Qubad Ibadoğlu Kənan Aslanlı Söhrab Fərhadov Azərbaycan iqtisadiyyatı 2010-cu ildə: makroiqtisadi dəyərləndirmə Hökumətə 16 tövsiyə Qubad Ibadoğlu Kənan Aslanlı Söhrab Fərhadov Milli Büdcə Qrupu Bakı. 14 mart, 2011

Əsas makroiqtisadi göstəricilər Sosial-iqtisadi göstəricilər və inflyasiya İllər 2007 2008 2009 2010 ÜDM, mln. AZN Artım tempi, % 28360,5 25,0 40137,2 10,8 34578,7 9,3 41600 5.0 Adambaşına ÜDM, $ 3474 5603 4874,1 5797,8 Neft ÜDM, artım tempi, % 36,8 6,8 14,3 1,8 Qeyri-neft ÜDM, artım tempi % 11,4 15,9 3,2 7,9 Inflyasiya % Illər üzrə orta göstərici 16,7 20,8 1,5 5,7 Əhalinin gəliri, artım tempi, % 40,3 37,8 8,0 13.3 Orta aylıq əməkhaqqı, AZN artım tempi, % 214,0 42,0 274,4 24,2 298,0 8,6 325 9.1

Nominal və real ÜDM-in artım tempi

Makro-iqtisadi meyllər 2005-2008 2009-2010 ÜDM artım tempi , % 24.2% 7.2% Neft sektorunun artım tempi , % 42.9% 8.3% Qeyri-neft sektorunun artım tempi , % 11.8% 5.6% İstehlakçı Qiymət İndeksi (CPİ), % 13.9% 3.6% Nominal gəlirlərin artım tempi, % 31.8% 10.7% Nominal əmək haqqının artım tempi, % 27.0% 8.9% Büdcə xərcləmələrinin artım tempi, % 64.3% 6.8% Bank fəaliyyətlərinin artım tempi, % 65% 14%

ÜDM komponenti

Inflyasiya və qeyri-neft ÜDM

Neft və qeyri-neft sektorlarında əmək haqqının artım tempi

Yoxsulluq səviyyəsi

Çoxölçülü Yoxsulluq İndeksi (Multidimensional Poverty Index) Çoxölçülü Yoxsulluq İndeksi (Multidimensional Poverty Index, MPİ) 0.021 MPİ üzrə yoxsulluq həddi 5.4% MPİ üzrə əhalinin sayı, mln., insan 0.5 Gəlir üzrə yoxsulluq (gün üzrə 1.25 $) 2% Gəlir üzrə yoxsulluq (gün üzrə 2 $) Rəsmi yoxsulluq səviyyəsi (2010) 9.1% Əhali (mln., 2010) 9.1 İnsan İnkişafı İndeksi (HDI), 2010 0.787 104 ölkə arasında 66 HDI statusu orta (medium)

ÜDM strukturu, 2010

İnvestisiyalar

Investisiyanın strukturu (2009/2010) firmaların daxili resursları büdcə resursları bank kreditləri ev təsərrüfatlarının özəl maliyyələri digər firmaların daxili resursları büdcə resursları bank kreditləri ev təsərrüfatlarının özəl maliyyələri digər

İdxal

İxrac

Dövlət büdcəsi İllər 2003 2007 2008 2009 2010 Dövlət büdcəsinin gəliri, mln.AZN artım tempi, % 1 220,9 34,1 6 007,3 55 10 763,0 79,2 10 325,9 -4,1 11 402,5 10,4 Neft gəlirləri, mln.AZN 470 35,8 3564 58 7299,6 104,8 6897 -5,5 7177 4,5 Qeyri-neft gəlirləri, mln.AZN 751 32,9 2443,3 51 3463,4 41,8 3429,0 -1,0 4223 23,1 Dövlət büdcəsi xərcləmələri, mln.AZN 1235 32,5 6058,7 6,0 10680,0 76,3 10567,0 -1,9 11 766,0 12 Investisiya xərcləri daxil olmaqla, mln.AZN 90 1915 2,2 dəfə 4276,0 2,1 dəfə 3177,0 -25,7 4 147,0 16,3

Büdcə gəlirləri 2010

ARDNF transferləri

Büdcə gəlirləri 2010

Büdcə xərcləri 2010

Büdcə xərcləri 2010

Uçot dərəcəsi anti-siklik monetar alət kimi

Bank sektoru 2010

Bank sisteminin mənfəətlilik göstəriciləri, %

Bank sisteminin artım göstəriciləri, %

Hökumətə tövsiyələr 2011-ci ildən sonra iqtisadi artım templərinin daha da səngiyə biləcəyi riskini nəzərə alaraq prosiklik makroiqtisadi siyasətin davamlı iqtisadi artıma əsaslanan makroiqtisadi siyasətlə əvəzlənməli, habelə iqtisadi artım templərinin xam neftin qiymətindən asılılığının tədricən neytrallaşdırılmalı; ÜDM-in strukturundakı problemlərin, xüsusən də istehlakın və kapital akkumlyasiyasının determinant olması riskləri makroiqtisadi siyasətdə nəzərə alınmalı; Aqrar sektorun və qeyri-neft sənayesnin inkişafı üçün xüsusi strategiya işlənilməli və dövlət proqramlarının icrasına nəzarət gücləndirilməli; ÜDM-də və investisiya qoyuluşlarında qeyri-neft sektorunun payının daha da artırılması məqsədilə biznes və investisiya mühiti daha da təkmilləşdirilməli;

Hökumətə tövsiyələr Qeyri-neft ixrac potensialını və vergitutma bazasını genişləndirmək üçün sahibkarlığa dövlət köməyinin yeni mərhələsi başlanılmalı; İqtisadiyyatın sektorları arasındakı dərinləşən əmək haqqı fərqlərini ortadan qaldırmağa yönəlik təşviq siyasəti həyata keçirilməli (məsələn, ortalama əmək haqqı neft sektoru müəssisələrindən yüksək olan qeyri-neft sektoru müəssisələri üçün güzəştli vergi və sosial ödənişlər dərəcələrinin tətbiqi); Milli hesablar sisteminin, makroiqtisadi göstəricilər və yoxsulluqla bağlı statistikanın daha da təkmilləşdirilməli. “Neft və qaz gəlirlərinin idarə edilməsi üzrə uzunmüddətli Strategiya”da nəzərdə tutulduğu kimi, neft gəlirlərinin xərclənməsində daimi və dəyişməz gəlirlər yanaşması tətbiq edilməli;

Hökumətə tövsiyələr “Fond-büdcə” münasibətləri üçün ciddi əsaslara söykənən maliyyə siyasəti direktivi qəbul edilməli və transferlər ARDNF aktivlərinin müəyyən həcmində limitləşdirilməli; Azərbaycan hökuməti büdcəyə daha çox strateji məzmun əlavə etməli və fiskal siyasət ölkənin orta və uzun müddət baxımından inkişafı ilə bağlı olan strategiya və proqramları ilə uzlaşdırılmalı; Dövlət idarəetməsində struktur islahatlar aparılmalı, əks mərkəzsizləşdirmə siyasəti genişləndirilməli, bu məqsədlə Azərbaycanda fiskal mərkəzsizləşdirmə islahatları çərçivəsində ilk növbədə səhiyyə və təhsil müəssisələrinə maliyyə müstəqilliyi verilməli; Nazirlər Kabinetinin “Azərbaycan Respublikası vahid büdcə təsnifatı”nın təsdiq edilməsi barəsində qərarına əsasən yenidən baxılmalı paraqraflar, maddələr və yarımmaddələr üzrə xərclərin bölüşdürülməsi gerçək ehtiyaclarla uyğunlaşdırılmalı;

Hökumətə tövsiyələr Büdcə gəlirlərinin təminatında birbaşa vergi gəlirlərinin yığım əmsalının artırılması üçün vergi inzibatçılığını təkmilləşdirilməli, verginin fiskal deyil, tənzimləyici və stimullaşdırıci funksiyaları önə keçirilməli, vergi borclarının yaranma mənbələri araşdırılmalı; Orta müddətli dövr üçün bütün fiskal parametrlərlə yanaşı büdcə kəsiri də makroiqtisadi tarazlığa xələl gətirməyən səviyyədə proqnozlaşdırılmalı və onun maliyyələşmə mənbələri ümumi fiskal siyasətlə mütləq uzlaşdırılmalı; Dövlət xərcləmələrinin artımı inflyasiyaya ciddi təsir edən amillərdən biri olduğu üçün, onların iqtisadiyyatın absorbsiya gücü ilə həmahəng artması vacibdir. Bunun üçün büdcə artımlarında dayanıqlıq prinsipi ilə yanaşı, iqtisadiyyatın absorbsiya imkanları nəzərə alınmalı; Bank sektorunda böyüyən riskləri idarə etmək və mümkün böhranı önləmək üçün bank sektorunda rəqabətliliyin artırılması, təmərküzləşmənin azaldılması və kredit bazarlarında inzibati təhriflərin aradan götürülməsi təmin edilməlidir.

Təşəkkür edirik Qubad Ibadoğlu: gubad.ibadoglu@gmail.com Kənan Aslanlı: kenan.aslanli@yahoo.com Söhrab Fərhadov: sohrabfarhadov@yahoo.com Milli Büdcə Qrupu Baki, Azərbaycan AZ 1065 44, Cəfər Cabbarlı küç., Caspian Plaza III, 9-cu mərtəbə telefon: (+99412) 437 18 20 E-poçt: office@nbg.az www.nbg.az www.budget.az