عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دکتر نرگس معتمدی عضو هیات علمی گروه پزشکی اجتماعی
ايرانيان در طی دو دهه اخير در حدود 13 سال افزايش اميد به زندگی را تجربه کرده اند اميد به زندگی مردم ايران کماکان حدود 11 سال کمتر از مردم کشور ژاپن است در داخل کشور نيز تفاوت محسوسی وجود دارد و به عنوان مثال اميد به زندگی در استان تهران، 8 سال بيش از اميد به زندگی در استان های سيستان بلوچستان و کردستان می باشد. عوامل متعددی بر پيامدهای سلامت تاثير می گذارد و اختلاف در همين عوامل می تواند طول عمر بيشتر ژاپنی ها نسبت به ايرانی ها و يا طول عمر بيشتر تهرانی ها نسبت به زاهدانی ها را توجيه نمايد.
عوامل اجتماعی موثر بر سلامت چرا اين عوامل خطرزای سلامت در عده ای بيش از سايرين تجمع پيدا می کند؟ مثال چرا عده ای از مردم فعاليت فيزيکی کافی ندارند؟ يا چرا بعضی افراد به روابط جنسی نامطمئن ارتکاب می ورزند؟ و يا چرا ميزان ميوه و سبزيجات در رژيم غذايی مردم کم است؟ چند علت ريشه ای مشترک : فقر، محروميت، جهل و بيسوادی، و تبعيض و بی عدالتی عواملی مانند فقر، بيسوادی، بی عدالتی، و از اين قبيل، عوامل اجتماعی موثر بر سلامت ناميده می شوند.
عوامل اجتماعی از يک سو بر عوامل خطرزای سلامت تاثير می گذارند و از سوی ديگر مستقل از عوامل خطرزای سلامت مستقيما بر سلامت و بيماری تاثير می گذارند. مثال سطح اقتصادی افراد می تواند بر ميزان استعمال دخانيات و يا ميزان پرفشاری خون و چربی خون بالای درمان نشده تاثير بگذارد و از اين طريق سبب افزايش بروز بيماريهای عروق کرونر شود. ولی از سوی ديگر بخش عمده تاثير سطح اجتماعی-اقتصادی افراد بطور مستقيم بر بيماريهای عروق کرونر تاثير می گذارد.
توجه به عوامل اجتماعی موثر بر سلامت حتی يک قدم قبل از عوامل خطرزای سلامت می تواند حفظ و ارتقاء عادلانه سلامت را تضمين نمايد. تعداد عوامل اجتماعی موثر بر سلامت بسيار کم (در حدود ده عامل اصلی) است. بهبود وضعيت عوامل اجتماعی ُ موثر بر سلامت همزمان هر سه بعد سلامت جسمانی، سلامت روانی، و سلامت اجتماعی را بهبود می بخشد.
بر اساس تحلیل وضعیت موجود که با همکاري دقتر منطقه اي سازمان جهانی بهداشت انجام پذیرفته حیطه هاي اولویت دار بهمنظورورود در برنامه استراتژیک و عملیاتی اجتماعی تعیین کننده سلامت عبارتند از: · تفاوت هاي منطقه اي در بین ساکنین: شهر/روستا و استان · وضعیت اقتصادي اجتماعی پایین به عنوان یک عنصر زمینه اي در عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت که خود قابل تجزیه شدن به عناصردیگرمی باشد · جنسیت، خصوصا بی عدالتی در تحصیلات به خصوص سواد مادران شیوه هاي زندگی مرتبط با تعیین کننده ها، به خصوص آنهایی که با میزان هاي بالایی از چاقی، حوادث ترافیکی، مشکلات سلامت روان و اعتیاد مرتبط اند · وضعیت اشتغال، خصوصا اشتغال جوانان · تکامل دوران ابتداي کودکی: خصوصا موضوعاتی از آن که با محل سکونت و وضعیت اقتصادي اجتماعی هم پوشانی دارند · خدمات سلامت بهعنوان مانعی براي مراقبت هاي عادلانه سلامت
عوامل خطر اجتماعی و خانوادگی موثر بر سلامت : 1. وضعیت استحکام روابط خانوادگی(طلاق بویژه در یک سال اخیر، خشونت خانگی و...........) 2.وضعیت اقتصادی ( بیکاری/ اخراج/ ورشکستگی سرپرست خانوار، فقر، بد/ خود/ بی سرپرست و............................) 3.دسترسی به حمايت اجتماعي و خدمات سلامت(بیمه، سازمانهای حمایتی و..............................) 4.عوامل عمومی و محیط زیستی: سکونت در مناطق حاشیه و سکونتگاههای غیررسمی ،دسترسی به آب سالم ، دفع فاضلاب ،خدمات سلامت و سایرخدمات شهری ، و....... 5. معلولیت / اعتیاد /زندانی / بیماری خاص در فرد یا در خانواده و.....) 6 .سایر مخاطرات اجتماعی یا خانوادگی موثر بر سلامت ( ذکر شود.......................)
عوامل اجتماعی و خانوادگی موثر بر سلامت مراجعه کننده : گرچه عوامل اجتماعی موثر بر سلامت باید در سطح کلان مورد توجه قرار گرفته و عموم افراد جامعه از نتایج مداخلات کلان در جهت رفع عوامل اجتماعی موثر بر سلامت بهره مند گردند، اما در بسیاری از موارد، عوامل ویژه خانوادگی و اجتماعی در سطح فرد بر سلامت وی اثر گذار می باشند که توجه به آنها می تواند شرایط بهتری برای بهره مندی از امکانات اجتماعی موجود در جامعه را فراهم نماید. برخی از این عوامل اجتماعی جنبه عمومی دارند و مداخلات فردی در هر شرایطی ناممکن است مانند الودگی هوا یا وضعیت دفع فاضلاب شهری که از طریق مداخلات اجتماعی قابل حل هستند. اما برخی عوامل، علیرغم آنکه جنبه عمومی دارند وجه خصوصی آنها نیز اهمیت دارد و در سطح فرد قابل مداخله هستند مانند کمک به درمان همسر معتاد یک مراجعه کننده از طریق گروه درمانی ، فراهم نمودن شرایط تربیتی بهتر برای فرزندان چنین خانواده ای از طریق فرهنگسراها یا سایر کانونها، مراکز و اماکن عمومی تربیتی ، معرفی افراد نیازمند پوشش حمایتهای اجتماعی به سازمانهای مربوطه از قبیل سازمان بهزیستی، کمیته امداد و ...، کمک به خلاقیت و کارآفرینی خانواده ها از طریق برنامه های CBIو .....
وضعیت اقتصادی : درآمد کم ، مسکن نامناسب ، شرایط رفاهی بد، حاشیه نشینی، شرایط بد تغذیه ای وضعیت فرهنگی: سواد کم ،نوع مذهب، قومیت خاص رفتاری: وجود رفتارهای پرخطر، بی توجهی به بهداشت فردی، عادات تغذیه ای نامناسب، بی توجهی به دریافت مراقبتهای پزشکی و بهداشتی ،عدم مراجعه بموقع برای درمان، مصرف خود سرانه دارو ، بی اعتنایی به توصیه های پزشکی وضعیت خانوادگی: سابقه زندانی بودن، طلاق، خشونت ها، بزهکاری ها، خانواده نابسامان و ناهنجار ، چند همسری، مشکلات خانواده گسترده ، عدم حمایت خانوادگی ، وجود بیماری صعب العلاج در یکی از افراد خانواده مانند همسر ، فرزند یا والدین، اعتیاد نیاز های شغلی: حقوق و دستمزد ناکافی ،عدم امنیت شغلی ، نارضایتی شغلی وضعیت محیط کار و زندگی: محیط کار نامناسب، آلودگی هوا، آلودگی آب، وضعیت دفع مواد زائد(زباله)، آلودگی خاک،شرایط ایمنی کار ،رعایت ایمنی در محیط زندگي و کار وضعیت خدمات سلامتی: عدم دسترسی به مراقبت های اولیه سلامت، عدم دسترسی به خدمات پزشکی مناسب، وضعیت بیمه نامناسب وضعیت حمایت های اجتماعی: تحت پوشش کمیته امداد، بهزیستی و .........
از میان حیطه های مختلف عوامل اجتماعی موثر بر سلامت در ارائه خدمات سبا و سما ، حیطه های زیر مد نظر قرار می گیرند: کد -1وضعیت خانواده از نظر استحکام روابط و سلامت معنوی و روانی : سابقه زندانی بودن، طلاق، خشونت ها، بزهکاری ها، خانواده نابسامان و ناهنجار ، چند همسری، مشکلات خانواده گسترده ، خانواده بی سرپرست و بد سرپرست، عدم حمایت خانوادگی ، وجود معلولیت یا بیماری صعب العلاج در فرد یا یکی از افراد خانواده مانند همسر ، فرزند یا والدین، اعتیاد ، استرسهای خانوادگی، افسردگی- اختلالات شخصیتی- اختلالات رفتاری و خشونت – وابستگی به مواد- تعهد دینی و اخلاقی ، استرس های روانی به دنبال حوادث و بلایا و...
کد -2وضعیت اقتصادی: درآمد(میزان درآمد - حقوق و دستمزد ناکافی ،، استرسهای مالی، مالکیت خودرو ، شرایط رفاهی بد ) - بیکاری یا اشتغال ( کیفیت شغل – شرایط کاری: ارتباطات شغلی – رفتارها- پیامد ها و عملکردهای شغلی- عدم امنیت شغلی ، نارضایتی شغلی، استرسهای شغلی)- مسکن ( ملکی یا اجاره ای- کیفیت مسکن متراژبه ازای هر نفر)
کد -3دسترسی به حمایت اجتماعی و خدمات سلامت : رفاه اجتماعی – شبکه های اجتماعی – نظام ها ی حمایتگر خانواده – مشارکت فعال در زندگی اجتماعی – شناخت حقوق و وظایف شهروندی- شناخت فرهنگ وارزشهای اجتماعی - پوشش بیمه ای پایه و مکمل - دسترسی اقتصادی و جغرافیایی به خدمات اولیه بهداشتی و درمانی کد -4عوامل عمومی : محیط زیست، هوا ، آب ، دفع زباله، ترافیک و........
example : Cardiovascular disease: equity and social determinants
example : diabetes : equity and social determinants
موفق باشيد JHHGJHG