Prezentuar nga: Merima Zupcevic Buzadzic Qeverisja Korporative në Institucionet Financiare: Rregullat dhe Praktikat Prezentuar nga: Merima Zupcevic Buzadzic Supported by :

Prezentimi Definimi i Qeverisjes Korporative Specifikat e qeverisjes korporative ne Insitucionet Financiare (IF) Dobësite kryesore Rekomandimet e Komitetit të Basel-it Roli i Rregulatorit

Definimi i Qeverisjes Korporative

Definimi aktual i Qeverisjes Korporative “Qeverisja Korporative përfshin një mori marrëdhenjesh në mes të Menaxhmentit të kompanisë, Bordit të Drejtoreve, aksionarëve si dhe palëve tjera të interesit. Qeverisja Korporative poashtu ofron një strukturë përmes të cilës përcaktohen objektivat e kompanisë, mjetet për mberritjen e ketyre objektivave si dhe ato të monitorimit të performancës” OECD Corporate Governance Principles, 2004 Principet e Qeverisjes Korporative te OECD-se, 2004

E rendesishme... QK e mirë kontribuon në zhvillim ekonomik të qëndrueshem duke (i) rritur performancën e kompanive(ii) rritur qasjen e kompanive në kapitalin e jashtem. Konvergjenca e praktikave globale të biznesit të kombinuara me mobilitetin e kapitalit global e ben esenciale për secilen kompani e cila është duke kërkuar qe të terhjek kapital dhe të përshpejtoj rritjen ekonomike të i përmiresoj praktikat e QK. Qeverisja Korporative merret me menyrat me të cilat financuesit e kompanive (p.sh. Aksionaret dhe kreditorët) sigurohen që do te ju kthehet investimi. Qeverisja Korporative ka per qellim që ta reduktoj problemin e agjensionit qe rrjedh nga ndarja e pronësise dhe kontrollit.

Përfitimet për Kompaninë RRITJE NË PERFORMANCË Konkurueshmëeri Inovacion dhe Strategji Reagim përmirësuar Për IF-e: kjo vlen si per vete IF-e ashtu edhe për klientet e tyre! Përfitimet e Brendshme Procesi i Vendimit Good CG in client companies means lower risk for credit default and safer returns (in short- and long-term). Organizata

Përfitimet për Kompaninë RRITJE NË KONKURRUESHMËRI Fonde për rritje / Inovacion / Zgjerim Qasje për Investitore te rinje Qasje ndaj Kredive (më të lira) Përfitimet e Jashtme Rritje në Reputacion dhe Konfidencë Banks: both investors and investees – double importance Kompania me QK të Mirë

Qëllimi Kryesor i Qeverisjes Korporative... Produktivitet Investitorët Vlerësim më i lartë

Specifikat e qeverisjes korporative në Institucionet Financiare

QK ne institucionet financiare eshte: Më komplekse (dhe sensitive) sesa në kompanite tjera; Më e lidhur me menaxhimin e riskut dhe mekanizmave të kontrollit të brendshëm; Zakonisht e rregulluar në menyrë me strikte; Sjell ndikim me të madh: Stabiliteti në sektorit financiar është vendimtar për ekonominë e vendit Ndërlidhja e sektorit financiar ndërkombetar tregon ndikim ne baza rajonale dhe globale. Individët mvaren nga sistemi financiar.

Lehman Bros.

Dobësite kryesore të QK të rrjedhura nga kriza financiare Monitorimi jo i mjaftueshëm i Bordit ndaj Manaxhmentit të lartë; Menaxhim i riskut joadekuat; dhe Struktura dhe aktivitete organizative të bankave shume komplekse dhe te paqarta. Komiteti i Basel-it, Tetor 2010 Another key question is: if the FIs, which are considered to have the most sophisticated CG mechanisms, are showing clear weaknesses, what is to be expected of the real and other sectors? And how do these weaknesses impact the FIs in return. Q for discussion Cfare duhet bërë pra që të përmirësohet QK në IF?

Rekomandimet e Komitetit te Basel-it janë të fokusuara në: Praktikat e Bordit të Drejtoreve; Menaxhmenti i lartë; Menaxhimi i riskut dhe kontrollat e brendshme; Kompenzimet; Strukturat komplekse dhe të paqarta; dhe Publikimi dhe Transparenca.

Praktikat e Bordit të Drejtoreve Detyrat Kryesore: Ndjekja e pergjegjësise së përgjithme për bankën, duke perfshirë strategjinë e biznesit dhe riskut, aspektin financiar dhe qeverisjen Mbikëqyrje efektive të menaxhmentit Për të i kryer detyrat e veta, Bordi duhet: Të gjykoj objektivisht , të ketë dhe të mirembajë kualifikime dhe kompetence, si individualisht ashtu edhe kolektivisht; Të percjell praktika të mira të qeverisjes për punën e tyre si Bord; dhe Të ndihmohet nga funsionet kompetente të riskut dhe kontrollave, të cilat mbikeqyren nga Bordi. - Seems obvious, but in reality difficult to implement (discuss reasons)

Pergjegjësia kryesore për: Biznesin e IF Strategjisë së riskut (përfshire këtu edhe tolerancen e riskut/ apetitet) Aspektin Financiar Organizimi dhe qeverisja Të implementuara përmes: Zhvillimi dhe implementimi i strategjive ( objektivave, strategjia e riskut, përshtatshmëria) Mbikëqyrje te vazhdueshme te menaxhmentit dhe kontrollave te mbrendshme Zhvillimi dhe implementimi i kornizës së QK Vendosja e vlerave te korporates Krijimi i nje sistemi te mirëfillte te kompenzimit In discharging these responsibilities, the board should take into account the legitimate interests of shareholders, depositors and other relevant stakeholders. It should also ensure that the FI maintains an effective relationship with its supervisors.

Mbikëqyrja e Menaxhmentit – aktivitetet kryesore: Monitorimi i aksioneve te menaxhmentit të lartë është konsistente me strategjine dhe politikat e aprovuara nga bordi duke perfshire edhe tolerancen e riskut/apetitet; takime të rregullta me menaxhmentin e lartë; pyetje dhe vleresime si dhe shpjegime dhe informata të dhëna nga menaxhmenti i larte; Caktimi i standardeve formale te performances per menaxhmentin konsistent me objektivat afat-gjata strategjike dhe aspektin financiar te IF-e si dhe monitorimi i performances se menaxhmentit të lartë në këto standarde, dhe Sigurimi që njohuritë dhe ekspertiza e menaxhmentit mbetet e përshtashme për natyren e biznesit dhe profilit të riskut të IF-e. The board should also ensure that the FI’s organizational structure facilitates effective decision making and good governance. This should include ensuring that lines of responsibility and accountability-- which define clearly the key responsibilities and authorities of the board itself, as well as of senior management and those responsible for the control functions-- are set and enforced throughout the organization.

Kompetencat e Bordit: Funksionet e Bordit: KUALIFIKIMET NUMRI I DUHUR Individuale dhe kolektive Dituri DHE Eksperience Aftësite e deshiruara: financa, kontabilitet, kredi, operacione dhe pagesa bankare, planifikim strategjik, qeverisje, menaxhim i riskut, kontrolla të brendshme, rregulla bankare, auditim dhe përshtashmëri TRAJNIMI Në pune Trajnime te rregulta për të i zhvilluar/permirësuar aftësitë Bugjeti! KOMPOZIMI Llojllojshmeri e aftësive Planifikim i vazhdimesise Pamvaresia Funksionet e Bordit: NUMRI I DUHUR VLERESIM I PERFORMANCES ROLI I KRYETARIT Lidershipi Besueshmëria Jo-ekzekutiv TRETMANI I KONFLIKTEVE TE INTERESIT KOMITETET Komiteti i Auditimit Komiteti i Riskut Komiteti i Kompenzimit Komiteti i HR/Qeverisjes Komiteti i Etikes/Pershtashmerise

Menagjmenti i larte Pergjegjes per biznesin ditor Kontributi ne qeverisjen korporative te IF-e me anë të mirësjelljes personale Të sigurohet pergjegjëshmëria dhe transparenca në linje me strategjine e biznesit, politikave dhe tolerances së riskut të aprovuar nga Bordi i Drejtoreve. Implementimi i mekanizmave të menagjimit te riskut (per risqet financiare dhe jo-fianciare)

Menagjimi i riskut dhe kontrollat e brendshme Identifikimi i riskut Vlerësimi i ekspozimit Monitorimi i riskut Raportimi në nivelin tjeter Kontrollat e Brendshme Secili risk e ka nje politike, proces dhe mekanizem të kontrollit Reagim me kohe Përshtashmëri KOMUNIKIM

Mjetet kryesore të menaxhimit të riskut: Menaxheri i Riskut (s’ben te kete ‘dy kapela’ me managjerin e financvae, opericioneve dhe auditimit Pamvarësia e njesive biznesore të cilat janë nën mbikeqyrjen e funksionit të riskut Burimet (njerëzore dhe financiare) Kualifikimet Përcaktim i metodave dhe aktiviteteve Risk analysis should include both quantitative and qualitative elements. While risk measurement is a key component of risk management, excessive focus on measuring or modelling risks at the expense of other risk management activities may result both in overreliance on risk estimates that do not accurately reflect real exposures and in insufficient action to address and mitigate risks. The risk management function should ensure that the bank’s internal risk measurements cover a range of scenarios, are not based on overly optimistic assumptions regarding dependencies and correlations, and include qualitative firm-wide views of risk relative to return and to the bank’s external operating environment.

ecoDa (European Confederation of Directors' Associations) Kompenzimi ecoDa (European Confederation of Directors' Associations) Punimi mbi Politikat e Pagave: 3D-te – Dizajnimi: I struktures dhe politikave të pages , fikse dhe te ndryshueshme ; Decision -Vendimi : kush vendos; Disclosure - Zbulimi : zhvillimi i nje strukture te publikimit rrjedhon në transparence më të madhe( posaqërisht e rëndesishme në gjendjen e sotme të ekonomise globale) Referenca: Position Paper on DIRECTORS’ REMUNERATION IN LISTED COMPANIES IN EUROPE, ecoDA, October 2009, available at www.ecoda.org/docs/Position%20Paper%20on%20Executive%20Remuneration.%20October%202009.pdf Compensation Principles and Standards Assessment Methodology, Basel Committee on Banking Supervision, January 2010, available at www.bis.org/publ/bcbs166.htm

Paragrafi 3 – Pagesa per Ekzekutiv perkrah Jo-Ekzekutiv Formati i dokumentit te Politikes se Pagave: Paragrafi 1 – Objektivat e Politikes Paragrafi 2 – Procesi i formulimin te Politikes Paragrafi 3 – Pagesa per Ekzekutiv perkrah Jo-Ekzekutiv Paragrafi 4 – Struktura e paketes se beneficioneve Paragrafi 5 – Pensionet Paragrafi 6 – te tjera/ benefitet jo-monetare Paragrafi 7 – Devijimet nga politika Paragrafi 8 – Anëtaresimi i Drejtoreve Ekzekutiv ne tjera Borde te Drejtoreve

Struktura korporative komplekse dhe opaque Roli i Bordit te Drejetorëve dhe Menaxhmentit të lartë: KUPTIM I PLOTE i strukturave dhe risqeve operacionale nga Bordi i Drejtoreve dhe menaxhmenti (posaqërisht nese IF ka njësi, dege, nëndege, etj.) Të sigurohet që të menjanohen struktura te komplikuara pa nevoje Të kete process të centralizuar për aprovimin dhe kontrollin e krijimit të entiteteve ligjore te reja Njohja e risqeve që sjell kompleksiteti i strukurës së një entiteti ligjor Vleresimi se si risku i strukturës ndikon në aftesinë e një entiteti për të menaxhuar me profilin e riskut te saj.

Publikimi dhe Transparenca Principet e OECDse mbi Qeverisjen Korporative (2004): publikimi nga bankat duhet të përfshije , përpos tjerave, informata mbi objektivat e bankës, strukturat dhe politikat organizative dhe qeverisese (në veqanti permbajtja e kodit apo politikes se qeverisjes korporative dhe procesi i implementitimit te saj), pronesia e aksioneve kryesore dhe të drejtat e votimit si dhe transakcionet me palet e interesit Pikat kryesore të tolerances së riskut/apetiteve (pa e thyer konfidencialitetin e nevojshem), me pershkrim të procesit për definimin e saj dhe informata mbi përfshirjen e Bordit te Drejtoreve në një proces të tille Publikimi duhet të jete i sakte, i qartë dhe të prezentohet ne mënyre të kuptueshme ashtu qe aksionaret, depozitorët, palët e interesit si dhe pjesemarresit tjere te tregut, të mund ta kuptojne me lehtësi.

Roli i Rregullatorit

Bordi i Drejtoreve dhe Menaxhmenti Pergjegjeshmeria PERFORMANCA DHE QEVERISJA NE IF Udhezues per pritjet Mbikëqyresit/Rregullatoret

Rregullatoret duhet që.. Të sigurohen që IF-e praktikojne QK të mirë në përputhje me standardet ndërkombetare dhe kornizen rregullative dhe ligjore te vendit Të krijojne udhezues dhe rregulla mbi QK, posaqërisht nese nuk janë të reflketuara mirë në ligjet, rregulloret, kodet dhe listat e paraqitjes - berza Adresohen nevojat e bankave për QK duke i udhezuar për praktikat më të mira dhe duke u treguar për risqet e reja.

Detyrat konkrete të rregullatoreve: Bërja e vleresimeve të rregullta dhe gjithëpërfshirese të politikave dhe praktikave të qeverisjes korporative dhe vleresimi i implementimit të ketyre principeve - Shume e rëndesishme: komunikim i rregullt me Bordin e Drejtoreve, Menaxhmentin e lartë, Kontrollin e Brendshëm dhe Auditorin e Jashtëm. Të perkujtohet që QK është direkt e lidhur me madhësine, kompleksitetin, strukturen, rëndesine ekonomike dhe profilin e riskut të një IF. - të sigurohet implementimi i struktures organizative që permban bilance te sakta Të adresohet alokimi i detyrave, pergjegjshmërise dhe transparences

Vlerësimi i pershtatshmërise (ekspertizes dhe integritetit ) të anetareve të propozuar te Bordit te Drejtoreve të IF-se – do të ishte mirë që të bëhët njejtë me Menaxhmentin e lartë Të sigurohet që mekanizmat e mbikëqyrjes janë të mirefilltë (KB,AB, MR, pershtatshmëria) Vlerësimi i kontrollave të brendshem të cilat e shtyjne qeverisjen e mirë dhe perkujdesja që ato implementohen. Sigurimi që IF amë dhe ajo bije i kanë standardet e njejta (aty ku është e mundur)

Mjetet qe i kane rregullatoret Raportet e brendshme të paanshme si p.sh: raportet e auditorit të jashtëm Raportet e brendshme të IF Kornizen ligjore dhe rregullative (aftësia që të kërkohen veprime përmirësuese) Kooperimi me rregullatorët nga jurisdikcionet tjera Kooperimi me institucionet si-motra ndërkombëtare

Një mjet i rëndësishem: Kodi i QK Definimi i marrëdhenjes me palet tjera te interesit Investitorët Tregu me i madh Të drejtat e funksionit të aksionareve dhe pronareve Publikimi dhe Transparenca Kalendari i Korporates Websajti

Mekanizmat e Kontrollit Pergjegjësit dhe detyrat e Bordit te rejtoreve dhe Menaxhmentit Nominimet Monitorimi Kompenzimi Raportimi Komitetet Reprezentuesit e punëtoreve ne trupat qeverises

Te Drejtat e Aksionareve Paraqitja dhe Transparenca Objektivat Linjat e pergjegjesise: Aksionaret – BoD/Mgmt BoD – Mgmt Shumica – minoriteti i aksionareve Të përgjithshme Kompozimi dhe pamvaresia e drejtoreve Nr. I komiteteve dhe struktura Procedurat e puneve Pagat Praktikat e BoD Interakcioni me BoD Praktikat e Menaxhmentit Asambleja gjenerale: organizimi dhe procedurat Minoriteti sh. mbrojta Paraqitja e RPT Politika e Dividentave Te Drejtat e Aksionareve Funksioni i KB dhe MR AB dhe AJ Politikat dhe standardet e paraqitjes fianciare Paraqitja dhe Transparenca Relacionet dhe komunikimi me investitoret Komunikimi i CSR me publikun Interaksioni me Aksionaret

Konkluzionet QK në IF është me shumë rendësi për ekonomine ne pergjithesi Kriza ka treguar për risqe të rrezikshme që duhen të adresohen në shume ekonomi Roli i rregullatorit eshte shumë i rendesishem për të siguruar QK të mire në IF duke përcaktuar standarde dhe rregulla Ekperienca regjionale mund te replikohet në Kosove ashtu që të kete adoptim të rrjedheshem të standardeve.

Ju falemnderit! Merima Zupcevic Buzadzic mzupcevic@ifc.org Per informata me te hollesishme , ju lutem kontaktoni: Ramadan Berisha, Konsultant – Qeverisja Korporative International Finance Corporation - Europe & Central Asia rr. Mujo  Ulqinaku no.3 (Peyton town) 10 000 Prishtina, Kosovo Tel: +381 38  609 333, ext. 320   E-mail: rberisha@ifc.org Web: www.ifc.org