Жоба жұмысының тақырыбы: «АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ – МӘТЕЛДЕРІНІҢ «АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ – МӘТЕЛДЕРІНІҢ этноЛИНГВИСТИКАЛЫҚ СИПАТЫ» Жетекшінің аты-жөні : Мейрамғали Айжан Мейрамғалиқызы шет тілі пәнінің оқытушысы

K b o N C Q Зерттеу жұмысының өзектілігі: Мақал-мәтелдердің тіларалық семантикасын салыстыра зерттей отырып, ондағы жалпы адамзаттық, жалпыхалықтық мәнділіктер мен заңдылықтарды және этностық ерекшеліктерді, сондай-ақ ұлт, тіл, мәдениет және өркениеттің өзара сабақтастығын айқындау. t S E M u R L P H W d Y g x F z l V J

ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ: K b o N C Q t ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ: Қазақ-ағылшын мақал-мәтелдерін салыстыра зерттей отырып, олардың құрылымдылық және мағыналық ерекшелектері мен ұқсастықтарының сипатын ашу. S E M u R L P H W d Y g x F z l V J

ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ МІНДЕТТЕРІ: K b o N C ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ МІНДЕТТЕРІ: Мақал-мәтелдерді лингвомәдениеттану тұрғысынан қарастыру; Ағылшын және қазақ мақал-мәтелдердің этимологиясын және этнолингвистикалық сипатын белгілеу; Мақал-мәтелдерді лингвистикалық тұрғыдан саралап, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табу; Мақал-мәтелдердің салалық қатыстылығын анықтау; Q t S E M u R L P H W d Y g x F z l V J

K b o N C ЗЕРТТЕУ  ӘДІСТЕРІ: Жалпылама талдау, баяндау, лингвистикалық сипатын талдау,  мақал-мәтелдердің салалық қатыстылығын анықтау, мақал-мәтелдерді аударудың жолдарын іздестіру, мақал-мәтелдерді лингвистикалық тұрғыдан саралап, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табу. Q t S E M u R L P H W d Y g x F z l V J

t S d b o u R E М А З М Ұ Н Ы K N C Q M L P H Y g x F z l V J КІРІСПЕ 1. ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУІ 1.2 Мақал-мәтелдерді топтастырудың негізгі қағидалары   2. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ - МӘТЕЛДЕРІНІҢ ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАРЫ 2.1 Қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал - мәтелдердің құрылымдық жэне мағыналылық ерекшеліктері мен ұқсастықтары 3. ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ УӘЖІСІ  3.1 Қазақ және ағылшын мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжідерінің түрлері ҚОРЫТЫНДЫ  ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР Q t S E M u R L P H W Y d g x F z l V J

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУІ: o K N C ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУІ: Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдерге қатысты материалдарға шолу жасау барысында оларды жинақтау, сұрыптау, жүйелеу, жариялау ісінің екі кезеңнен тұратыны анықталды, оның алғашқысы - XIX ғасырдың екінші жартысы. Кеңес дәуірінің 1948 жылдарына дейін мақал-мәтелдерді тек халық аузынан жинап, жеке басылым ретінде шығару жұмыстары жүргізілген болса, екінші кезең-оларды тілдік тұрғыдан зерттеудің қалыптасуымен сипатталады.  Қазақтың мақал-мәтелдерін алғаш қағаз бетіне түсірген ғалым-Ш.Уәлиханов. Ш.Уәлиханов пен Н.Н.Березин архивтерінде XIX ғасырдың елуінші жылдарында ел аузынан жазып алынған екі жүзден аса мақал-мәтелдер сақталған. Сондай-ақ, қазақ ауыз әдебиетінің басқа үлгілерімен бірге қазақ мақалдары мен мәтелдерін де жинақтап, жеке жинақтар шығарып, қазақ тілі мен әдебиетінің, тіл ғылымының, мәдениетінің дамуына зор үлес қосқан Ы.Алтынсарин, Ә.Диваев, В.Радлов, Ш.Ибрагимов, М.Терентьев, Я.Лютш, А.Е.Алекторов т.б. сынды ағартушы, ғалымдардың еңбегі ерекше.  Q S t E M b u R L P H W d Y g x F z l V J

АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУІ: K b o N C АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУІ: Ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдердің зерттелуінде үлес қосқан ғалымдардың бірі John Heywood өзінің алғашқы «A Dialogue Containing the Number in Effect of all the Proverbs in the English Tongue» атты еңбегін 1546 жылы жарыққа шықты. Сондай-ақ, 1610-1680 жылдар аралығында бірқатар мақал-мәтелдер жинақтары, атап айтқанда 1659 жылы James Howell «Proverbs», 1670, 1678 жылдары John Ray «English Proverbs» атты еңбектері жарық көрді. Келесі ғасырларда бұрынғы ескі жинақтар толықтырылып, қайта бастырылып отырды. Q S t E M u R L P H W d Y g x F z l V J

МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІ ТОПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ L K C b N МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІ ТОПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ 1. Әріптік, әліпбилік топтастыру. Аты айтып тұрғандай,топтастырудың бұл түрінде мақал құрамындағы алғашқы сөздің басқы әрпі негізге алынады. 2. Ұйытқы сөз арқылы (лексикалық, энциклопедиялық) топтастыру. Қажет тілдік бірлікті ұйтқы сөзге сүйене отырып, оңай тауып алуға болатындығын аталмыш әдістің ерекшелігі деп танимыз. 3. Монографиялық топтастыру. Мұнда мақал-мәтелдер жинақталған уақытына, кезеңіне, таралу аймағына орай жіктелген. 4. Генетикалық тұрғыдан топтастыру. Мақал-мәтелдердің шығу төркіні, белгілі бір халыққа, тілге қатыстылығы негізге алынады. H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІ ТОПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ L K C b N МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІ ТОПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ 5. Тақырыптық (тематикалық)топтастыру. Бұл қағида бойынша мақал-мәтелдер мән мағынасына қарай топтастырылады. 6.Инвариантты тақырыптық жұптармен топтастыру. Бұл мақал-мәтелдер тобы «жақсы-жаман», «кәрі-жас», «бай-кедей» т.б. деген тақырыптар бойынша жіктеледі. 7.«Табиғат-Адам-Қоғам» идеографиялық классификацияны топтастыру. Мұнда «Табиғат» белгілі төрт тараудан (жануар, өсімдіктер дүниесі, аспан әлемі, т.б ), «Адам» бөлімі (адамның ішкі дүниесі мен сипаты, іс-әрекеті т.б.) он бір тараудан, «Қоғам» бөлімі (қоғамдық қарым-қатынас, шаруашылық, кәсіп т.б.) жиырмадан астам тараудан тұрады. H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

L K C b N Құрылым жағынан қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал – мәтелдердің өзара ұқсастықтары: Еңбек тақырыбына: No pains, no gains – Еңбексіз өнбек жоқ. Little strokes fell great darks – Еңбек етсең емерсің. A tree is known by its fruit – Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей. Білімге байланысты: Two heads are better then one. Кеңесіп пішкен тон келте болмас. A word to the wise. Ақылдыға- ишарат. Ақымаққа- тоқпақ. Батырлық, ерлік туралы: Forture favous the brave Тәуекел тау жығады. Туған жер, Отан туралы: East or West home is best. Туган жердей жер болмас, туған елдей ел болмас. Thereis no place like home Ел- елдің бәрі жақсы Өз елің бәрінен де  жақсы   H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

L K C b N Құрылым жағынан қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал – мәтелдердің қарама-қарсы баламасы: «It is useful to lock the stable door, when the steed is stolen» (Ақымақтың ақылы түстен кейін кіреді, ырысы кеткеннің иті, ұры кеткен соң үреді) «Business before pleasure» (Еңбек түбі - бейнет, Бейнет түбі - зейнет).  «East or West, home is best» Туған жердей жер болмас, Туған елдей ел болмас.  «Great boast, small roast» Сөзге көп-іске жоқ.  «No sweet with out some sweat» Жылай-жылай жер қазасың, Күле-күле су ішерсің.  H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

t S d b o u R E Адамға қатысты мақал-мәтелдерінің L K C b N Адамға қатысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжісі:  «Good manners makes a man» (Адамды адам ететін оның әдептілігі) If you sit by a worthier man than theyself art ones Suffer him first to touch the meat (Егер өзіңнен салауаттырақ адаммен дастархандас болсаң,одан үлгі ал, яғни соған карап ас іш) Діни мифологиялық наным-сенімге байланысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжісі:  «God helps those who help themselves» (Өзі көмектескендерге құдай да көмектеседі) H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

t S d b o u R E Үй – жайға байланысты мақал-мәтелдерінің L K C b N Үй – жайға байланысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжісі:  «My house is my castle» (Өз үйім-өлең төсегім)         « I’m not brother’s keeper» (Үйім бөлек, күйім бөлек) Гендерлік қатынастарға байланысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжі: « A good wife makes a good husband» (Жақсы әйел жаман еркекті би етеді).  H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

L K N C b H o t Q Уақыт өлшеміне байланысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжі: «Time is money» (Уақыт-ақша) «To everything there is a season,and a time to every purpose under the heaven» (Аспан астында әр нәрсенің, әр мақсаттың өз мерзімі бар) There is no time like the present     (Әр нәрсе уақытында қызықты) S E M u R P W d Y z g l V x F J

t S d b o u R E Тілге байланысты мақал-мәтелдерінің L K N C b H o t Q Тілге байланысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжісі:  «Stiks and stones may break my bones, but words will never hurt me» (Сөз сүйектен өтеді) Қонаққа байланысты мақал-мәтелдерінің «A constant guest is never welcome» (Өз үйім – өлең төсегім) S E M u R P W d Y z g l V x F J

t S d b o u R E Өнер-білімге қатысты мақал-мәтелдерінің L K C b N Өнер-білімге қатысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжісі:   Knowledge is Power     (Күш – білімде) Learning is the eye of mind  (Оқыған озар, оқымаған тозар) H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

t S d b o u R E Еңбекке қатысты мақал-мәтелдерінің L K C b N Еңбекке қатысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжісі:  Little strokes fell great oaks     (Еңбек етпеген ішіп – жемейді)  A cat in gloves catches no mice     (Еңбек етсең емерсің) Табиғатқа жан – жануарларға байланысты мақал-мәтелдерінің этнолингвистикалық уәжісі:  Red sky at night, Sherperd is delight. Red sky in the morning. Sherperd is warning Түңгі қызыл аспан – шопанның қуанышы, таңғы қызыл аспан – шопанның уайымы.  H o t Q S E M u R P W d Y z g l V x F J

ЖҰМЫСТЫҢ НӘТИЖЕСІ МЕН ҚОРЫТЫНДЫСЫ: K b o N C ЖҰМЫСТЫҢ НӘТИЖЕСІ МЕН ҚОРЫТЫНДЫСЫ: Тіл-тілдегі мақал-мәтелдер әрбір халықтың тұрмыс-тіршілігі, дүниетанымы мен әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі жөнінде ақпарат көзі, яғни дүниенің тілдік бейнесі болып табылады.  Жастарға    тәлім-тәрбие беретін,  ұнамды үлгі қалыптастыратын мақал-мәтелдерді насихаттау;  мақал-мәтелдерді  колледж  өмірінің  барлық  бағыттарына кеңінен  енгізу  керек  деген  қорытындыға  келдім. Q t S E M u R L P H W d Y g x F z l V J

t S d b o u R E ҒЫЛЫМИ ЖАҢАЛЫҒЫ: K b o N C ҒЫЛЫМИ ЖАҢАЛЫҒЫ: Қоршаған ортада, өмірде кездесетін іс-әрекеттердегі мақал – мәтелдерді қолдануға, пайдалануға, жалпы сөздік қорын молайтып, сөздің оқылымын, айтылымын жетілдіретін екі тілдегі мақал – мәтелдердің мағынасын салыстыруға үйретеді. Q t S E M u R L P H W d Y g x F z l V J

t S НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ d b o u R E K C N Q МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІ ТОПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ 5. Тақырыптық (тематикалық)топтастыру. Бұл қағида бойынша мақал-мәтелдер мән мағынасына қарай топтастырылады. Зерттеу барысында көп жағдайда қазақ, мақал-мәтелдерінің осы қағидамен топтастырылғандығы байқалды. Топтастырудың бұл қағмдасы мағыналас мақал-мәтелдерді бір топтан оңай тауып алуға болатындығымен ерекшеленеді. НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ E M u R L P H W d Y g x F z l V J