Дәріс 5. Психологиялық мектептер. Психоанализ.

Психоанализ ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында пайда болған, оның негізін қалаушы белгілі психиатр және психолог Зигмунд Фрейд болып табылады.

Психоанализ көптеген психикалық феномендерді түсінуге, адам сезімінің, уайымдарының табиғатын аңғаруда және терапиялық әдіспен күнделікті өмірдегі сұрақтардан бастап терең психопатологияға дейін әртүрлі психологиялық проблемалары бар адамдарға көмек беруде мүлдем басқа сапалы жаңа жол болды.

Психоанализде адам ойлары мен сезім күйлерінің санадан тыс түрін анықтау әдісі ретінде түс көруді талдау әдісі табылды. Бұл әдістің мәні мынада: психоаналитик емделушінің көрген түстерін талқыға салады. Фрейдтің есептеуінше, түс көру қаншалықты бос көріністер болғанымен, оның «сценарийі» – бұл түстің бейне-белгілері арқылы қанағаттандырылатын түпкі тілек-қалаулар коды деп есептеген. Бұл болжамына өзі таңырқаған З.Фрейд оның тіпті қандай жағдайда туындағанын да есіне сақтап қалады.

Фрейд бойынша тұлға құрылымы Жоғары- Мен Мен Ол

ОЛ (ИД, ОНО) Психикалық энергияның бәсеңдеуіне алып келеді. Тұтасымен бейсанада жұмыс жасайды. Ләззаттану ұстанымымен басқарылады.

Қоғамдық нормаларды және жүріс- тұрыс стандарттарын адам игеруі арқылы болатын процестер. Туа біткен құрылым болып табылмайды. Намыс (ата-анасы ұрсатын және МЕН идеал (кешірілетін жүріс- тұрыс). Жоғары-Мен «қоғам нормалары»

МЕН және «медиатор» МЕН шешім қабылдауға әрекеттенеді. Шынайлыық ұстанымымен басқарылады.

Тұлға құрылымы мен сана топографиялық моделінің арақатынасы

Бейсана деңгейі қойма секілдес:  Примитивті инстинктер  Бейсана облысына соншалықты санаға қауіп төндіргендіктенығыс тырылған эмоциялар және еске. мысалы, сексуалды энергия. Мысалы, балалық шақтың ұмытылған зақымдары, ата-анаға жасырын тума сезімдер және ығыстырылған жыныстық қалаулар, осылардың бәрі саналамайсыз.

Бейсана Саналауға қол жетімсіз. Санаға келесілер арқылы кіреді: 1)Қате әрекеттер, жаңылыстықтар(оговорки,опи ск); 2)Түс көру; 3)Ассоциациялар; 4)Невротикалық белгілер

З.Фрейд бойынша әр адам туа біткен сексуалды ұмтылыстармен бірге туылады. Олар бастапқы және өздерін өмірдің алғашқы күндерінен-ақ табады. Бұл ішкі психикалық инстанция - «Ол» - дамудың алғашқы оральды деңгейінде болады. Бұл кезде баланың психикалық өмірі тамақтық қажеттіліктері қанағаттандырумен өтеді.

Шынайы өмірде әр түрлі қанағаттандыру әдістері тыйым салуларға келіп тірелді. Олардың әсерінен «Ол» өзінен «Мен» -нің кішкентай бөлігін шығарады. Оральды деңгейден соң анальды деңгей жүреді. Мұнда ата-аналардың тыйым салулары одан есе көбейеді, және «Мен» одан сайын дифференцияланады.

Адам өмірінде сексуалды қажеттіліктерді қанағаттандыру ересек адаммен байланысты болады. Эдипов комплексі туады. Тек тыйым салулар емес, моральды тенденциялар да пайда болады. Бала өзінің сексуальды қажеттіліктерін жаңа – «Жоғары-мен» инстанциясымен шектеуге мәжбүр болады. «Мен» - ді «Ол» және «Жоғары Мен» басады. Бұл дамудың екі факторының типтік схемасы.

Адамның негізгі инстинктері Өмір инстинкті (Эрос) Өмірге маңызды процестерді қолдайтын және түр көбеюін қамтамасыз ететін мақсаттардан, күштерден тұрады. Өлім инстинкті (Танатос) қаталдықтың, агрессияның, өзін-өзі өлтіру және кісі өлтіру көріністерінде көрінеді.

Сана мен бейсананың арақатынасы Бейсана Сана

Эрогенді зона, баланың өмірі бойы жүретін психикалық генез деңгейлері. 0-1 жыл 1-3 жас 3-6 жас 6-12 жас жас - Оральды кезең - анальді - фалликалық - латентті - генитальды

Оральды кезең. Бұл кезеңде рахаттанудың негізгі қайнар көзі емізуге байланысты белсенділік зонасы сипат алады. Оральды кезең екі фазадан тұрады: алғашқы және кейінгі, бұл фазалар өмірдің алғашқы жартыжылдығында жүреді. Бір-бірінен соң жүретін либидозды екі әрекетпен сипатталады (ему және тістеу). Негізгі эрогенді зона – ауыз - ему, тамақ ішу және заттарды зерттеудің құралы. Оральды кезеңнің екінші жартысында тістердің шығуына байланысты емуге тістеу қосылады. Мұнда агрессивті сипат орын алады. Анасы баласына емшекті тістеуге рұқсат етпейді. Сондықтан рахаттануға ұмтылыс шындықпен конфликтіге түседі. Бұл кезеңде баланың «Мен» инстанциясы «рахаттану-рахаттанудың жоқтығы» ұстанымымен сипатталады және «Ол» инстанциясынан бөліне бастайды. Бұл кезеңде, З.Фрейдтің пікірінше, тұлғаның кейбір жақтарықалыптасады. Олар – тойымсыздық,и сараңдық, сұраныстық. Осы кезеңнің өзінде адамдар оптимисттер мен пессимисттерге бөлінеді.

Анальды кезең(1-3 жас). Екі фазадан тұрады. Либидо анус маңында жинақталады. Енді баланың сексуалдылығы дезинфекция мнен шығару функцияларымен байланысты болады. Мұнда бала көптеген тиім салулармен кездеседі: «Мен» инстанциясы толық қалыптасады, енді «Ол» инстанциясының импульстерін қадағалайды. Баланың «Мен»-і конфликтерді шешуді, шындық пен рахаттануға деген ұмтылыс арасындағы компромисстерді табуға үйренеді. Бұл кезеңде қалыптасатын мінездің ерекшеліктері – ұқыптылық, әдептілік, қайсарлық, тұйықтылық, агрессивтілік, жинақылық, экономдылық, қателіктерді табу.

Фалликалық кезең(3-5 жас). Бала сексуалдылығының жоғары деңгейі сипатталады. Генитальды мүшелер негізгі эрогендік зонаға айналады. Балалар өз ата-аналарына деген қатты үйренгіштіктеріне зейінін аударады. Ата-анаға деген либидозды үйренгіштікті З.Фрейд балалар үшін - Эдип комплексі, қыздар үшін - Электра комплексі деп атады. Эдип ханы туралы грек аңызында баласы өз әкесін өлтіріп, анасына үйленеді. Яғни З.Фрейд мұны сексуалды комплекске жатқызады. Эдип комплексінен айырылу үшін «Жоғары-Мен» инстанциясы жұмыс жасай бастайды. Латентті кезең (5-12 жас). Жыныстық қызығушылықтардың азаюымен сипатталады. «Мен» психикалық инстанциясы «Ол» инстанциясының қажеттіліктерін бақылайды.

Генитальды кезең(12-18жас). Баланың сексуалды ұмтылыстары жоғарылайды. Олар тек бір нәрсеге бағытталады – дұрыс сексуалды қарым-қатынасқа. Бұл кезеңде мінездің екі типі қалыптасады: психикалық гомосексуалдылық және нарциссизм. Гомосексуалдылық дегеніміз өзге жыныстағы өкілдерге емес өз жынысының өкілдеріне қызығушылықтың сексуалды сипат алуы. Нарциссизм дегеніміз өзін сексуалды ұмтылыстардың объектісі ретінде қарастыру, өзін-өзі қанағаттандыру.

Тұлғаның дамуын индивид аралық қатынастар субъектісі ретінде бағалау үшін негізгі критерийге әлеуметтік топтарға кіру сәттілігінің дәрежесі алынады, өзінің меншікті белсенділігін басқа адамдармен белсенділікпен интеграциялау қабілетінің деңгейі алынады. Тұлға үнемі қарым-қатынаста, басқаға арналған қатынаста беріледі және «ішкі тәуелсіз территориясы» болмайды, әлеуметтік қатынастардан автономдылығы жоқ деген идеяларды М.М.Бахтин және Л.С.Выготский жасады.

Қорытынды: Тұлғаның дамуы әртүрлі жас сатыларында нәрестеліктен қартайғанға дейінгі оның қасиеттері мен ерекшеліктерінің заңды өзгерістері; тұлғаның психопатологиясы тұлғаның биосоциалды қоршағандарға адаптациясында шарттанған қиындықтар, процестер, факторлар және психиканың жұмыс жасауынан ауытқуы; тұлғаның психикалық денсаулығының негіздемесі белгілі бір критерийлермен сәйкес бөлінгендер; тұлғаның писхологиялық әсерді коррекциялау процесіндегі трансформациясы эмоциялық ерік когнитивті, мінез- құлықтық сферадағы өзгерістер, психотерапевтік ықпалдар мен техникалар жасайтын жағдайларға жету үшін жасалатын трансформациямен байланысты болады.

Назарыңызға рахмет!