در کنوانسیون بیع بین المللی کالا به نام خدا علل رافع مسوولیت در کنوانسیون بیع بین المللی کالا استاد محترم: جناب آقای دكتر غلام نبی فيضي گردآورندگان : مهدیه سادات میر نجفی زاده مهتاب بختیار پاییز 1393

مقدمه در جریان اجرای قرارداد ممکن است حوادثی رخ دهد که . مقدمه در جریان اجرای قرارداد ممکن است حوادثی رخ دهد که مانع اجرای تعهدات یک یا هر دو طرف قرارداد شود، بدون اینکه آن طرف در وقوع و یا ادامه آن مانع نقشی داشته باشد: جنگ، زلزله، سیل، اعتصاب کارکنان، تحریم اقتصادی و تغییر قوانین و مقررات داخلی کشورها در حقوق خارجی Force majeure،Act of God ، Frustration و غیره در حقوق ایران قوه قاهره

در صورت وقوع مانع وضعیت قرارداد و طرفین آن چه خواهد شد؟ کنوانسیون بیع بین الملل و حقوق داخلی کشورها پاسخ صریحی ندارد.

موانع یا موارد معافیت از مسوولیت در کنوانسیون بیع بین الملل 1980: فعل متعهد له مانع اجرای قرارداد گردد. (ماده 80) غیر ممکن شدن اجرای قرارداد در اثر حادثه خارجی. (ماده 79) مواد 79 و 80

دامنه موارد رفع مسوولیت که در ماده 79 آمده محدود است. شامل اموری از قبیل : از دست رفتن کالا در حین حمل یا کالای معیوب نیست. تحت عناوین مستقلی در کنوانسیون مطرح می شود. به جز دو استثناء فوق، در سایر موارد با توجه به نظامهای رومی- ژرمنی وسیع بوده و شامل تعهدات هر دو طرف قرارداد است

بند 1 ماده 79- غیر ممکن شدن اجرای قرارداد در اثر حادثه خارجی: (غیر ممکن شدن و فورس ماژور) 1)A party is not liable for a failure to perform any of his obligations if he proves that the failure was due to an impediment beyond his control and that he could not reasonably be expected to have taken the impediment in to account at the time of the conclusion of the contract or have avoided or overcome it, or its consequences طرفی که یکی از تعهدات خود را ایفا نکرده است، چناچه ثابت نماید که عدم ایفا به واسطه حادثه ای خارج از اقتدار او بوده و ثابت کند که نمی توان عرفاً از او انتظار داشت که در زمان انعقاد قرارداد آن حادثه را ملحوظ داشته یا ازآن یا آثار آن اجتناب نموده یا آنها را دفع کرده باشد، مسوول نخواهد بود.

SECTION IV EXEMPTIONS Article 79,80 در حالیکه در متن انگلیسی موارد رفع مسوولیت با اسم جمع است متن فرانسوی کنوانسیون جهت بخش 4 از عنوان مفرد استفاده می کند. Exemptions Exoneration اسم جمع ارجعیت دارد، چون موارد ماده 79 و 80 از نظر شکل و ماهیت مجزی هستند.

نظام های حقوقی موجود برای حمایت از نرم افزار های رایانه ای فورس ماژور قابلیت تفاسیر گوناگونی را دارد. نظام های حقوقی موجود برای حمایت از نرم افزار های رایانه ای تئوری های مختلف مسوولیت مطلق در کامن لا متروک است در ابتدا تفسیر مضیق ولی به تدریج قابلیت انعطاف بیشتری پیدا کرد. در بسیاری از سیستمها این مفهوم ناشی از فورس ماژور است.

تئوری های نوظهور قرن 19: عقیم شدن قرارداد فراتر از محال بودن قرارداد absolute impossibility یا غیر قابل عملی بودن قرارداد impracticability عقیم شدن قرارداد frustration of the venture, imprevision در فرانسه اثر خاصی ندارد. در آلمان و امریکا قضات اجازه تعدیل قرارداد را دارند. تغییر غیر منتظره در اوضاع و احوال یا هاردشیپ مشابه غیر قابل اعمال بودن در حقوق انگلیس است. د وکلا شروط تعادل، تنزل، مذاکره مجدد hardship, renegotiation را در قرارداد لحاظ می کنند.

قوه قاهره یا فورس ماژور فورس ماژور کلمه فرانسوی است و یعنی حادثه غیر قابل پیش بینی و پیشگیری که مانع اجرای تعهد می باشد. Force majeure

دامنه قوه قاهره یا فورس ماژور دامنه عملکرد به پیروی از نظامهای حقوقی رومی ژرمنی بوده و با حقوق امریکا و انگلیس تفاوت دارد. عامل ایجاد فورس ماژور اموری اندکه مانع اجرای تعهد است Impediment نه بروز اوضاع و احوالی که سبب اجرای ناقص تعهدگردد Circumstance عدم تصریح کنوانسیون به اموری که اجرا را دشوار می کند مانند تغییر اوضاع و احوال و دشواری اجرای تعهد در صورت شمول موارد فوق، شامل تغییر اوضاع و احوال موضوع عقیم شدن نیست.

عسر و حرج یا هارد شیپ شرط ضمن عقد جهت مذاکره مجدد تفاوت با فورس ماژور: طبق حقوق انگلیس می توان در شرط ضمن عقد به منظور اصلاح یا تعدیل قیمت، رجوع به عرف و انصاف را پیش بینی نمود. تفاوت با فورس ماژور: استناد به فورس ماژور نیاز به تصریح قبلی ندارد ولی حادثه پیش بینی نشده باید تصریح شود. شرط ضمن عقد جهت مذاکره مجدد بر سر شروط قرارداد و نه افزایش قیمت تفاوت با شرط حفظ ارزش اقتصادی در قراردادهای بلند معادل حادثه پیش بینی نشده در حقوق فرانسه

Frustrationعقیم شدن، غیر ممکن شدن اجرای قرارداد یا در ابتدا اطلاق شرط ضمنی به غیر ممکن شدن عملی سپس تسری نظریه شرط ضمنی به قراردادهایی حقوقی ناممکن مانند معاملات انجام گرفته با دشمن که توسط دولت باطل اعلام می شود. تکامل بر اساس تفسیر صرف قصد طرفین در هنگام انعقاد قرارداد مثال تاجگذاری ادوارد هفتم اگر اجرای قرارداد به دلایل خارجی متفاوت با قصد طرفین بوده قرارداد عقیم شده است. اثر آن انحلال قرارداد است قاضی حق اصلاح و تعدیل ندارد.

در حقوق فرانسه یا آلمان است. Frustrationعقیم شدن، غیر ممکن شدن اجرای قرارداد یا حکم به جبران هزینه های طرفین قبل از عقیم شدن در صورت انحلال قرارداد تکلیف آن قسمت از قرارداد که قبل از فراستریشن اجرا شده چیست؟ از برخی جهات شبیه حادثه پیش بینی نشده در حقوق فرانسه یا آلمان است. عقیم شدن از مفهوم فورس ماژور بسیار وسیعتر می باشد. مفاد قانون عقیم شدن جنبه تکمیلی دارد تعدیل قرارداد در کنوانسیون امکان ندارد فقط فسخ

تلاش کنوانسیون برای وحدت رویه: کنوانسیون از ارجاع به تئوری های ملی اجتناب کرده است. لذا به علت عدم وجود راهنما تفسیر اصل 79 را مشکل می کند. هدف ایجاد رویه ای واحد در تجارت بین الملل است از توسل به مقررات داخلی کشورها که ممکن است رویه ای مغایر با کنوانسیون داشته باشد خودداری نماییم تا مانع تشتت آراء نشود.

بند 1 ماده 79- غیر ممکن شدن اجرای قرارداد در اثر حادثه خارجی: غیر ممکن شدن و فورس ماژور: 1)A party is not liable for a failure to perform any of his obligations if he proves that the failure was due to an impediment beyond his control and that he could not reasonably be expected to have taken the impediment in to account at the time of the conclusion of the contract or have avoided or overcome it, or its consequences طرفی که یکی از تعهدات خود را ایفا نکرده است، چناچه ثابت نماید که عدم ایفا به واسطه حادثه ای خارج از اقتدار او بوده و ثابت کند که نمی توان عرفاً از او انتظار داشت که در زمان انعقاد قرارداد آن حادثه را ملحوظ داشته یا ازآن یا آثار آن اجتناب نموده یا آنها را دفع کرده باشد، مسوول نخواهد بود.

شرایط معافیت از مسوولیت متعهد در اثر حادثه خارجی الف- حادثه خارج از اختیار و کنترل متعهد باشد. ب- در زمان انعقاد عقد عرفاً قابل پیش بینی نباشد. ج- وقوع، تداوم یا آثار آن قابل پیشگیری نباشد. ( اجتناب ناپذیر باشد.) د- رابطه علیت (در متن کنوانسیون در بند الف ملحوظ شده و به طور مستقل ذکر نشده است)

مانع مدعی عدم امکان اجرای قرارداد و عدم مسئولیت است باید اثبات نماید که: حوادث طبیعی مقررات اداری یا قانونی وضعیت های اقتصادی یا پولی الف:این مانع خارج از کنترل وی بوده ب:به طور متعارف این نوع پیشامد نمی توانسته از ابتدا و در زمان عقد قرارداد،پیش بینی شده باشد ج:امکان جلوگیری از وقوع آن مانع،ویا تداوم وقوع آن،یا رفع آثار آن نیز وجود نداشته است.

شرط اول مانع خارج از اختیار متعهد بودن حادثه (نحوه رفتار و ویژگی مانع) پرسنل و تجهیزات فنی حیطه اقتدار متعهد: (غیر قابل استناد) پشتوانه مالی لازم تولید اقدام به موقع جهت اخذ مجوزهای دولتی در صورت اعمال قصور عدم اجرای ماده 79

شرط دوم مانع عدم پیش بینی و در این ماده مانند فورس ماژور صریحاً به قابل پیش بینی بودن اشاره نشده است. در زمان انعقاد قرارداد عرفاً یا عقلاً غیر قابل پیش بینی باشد ارجاع به شخص متعارف Bon Pere de famille عدم پیش بینی و غیر قابل پیش بینی بودن در زمان انعقاد قرارداد جنگ و اعتصاب به خودی خود رافع نیست در زمان انعقاد قرارداد غیر قابل پیش بینی باشد(نفس مانع)

همه اقدامات لازم را در جهت جلوگیری از وقوع مانع به عمل آوردن شرط سوم مانع غیر قابل اجتناب بودن معیار شخص متعارف است Bon Pere de famille همه اقدامات لازم را در جهت جلوگیری از وقوع مانع به عمل آوردن اجتناب:

شرط چهارم مانع رابطه علیت عدم اجرا باید ناشی از آن مانع باشد. مانع علت منحصر به فرد

مفهوم این ماده ماده 79 تفاوتی بین عدم امکان ایفای تعهدی به تاثیر مانع بر طرفی که اجرا نکرده است اشاره دارد نه طرف مقابل یعنی در مورد تئوری ریسک و ضمان معاوضی ساکت است. ماده 79 تفاوتی بین عدم امکان ایفای تعهدی که هم اکنون حادث می شود یا قبلاً غیر ممکن بوده قائل نیست. به علت رابطه ماده 79 با مواد 67 تا 70 این مواد باید در کنار هم مطالعه شود.

مفهوم ماده ماده 79-1 الزام آور و آمره نیست اشاره به هر وظیفه ای از هر کدام از طرفین و اعم از تعهد به نتیجه و وسیله دارد سکوت در مورد دوره ای از زمان عدم شمول برای مانع زمان انعقاد قرارداد که ناقض از آن مطلع است . در صورت ناشناخته بودن مانع در زمان قرارداد اعمال ماده 79 نظر بهتر: عدم اعمال ماده ، اگر موضوع قرارداد در قانون ملی امره است. اصطلاح عدم ایفا تعهد ذات و ماهیت عدم ایفا را مشخص نمی کند می تواند : در کل یا جز قرارداد یا تاخیر و عیب باشد.

شرایط مانع در انواع بیع کالا رابطه علیت بستگی به نوع کالا دارد. عین کلی عدم امکان تهیه مواد اولیه کلی در معین مجموع کالا با مانع مواجه شود عین معین مانع در همان کالا

شرایط معافیت از مسوولیت ب- متصدی انجام تعهد از جانب او نیز از مسوولیت مبری باشد. The person whom he has engaged would be so exempt الف- متعهد اصلی از مسوولیت معاف باشد. He is exempt of liability

رابطه متعهد و شخص ثالث انعقاد قرارداد تبعی واقعی بین متعهد اصلی و شخص ثالث. لزوم استقلال حقوقی شخص ثالث طرف قرارداد تبعی تحت کنترل فنی و تکنیکی فروشنده باشد فعل ثالث صرفاً در رابطه با اجرای یک قرارداد خاص باشد

لزوم حصول مقام شروط ماده (1) 79 در رابطه با انعقاد قرارداد تبعی به منظور تولید محصول یا تهیه و تحویل کالا به خریدار اصلی توسط شخص ثالث لزوم حصول مقام شروط ماده (1) 79 در رابطه با هر دو طرف قرارداد اصلی و قرارداد تبعی بار اثبات انعقاد قرارداد تبعی بر عهده متعهد اصلی عدم امکان مراجعه خریدار به شخص ثالث جهت اجرای قرارداد یا دریافت خسارت امکان مراجعه متعهد اصلی به شخص ثالث جهت دریافت خسارت

بند 3 ماده 79 معافیت مقرر در این ماده ظرف مدتی که حادثه جریان دارد واجد اثر خواهد بود. The exemption provided by this article has effects for the period during which the impediment exists.

عدم امکان الزام به اجرای قرارداد بعد از رفع مانع انواع مانع دائمی معافیت از مسوولیت متعهد موقت امکان اعمال حق فسخ توسط متعهد له در صورت نقض اساسی قرارداد عدم امکان الزام به اجرای قرارداد بعد از رفع مانع

اطلاع نوع مانع و میزان تاثیر آن بر قرارداد بند 4 ماده 79: لزوم ارسال اخطار مبتنی بر اصل حسن نیت وقوع مانع مسلم باشد اطلاع نوع مانع و میزان تاثیر آن بر قرارداد ارسال اخطار ظرف مدت متعارف پس از اطلاع از وجود مانع نظریه وصول مسوول پرداخت خسارات ناشی از عدم ارسال اخطار نه عدم اجرای قرارداد

بند 5 ماده 79 (عدم تاثیر فورس ماژور بر سایر طرق جبرانی خسارت): بند 5 ماده 79 (عدم تاثیر فورس ماژور بر سایر طرق جبرانی خسارت): ب- تاثیر اوضاع و احوال و شرایط قرارداد در استناد به طرق جبران خسارت الف- طرق جبرانی درخواست اجرای اجباری قرارداد تقلیل ثمن فسخ قرارداد

ماده 80 ( غیر ممکن شدن قرارداد در اثر فعل متعهد له): ماده 80 ( غیر ممکن شدن قرارداد در اثر فعل متعهد له): یک طرف قرارداد نمی تواند به عدم توفیق طرف دیگر در ایفای تعهد، تا حدی که چنان عدم توفیقی ناشی از فعل یا ترک فعل طرف اول باشد استناد کند A party may not rely on a failure of the other party to perform, to the extent that such failure was caused by the first party’s act or omission.

ماده 80 وجود رابطه سببیت بین نقض قرارداد و فعل یا ترک فعل متعهد له انتساب عدم ایفاء تعهد به متعهد، علی رغم انتساب علت به متعهد له وجود رابطه سببیت بین نقض قرارداد و فعل یا ترک فعل متعهد له - ارائه مشخصات ناکافی از کالا - ارائه مشخصات نادرست از کالا - ارائه اطلاعات بعد از دوره

عدم ایفاء تعهد ناشی از متعهد و متعهد له حکم به میزان مبلغ کمتر در صورت در خواست پرداخت وجه نقد به عنوان خسارت تقسیم مسوولیت عدم امکان تقلیل سایر طرق جبرانی خسارت حکم به پرداخت خسارت

منابع: 1- دکتر سید حسین صفایی و دیگران، حقوق بیع بین المللی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1392 2- دکتر سید حسین صفایی، قوه قاهره یا فورس ماژور (بررسی اجمالی در حقوق تطبیقی و حقوق بین الملل و قراردادهای بازرگانی بین المللی، مجله حقوقی بین المللی ، تابستان 1364 ، شماره 92 3-دکتر مهراب داراب پور (ترجمه)، تفسیری بر حقوق بیع بین المللی جلد 3، انتشارات گنج دانش، چاپ اول ، پاییز 1374 4- دکتر منوچهر توسلی جهرمی، موارد رفع مسوولیت قرارداد در کنوانسیون بیع بین المللی و حقوق تطبیقی،، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، تابستان 85، شماره 72 5- دکتر علی اصغرحاتمی؛ محمد مجتبی رودیجانی، بررسی تطبیقی قوه ی قاهره، مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، پاییز 1387 - شماره 23 6-آ. د. م. فورت؛ دکتر حسین میر محمد صادقی، بررسی تطبیقی نظریه ی عقیم شدن اقتصادی قراردادهای تجاری، تحقیقات حقوقی ، 1371 - شماره 10 7- دکتر پرویز ساورایی، شرط فورس ماژور در قراردادهای تجاری بین المللی، تحقیقات حقوقی ، پايیز و زمستان 1379 - شماره 31 و 3 8- دکتر بهروز اخلاقی، فرهاد امام، اصول قراردادهای تجاری بین المللی، انتشارات شهر دانش، چاپ دوم، 1388 9- دکتر علی اکبر فرحزادی، تاثیر موانع خارجی بر تعهدات طرفین بیع بین المللی ، مجله دیدگاههای حقوقی،ش 26، 1381 10-قوه قاهره در کنوانسیون بیع بین المللی کالا 1980، دکتر مرتضی عادل، مجله دیدگاههای حقوقی، شماره 29، 1382 11-کنوانسیون بیع بین المللی کالا (وین) 1980