استاد گرامی سرکار خانم الهه بهشتیان دانشجو سیمین ستایش زمستان 92 نظریه رشد شناختی پیاژه استاد گرامی سرکار خانم الهه بهشتیان دانشجو سیمین ستایش زمستان 92

در سال 1896 در شهر نوشاتل یک شهر دانشگاهی در سوئیس که پدرش در دانشگاه آن تاریخ قرون میانه را تدریس کرد زاده شد . و او پدرش را اندیشمندی دقیق و منظم و مادر را بر خلاف عاطفی توصیف کرد . زیر نظر الفرد ؟؟؟ بیش از هر فرد دیگری بر پژوهش درباره رشد کودک تأثیر گذاشت . او در پاریس در یک آزمایشگاه هوش تصمیم گرفت درباره هوش کودکان به بررسی بپردازد و قرار بود در این آزمایشگاه ، آزمایش هوش برای کودکان ابداع کند و او این وظیفه را خیلی کسالت آور یافت زیرا علاقه او به نمره دادن به پاسخ های درست و نادرست کودکان آنگونه که در آزمون هوش لازم است چندان زیاد نبود

پیاژه کودکان را به عنوان دانشمندان محققی می دید که با اشیاء رویداد های محیطشان دست به تجربه می زدند تا ببینند چه اتفاقی می افتد . مشاهدات پیاژه از سه فرزند خودش مبنایی برای این توالی رشد بود . پیاژه از سه فرزند خودش مبنایی برای این توالی رشد بود . پیاژه با دقت آنها را زیر نظر گرفت و پسر و دو دختر خود را با مسائل روزمره مثل اشیاء پنهان مواجه ساخت .

در نظر پیاژه کودکان 4 مرحله گسترده رشد را طی می کنند . مراحل رشد پیاژه دوره رشد شرح حسی حرکتی تولد تا 2 سالگی کودک اعمال فیزیکی مثل مکیدن ، چنگ زدن ، و گرفتن اسباب بازی بیش عملیاتی 2 تا 7 سالگی 1-خود مداری ، کودک می تواند به دیدگاه دیگری توجه کند و کلمات را بر اساس تجارب خود تفسیر می کند . 2- جاندار پنداری ، نسبت دادن خصوصیات موجودات زنده به اشیاء عملیات عینی 7 تا 11 سالگی کودک دارای مرحله توانایی انجام اعمال منطقی را کسب می کند و اشیاء را خوب می تواند طبقه بندی کند و در این مرحله درک مفهوم بقا بدست می آورد عملیات صوری 11 سالگی به بعد آخرین مرحله رشد شناختی توانایی پیدا کردن تفکر بر حسب امور انتزاعی . به مسائل فرضی آینده جهان بینی می پردازد .

پیاژه در اثر نتایج برگرفته از پژوهش های خود ، مرحله ی حسی –حرکتی را به شش خرده مرحله تقسیم کرده است . که عبارتند از : اول : تولد تا 2 ماهگی (دوره غلبه ی بازتاب های شرطی مانند مکیدن ) دوم :2تا4 ماهگی (دوره جذب تجارب جدید وانطباق و طراحی ساختارهای جدید شناختی مانند شیشه به جای پستا نک وگرفتن اسباب بازی. سوم :4 تا8ماهگی (دوره درک علت و معلول های ساده و هماهنگی حواس بینایی و لامسه .مثال : آخرباری که نوزاد با دست خود به شیشه زد،به او شیر داده شد و بدین ترتیب او حالا طرحی را برای دست زدن به شیشه ی شیر آغاز می کند.

چهارم :8 تا12 ماهگی (دوره درک بسیار ساده ازمفهوم زمان و دوره ی درک بقای شی ء مثال : نوزادی که گریه می کند تا کسی او را بلند کند وقتی صدای پای پدرش را در راهروی منتهی به اتاقش می شنود ساکت می شود. او می داند که بیش از چند ثانیه ی دیگر تا آرامش ا وفاصله نمانده است . پنجم : 12 تا 18 ماهگی ( دوره ی آغاز تجربه کردن جهان خارج و دستیابی به اولین تجارب حل مسئله و افزایش تقلیداز سایرین. مثال کودکان وسایل را پرت می کنند،گاز می گیرند ،لجاجت می ورزند ،اشیاء می شکنند ، صرفاً برای اینکه ببینند چه اتفاق می افتد. ششم : 18 تا 24 ماهگی (دوره ی آغاز فکرکردن ، ایجاد تصور اشیاء در ذهن خود ودستیابی به راه های جدید برای حل مسأله .

مرحله پیش عملیاتی : 2تا 7 سالگی علت نامگذاری این مرحله به پیش عملیاتی آن است که کودکان دراین مرحله هنوز قادر به تفکر عملیاتی یا تفکر منطقی نیستند . در این مرحله زبان کمک زیادی به رشدشناختی کودک می کند و او را قادر می سازد تا پدیده ها و امور مختلف را به طور نمادی مورد بررسی قرار داده و مفاهیم مختلف را بشناسد .

ویژگی های مرحله پیش عملیاتی : خودمداری : یعنی کود نمی تواند به دیدگاه مشخص دیگری توجه کند . او کلمات را براساس تجارب خود تفسیر می کند وبه کارمی برد و هنوز نمی داند کودکان و نوجوانان دیگر ، که تجارب متفاوتی دارند ، احتمالاً می توانند تصورات متفاوتی داشته باشند جاندارپنداری : نسبت دادن خصوصیات موجودات زنده به اشیاء .مثال کودک چهارساله ای که فکرمیکند «ماه به پشت ابرها می رود که بخوابد»جاندار پنداری تفکر خود را به نمایش می گذارند

مرحله عملیات عینی 7 تا 11سالگی در این مرحله کودک قادر است تنها با مواد و اشیای محسوس و قابل رویت رابطه برقرار کند. (بیابانگرد، نعمتی ص20)کودک در این مرحله توانایی انجام اعمال منطقی را کسب می کند از رویدادهای مهم این مرحله درک مفهوم بقاء و یا نگهداری ذهنی از سوی کودکان است .مفهوم بقای عدد،طول،مایع (6تا7سالگی) مفهوم بقای ماده (7تا8سالگی )مفهوم بقای سطح (9تا10سالگی) مرحله عملیات صوری 11 سالگی به بعد می تواند به طرح فرضیه بپردازند

آخرین مرحله رشد شناختی در آخرین مرحله رشد شناختی ، کودک به تدریج توانایی تفکر بر حسب امور انتزاعی راکسب می کند و بر قوانین منطق صوری مسلط می شود و بدین لحاظ این مرحله را مرحله ی عملیات صوری نام نهاده اند . اندیشه های کودکان در این مرحله علاوه بر اشیای محسوس ، موارد احتمالی و فرضی را نیزشامل می شود و لذا کودکان این مرحله قادر می شوند تفکر عملی مبتنی بر روش فرضیه ای –قیا سی را به کاربندد، یعنی می توانند به طرح فرضیه بپردازند. پیاژه معتقد است که با ظهور توانایی تفکر صوری فرد می تواند مسائل کلامی انتزاعی ،نظیر مسائل پیچیده ریاضی ،را به آسانی حل کند.

به نظر پیاژه ,  چهار عامل در تحول شناختی کودک تا ثیر دارد که عبارتند از: 1) رسش, 2) تجربیات محیطی 3) تعاملهای اجتماعی 4) تعادل جویی.

از نظر پیاژه, رشد آدمی از ابتدای تولد تا بزرگسالی دو جریان موازی است که بر یکدیگر تاثیر متقابل دارد این دو جریان عبارتند از : از خود به درآمدن ( جدایی از خود محوری )  سازگاری با واقعیت وجستجوی تعادل                                پیاژه معتقد است زندگی , تعامل خلاقی است که بدون وقفه بین موجود زنده و محیط زندگی او جریان می یابد. این تعامل خلاق به دو صورت متفاوت اما مکمل یکدیگر انجام می گیرد. یکی , بیرونی است که سازگاری نام دارد ودیگری , درونی است که سازمان نامیده شده است .

تعامل موجود زنده با محیط به دو صورت : 1-برونی: سازگاری 2-درونی: سازمان  دیده می شود. سازگاری , جنبه برخورد و سازش با محیط را در تعامل بین فرد ومحیط نشان می دهد .وقتی کودک می آموزد با محیط خود به طور موثر مقابله کند , گویند وی با محیط به سازگاری می پردازد .

فرایند سازگاری فرایند سازگاری به دو صورت جذب وتطابق یا انطباق انجام می گیرد . جذب: مستلزم بروز پاسخی است که از پیش کسب شده . مثلا وقتی کودک پستانکی را می مکد آنرا به فعالیت مکید ن که از قبل می دانسته است جذب می کند . یا وقتی عروسکی کاغذی را در دهان می گذارد و می جود آنرا به فعالیت جویدن جذ ب می کند . جذب وقتی صورت می گیرد که کودک چیزی را از محیط بگیرد وآن را جزیی از خود سازد . از دیدگاه پیاژه جذب وقتی صورت می گیرد که: شخصی مطلب تازه ای را بر حسب مطالب آشنا ببیند.یعنی در موقعیتی تازه ، رفتاری را انجام دهد که  در موقعیت های گذشته انجام می داده است. مثلا کودکی که تا به حال هواپیما ندیده است آنرا یک پرنده سفید وبزرگ می نامد.

هر چند پیاژه روان شناس بالینی نبود و مدل شناختی خود را به حوزه‌ی مداخلات روان درمانی تعمیم نداد، ولی نظریه‌ی او به یکی از پایه‌های انقلاب شناختی در روان شناسی تبدیل شده است. نظریه‌ی پیاژه امروزه کاربردهای زیادی در روان پزشکی به ویژه «شناخت درمانی» - که از سوی آرون‌بک پایه‌گذاری شد- دارد. شناخت درمانی در درمان مشکلات مختلف از جمله افسردگی، اختلالات اضطرابی، وسواس‌ها، سوءمصرف مواد، خودکشی و… به کار می‌رود. اما جدای از کاربردهای درمانی، نظریه‌ی پیاژه در حوزه‌ی آموزش از ارکان اصلی روان‌شناسی این حیطه بوده و هست ودر موارد بسیاری چون سنجش رشد هوشی، استعداد تحصیلی، تعیین کلاس و آمادگی برای خواندن متون به کار رفته است.

بر اساس نظریه‌ی پیاژه، «تجربه» در «پختگی کارکردهای شناختی» نقش دارد بر اساس نظریه‌ی پیاژه، «تجربه» در «پختگی کارکردهای شناختی» نقش دارد. پیاژه در تمام نوشته‌های خود تأکید می‌کرد که هرچه محیط «غنی‌تر»، «پیچیده‌تر» و «متنوع‌تر» باشد، احتمال آن که کودک به «سطح بالاتری از کارکردهای ذهنی و توانایی‌های روانی» دست یابد، بیشتر می‌شود. از نظر پیاژه رشد آدمی از ابتدای تولد تا بزرگسالی دو جریان موازی است که بر یکدیگر تأثیر متقابل دارد این دو جریان عبارتند از : 1ـ از خود به در آمدن (جدایی از خود محوری) 2- سازگاری با واقعیت و جستجوی تعامل

پیاژه معتقد است ، زندگی تعامل خلاقی است که بدون وقفه بین موجودات زنده و محیط زندگی او جریان می یابد . این تعامل خلاق به دو صورت متفاوت اما مکمل یکدیگر انجام می گیرد . یکی ، بیرونی است که سازگاری نامیده می شود و یکی دیگر درونی است که سازمان نامیده می شود . تعامل موجود زنده با محیط به دو صورت است : 1ـ برونی : سازگاری 2ـ درونی : سازمان دیده

وقتی کودک می آموزد با محیط خود به طور موثر مقابله کند گویند وی با محیط به سازگاری می پردازد . فرایند سازگاری به دو صورت است : 1ـ جذب و تطابق 2ـ انطباق

جذب مستلزم بروز پاسخی است که از پیش کسب شده ، مثلاً : کودک پستانکی را می مکد . ان را با فعالیت مکیدن که از قبل می دانسته است جذب می کند . یا وقتی عروسکی را در دهان می گذارد و می جود آنرا با فعالیت جویدن جذب می کند .جذب وقتی صورت می گیرد که کودک چیزی از محیط بگیرد و آن را جزئی از خود کند . از دیدگاه پیاژه جذب وقتی صورت می گیرد که شخص مطالب تازه ای را بر حسب مطالب آشنا ببیند یعنی چی ؟ یعنی در موقعیتی تازه ، رفتاری را انجام بده که در موقعیت های گذشته انجام می داده است ) مثلاً: کودکی که تا به حال هواپیما ندیده است آن را یک پرنده سفید بزرگ می داند .

انطباق وقتی که رفتار فعلی شخص برای مقابله با محیط کفاف نمی کند و نیاز به تغیر رفتار دارداز انطباق استفاده می کنند . به عبارت دیگر انطباق فرایند تغییر دادن ساخته های شناختی برای همخوان کردن آنها با ادراک جدید است . مثلاً کودکی که با مکیدن پستانک کوچک و گرد عادت کرده است برای مکیدن پستانکی با شکل متفاوت ، مثلاً بلندتر از پستانک قبلی لازم است هنگام مکیدن لب های خود را بر خلاف عادت معمول تغییر دهد . در این صورت گویند کودک رفتار خود را با شکل و وضع پستانک تطبیق داد .

پیاژه معتقد است تقلید خالص ترین نوع انطباق است و ان را تغییر رفتار بنا به خواست محیط می داند . پیاژه این روانشناس رشد و کودک نظریه خود را معرف تکوینی می نامد . پیاژه چهار مرحله عمده رشد را بیان کرد که منجر به قابلیت اندیشیدن در حد بزرگسالان می شود و هر مرحله پیشنیاز مرحله بعد است . اما سرعت کودکان مختلف در عبور از مراحل گوناگون به توانایی و توانمندی ذاتی آنها و شرایط محیطشان بستگی دارد. نظریه های پیاژه امروزه کاربرد های زیادی در روانپزشکی دارد به ویژه شناخت درمانی و درمان مشکلاتی از جمله افسردگی ، اختلالات اضطرابی ، وسواس ، مصرف مواد و ...

منابع زمینه روانشناسی-هیلگارد روانشناسی رشد-لورا برک پیشگامان روانشناسی رشد-ویلیام سی کرین Developmental psychology by Jacquelynne s.Eccles Kaplan and Sadock,s Synopsis of Psychiatry

با تشکر از توجه شما