გარეგანი ეფექტები თავი: 10 გრიგოლ მოდებაძე g.modebadze@agruni.edu.ge

ბაზრის ეფექტიანობა და ბაზრის ჩამშლელები ადამ სმიტის თქმით, ბაზრის რეგულირების მეთოდი - “უხილავი ხელი”უბიძგებს კერძო დაინტერესებულ მომხმარებელს და გამყიდველს მოახდინონ საკუთარი სარგებლის მაქსიმიზაცია. ე.ი სოციალური სარგებლის მაქსიმიზაცია რომელიც მიიღება ვაჭრობიდან თუმცა ბაზრის ჩამშლელები მაინც არსებობენ

ბაზრის ჩამშლელები: გარებანი ეფექტები როდესაც ვაჭრობის შედეგი (საქმიანობის შედეგი) გავლენას ახდენს სხვა გარეშე პირეზე გარდა მყიდველისა და გამყიდველისა, ასეთ ეფექტს ეწოდება გარეგანი ეფექტი - ექსტერნალია ექსტერნალიები იწვევს ბაზრის არაეფექტურობას და შესაბამისად ხელს უშლის მთლიანი სარგებლის მაქსიმიზაციას

ექსტერნალია ჩნდება მაშინ როდესაც... . . . ადამიანი დაკავებულია ისეთი საქმინობით რომელიც გავლენას ახდენს სხვის კეთილდღეობაზე და არც ერთი მათგანი არ იხდის ან არ იღებს რაიმე კომპენსაციას მიყენებული ზიანის ან სარგებლის გამო

ბაზრის ჩამშლელები: გარებანი ეფექტები როდესაც გარეშე პირზე რაიმე საქმიანობა მოქმედებს უარყოფითად ასეთ ეფექტს ეწოდება უარყოფითი გარეგანი ეფექტი როდესაც რაინმე საქმინობის ეფექტი გარეშე პირზე დადებითად აისახება ასეთ ეფექტს დადებითი გარებანი ეფექტი ეწოდება

უარყოფითი და დადებითი გარგანი ეფექტები საწვავის გამონაბოლქვი სიგარეტის კვამლი ძაღლის ყეფა იმუნოზაცია განათლება კვლევები ახალი ტექნოლოგიების აღმოსაჩენად

ალუმინის წარმოების ბაზარი ფასი მიწოდება (დანახარჯი) წონასწორობა Qსაბაზრო მოთხოვნა (ღირებულება) რაოდენობა

ალუმინის ბაზარი და სარგებლიანობის ეკონომიკა თუ ალუმინის წარმოება აბინძურებს გარემოს (უარყოფითი გარეგანი ეფექტი) მაშინ საზოგადოების დანახარჯი ალუმინის წარმოებისას უფრო მეტია ვიდრე მწარმოებლის დანახარჯი

ალუმინის ბაზარი და სარგებლიანობის ეკონომიკა ყოველი ერთეული ალუმინის წარმოების სოციალური დანახარჯი მოიცავს კერძო მეწარმის დანახარჯს დამატებული გარეშე პირის დანახარჯები რომელიც მიიღება გარემოს დაბინძურების შედეგად

დაბინძურება და საზოგადოებრივი ოპტიმუმი საზოგადოების დანახარჯი ფასი დაბინძურების დანახარჯი მიწოდება (დანახარჯი) ოპტიმუმი Qოპტიმუმი წონასწორობა Qსაბაზრო მოთხოვნა (ღირებულება) რაოდენობა

წარმოების უარყოფითი გარეგანი ეფექტი მოთხოვნის მრუდის და საზოგადოების დანახარჯის (მიწოდების) მრუდის გადაკვეთით მიიღება ოპტიმუმის წერტილი სოციალურად ოპტიმალური წარმოების რაოდენობა ნაკლებია ვიდრე საბაზრო რაოდენობა

სოციალურად ოპტიმალური წარმოების რაოდენობის მიღწევა სახელმწიფოს შეუძლია უარყოფითი გარეგანი ეფექტის შემცირება გადასახადის დაწესებით. გადასახადი უზრუნველყოფს საზოგადოებისთვის სასურველი რაოდენობის პროდუქტის წარმოებას

დადებითი გარეგანი ეფექტი როდეასც ექსტერნალია დადებითად მოქმედებს გარეშე პირზე მაშინ წარმოების საზოგადოებრივი დანახარჯი ნაკლებია ვიდრე მეწარმის საწარმოო დანახარჯი

წარმოების დადებითი გარეგანი ეფექტი რობოტის ფასი ტექნოლოგიური წინსვლის გავლენა მიწოდება (კერძო დანახარჯი) საზოგადოების დანახარჯი წონასწორობა Qსაბაზრო ოპტიმუმი Qოპტიმუმი Demand (private value) რაოდენობა

დადებითი გარეგანი ეფექტი ოპტიმალური რაოდენობა მეტია ვიდრე საბაზრო რაოდებნობა ბაზარი აწარმოებს ნაკლები რაოდენობის პროდუქტს ვიდრე საზოგადოებას სურს საზოგადოების დანახარჯი უფრო ნაკლებია ვიდრე კერძო წარმოების დანახარჯი

დადებითი გარეგანი ეფექტი დადებითი გარეგანი ეფექტის წასახალისებლად სახელმწიფო ხშირად იყენებს სუბსიდიას

წარმოების ექსტერნალიები გადასახადები გამოიყენება უარყოფითი გარეგანი ეფექტის შესამცირებლად სუბსიდიები გამოიყენება დადებითი გარეგანი ეფექტის წასახალისებლად

მოხმარების ექსტერნალიები ა) მოხმარების უარყოფითი ეფექტი ბ) მოხმარების დადებითი ეფექტი ალკოჰოლის ფასი განათლების ფასი მიწოდება (დანახარჯი) მიწოდება (დანახარჯი) მოთხოვნა (ღირებულება) საზოგადოების შეფასება მოთხოვნა საზოგადოების ღირებულება Q Q Q Q რაოდენობა ოპტიმუმი საბაზრო რაოდენობა საბაზრო ოპტიმუმი

ექსტერნალიები და ბაზრის ეფექტურობა უარყოფითი გარეგანი ეფექტი უბიძგებს ბაზარს აწარმოოს უფრო მეტი რაოდენობის პროდუქტი ვიდრე საზოგადოების ოპტიმუმია დადებითი გარეგანი ეფექტი უბიძგებს ბაზარს აწარმოოს უფრო ნაკლები რაოდენობის პროდუქტი ვიდრე საზოგადოების ოპტიმუმია

კერძო გადაწყვეტა გარეგანი ეფექტების ყოველთვის არ არის საჭირო რომ სახელმწიფო ჩაერიოს გარეგანი ეფექტების პრობლემის მოგვარებაში

კერძო გადაწყვეტის მაგალითები მორალური კოდექსი საქველმოქმედო ორგანიზაცია ხელშეკრულების დადება მხარეებს შორის

ქოაზის თეორემა ქოაზის თეორემა გვეუბნება რომ, თუ კერძო პირები შეძლებენ რომ ივაჭრონ ერთმანეთში რესურსების გადანაწილებისათვის, მაშინ კერძო ბაზარი ყოველთვის გადაჭრის ექსტერნალიების პრობლემას და რესურსები ეფექტურად იქნება განაწილებული

ტრანზაქციული დანახარჯი ტრანზაქციული დანახარჯები არის ის ხარჯები რომლებიც წარმოიქმნება მხარეების ვაჭრობის დროს

რატომ არ მუშაობს კერძო მოლაპარაკებები ყოველთვის? როდესაც ტრანზაქციული დანახარჯი ძალიან მაღალია, მაშინ კერძო ვაჭრობა იშლება და შესაბამისად ექსტერნალიების თავიდან არიდებაც არ ხდება

სახელმწიფო გადაწყვეტილებები ექსტერნალიების წინააღმდეგ როდეასც ექსტერნალიები ძალიან დიდია და კერძო მოლაპარაკებებით მისი გადაწყვეტა ვერ ხდება, მაშინ სახელმწიფო იყენებს ბრძანებისა და კონტროლის პოლიტიკას ბაზარზე დამყარებულ პოლიტიკას

ბრძანებისა და კონტროლის პოლიტიკა ზოგადად რეგულირების სახე აქვს ზუდავს ან მოითხოვს გარკვეულ ქმედებებს მაგალითად: მოითხოვს რომ ყველა სტუდენტი იმუნიზირებულნი იყვნენ აწესებს დაბინძურების შესაძლებლობას გარკვეულ დონემდე

ბაზარზე დამყარებული პოლიტიკა სახელმწიფო იყენებს გადასახადებს და სუბსიდიებს რომ საბაზრო წარმოების რაოდენობა რაცშეიძლება მიუახლოვოს სოციალურ ოპტიმუმს პიგუს გადასახადი ეწოდება ისეთ გადასახადს რომელიც დაწესებულია უარყოფითი გარეგანი ეფექტის შესამცირებლად

პიგუს გადასახადი და დაბინძურების ნებართვა დაბინძურების ფასი დაბინძურების ნებართვის მიწოდება დაბინძურების ფასი P პიგუს გადასახადი P 1. პიგუს გადასახადი აწესებს ფასს დაბინძურებაზე მოთხოვნა დაბინძურების ნებართვაზე მოთხოვნა დაბინძურების ნებართვაზე Q დაბინძურების რაოდენობა Q დაბინძურების რაოდენობა 2. ...მოთხოვნის მრუდთან ერთად პიგუს გადასახადი განსაზღვრავს დაბინძურების რაოდენობას 2. ...მოთხოვნის მრუდთან ერთად განსაზღვრავს დაბინძურების ფასს 1. დაბინძურების ნებართვა აწესებს დაბინძურების რაოდენობას