ანდაზები გუშინ და დღეს ირინე გოშხეთელიანი

კოინინგის აზრით ფონოლოგიური, სემანტიკური და სინტაქსური მახასიათებლები განსაზღვრავენ ანდაზების არსებობას. მათ ანდაზურ მარკერებს უწოდებენ (Coinnigh 2004:112). მიდერი მიიჩნევს, რომ ასეთი მარკერებია პარალელიზმი, ელიფსისი, ალიტერაცია, რითმი, მეტაფორა, პარადოქსი, პერსონიფიკაცია და ჰიპერბოლა (Mieder, 2004:7).

სტრუქტურული ელემენტები, განსაკუთრებით პარალელიზმი, თანწყობა და სიტყვათა შებრუნებული წყობა(ინვერსია) ყველაზე ადვილად ამოსაცნობი ნიშნებია ანდაზურ მარკერებს შორის.

Time is money. როგორც ვ. მიდერი აღნიშნავს, ის პირველად გამოყენებული იყო ბენჟამინ ფრანკლინის მიერ შემდეგ ტექსტში Advice to a Young Tradesman (1748): Remember that Time is Money. He that can earn Ten Shillings a Day by his Labour, and goes abroad, or sits idle one half of that Day, tho’ he spends but Sixpence during his Diversion or Idleness, ought not to reckon.  (Labaree 1961: III, 306)  

Early to bed and early to rise, makes a man healthy, wealthy, and wise. 1747 წლის ალმანახში ანდაზების გამოყენების შესახებ ფრანკლინი წერდა, “Why then should I give my Readers bad lines of my own, when good Ones of other People’s are so plenty?”. ცნობილმა პარემიოლოგმა მიდერმა(Mieder 1993: 98) დათვალა ფრანკლის მიერ გამოყენებული ანდაზები და აღმოაჩინა, რომ მათი რიცხვი საკმაოდ შთამბეჭდავია-1044 .

An/A არტიკლი/არსებითი სახელი/ზმნა.. A woman’s place is any place she wants to be. A chip on the shoulder is a good indication of wood higher up. A diamond is forever. The არტიკლი/ზედსართავი სახელი/არსებითი სახელი/ზმნა...: The best way to kill time is to work it to death; A clear conscious is a sign of a bad memory;

The არტიკლი/არსებითი სახელი/ზმნა- The hand will not reach for what the heart does not long for და ა.შ. The/არსებითი სახელი/ზმნა The joy is in the journey; The hand will not reach for what the heart does not long for.

ხშირია ანდაზები უარყოფითი კონსტრუქციებით: You can’t; Don’t /verb; Never; Nothing. You can’t be a little pregnant; You can’t put toothpaste back in the tube; Don’t believe everything you think; Never give anything away that you can sell; Never bring a knife to a gunfight. Nothing grows forever.

ზოგიერთი ანდაზა შეიძლება შეგხვდეს რიტორიკული შეკითხვის სახით ზოგიერთი ანდაზა შეიძლება შეგხვდეს რიტორიკული შეკითხვის სახით. ასეთი ანდაზები გამოხატავენ იუმორს, ირონიას ან სარკაზმს. ისინი იშვიათად გვხვდება როგორც ადრეულ ისე თანამედროვე ანდაზებში. მაგალითად, Why give something away when you can sell it? Who cares if a cat is black or white as long as it catches mice. Why go out for hamburger when you can get steak at home?

ხშირია ახალი ანდაზები კონსტრუქციებით If you X, you Y : If you can dream it, you can do it; be it, do it; If you want something done, ask a busy person. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ კონსტრუქცია Where there is X, there is Y, რომელიც ძალიან ხშირად გვხვდებოდა ადრეულ ანდაზებში ახალ პარემიებში აღარ გვხვდება.

X is Y: Beauty is only skin; The sky is limit; X is better than Y: A wise head is better than a pretty face; Second best is better than nothing at all; It’s not X, it’s Y: When you are in the hole, stop digging. Better X than Y: Better a big fish in a little pond, than a little fish in a big pond. X is X: Bosses are bosses; A deadline is a deadline. There is no such thing as X: There is no such thing as bad publicity. There are no X, only Y: There are no bad students just bad teachers.

მიდერი აღნიშნავს, რომ კიდევ არსებობს ორი ტიპის ანდაზა: საპირისპირო მნიშვნელობის ანდაზები და ანტი- ანდაზები (Mieder 2013:373). საპირისპირო ანდაზები უარყოფენ სხვა ანდაზების ჭეშმარიტებას, თუმცა არ გამოხატავენ ირონიას. მაგალითად, Actions speak louder than words vs. The pen is mightier than the sword. Look before you leap vs. He who hesitates is lost. Good enough is not good enough.

თანამედროვე ანდაზებში გვხვდება ძველი ანდაზის საპირისპირო წყობა: One rotten apple doesn’t spoil the whole barrel vs One rotten apple will spoil the whole barrel(ძველი); Life is just a bowl of cherries vs Life is not a bowl of cherries.

ანტი-ანდაზები ანტი-ანდაზები კი იქმნება კომიკური ეფექტის ან სარკაზმის გამოსახატად ძველი ანდაზების სტრუქტურის მიბაძვით. ამ ტიპის ანდაზებს არ აქვთ ლიტერატურული ღირებულება, თუმცა რადგან ენაში ჩნდება, მათ აქვთ არსებობის უფლება. მაგალითად, Absence makes the heart go wander; Beauty is only skin; A woman without a man is like a fish without a bicycle…..

დასკვნა თანამედროვე ანდაზები ასახავენ მიმდინარე სოციალურ, პოლიტიკურ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას. ხშირად ანდაზების წარმოშობის წყარო ხდება სარეკლამო სლოგანები, სიმღერები, ფილმები, სპორტი, ბიზნესი და ტექნოლოგიური მიღწევები.

გამოყენებული ლიტერატურა 1.Arora, S. L. (1984). The Perception of Proverbiality. Proverbium: Yearbook of International Proverb Scholarship 1, 1-38. 2. Coinnigh Marcas (2004). Structural Aspects of Proverbs. მოძიებული 2017 5 სექტემბერი http://pure.qub.ac.uk/portal/en/persons/marcas-mac-coinnigh(962cb575-3876-4515-861c-b67ce2e3a47d).html 3.Mieder, W. (2004). Proverbs: A Handbook. Westport, Connecticut: Greenwood Press. 4. Mieder, W.(2013). ”Think Outside the box”, Origin, nature and Meaning of Modern Anglo-American Proverbs. Paremiologie. T.3. Presses Universitaires de Sain Gemme.