Shërbimet Publike, kuptimi dhe përmbajtja 2009 Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

PËRMBAJTJA 1. Kuptimi mbi shërbimet publike, Përkufizimi dhe tipologjia dhe Zhvillimi i historik 2. Sigurimi i shërbimeve publike – detyrim i politikave publike 3. Përfitimi i shërbimeve publike – e drejtë themelore e njeriut Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

1 - Kuptimi Shërbimet e siguruara nga qeveria për qytetarët e saj, ose drejtëpërsëdrejti (nëpërmjet sektorit publik të prodhimit të të mirave publike) ose jo drejtëpërsëdrejti(duke financuar sigurimin privat të shërbimeve). Konsensusi social - një numër shërbimesh do t’ju sigurohen domosdoshmërisht të gjithë qytetarëve, pavarësisht nga të ardhurat. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Klasifikimi i shërbimeve publike 1. Paprekshmëria në kuptimin fizik 2. Pakthyeshmëria 3. Pandashmëria 4. Njëkohshmëria 5. Ndryshueshmëria Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Zhvillimi historik Shekullin e 19 - shërbimet bashkiake të sigurimit të furnizimit me ujë të pijshëm dhe gaz. Sot - transmetimin televiziv, arsimin, furnizimin me energji elektrike, ujë të pijshëm dhe gas, shërbimin e zjarrfikësit, shërbimin e ruajtjes së rendit dhe sigurisë publike, mbrojtjen e vendit, transportin publik, strehimin në banesat sociale, telekomunikacionin, shërbimin shëndetsor, planifikimin urban, pastrimin dhe përpunimin e plehrave, bibliotekat dhe shërbimet sociale. 23 November 2005 Child poverty Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

2. Sigurimi i shërbimeve publike Karakteristikat e një malli publik: i pakonkurueshëm dhe i papërjashtueshëm. Shumica e shërbimeve publike, nuk janë mallra të pastra publike sepse shpeshherë janë shërbime të cilat mund të s igurohen në sasinë e pamjaftueshme nga tregu (sipas normave sociale mbizotëruese) - mallra publike të vlerësueshme (merit goods). Mallrat e vlerësueshme janë mallra të cilat gjykohet se individi ose shoqëria duhet t’i disponojë në bazë të disa koncepteve që lidhen me nevojën dhe jo me aftësinë apo dëshirën për të paguar. 23 November 2005 Child poverty Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Rregullimi i shpërndarjes Kur duhet “rregulluar” shpërndarja? – në kushtet e dështimit të tregut. Dështimi - situatë në të cilën sigurimi ose përdorimi i mallrave dhe shërbimeve nga tregu i konkurencës së lirë nuk rezulton të jetë efiçent. Efiçensa - përdorimi i burimeve në atë mënyrë e cila lejon maksimizimin e prodhimit të mallrave dhe shërbimeve. 23 November 2005 Child poverty Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Efiçensa? Shpërndarje e burimeve të prodhimit e tillë që : Askush nuk mund të ndryshojë atë duke tentuar të përmirësojë nivelin e tij pa dëmtuar në të njëjtin moment, një individ tjetër; Më shumë produkte mund të merren vetëm nëse rritet sasia e lëndëve të para; Proçesi i prodhimit realizohet me koston më të ulët për njësi. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Arsyet e dështimit? Së pari, një agjent në treg mund të fitojë më shumë fuqi se agjentët e tjerë, e cila pasohet nga bllokimi i përfitimeve nga tregëtia për të tretët. Kjo situatë mund të çojë në “inefiçensë” për shkak të konkurencës jo perfekte që mund të marrë forma të tilla si monopoli, kartelet ose konkurenca ndërmjet monopoleve, gjë e cila ndodh nëse agjenti nuk zbaton politika të çmimeve “përjashtuese”. . Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Arsyet e dështimit? Së dyti, veprimet e një agjenti mund të mbartin pasoja të jashtme të paparashikuara dhe të pakontrolluara, që cënojnë metodën e prodhimit ose kushtet e tjera të domosdoshme dhe të rëndësishme për tregun. Së fundmi, disa tregje dështojnë për shkak të natyrës së disa mallrave të caktuara ose të natyrës së këmbimit të këtyre mallrave, të cilat mund të marrin cilësitë e mallrave publike Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Politikat Publike Tërësia e ligjeve të hartuara nga institucionet përkatëse mbi bazën e të cilave rregullohen mardhëniet ndërmjet individëve(publiku) dhe individëve dhe institucioneve, për probleme që i përkasin në të njëjtën masë secilit prej individëve dhe influencojnë në të njëjtën mënyrë mbi secilin prej tyre”. Amartya Sen (1983, 1992, 1999) poverty as capability deprivation Economic resources are instrumentally important, but capabilities are intrinsically important. Factors other than economic resources can influence capability outcomes – everybody has different resource needs Capability in a given dimension is the freedom a person has to choose from a set of different possible and desirable courses of action Poverty describes an array of outcomes from different capability sets, ëhere freedoms to choose are limited. Sen does not state ëhich capability deprivations should constitute poverty >>>> ‘ëide/narroë’ poverty conceptualization debate 23 November 2005 Child poverty Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Institucioni përgjegjës për politikat publike? Qeveria sepse: Disponon autoritetin e pronësisë mbi të drejtën, të transferimit apo të përjashtimit(ka fuqinë të hartojë ligje) Disponon autoritetin e kontrollit mbi zbatimin e të drejtës së pronësisë.(ka fuqinë të kontrollojë zbatimin dhe të veprojë kur ligjet nuk zbatohen) Amartya Sen (1983, 1992, 1999) poverty as capability deprivation Economic resources are instrumentally important, but capabilities are intrinsically important. Factors other than economic resources can influence capability outcomes – everybody has different resource needs Capability in a given dimension is the freedom a person has to choose from a set of different possible and desirable courses of action Poverty describes an array of outcomes from different capability sets, ëhere freedoms to choose are limited. Sen does not state ëhich capability deprivations should constitute poverty >>>> ‘ëide/narroë’ poverty conceptualization debate 23 November 2005 Child poverty Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

A dështon qeveria? Kufizimit në informacion Kontrollit të kufizuar mbi reagimin e tregut Kontrollit të kufizuar mbi burokracinë Kufizimeve të shkaktuara nga proçesi politik Amartya Sen (1983, 1992, 1999) poverty as capability deprivation Economic resources are instrumentally important, but capabilities are intrinsically important. Factors other than economic resources can influence capability outcomes – everybody has different resource needs Capability in a given dimension is the freedom a person has to choose from a set of different possible and desirable courses of action Poverty describes an array of outcomes from different capability sets, ëhere freedoms to choose are limited. Sen does not state ëhich capability deprivations should constitute poverty >>>> ‘ëide/narroë’ poverty conceptualization debate 23 November 2005 Child poverty Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Ç‘është shteti i mirq.sociale? Shtet i mirëqënies sociale është ai shtet në të cilin fuqia e organizuar është barazisht e përdorur, nëpërmjet politikave dhe institucioneve, si një përpjekje për të zbutur lojën e forcave të tregut në tre drejtime: së pari, duke garantuar individët dhe familjet e tyre me një minimum të ardhurash pavarësisht nga mundësitë e tyre, së dyti- duke garantuar një nivel të caktuar sigurie, veçanërisht në situata kritike si sëmundja, pleqëria dhe papunësia dhe së treti-duke iu siguruar të gjithë qytetarëve pa dallim statusi apo klase shoqërore shërbime shoqërore të cilësishme dhe të domosdoshme“. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Shërbimet e shtetit të Mirq.Sociale? Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Cilat janë argumentat e Keynes në favor të shtetit të mirq.shoq? 1) Prodhimi kapitalist karakterizohet nga ulje dhe ngritje ciklike - vetëm shteti i përkujdesjes shoqërore i krijon mundësinë individeve që të kenë mjetë monetare edhe kur ata nuk kane punë, në mënyrë që ata të kenë fuqi blerëse. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Cilat janë argumentat e Keynes në favor të shtetit të mirq.shoq? 2) Shteti i përkujdesjes është një investim tek burimet njerëzore. 3) Ul masën e konfliktit industrial, duke ndihmuar në stabilizimin e prodhimit kapitalist dhe nxitjen e rendimentit të këtij prodhimi. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

Ndërkombëtarizimi i të drejtës së punës dhe të drejtës së sigurisë sociale? Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut Karta e OKB hyri në fuqi më 10.12.1948 Deklarata e përgjithshme nuk është marëveshje, nuk ka forcë ligjore, por ka forcë morale dhe fitoi një peshe të tille si asnjë dokument tjetër dhe kjo si për qeveritë ashtu edhe për kujtësen e njërezve. Katër parimet e nënvizuara në deklaratë janë: a) liria e pjesëmarrjes dhe njohja efektive e të drejtës së kontratës kolektive të punës b) eleminimi i të gjitha formave të punës së detyruar c) eleminimi efektiv I punës së fëmijëve d) eleminimi i diskriminimit në lidhje me punësimin dhe punëzënien. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

E drejta e qytetarit për të ëprfituar shërbime publike Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut Karta e OKB hyri në fuqi më 10.12.1948 Deklarata e përgjithshme nuk është marëveshje, nuk ka forcë ligjore, por ka forcë morale dhe fitoi një peshe të tille si asnjë dokument tjetër dhe kjo si për qeveritë ashtu edhe për kujtësen e njërezve. Katër parimet e nënvizuara në deklaratë janë: a) liria e pjesëmarrjes dhe njohja efektive e të drejtës së kontratës kolektive të punës b) eleminimi i të gjitha formave të punës së detyruar c) eleminimi efektiv I punës së fëmijëve d) eleminimi i diskriminimit në lidhje me punësimin dhe punëzënien. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

E drejta e qytetarit për të ëprfituar shërbime publike Neni 22: Kushdo si një anëtar i shoqërisë ka të drejtën e mbrojtjes sociale.... Neni 23:Kushdo ka të drejtën të punojë, të zgjedhë lirisht llojin e punësimit, të kërkojë kushte të përshtatshme pune dhe mbrojtje kundër papunësisë. Kushdo, pa asnjë diskriminim, ka të drejtën e pagesës së barabartë për punë të barabartë. Kushdo që punon ka të drejtën e një pagese të përshtatshme dhe dinjitoze për të dhe familjen e tij, e cila mund të mbështetet nga burime të tjera të mbrojtjes sociale nëse është e nevojshme. Kushdo ka të drejtën e organizimit dhe bashkimit në sindikata pune për mbrojtjen e interesave të tij. Neni 24: Kushdo ka të drejtën e pushimit, duke përfshirë edhe kufizimin e orëve të punës si edhe pushime periodike të pagueshme. Neni 25 – 1 Kushdo ka të drejtën e sigurimit në rast sëmundje, papunësie, aksidenti në punë, pleqërie, fatkeqësie apo për shkak të rrethanave jashtë kontrollit dhe të pavarura nga vullneti i tij. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

E drejta e qytetarit për të përfituar shërbime publike Karta sociale e Keshillit të Europes ( 18 tetor 1961) e drejta për të përfituar të ardhura e drejta për kushtë punë të rregullta e drejta në vleresimin e drejtë të punës e drejta e punëtorit dhe e punëdhenësit në marrjen pjese në organizatat e brendshme dhe ndërkombëtare në mbrojtjen e intëresave të tyre ekonomike,për biseda kolektive dhe greve e drejta e femijeve dhe të rinjve për mbrojtje të vecantë kunder rrezikshmerise fizike dhe morale të ambientit në të cilin janë vendosur e drejta e grave për mbrojtje të vecantë gjatë punës,në rast barre,apo në rastë të tjera e drejta e nënës me femije për mbrojtje të vecantë e drejta e secilit për zgjedhje të profesionit,për kualifikim.për përgatitje profesionale e drejta për kujdes shendetsor e drejta për sigurim shendetsor e drejta e individit për të kryer një aktivitët fitim prures Dr.Arlinda Ymeraj - 2009

E drejta e qytetarit për të përfituar shërbime publike Karta sociale e Europës së Bashkuar ( Maj 1996) Ndërsa Karta Sociale e Këshillit të Europës duhet të veproje në të gjitha shtetet që e kanë pranuar atë, Karta Sociale e Europes së Bashkuar vepron vetëm në shtetet anëtare të Europës së Bashkuar dhe lejon qarkullimin në shtetet e Europes së Bashkuar ku secili ka të drejtë të punojë, të kualifikohet, të përfitoje, të mbrohet dhe të sigurohet. Karta vendos një sere të drejtash dhe vendimesh të cilat përmiresojnë kushtët e punës dhe të jetesës,përmirësojnë të drejtën e mbrojtjes së shëndetit në përgjithësi dhe për kategori të veçanta etj. Dr.Arlinda Ymeraj - 2009