توانبخشی و رفاه اجتماعی Rehabilitation and Social Welfare Physiotherapy فیزیوتراپی دکتر مهدی جهانگیر بلورچیان دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی گیلان 1391

برنامه کلاسها روز های پنجشنبه: 91/7/6 تعریف توانبخشی و رفاه اجتماعی, اصول فیزیوتراپی 91/7/20 اصول فیزیوتراپی, 91/8/4 اصول گفتار درمانی , اصول شنوایی شناسی, امتحان میان ترم اصول فیزیوتراپی 91/8/18 اصول شنوایی شناسی 91/9/2 اصول کار درمانی 91/9/16 اصول کار درمانی 91/9/30 اصول اعضای مصنوعی و وسایل کمکی

اهداف سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه های مربوط به ناتوانی و معلولیت 1- پیشگیری از ناتوانی 2- توانبخشی 3- دستیابی به هدف مشارکت کامل افراد ناتوان در زندگی اجتماعی, و فرایند رشد و توسعه کشور برابر با دیگران

اهداف سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه های مربوط به ناتوانی و معلولیت 1- پیشگیری از ناتوانی عبارت است از اقداماتی که هدفشان جلوگیری از شروع اختلالهای جسمی, ذهنی و حسی است.(پیشگیری اولیه) یا پس از بوجود آمدن اختلال, جلوگیری از عواقب منفی جسمی, روانی, شناختی و اجتماعی آن است. که شامل فعالیتهای از قبیل: بهبود بهداشت عمومی آموزش, تغذیه, دستیابی آسانتر به غذا و مراقبت های بهداشتی توجه ویژه به مراقبت از مادر و کودک مشاوره با والدین, ایمنسازی افراد کنترل بیماریها و عفونتها, پیشگیری از سوانح بهبود کیفیت محیط و غیره

اهداف سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه های مربوط به ناتوانی و معلولیت 2- توانبخشی: مجموعه ای از خدمات و اقدامات پزشکی, آموزشی, حرفه آموزی و اجتماعی است, که برای بازتوانی جسمی, روانی, ذهنی و اجتماعی و حرفه ای معلولین. ارتقای سطح کارایی آنها تا بالاترین حد ممکن به منظور دستیابی معلول به یک زندگی مستقل در جامعه عرضه می گردد. تا این اواخر توانبخشی غالبا به عنوان یک مسئله پزشکی محسوب می شد. اغلب تعاریف مبادرت به مشخص کردن اقداماتی می کرد که فرد را قادر به کار و ادامه زندگی می نمود. بتدریج توانبخشی شامل این واقعیت نیز می شود که در فراسوی شرایط جسمی یا روانی که مانع کارایی یک فرد ناتوان می شوند, نیازها و توانایی های دیگری نیز نهفته اند.

A child with cerebral palsy being examined

اهداف سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه های مربوط به ناتوانی و معلولیت 2- توانبخشی: اخیرا علاوه بر خود شخص ناتوان به محیط اجتماعی که شخص مزبور در آن زندگی می کند نیز توجه زیادی مبذول داشته اند. زیرا این محیط اجتماعی است که تا حد زیادی تعیین کننده عواقب ناتوانی است. در واقع از طریق درگیر نمودن اجتماع و خانواده ها برای غلبه بر اثرات ناتوان کننده اختلالها در درون یک محیط اجتماعی سالم, ارائه خدمات به افراد ناتوان جنبه عمومی تری بخود می گیرد. توانبخشی غالبا بازگرداندن افراد ناتوان به یک سبک زندگی تا حد ممکن طبیعی, با تاکید بر روی استقلال مالی محسوب می شود.

اهداف سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه های مربوط به ناتوانی و معلولیت 2- توانبخشی: این کار مستلزم این است که افراد ناتوان در اداره زندگی روزانه خود تا حد ممکن مستقل باشند که این امر بستگی به شرایط زیر دارد: 1- حمایت از جانب خانواده هایشان (توانبخشی مبتنی بر جامعه, که توسط افراد غیر متخصص مثل اعضای خانواده و یا دوستان فرد ناتوان باشد) 2- داشتن شغل در بازار کار آزاد 3- داشتن شغل در یک محل کاری حمایت شده یا پناهگاهی 4- حمایت از جانب دولت

اهداف سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه های مربوط به ناتوانی و معلولیت 3- برابر سازی فرصت ها (Equalization of Opportunities): عبارت است از فرایندی که از طریق آن, سیستم عمومی جامعه از قبیل موارد زیر برای همه افراد قابل دسترس است: محیط فیزیکی و فرهنگی, مسکن و حمل و نقل, خدمات اجتماعی و بهداشتی فرصت های آموزشی و شغلی زندگی فرهنگی و اجتماعی تسهیلات ورزشی و تفریحی می بینیم که در این تعاریف به جای فرد روی محیط تاکید شده است. آن توانبخشی که فرد را هدف اقدامهای خود قرار می دهد, نمی تواند راه حل نهایی مسئله ناتوانی باشد.

اهداف سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه های مربوط به ناتوانی و معلولیت 3- برابر سازی فرصت ها (Equalization of Opportunities): نه تنها لازم است که فرد دچار ناتوانی خود را با محیط سازگار کند, بلکه نظام عمومی جامعه نیز باید خود را با چنین افرادی سازگار نماید. بنابراین محیط به میزان زیاد تعیین کننده تاثیر یک اختلال یا ناتوانی بر روی زندگی روزمره فرد است. موانع جسمی, اجتماعی, اقتصادی و روان شناختی رو در روی افراد ناتوان از عملی نمودن حقوق این افراد, برای مشارکت در امور اجتماعی و سیاسی جلوگیری می کنند. مثل باریک بودن درها برای عبور ویلچر (صندلی چرخدار) غیر قابل بودن پله های ساختمان, اتوبوس, قطار, هواپیما و.....

توانبخشی یا بازتوانی Rehabilitation فرآیندی است که در آن به فرد توانخواه کمک می‌شود تا توانایی از دست رفته خود پس از یک واقعه، بیماری یا آسیب را که منجر به محدودیت عملکردی وی شده است مجدداً به دست آورد. توانبخشی حوزه علمی بسیار وسیعی در مجموعه خدمات بهداشتی و درمانی محسوب می گردد و به افراد کمک می‌کند تا پس از ابتلا به مشکلاتی نظیر موارد زیر ، تا حد امکان بر مشکل خود غلبه نموده و استقلال عملکردی قبلی را باز یابد: سکته، ضایعات نخاعی، جراحی‌های ارتوپدی، ضربه مغزی، سوختگی، کم شنوایی، اختلال پردازش مرکزی شنوایی، مشکلات تعادل و غیره

A. Schematic initial progression of Lewy body deposits in the first stages of Parkinson's disease, as proposed by Braak and colleagues B. Localization of the area of significant brain volume reduction in initial PD compared with a group of participants without the disease in a neuroimaging study, which concluded that brain stem damage may be the first identifiable stage of PD neuropathology

Fludeoxyglucose (18F) (FDG)] PET scan of a healthy brain Fludeoxyglucose (18F) (FDG)] PET scan of a healthy brain. Hotter areas reflect higher glucose uptake. A decreased activity in the basal ganglia can aid in diagnosing Parkinson's disease

اصول توانبخشی تَوانبَخشی به معنای بازتوانی و بازگرداندن توانایی‌های یک فرد به حالت حداکثر استقلال اطلاق می‌گردد. در توانبخشی بر خلاف پزشکی هیچگونه دارویی تجویز نمی‌شود و روند بازیافتن تواناییها تدریجی است.

شاخه‌های توانبخشی با توجه به آن که توانبخشی بیشتر در مورد کودکان و بزرگسالانی کاربرد دارد که از نظر توانایی‌های جسمی ذهنی و یا گفتاری دچار مشکل می‌باشند رشته‌های دخیل در این فرایندها را شاخه‌ها یا اعضای تیم توانبخشی می‌دانند. این رشته‌ها (به ترتیب حروف الفبا) عبارتند از: ارتوپدی فنی بینایی سنجی شنوایی‌شناسی فیزیوتراپی کاردرمانی گفتاردرمانی مددکاری اجتماعی مدیریت توانبخشی

مفهوم کار تیمی در توانبخشی منظور از کار تیمی در توانبخشی هماهنگ کردن اقدامهای متعدد و متنوعی است که به منظور نوتوانی معلول انجام می شود. بدین ترتیب که هدفهای کلی برنامه نوتوانی یک معلول, به هدفهای کوچکتری در تیم های توانبخشی حرفه ای, اجتماعی و توانپزشکی تقسیم می شود. هدفهای تیم های کوچکتر است که نیل به هدف برنامه کلی توانبخشی را مقدور می سازد.

نحوه کار در تیم توانبخشی: ابتدا بیمار به تیم توانپزشکی از سوی پزشکان متخصصینی چون ارتوپد, مغز و اعصاب, گوش , حلق و بینی, جراع ترمیمی, چشم پزشک, روانپزشک و ....ارجاع می شود. برحسب وضعیت بیمار اقدامهای درمانی لازم و همچنین تجویز وسایل کمکی انجام گیرد. پس از این مرحله بیمار برای پذیرفتن مسئولیتهای زندگی, به تیم توانبخشی حرفه ای معرفی می شود. ابتدا در این تیم ارزیابی شده, بعد از مطالعه و کشف تواناییهای جسمی, روحی و روانی و استعدادهای یادگیری به یکی از حرفه های مناسب و مورد علاقه خود فرستاده شده, به تناسب مدت لازم برای یادگیری حرفه مورد نظر, تحت آموزش حرفه ای قرار می گیرد.

نحوه کار در تیم توانبخشی: همزمان با شروع آموزش, کاریابان برای کاریابی و اشتغال معلول به مطالعه و اقدام می پردازند. پس از آموزش در یکی از کارخانجات و یا موسسه ها مشغول به کار می شود. از این پس معلول وارد تیم توانبخشی اجتماعی می شود که به رفع اشکالات محیطی معلول از قبیل موانع معماری ساختمانها, پارکها, خیابانها و.....می پردازد.

اعضای تیم توانبخشی: اعضای تیم توانبخشی بر حسب نوع بیماری و معلولیت بیمار در تیم قرار می گیرند. ممکن است به منظور توانبخشی و درمان بیمار برخی از این اعضاء تغییر کنند. الف) تیم توانبخشی: اعضای این تیم شامل افراد زیر است: پزشکان متخصص شامل ارتوپد, نورولوژیست, جراح اعصاب, جراح ترمیمی و سوختگی, روماتولوژیست, متخصص گوش, حلق و بینی, چشم پزشک سایر متخصصین که بر حسب نوع بیماری در تیم شرکت می کنند.

اعضای تیم توانبخشی: الف) تیم توانبخشی: اعضای این تیم شامل افراد زیر است: همچنین گروهی از پرستاران و بهیاران توانبخشی که این افراد دوره ویژه ای جهت توانبخشی و کمک به معلولین می گذرانند. در نهایت کادر اختصاصی توانبخشی که شامل: فیزیوتراپیست کار درمان گفتار درمان شنوایی شناس بینایی سنج متخصصان ارتوپدی فنی

اعضای تیم توانبخشی: ب- تیم توانبخشی حرفه ای: 1) پذیرش و ارزشیابی حرفه ای : مسئولیت پذیرش و ارزیابی بیمار را بعد از ارجاع معلول از تیم توانپزشکی بر عهده دارد. 2) آموزش حرفه ای و کارگاهی: در این مرحله استادکاران, مسئول آموزش حرفه مناسب به معلول هستند. 3) کاریابی و اشتغال: پس از طی مراحل فوق, کاریابان و حرفه یابان برای اشتغال معلول در کارگاهها و کارخانجات تلاش می کنند.

اعضای تیم توانبخشی: ج- تیم توانبخشی اجتماعی: این تیم شامل: روانپزشک روانشناس خانواده معلول و مددکار اجتماعی بیمار و خانواده بیمار را می توان بعنوان مهمترین اعضای تیم توانبخشی نام برد. زیرا نحوه برخورد معلول و خانواده اش, با بیماری و عوارض ناشی از معلولیت, می تواند نقش بسیار تعیین کننده ای در میزان بهبودی و کاهش اثرات بیماری در زندگی فردی و اجتماعی معلول داشته باشد.

اعضای تیم توانپزشکی: 1- فیزیوتراپیست 2- کار درمان 3- ارتوپد فنی 4- گفتار درمان 5- شنوایی شناس 6- پرستار توانبخشی 7- مهندس توانبخشی 8- بینایی سنج

تکنیک های مورد استفاده در توانبخشی فیزیوتراپی کار درمانی گفتار درمانی شنوایی سنجی وسایل و لوازم کمکی

خسته نباشید