ارزیابی خطر بیماریها، کاهش اثر عوامل خطر سلامت
مهمترین علل مرگومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر بیماری قلبی عروقی دیابت سرطان بیماری های مزمن تنفسی
عوامل خطر رفتاری کم تحرکی تغذیه ناسالم مصرف الکل و دخانیات
هدف اصلی WHO کنترل این بیماریها و عوامل زمینهساز آنها کنترل این بیماریها و عوامل زمینهساز آنها کاهش 25% مرگومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر تا سال 2025
چگونه مرگومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر را کاهش دهیم؟ کلید دستیابی به هدف کاهش مرگومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر: شناسائی و مراقبت ادغام یافته دیابت و فشارخون بالا، اختلال چربیهای خون و چاقی
پیشگیری از ابتلا به بیماری قلبی عروقی و بروز حوادث کشنده یا غیرکشنده آن( سکتههای قلبی و مغزی) مراقبت ادغام یافته: خطرسنجی در اولین سطح ارائه خدمت( بهورز/ مراقب سلامت) تصميمگيري شروع مداخلات پيشگيرانه و درمان براي گروههاي در معرض خطر بالا: توسط پزشک بر اساس تخمين میزان خطر دهساله وقوع سکتههای قلبی عروقي
خطرسنجی بیماریهای قلبی عروقی ابزار: ارزیابی و مدیریت خطر 10 ساله بروزحوادث کشنده و غیر کشنده قلبی و عروقی هدف: پیشگیری از سکتههای قلبی و مغزی
عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی smoking dyslipidemia hypertension diabetes abdominal obesity psychosocial factors( eg, depression, perceived stress, life events) daily consumption of fruits and vegetables regular alcohol consumption physical inactivity
خطرسنجی سکته های قلبی عروقی متغیرهای لازم در خطرسنجی: سن جنس میزان فشارخون سيستوليک وضعيت مصرف دخانيات ابتلا به بیماری ديابت میزان كلسترول خون
جمعیت هدف کلیه افراد بالای 30 سال با حداقل یک عامل خطر
عوامل خطر ابتلا به دیابت یا فشارخون بالا سابقه خانوادگی بیماریهای دیابت و نارسائی کلیه در بستگان درجه یک سابقه خانوادگی بیماری زودرس قلبی عروقی در بستگان درجه یک استعمال دخانیات دور شکم مساوی 90 سانتیمتر یا بیشتر سن 40 سال و بالاتر
میزان خطر خطر کمتر از 10 % سبز خطر 10 تا کمتر از 20% زرد خطر کمتر از 10 % سبز خطر 10 تا کمتر از 20% زرد خطر 20 تا کمتر از 30% نارنجی خطر 30 % و بالاتر قرمز
اقدامات لازم در هر گروه آموزش پروتکل شماره 2: - به کلیه افرادی که خطرسنجی شده اند، فارغ از میزان خطر، پروتکل آموزشی (شماره 2) آموزش داده می شود. در افراد با خطر کمتر از 10 درصد: - توصیه به مراجعه و ارزیابی مجدد یک سال بعد
در افرادی با خطر بین 10 تا کمتر از 20 درصد: - آموزش و پیگیری: در افرادی با خطر بین 10 تا کمتر از 20 درصد: - آموزش و پیگیری: هر سه ماه تا رسیدن به اهداف پروتکل شماره 2 - ارزیابی خطر: هر نه ماه
افراد با خطر بین 20 تا كمتر از 30 درصد: -ارجاع غیر فوری به پزشک -ارزیابی خطر هر شش ماه -پیگیری اجرای دستورات پزشک
افراد با خطر 30 درصد یا بیشتر: -ارجاع غير فوري به پزشک -خطرسنجی هر سه ماه -در صورت عدم کاهش میزان خطر با اقدامات فوق و پیگیری دستورات پزشک پس از 6 ماه : ارجاع به پزشک سطح 2
تجویز دارو بر اساس میزان خطر قلبی عروقی اقدام لازم قبل از شروع درمان دارویی: -بررسی موارد منع مصرف دارو -تجویز دارو توسط پزشک
تجویز دارو بر اساس میزان خطر قلبی عروقی بر اساس گروه خطر: میزان خطر 20 % و بالاتر همراه با پرفشاری خون( BP ≥ 140/90): داروهای کاهنده فشارخون میزان خطر30 % و بالاتر: به همراه داروی کاهنده چربی خون همچون استاتین
افراد مبتلا به سکتههای قلبی و سکتههای ایسکمیک مغزی: آسپیرین از مهمترین وظایف بهورز/ مراقب سلامت: پیگیری مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک
کنترل وزن و جلوگیری از اضافه وزن رژیم غذایی سالم قلبی پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) آموزش به بیمار: فعالیت بدنی منظم کنترل وزن و جلوگیری از اضافه وزن رژیم غذایی سالم قلبی توقف مصرف دخانیات و عدم مصرف الکل پایبندی به درمان
افزایش فعالیت بدنی بتدریج تا سطوح متوسط( مانند پیادهروی سریع) پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) فعالیت بدنی منظم افزایش فعالیت بدنی بتدریج تا سطوح متوسط( مانند پیادهروی سریع) حداقل 5 روز در هفته روزانه 30 دقیقه
کنترل وزن بدن و جلوگیری از اضافه وزن پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) کنترل وزن بدن و جلوگیری از اضافه وزن کاهش مصرف مواد غذایی کالری بالا داشتن فعالیت بدنی کافی
محدود کردن مصرف نمک به کمتر از 5 گرم در روز( یک قاشق چایخوری) پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) رژیم غذایی سالم قلبی نمک (سدیم کلراید) محدود کردن مصرف نمک به کمتر از 5 گرم در روز( یک قاشق چایخوری) کاهش مصرف نمک هنگام پختوپز، محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده و فستفودها
پنج واحد(500-400 گرم) میوه و سبزی در روز پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) میوه و سبزی پنج واحد(500-400 گرم) میوه و سبزی در روز یک واحد معادل یک عدد پرتقال، سیب، انبه، موز یا سه قاشق سوپ خوری سبزیجات پخته
جایگزین کردن گوشتهای دیگر با گوشت سفید( بدون پوست) پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) غذای چرب محدود کردن مصرف گوشت چرب، چربی لبنیات و روغن پختوپز( کمتر از دو قاشق سوپخوری در روز) جایگزین کردن روغن پالم و روغن نارگیل با روغن زیتون، سویا، ذرت، کلزا یا آفتابگردان جایگزین کردن گوشتهای دیگر با گوشت سفید( بدون پوست)
پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) ماهی خوردن ماهی حداقل سه بار در هفته، ترجیحاً ماهی روغنی مانند ماهی تن، ماهی سالمون
توقف مصرف دخانیات و عدم مصرف الکل پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) توقف مصرف دخانیات و عدم مصرف الکل تشویق همه غیرسیگاریها به هرگز سیگار نکشیدن توصیه قوی به همه سیگاریها به توقف مصرف سیگار و حمایت از تلاش آنها در این امر توصیه به ترک به افرادی که اشکال دیگری از دخانیات را مصرف میکنند
توصیه به عدم مصرف الکل به دلیل مضرات آن پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) توصیه به عدم مصرف الکل به دلیل مضرات آن توصیه به بیماران به عدم مصرف الکل مخصوصاً در زمانی که احتمال خطرات افزوده وجود دارد مانند: رانندگی یا کار با ماشین آلات بارداری یا شیردهی مصرف داروهایی که با الکل اثر متقابل دارد داشتن شرایط پزشکی که الکل آن را وخیمتر میسازد عدم توانایی در کنترل میزان مصرف مشروبات الکلی
اگر دارویی برای بیمار تجویز شده است: پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) پایبندی به درمان اگر دارویی برای بیمار تجویز شده است: آموزش به بیمار در مورد چگونگی مصرف آن در منزل توضیح دادن تفاوت بین داروهای کنترل بلند مدت( به عنوان مثال پرفشاری خون) و داروهایی برای تسکین سریع( به عنوان مثال خسخس سینه)
بیان دلیل تجویز دارو/ داروها به بیمار پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) بیان دلیل تجویز دارو/ داروها به بیمار - نشان دادن مقدار (dose) مناسب دارو به بیمار - توضیح دادن تعداد دفعات مصرف دارو در روز برچسب و بستهبندی قرصها بررسی درک بیمار از مصرف داروی تجویز شده قبل از اینکه بیمار مرکز سلامت را ترک کند
نگهداری ذخیره کافی از داروها پروتکل شماره 2: بسته خدمات اساسی بیماریهای غیر واگیر ( آموزش بهداشت و مشاوره در خصوص رفتارهای بهداشتی - ویژه آموزش عموم جامعه) توضیح اهمیت: نگهداری ذخیره کافی از داروها ادامه مصرف داروهای تجویز شده به طور منظم حتی اگر هیچ علامتی وجود ندارد
وظایف بهورز/ مراقب سلامت در ارزیابی، مراقبت و پیگیری ارجاع موارد زیر به پزشک جهت تشخیص نهایی: بر اساس نتایج آزمایش: کلسترول مساوی یا بیشتر از 200 قند خون مساوی یا بالاتر از 100 فشارخون مساوی یا بالاتر از 140/90 بر اساس خطر قلبی عروقی: 20% و بالاتر برای آغاز درمان داروئی
آموزش اصلاح شیوه زندگی طبق پروتکل آموزشی و دستورالعمل ایراپن بهورز پیگیری مصرف منظم داروها طبق دستور پزشک ارجاع بیماران در فواصل زمانی تعیین شده ارجاع بیماران درصورت ظهور عوارض داروئی
وظایف پزشک در ارزیابی، مراقبت و پیگیری بیماران ارائه خدمات درماني به افراد زیر: ارجاع از بهورز/ مراقب سلامت به علت خطر قلبی عروقی20% و بیشتر بیماری عروق کرونر قلب، سکته قلبی، بیماری عروق محیطی، بیماری عروق مغزی( سکته ایسکمیک مغزی، حمله مغزی ایسکمیک گذرا) مراقبت و درمان افراد مبتلا به هایپرلیپیدمی، دیابت و فشارخون
وظایف پزشک در ارزیابی، مراقبت و پیگیری بیماران بیماریابی در موارد ارجاع از بهورز/ مراقب سلامت به علت: میزان قند( 100 و بالاتر) فشارخون( 140/90 و بالاتر) کلسترول بالا( بیش از 200)
41