتمال تشديد علايم و تعويق درمان همراه بوده و 5 مورد نيز با تعويق درمان بوده است. هزينههاي درمان در 80 درصد موارد توسط بيمار هزينه شده است تنها دو مورد (9/3%) حمايت درماني به عنوان خدمات ارائه شده در ازاي شركت در تحقيق مشهود بود. در 8 مورد (7/15 درصد) مطالعه براي اولين بار در ايران انجام شده بود و در 27 مورد (9/52) نمونه آن در مطالعات غير از ايران بوده است . لاريجاني باقر و همكاران‚ بررسي ميزان رعايت معيارهاي اخلاق پزشكي در پاياننامه هاي تحقيقاتي كارآزمايي باليني مجله علمي نظام پزشكي دوره هفدهم 1378
قانون نورنبرگ: رضايت انسان مورد آزمايش، بطور مطلق بايد باطيب خاطر باشد. آزمايش بايد طوري باشد كه نتايج مفيد و پرثمري براي جامعه داشته باشد و در عين حال از راهها و وسايل ديگر امكان دست يافتن به آن نبوده باشد. آزمايش بايد بر اساس نتايج بدست آمده بر روي حيوانات آزمايشگاهي و اطلاعات مكتسبه از وضع طبيعي و مشكلات بيماري باشد. آزمايش بايد طوري ترتيب داده شود كه از هر گونه آزار جسمي و روحي غير ضروري اجتناب گردد. نبايد هيچ گونه آزمايشي كه در آن دليلي بر مرگ و يا جراحات عليل كننده باشد انجام گيرد.
قانون نورنبرگ : درجه خطر نبايد از آنچه كه از آزمايش بدست خواهد آمد بيشتر باشد. بايد مقدمات يا تمهيدات لازم و كافي تدارك گردد تا سوژه مورد تجربه را، حتي از خطرات احتمال بسيار دور مانند جراحات، عليلي و مرگ محفوظ نمود. آزمايش بايد فقط بوسيله دانشمنداني كه از نظر اخلاقي و عملي صلاحيت دارند انجام گيرد. در جريان آزمايش، انسان مورد آزمايش بايد آزادي كامل داشته باشد تا هر وقت احساس نمود كه ادامه آزمايش از نظر جسمي و روحي براي وي غير ممكن است آن را قطع نمايد. در جريان آزمايش دانشمند آزمايش كننده بايد آمادگي داشته باشد كه هر وقت حدس زد، با وجود مهارت و دقت كافي، ادامه آزمايش احتمالاً به جراحت و يا عليلي سوژه منجر خواهد شد آن را قطع نمايد.
نكات مهم در تحقيق غير درماني: توجه به حفظ جان و سلامت افراد چگونگي اخذ رضايت معتبر (فقدان اجبار، علم به پيامدهاي اعمال) توجه به مسئله اضطراب براي فرد خطر توجيهپذير (از نظر پژوهشگر يا از نظر فرد مورد تحقيق)
اقداماتي كه منجر به بالا بردن اميد به نجات بيمار ميشود تحقيقهاي درماني: اقداماتي كه منجر به بالا بردن اميد به نجات بيمار ميشود بررسي مقدار سود و خطر نسبت به يكديگر (غلظت بالاي اكسيژن و فيبروپلازي خلف عدسي چشم) اخذ رضايت معتبر (فقدان اجبار، آگاهي) (Informed consent)
رضايت معتبر (informed consent) 8 مؤلفه رضايت معتبر مشخص نمودن اينكه اين يك طرح تحقيقاتي است، اهداف آن، مدت و شرح اقداماتي كه در طي آن انجام خواهد شد. شرح خطرات و مشكلاتي كه احتمالاً در طي اين تحقيق شركت كننده احتمالاً با آن روبرو ميشود فوايد بالقوه طرح براي شركت كنندگان يا سايرين شرح درمانهاي جايگزين ديگري كه براي آن حالت خاص وجود دارد شرح اين كه اطلاعات طرح محرمانه خواهد ماند شرح چگونگي جبران لطمات احتمالي وارده به فرد شركت كننده شرح چگونگي تماس براي دريافت اطلاعات بيشتر شرح اينكه شركت در مطالعه اختياري است و خروج از آن سبب محروميت از ساير درمانها نخواهد شد.
6 مؤلفه ديگر بيان اينكه ممكن است خطرات پيشبيني نشده ديگري براي فرد شركت كننده (يا جنين در صورت تحقيق در فرد باردار) وجود داشته باشد مواردي كه محقق ممكن است شركت كننده را از مطالعه خارج كند هزينههاي اضافي كه شركت كننده بايد بپردازد مراحل خروج از مطالعه در صورت تمايل شركت كننده اعلام موافقت براي ارائه اطلاعات بيشتر در صورتي كه شركت كننده در طي تحقيق احساس نياز به آن را داشته باشد جزئيات تعداد شركت كنندگان در مطالعه
تحقيق در بيماران بدون گرفتن رضايت معتبر كساني كه اين امكان وجود ندارد رضايت معتبر بگيريد تحقيقاتي كه بطور خاص در يك بيمار نيست مثل تحقيقات اپيدميولوژيك زماني كه گفتن اين موضوع غير اخلاقيتر است
انجمن بينالمللي پزشكي(World Medical Association) بيانيه هلسينكي The Declaration of Helsinki انجمن بينالمللي پزشكي(World Medical Association) توصيههاي زير را به عنوان راهنماي پزشكان و متخصصان در تحقيقات بيومديكال ارائه كرده است.
اصول اساسي بيانيه هلسينكي انجام تحقيق بيومديكال بر روي انسان بايستي با موازين پذيرفته شده علمي تطبيق داشته باشد و بر اساس تجربيات آزمايشگاهي و حيواني كافي و شناخت كامل از اطلاعات علمي موجود تدوين شود. طراحي و اجراي هر روش آزمايشگاهي روي انسان بايد به روشني در يك پروتكل تحقيقاتي تدوين شده و توسط يك كميته مستقل بررسي و تصويب شود. تحقيقات بيومديكال روي انسان بايد منحصراً توسط افرادي كه از نظر علمي صلاحيت دارند و زير نظر پزشكي كه از نظر باليني كارآمد باشد انجام گيرد. تحقيق بيومديكال روي انسان تنها در صورتي موجه است كه اهميت هدف تحقيق بر خطرات انجام آن برتري داشته باشد.
اصول اساسي بيانيه هلسينكي 5. هر تحقيق بيومديكال روي انسان بايد قبلاً به دقت ارزيابي شده باشد به گونهاي كه خطرات قابل پيشبيني با منافع احتمالي آن براي افراد مورد آزمايش يا ديگران مقايسه و سنجيده شود. 6. حق فرد مورد آزمايش براي حفظ حيثيت او بايد محفوظ باشد. 7. پزشك بايد زماني پژوهش روي انسان را آغاز كند كه باور داشته باشد كه خطرات احتمالي قابل پيشبيني است. 8. در انتشار نتايج پزشك بايد صحت اطلاعات را رعايت كند.
اصول اساسي بيانيه هلسينكي 9. در هر تحقيق روي انسان، افراد بايد به روشني نسبت به اهداف، روشها، فوايد احتمالي و خطرات بالقوه تحقيق و ناراحتيهايي كه ممكن است در پي داشته باشد آگاه گردند. 10. هنگام اخذ موافقتنامه، پزشك بايد دقت كند كه افراد در محذور قرار نگرفته باشند. 11. در مورد محجوران، موافق آگاهانه بايد از قيم آنان بر طبق قوانين كشوري اخذ شود. 12. طرح تحقيقاتي بايد هميشه شامل ذكر ملاحظات اخلاقي باشد.
تحقيقات پزشكي توأم با درمان (تحقيق باليني) Medical research combined with professional care (clinical research) در درمان بيمار پزشك بايد بتواند آزادانه روش تشخيص يا درماني جديدي را بكار گيرد. فوائد، خطرات و ناراحتيهاي بالقوه روش جديد را بايد نسبت به مزاياي بهترين روش درماني و تشخيصي موجود ارزيابي كرد. در هر مطالعه پزشكي، هر بيمار، از جمله افراد گروه شاهد، بايستي از بهترين روشهاي تشخيصي و درماني موجود بهرهمند شوند.
Medical research combined with professional care (clinical research) تحقيقات پزشكي توأم با درمان (تحقيق باليني) Medical research combined with professional care (clinical research) امتناع بيمار از شركت در روند اجرايي پژوهش هيچگاه نبايستي بر رابطه بين بيمار با پزشك تأثير بگذارد. اگر بنا به تشخيص پزشك، اخذ موافقت آگاهانه بيمار ضروري نيست، دليل آن بايد مشخصاً در طرح تحقيقاتي ذكر شده و به نظر كميته مستقل برسد. پزشكان تنها در صورتي مجازند تحقيق را با طبابت خود توأم نمايند كه اين امر را از نظر تشخيصي ودرمان به نفع بيمار باشد.
تحقيقات غير درماني روي انسان (تحقيق بيومديكال غير باليني) در انجام يك تحقيق پزشكي كه صرفاً جنبه علمي داشته باشد، پزشك بايد حافظ جان و سلامت افرادي باشد كه مورد آزمايش قرار ميگيرند. افراد مورد مطالعه بايد داوطلبانه وارد تحقيق شوند، يعني افراد سالم يا بيماري باشند كه طرح آزمايشي ارتباطي به بيماري آنان نداشته باشد. محقق يا محققان بايد به محض آنكه احساس كنند تحقيق يا ادامه آن موجب صدمه به افراد ميشود بايد آن را متوقف نمايند. در تحقيق روي انسان، منافع اجتماع يا علم هيچگاه نبايد بر منافع بيمار و رفاه او غلبه كند.
The evolution of ethical committee كدهاي نورنبرگ و بيانيه هلسينكي اشاره به ارزش كميتههاي مستقل در اخلاق پزشكي نداشتند و همين باعث شد در 29th General Assembly of the world medical Association in Tokyo, Japan, in october 1975 تغييراتي اعمال شود بعد در انگلستان و آمريكا تلاشهايي صورت گرفت در سال 1979three basic general ethical principles در مورد افراد سالم و داوطلبان مورد توجه قرار گرفت (Belemont Report)
تحقيق روي حيوانات ديدگاههاي متفاوت در مورد حيوانات و استفاده از آنها سابقه تاريخي در حيوانات به قبل از ميلاد و در جهان اسلام نقش عظيم تحقيقات حيواني در پيشرفت علم پزشكي و جراحي (آنتيتوكسين ديفتري، خواص داروها، جراحيهاي مغز، پيوند قلب) وجود قوانين خاص از قرن 19 به بعد در برخي از كشورها
نكاتي پيرامون تحقيق روي حيوان تأكيد بر مراقبت از حيوانات در اسلام مسئوليت انسان در قبال همه اعمالش اشاره به فوايد حيوانات در كتب الهي و مراقبت از آنها و رفتار رحيمانه رسول اكرم «با حيوانات باربر مهربان باشيد، آنها را آزار ندهيد،بيشتر از توانايي حيوان بار بر وي تحميل نكنيد» امام علي (ع) توصيه به جلوگيري از هدفگيري حيوانات، آزار، كشتار بي هدف و زجر آنها به آزمايش بر روي حيوان هم بايد با ديدگاه «ضرورت» عمل نمود.
مراحل يك پژوهش باليني: گزينش موضوع تحقيق بيان مسأله بازنگري مدارك موجود ارائه هدفها و فرضيات تهيه طرح و روش شناسي (متدولوژي) تحقيق آماده كردن زمينه اجرايي طرح انتخاب نيروي انساني و نيز مشاوران مديريت، نظارت و ارزشيابي طرح جمعآوري دادهها و تجزيه و تحليل دستاوردها استفاده ا زنتايج و توزيع آنها
اهم مسائلي كه بايد كه در هر تحقيق مدنظر قرار گيرد : توجه به اولويتها و نيازهاي اصلي در تحقيقات در مرحله انتخاب موضوع تحقيق و بيان مسئله پذيرش موضوع پژوهش توسط جمعيت مورد مطالعه در نظر گرفتن باورها، رفتار و سنتهاي جامعه عدم استفاده از بيان موهن و زننده ارائه درست دادههاي ديگران در مرحله بازنگري مدارك موجود رعايت صدافت و امانت علمي رعايت بي طرفي و پرهيز از گرايشهاي خاص توسط محققات و ذكر اطلاعاتي كه ممكن است لزوماً با نظر پژوهنده موافق نباشد. ذكر نام ساير پژوهشگراني كه در همان زمينه تحقيقاتي انجام دادهاند عدم استفاده از منابع مشكوك و فاقد اعتبار لازم
اهم مسائلي كه بايد كه در هر تحقيق مدنظر قرار گيرد : در مرحله برنامهريزي و اجراي تحقيق استفاده از جديدترين روشهاي تحقيق جهت اخذ نتيجه عدم استفاده انحصاري از روشهايي كه با خواستههاي پژوهشگر همسو شود. در زمينه نيروي انساني و مديريت توجه به رفاه اعضاي گروه تحقيقاتي و اجتناب از ايجاد ناراحتي براي آنان. مراقبت به منظور جلوگيري از سوء استفاده اعضاي گروه تحقيقاتي از افراد يا اجتماع مورد بررسي دقت در حسن استفاده از بودجه و وسايل و توجه به Finantial process
در مرحله تجزيه و تحليل، گزارش و انتشار نتايج رعايت صداقت هنگام تجزيه و تحليل نتايج و عدم تحريف دستاوردها در جهتي كه با خواستههاي پژوهشگر همسو شود. محرمانه نگهداشتن اطلاعات و نام افراد مورد بررسي انتشار نتايج به زبان ساده به گونهاي كه نتايج حاصله قابل استفاده كليه دست اندركاران زيربط باشد. رعايت حركت افراد يا اجتماع هنگام بحث و تفسير نتايج در اختيار گذاردن نتايج به مسئولان در سطوح مختلف
مسايل مهم ديگر در اخلاق پزشكي تحقيقات در داوطلبان سالم تحقيقات در بچه ها‚ افراد شديدا بيمار و... مطالعات اپيدميولوژيك ژن درماني تحقيقات در جنين پيوند حيوان به انسان
اقدامات ضروري در آينده در زمينه اخلاق پزشكي طراحي medical research ethics committees در زمينه اجراي موازين اخلاق پزشكي فعال كردن كميتههاي M.E در سطوح مختلف در واحدهاي پزشكي طراحي روشن از كدهاي اخلاق پزشكي در زمينه اخلاق در پژوهش(طرح تحقيقاتي در سال 79-1378 در وزارت بهداشت) تعيين وظايف مشخص براي كميتههاي بررسي كننده اخلاق در پژوهش ( بررسي نقاط حساس در زمينه گرفتن رضايتنامه معتبر، دارونما، عدم آسيب جسمي و روحي)
Medical Research Ethics Committees وظيفه حمايت از بيماران – محققين ومراكز تحقيقاتي مسائل مهم: چه كسي تعيين ميكند كه چه تحقيقي ميتواند انجام شود؟ چه كسي مسئوليت طراحي كميتههاي اخلاق پزشكي را دارد؟ چه كساني در عضويت اين كميتهها باشند و وظايف مسئولين اين كميتهها چگونگي بررسي پروپوزالهاي تحقيقاتي و فورمت استاندارد از اين نظر كميتههاي اخلاق پزشكي در تحقيقات چه چيزي را بايد از تحقيق بدانند.
Details of the research required for MREC Obtaining informed consent influence of research on the normal treatment Hazard and discomfort Medicine involved confidentiality indemnity arrangement sponsor/financial matter Classification of the research previous assessment Details of the research participants
علم پزشكي نميتواند از ارزشهاي والاي انساني مجزا باشد. درنهايت عالم هر علمي، از ارزشهاي اخلاقي جدا نيست و علم او مرتبط با ارزشهاي مختلف است. جامعه پزشكي ارزشمند ما،عليرغم همه ارزشهاي دروني والاي خود – در جهت كمال جويي بايد حركت كند. علم پزشكي نميتواند از ارزشهاي والاي انساني مجزا باشد. حرفه پزشكي بايد در مسير خود ارزش آفرين باشد. هر تلاشي كه در جهت استقرار ارزشهاي والاي الهي از قبيل گسترش رعايت اصول اخلاقي و شرعي در رفتارهاي اجتماعي،در جامعه پزشكي ارزشمند ما صورت گيرد، در جهت تعالي به خداوند بزرگ است.
صاحبدلي به مدرسه آمد زخانقاه بشكست عهد صحبت اهل طريق را هوالعليم صاحبدلي به مدرسه آمد زخانقاه بشكست عهد صحبت اهل طريق را گفتم ميان عالم و عابد چه فرق بود تا اختيار كردي از آن اين فريق را گفت آن گليم خويش بدر ميبرد زموج وين جهد كند كه بگيرد غريق را