ИНФОРМАТИВНА РАБОТИЛНИЦА ЗА ГРАЃАНСКИ ОРГАНИЗАЦИИ: Reform in water sector on central level EuropeAid/136828/IH/SER/MK ИНФОРМАТИВНА РАБОТИЛНИЦА ЗА ГРАЃАНСКИ ОРГАНИЗАЦИИ: КАКО ДО ПОАКТИВНО НАБЉУДУВАЊЕ И ВКЛУЧУВАЊЕ ВО ПРЕТСТОЈНИТЕ РЕФОРМИ ВО ПОКРИВАЊЕТО ТРОШОЦИ ЗА ВОДНИ УСЛУГИ? Елена Симоноска

Reform in water sector on central level EuropeAid/136828/IH/SER/MK Нов систем за покривање на трошоците за водни услуги како основа за пристап до квалитетни и навремени услуги за граѓаните Елена Симоноска

јануари 2018 Според Законот за утврдување на цени на воднитe услуги започнува примената на новите тарифи за сите подрачја поголеми од 10.000 жители

јануари 2019 Според Законот за утврдување на цени на воднитe услуги сите останати даватели на водни услуги се должни да започнат со примена на тарифи за водни услуги најдоцна до 1 јануари 2019 година

ЗОШТО СЕ ВОВЕДУВА ОВАА РЕФОРМА?

ЗОШТО СЕ ВОВЕДУВА ОВАА РЕФОРМА? Заштита на животната средина Подобрување на услугите кон граѓаните Деполитизација на давањето водни услуги

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА Осумдесетина ЈКП (водоснабдители), а малку пречистителни станици. 85% од системет за водоснабдување е постар од 25 години

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА Состојбата во која се наоѓа мрежата за водоснабдување е лоша. Во просек ни требаат околу 7 поправки годишно на секој километар од мрежата. Се губи меѓу 32% и 78% вода во некои општини преку неквалитетен систем за водоснабдување

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА 60% од водата за комунални услуги не носи приходи и не се наплаќа, т.н. неприходуваната вода (заради за загуби во системот или пак како техничка вода за фонтани, паркови и сл.) 30% е разумна ЕУ одредница

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА 7 од 17 анализирани јавни комунални претпријатија (ЈКП) во Проектот за реформи во секторот за води на централно ниво не ги мерат редовно и стандардизирано загубите на вода. Само едно ЈКП има неприходувана вода под 30%, 4 ЈКП меѓу 31 – 50% и дополнителни 4 ЈКП меѓу 51 – 70%. Неприходуваната вода на дополнителни 12 пилот ЈКП од Проектот за реформа во секторот за води на локално ниво варира меѓу 45 – 81%.

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА Порано или подоцна, неквалитетниот и неодржлив систем целосно ќе колабира. Моменталниот начин на одредување тарифи, а ни начинот на наплата воопшто не обезбедува средства и заштеди за одржување на мрежата.

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА Во поголемите градови цената за водни услуги изнесува 30 – 45 MKD/m3 За споредба, цената за пакетче мастики за жвакање е повисока од цената за прибирање и прочистување на 1 m3 отпадна вода

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА 92.5% од интервјуираните домаќинства го користат истиот систем за испуштање на отпадни води од одржување лична хигина, миење и готвење, и отпадни води од тоалети. Само 6% (4% во средни и 10% во големи општини) користат различни системи за испуштање.

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА Генерално 68% од домаќинствата се на накој начин задоволни од услугите и од квалитетот на водата Сепак, во помалите општини, повеќе од 50% домаќинства имаат негативно мислење за услугите и квалитетот на водата

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА Околу 20% од домаќинствата купуваат флаширана вода за пиење и готвење Процентот е повисок во помалите општини

МОМЕНТАЛНА СОСТОЈБА ВО МАКЕДОНИЈА ДА СУМИРАМЕ: имаме дотраена водоводна мрежа; малку пречистителни капацитети, а дел од нив едвај живуркаат; сеуште сме големи загадувачи, а загадената вода од реките ја користиме за наводнување; ЈКП не работат ефикасно (ефикасно = намалување на трошоците + квалитетни услуги за граѓаните)

ГЛАВНА ЦЕЛ НА РЕФОРМИТЕ Воспоставување на финансиски самоодржлив систем на водни услуги, кој обезбедува висок стандард на дадените услуги со пристапна цена

Што значат овие промени за локалната заедница Подобрување на капацитетите и ефикасноста на водоснабдителите / ЈКП (реструктуирање, реекипирање, намалување на превработеност, финансиска стабилност, можности за развој...) Одговорноста и можностите се во рацете на општината

Што значат овие промени за локалната заедница Според Уставот и Законот за води – обезбедувањето на водна услуга е дејност од јавен интерес, од локално значење Значи, надлежноста е сеуште во рацете на општината (Градоначалникот и Советот)

Што значат овие промени за локалната заедница ЈКП изготвува оправдан План за прилагодување на тарифа и Бизнис план со зацртани годишни цели (на пр. намалување на загуби на вода, проширување или реконструкција на водоводна мрежа...) ИНТЕРЕСЕН НАГЛЕДЕН ПРИМЕР: Доколку се постигне намалување на загубите за вода од 10% тоа може да резултира со намалување на цената за 14% (симулација во случајот на општина Прилеп)

Што значат овие промени за локалната заедница Регулаторната комисија за енергетика (РКЕ) одредува цена (цена = тарифа+надоместок+данок) „тарифа“ = сума која ги покрива сите трошоци за водна услуга „надоместок“ = надоместок кој го плаќаат загадувачите или корисниците „данок“ = ддв

Што значат овие промени за локалната заедница РКЕ внимава цената да не го надмине прагот на достапност во таа општина Прагот на достапност изнесува 3-5% од просечниот приход по домаќинство, во општината

Што значат овие промени за локалната заедница Општината е таа која одлучува да ја прифата цената одредена од РКЕ Значи, РКЕ ја дава рамката, предложена од ЈКП, додека крајниот збор го има Советот на општината

Како можат за придонесат граѓанските организации (ГО) ГО треба да бидат „мост“ меѓу регулаторот и интересите на корисниците на водни услуги Одблиску да набљудуваат дали се води грижа за заштитата на животната средина, а не само експлоатација на водните ресурси

Како можат за придонесат граѓанските организации (ГО) Граѓанските организации треба да се вклучат во дебата во локалните заедници, посебно во расправи кои инсистираат дека единствена цел е зголемување цени Можат и самите да иницираат дебата во која ќе се разгледуваат сите аспекти и последици од оваа реформа за нивните заедници

Како можат за придонесат граѓанските организации (ГО) Активно да го набљудуваат процесот на спроведување реформи (набљудување на реформите и развојот на ЈКП, набљудување на одлуките на Градоначалникот и Советот на општината) Да внимаваат и да бараат развојни и одржливи политики и пракса во ЈКП (намалување на превработеноста, вложувања и инвестирање во развој и подобрување на услугите)

Како можат за придонесат граѓанските организации (ГО) Да набљудуваат дали се води грижа и заштита на потрошувачите (Дали постојат и дали функционираат Совети на потрошувачи во општината?) Да ги набљудуваат политиките за достапност до водни услуги за социјално загрозените категории

Како можат за придонесат граѓанските организации (ГО) Да се вмрежат во групи од добро информирни оргнизации кои ќе го набљудуваат спроведувањето на реформите Да соработуваат со ЈКП во процесот на технички и технолошки унапредувања на системот

Како можат за придонесат граѓанските организации (ГО) Да преземат активна улога во следењето на обврските и ангажманите кои презеле ЈКП и општините и преку застапување и кампањи да инсистираат на одговорност за навремена испорака на водни услуги

Како можат за придонесат граѓанските организации (ГО) Да иницираат активности и кампањи кои ќе ги стимулираат граѓаните да усвојат пракса за рационално користење на водата, пракса да плаќаат навремено и редовно, да водат грижа за загадувањето

Reform in water sector on central level EuropeAid/136828/IH/SER/MK http://www.water-reform.mk/ http://water-reform.mk/presentations/

Благодарам на вниманието Reform in water sector on central level EuropeAid/136828/IH/SER/MK Благодарам на вниманието

Reform in water sector on central level EuropeAid/136828/IH/SER/MK NIRAS IC Sp. z.o.o GISS IWRS SETEC Engineering

Reform in water sector on central level EuropeAid/136828/IH/SER/MK Контакт: Елена Симоноска Експерт за граѓански организации на проектот е- mail: elena.simonoska@gmail.com