Fjölbreytt námsmat Ingvar Sigurgeirsson - febrúar 2011

Hvað er námsmat? Hver eru helstu námsmatsverkin? Hversu stór þáttur í starfi kennara er tengdur námsmati? Hversu vel líkar kennurum þessi þáttur starfsins?

Námsmatshugtakið Námsmat er öll öflun upplýsinga um nám nemenda og miðlun þeirra til annarra Óformlegt – formlegt Allt skipulegt, formlegt, opinbert námsmat, s.s. próf, kannanir, skipulegar athuganir, skráning á árangri, formlegur vitnisburður. Samofið allri kennslu. Kennari fylgist með nemanda í dagsins önn. Allt mat sem ekki er formgert með e-m hætti. Vandinn liggur m.a. í því að mat er þáttur í öllum okkar samskiptum - óformlegt mat stór hluti af daglegum skólastarfi

Nokkur mikilvæg námsmatshugtök Greinandi mat: Til að greina námserfiðleika (Diagnostic Assessment) Stöðumat: Hvar stendur nemandinn? (Placement Assessment) Leiðsagnarmat: Til að bæta námið (Formative Assessment) Lokamat / heildarmat: Til að meta námsárangur þegar kennslu er lokið (Summative Evaluation) Mikilvægi vitnisburðarbókanna – dæmið úr Kvennaskólanum. Símat: Stöðugt námsmat á námstíma (Continuous Assessment / Ongoing Assessment)

Vandi að ræða námsmat í íslenskum skólum! Lítið sem ekkert er vitað (örugg vitneskja) um hvernig námsmati er háttað í grunnskólum hér á landi! Rannsókn Ernu Ingibjargar Pálsdóttur (2007): Spurningalisti lagður fyrir kennara og stjórnendur í 23 skólum 2004 Rúnar Sigþórsson (2008): Áhrif samræmdra prófa í kennslu í íslensku og náttúrufræði. Vettvangsathuganir og viðtöl í fjórum skólum Rannsókn Ragnheiðar Hermannsdóttur (2008) á viðhorfum nemenda til námsmats (hópviðtöl við 48 nemendur) Rannsókn Invars Sigurgeirssonar, Jóhönnu Karlsdóttur og Meyvants Þórólfssonar á námsmati í grunnskólum, m.a. íslensku, myndmennt, náttúrufræði og stærðfræði

Rannsókn IS, JK og MÞ Heildarúttekt á námsmati í grunnskólum hér á landi Upplýsinga er aflað með athugunum á gögnum frá skólum (þriðji hver grunnskóli) Rannsókninni er ætlað að bregða upp mynd af fyrirkomulagi námsmats á öllum stigum grunnskólans, með sérstakri áherslu á fjórar greinar: Íslensku, stærðfræði, myndmennt og náttúrufræði Fyrstu niðurstöður sýna skýrt mynstur (aldursstig, greinar)

Námsmat í stærðfræði á yngsta stigi Á yngsta stiginu virðist oftast vera byggt á stöðugu námsmati (oft nefnt símat). Algengast er að byggt sá á reglulegum könnunum og á lokaprófi í lok annar. Einnig eru nefnt að vinna nemenda í tímum sé metin, vinnubækur, verkefni og heimanám. Dæmi: Umsögnin byggist á framförum, áhuga, sjálfstæði við að glíma við stærðfræðileg viðfangsefni og niðurstöðum kannana. Staða nemenda er könnuð með símati og áfangapróf lögð fyrir í janúar og maí. Við námsmat er virkni, ástundun og frumkvæði nemenda skoðað og hæfileiki hans til að tjá sig um stærðfræðileg efni.

Miðstig Matið færist í fastari skorður. Prófin verða meira áberandi en oftast er stöðugu námsmati beitt samhliða. Í nokkrum skólanámskrám koma fram upplýsingar um vægi prófa á móti öðrum aðferðum, en þessa er yfirleitt ekki getið í skólanámskrám fyrir yngri aldurshópinn. Dæmi: Prófseinkunn gildir 50%. Starfseinkunn gildir 50%. Starfseinkunn samanstendur af ástundun og hegðun 10%, könnunum 20%, heimavinna 10% og vinnubækur 10%.

Unglingastigið Námsmat á unglingastigi virðist fremur fylgja ákveðnu mynstri en á hinum stigunum. Próf og kannanir skipa stóran sess, en öðrum aðferðum er beitt samhliða. Dæmigerðar lýsingar: Prófað verður reglulega úr hverjum námsþætti. 40% tvær kannanir, athugun á kunnáttu. 50% verkefni, skyndipróf, athugun á kunnáttu og vinnuframlagi. 10% ástundun, athugun á vinnubrögðum og mætingu. Fylgst verður með vinnuframlagi nemenda, lagðar fyrir þá kannanir úr ákveðnum efnisþáttum úr námsefninu auk annarprófa. Lokaeinkunn á önn samanstendur af verkefnavinnu og könnunum (50%) og lokaprófum (50%).

Námsmatsaðferðir í íslensku Annarpróf Áfangapróf Bókmennta- og ljóðapróf Einstaklingspróf Flutningur Framsagnarpróf Gagnapróf Gátlistar Heimavinna metin Hlýtt yfir í tímum Hópverkefni Íslenskupróf Jafningjamat Jafningjamat Kannanir, könnunarpróf Kjörbókarritgerð Leshraðapróf, hraðapróf, hraðlestrarpróf Lesskilningspróf Lesskimunarpróf Lestrarhæfnipróf Lestrarpróf Lestrarkannanir Leiðsagnarlistar Matslistar Málfræðipróf Miðsvetrarpróf Móðurmálspróf Prófið Aston Index Raddlestrarpróf Ritgerð Ritunarverkefni Samræmt próf Samvinnupróf Símat Skrifleg verkefni Skriftarbækur Skriftarpróf Skriftarkönnun Skyndipróf Stafsetningarpróf, -kannanir og –æfingar Stöðupróf Svindlpróf Upplestraræfingar Upplestrarpróf Verkefnavinna Verkefnabækur Verkefni Verkmappa, ferilmappa Vinnubækur Vorpróf Yfirlitspróf

Námsmatsaðferðir í stærðfræði Annarpróf Athuganir Áfangapróf Einstaklingspróf Frammistaða í tímum Fylgst með vinnubrögðum Glæruæfingar Heimadæmi Heimaverkefni Heimavinna Hópverkefni Hópvinnubrögð Hugtakabók Jólapróf Kaflapróf Kannanir Könnunarpróf Lokapróf Mappa Matslistar Miðsvetrarpróf Munnleg próf Munnleg hópverkefni Námsgögn Námsmatsverkefni Námsþátttapróf Próf Samvinnupróf Símat Skil á áætlunum Sjálfsmat nemenda* Sjálfspróf Skrifleg æfing, verkefni Skyndipróf Stöðvavinna Stöðupróf Stöðugt mat Tímaæfing Verkefnaskil Verkefnavinna Verkefni Verkleg próf Verkmappa Vinnubók Vorpróf WebCT Yfirlitspróf Þrautir

Hvað segir námskrá? … augljóst að matsaðferðir verða að vera fjölbreytilegar Þess er enginn kostur að meta námsgengi og framfarir eingöngu með prófum og öðrum formlegum aðferðum … meta verður alla þætti námsins, framfarir, þekkingu, skilning og leikni og láta þá vega í samræmi við áherslur í náminu Námsmat þarf … að fara fram jafnt og þétt á námstímanum Kennarar þurfa að hjálpa nemendum til raunhæfs sjálfsmats, gera þeim grein fyrir markmiðum náms og hvernig miðar í átt að þeim (leturbr. IS) Aðalnámskrá grunnskóla, 2006

Námsmat hefur ekki einn heldur margþættan tilgang Námshvatning – aðhald Upplýsingar til nemenda, foreldra, annarra Vísbendingar til kennara Greina og meta nám eða kennslu Gæðaeftirlit Gera tilgang námsins ljósari Val og flokkun á fólki Megintilgangur námsmats er … að afla upplýsinga sem hjálpa nemendum við námið, örva þá og hvetja til að leggja sig enn betur fram (Aðalnámskrá grunnskóla)

Námsmat vefst fyrir mörgum kennurum ... m.a vegna þess að ... það er flókið ... afdrifaríkt fyrir þróun sjálfsmyndar fyrir starfsval og starfsframa ... reynir mjög á sanngirni og réttlætiskennd ... tengist ólíkum viðhorfum ... tengist fordómum okkar ... manneskjan er (líklega) ótraust mælitæki!

Bakgrunnur: Gróska, gerjun, deilur Alþjóðleg umræða Bandaríkin: Stöðluð próf eða óhefðbundið námsmat (alternative assessment, sjá grein IS) England: Stöðluð próf eða leiðsagnarmat (formative assessment, sjá bók Þóru Bjarkar Jónsdóttur á leslista) Sterkur rannsóknargrunnur! Hér á landi Aðferðir sem eru að ryðja sér til rúms: Einstaklingsmiðað námsmat, leiðsagnarmat, sjálfsmat, jafningjamat, námsmöppur (ganga undir ýmsum nöfnum) Dýrmæt reynsla er að verða til!

Margir skólar hér á landi eru og hafa verið að vinna skipulega að þróun námsmats: Vesturbæjarskóli Laugalækjarskóli Salaskóli Hrafnagilsskóli Ingunnarskóli og Norðlingaskóli Víkurskóli Menntaskóli Borgarfjarðar Fjölbrautaskóli Snæfellinga Brekkubæjarskóli ... og margir fleiri

Kjarninn í leiðsagnarmati Nemandinn fær (stöðuga) endurgjöf um nám sitt ásamt ábendingum um það hvernig hann geti bætt sig (ráðgjöf, leiðsögn) Haft er fyrir satt að fjöldi rannsókna (2007, um 4000) sýni þýðingu vandaðs leiðsagnarmats til að bæta námsárangur Nemendur sem standa höllum fæti virðast njóta sérstaklega góðs af leiðsagnarmati Sjálfsmat og jafningjamat eru mikilvægir þættir í leiðsagnarmati en meginatriði er að nemendur skilji til hvers er af þeim ætlast (skilji markmiðin) (Sjá um þessar áherslur: Black og Wiliam, 1998: Inside the Black Box)

Kennslufræði leiðsagnarmats Útskýra markmið fyrir nemendum Markvissar spurningar Leiðbeinandi endurgjöf (umsagnir) Virkja nemendur (sjálfsmat, jafningjamat) Jafningjakennsla (Wiliam, 2007: Changing Classroom Practice)

Áhugavert orðalag Assessment OF learning Assessment FOR learning Mat á námi Assessment FOR learning Mat í þágu náms Assessment AS learning Námsmat sem nám

Tvö áhugaverð álitamál! Hvaða hlutverki eiga próf að gegna í námsmati? Hvaða þýðingu hafa einkunnir?

Dæmi um gagnrýni á (hefðbundin) skrifleg kunnáttupróf ... mæla aðeins lítinn hluta námsmarkmiða ... er einangrað skólafyrirbæri sem á sér fáar hliðstæður annars staðar í samfélaginu Ef meginhlutverk skólans er að undirbúa nemendur undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi ætti námsmat að líkjast þeim matsaðferðum sem almennt eru notaðar í lífi og starfi Námsmat á að vera samofið öðru skólastarfi falla að því með eðlilegum hætti

Óhefðbundin próf Próf þar sem nemendur mega nota hjálpargögn Heimapróf „Svindlpróf“, glósupróf, námsefni ... öll gögn Heimapróf Prófverkefni gefin upp með fyrirvara Munnleg próf, dæmi Atrennupróf (nemendur fá að gera endurteknar tilraunir við sama próf / sömu próf) (Salaskóli) Einstaklingsmiðuð próf (Salaskóli, Norðlingaskóli) Samvinnupróf (Salaskóli)

Hvaða hlutverki gegna einkunnir? - Rannsóknir Ruth Butler o.fl. frá 1986 og 1988 Endurgjöf í formi einkunna Endurgjöf í formi umsagna Endurgjöf í formi einkunna og umsagna Engin endurgjöf Hvaða leið skilaði nemendum bestum árangri?

Hvers vegna vefst einkunnagjöf svona fyrir okkur mörgum? Knappt form – takmörkuð upplýsing (hvað þýðir einkunnin 7,0)? Álitamál? Óljósir mælikvarðar? Við hvað á að miða? Einkunnir geta verið afar afdrifaríkar! Til umhugsunar: Matskvarði KHÍ

Ólíkir skalar Hvaða aðferð er heppilegust? 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 1-6, 1–8 A, B, C, D, F (hvar er E-ið?) A, Á, B, D, E, Ð (Baldur Sigurðsson) Dönsku kerfin, sjá hér Ágætt, gott, sæmilegt, ábótavant, ófullnægjandi Snjallt, gott, hæft, naumt, bágt (Helgi Hálfdanarson) Mjög gott, í lagi, ófullnægjandi Lokið – ólokið Hvaða aðferð er heppilegust?

Eru þetta vitnisburðarform framtíðarinnar? Ingunnarskóli (list- og verkgreinar) Norðlingaskóli (mat á námi í smiðjum) Marklistar (sóknarkvarðar, viðmiðunartöflur, rúbrikkur, e. Scoring Rubric)

Litróf námsmatsaðferðanna ... Mat á frammistöðu Námsmöppur / sýnismöppur („Portfolio“) Greining og mat á verkefnum / úrlausnum Dagbækur, leiðarbækur Sjálfstæð verkefni Sjálfsmat nemenda Jafningjamat Umræður – viðtöl Viðhorfakannanir Próf og kannanir Námshátíðir, upp-skeruhátíðir (Celebration of Learning, Learning Celebrations) fietta yfirlit á að sýna allar helstu aðferðir við námsmat - smásjáin á að undirstrika samlíkingu við vísindamanninn - þegar aflað er upplýsinga um námsárangur þá þarf að setja hlutna undir smásjá - það þarf að ganga til verka af sömu nákvæmni og vísindamenn við fræðiiðkanir sínar. Ólafur Proppé mun gera prófum skil - Aðeins að fara örfáum orðum um aðrar tegundir prófa

Vandað námsmat – er það þetta sem þarf? Gengi er út frá getu og hæfni hvers nemanda eftir því sem unnt er Matið nái til allra flokka markmiða Stöðugt mat allan námstímann og reynt er að flétta það með eðlilegum hætti inn í námið Námsmatsverkefnin sjálf hafa kennslufræðilegt gildi Uppbyggjandi endurgjöf (leiðsögn) Matið nær bæði til aðferða og afurða (úrlausna) Byggt er á margvíslegum gögnum og sjónarhornum Áhersla á virka þátttöku nemenda, sjálfsmat, jafningjamat

Gagnlegir tenglar Kennsluaðferðavefurinn Að vanda til námsmats – Heimasíða námskeiðs Peel – námsmat Best Practices http://www.teachers.tv/ - (Assessment)