Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство “Креирање политики врз база на докази” Следење на развојот во земјоделската политика проф. д-р Драги Димитриевски, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, Факултет за земјоделски науки и храна – Скопје - мрежа на агроекономисти - Скопје, 02.03. 2018

Почеток на соработката и мрежата Мрежа на агроекономисти од ЗБ Создадена од национални експерти во земјите од ЗБ, и од експерти надвор од ЗБ; Поддршка од: Различни проекти (EU FPs, FAO, JRC) Од 2010 соработка со проекти со SWG Сегашните анализи се за земјоделството во шест држави: Албанија (Al), БиХ (BA), Косово* (XK), Македонија (MK), Црна Гора (MN) и Србија (SR) Број на жители: 18.3 мил., Површина: 218.800 km2 Целта на сите е ЕУ интеграција (со различен статус) * согласно UNSCR 1244/99 и мислењето на ICJ за декларацијата за независност на Косово (XK)

Земјоделството во ЗБ Карактеристики: Потреба за... Многу различно (не постои униформна слика), нo сепак со многу заеднички карактеристики; Има големо значење за економијата („социјален ублажнувач“); Релативно скромни ресурси (претежно ридско-планински области); Технолошки недостатоци – резултат - ниски приноси; Двојна структура на фарми - малите фарми преовладуваат; Депопулација во поголемиот дел од руралните средини; Слаби прехранбени синџири и интеграција на пазарот; Потреба за... Интензивирање на развојот на земјоделството преку развој на аграрната политика недостасува пристап: политика базирана на докази (циклус на политика)

Политика базирана на докази во ЗБ? Мониторинг на земјоделството и земјоделската политика во ЗБ: фрагментиран, несистематски и неконзистентен, помалку поддржувачки недостасуваат меѓународни стандарди Мрежата на агроекономистите на ЗБ ја пополнува празнината но ...

Пристап (метод) … заснован на резултати добиени од проект на EC JRC „Национални инструменти на политики и процес за прилагодување кон ЕУ: Влијанието врз земјоделските стопанства во земјите од ЗБ“ работа на национални академски експерти и анализи во полето на: Земјоделска статистика (национална и EUROSTAT) Документи за земј.политика (програмски и правни) Буџетски трансфери во земјоделството (APM алатка) Извештај за земјоделската политика за секоја земја, и Синтетизиран извештај за земјоделската политика за сите заедно … дополнителни искуства

Содржина/прашања Методолошки забелешки Кои се главните развојни насоки во производството и трговијата на ЗБ поврзани со земјоделството? Нова политичка рамка (нови програмски документи) за наредниот период? Дали постојат значајни промени во буџетските трансфери? Процена на општата слика и на директната поддршка на производителот? Успехот на политиката за рурален развој и општите услуги? Заклучни согледувања

1. МЕТОДОЛОШКИ АСПЕКТИ

Земјоделска статистика Базата на податоци за земјоделски статистики е составена за периодот 2005-2015 година Заснована на заеднички образец организиран во збир на однапред дефинирани табели за специфични теми коишто опфаќаат: Основни/општи (макроекономски) показатели, Главни поглавја од статистиката за земјоделството: Структура на фарма, користење на земјоделското земјиште и производството, цени, економски сметки во земјоделството; трговија на земјоделско-прехранбени производи.

Земјоделска статистика – состојба 8/21/2019 Земјоделска статистика – состојба Употреба на статистиката дава претстава за усогласеноста Сè уште некомплетна усогласеност со ЕУ во повеќето земји од ЗБ   AL BA XK MK ME RS Макроекономски показатели + Надворешна трговија Структура на фарма / +(2014) +(2007, 2010, 2013) +(2010) +(2012) Користење на земјиште (UAA) - +(од 2014) +(од 2007) +(од 2005) Земјоделско производство +- +(from 2007) Цени на земјоделски произ. +(од 2013) Економски сметки во земјод. +(from 2006) + главно усогласена +- нецелосно усогласеност - Не е усогласена / Нема податоци

Оцена на земј. политика - APM Алатка за класификација на буџетски трансфери во земјоделството: Се базира на принципите на програмирање на ЗЗП (ЕУ столбови, мерки); Критериуми на OECD за дефинирање на најниското ниво на класификација; Три фази на собирање податоци и анализа: Собирање на податоци Распределба на мерки во соодветната категорија Презентирање на резултатите, и национална и компаративна анализа

APM Алатка за мерење на земј. политика Шема на класификација: Базирана на сегашниот концепт на ЕУ; Вкупна буџетска поддршка во земјоделството Прв столб: Мерки за поддршка на пазарот и директните производители Втор столб: Структурни мерки и мерки за рурален развој Трет столб: Општи мерки поврзани со земјоделството

2. Состојба и трендови во земјоделството

Макроекономски показатели 8/21/2019 Главни трендови во 2015 Зголемување на стапките на пораст на БДП Стапката на невработеност останува висока (намалена во XK, MK, RS) Инфлација на ниско ниво или негативна (BA, MK) Учество на земјоделството во вкупната Бруто додадена вредност (БДВ) и во вработеноста благо е намалена, но останува висока % AL BA XK MK ME RS 2014 2015 БДП пораст 1.8 2.8 0.6 2.1 0.9 4.0 3.6 3.8 3.4 -1.8 0.8 Невработен. 17.3 17.5 27.5 27.7 35.3 32.9 28.0 26.1 18.0 19.7 19.4 17.9 Инфлација 1.6 1.9 -0.9 -1.0 0.4 -0.3 1.1 1.4 2.9 Земј. во БДВ 22.7 21.6 7.3 7.1 14.3 13.5 11.7 11.4 10.0 9.8 9.3 8.2 Вработеност во земј. 49.0 44.7 17.1 : 18.5 19.9 19,5

Растително производство (2010 = 100) 8/21/2019 Crop production fluctuates considerably mostly due to very changable weather conditions (in 2015 in Serbia down by 13% compared with 2014) Positive developments seen in some sub-sectors (fruits and vegetables in AL, MK, ME; grapes in AL, BA, MK; potato in ME, oilseeds in BA)

Број на добиток и производство на млеко (2010=100) 8/21/2019 Број на добиток и производство на млеко (2010=100) Livestock production is increasing in SR, AL and MK, while for other countries no particular trend can be noticed

Трговија на земј.-прехранб. произ. (мил. EUR) 8/21/2019 Exports increased in all WBs (except ME) Trade balances improved considerably in AL, BA, and SR and detoreate in MK and ME; no significant changes in XK Share of exports destinated to the EU decreased in all WBs, while the share of other countries (out of EU and WBs) increased

Регионална структура на извозот на земј.-прехран. производи 8/21/2019 Регионална структура на извозот на земј.-прехран. производи Exports increased in all WBs (except ME) Trade balances improved considerably in AL, BA, and SR and detoreate in MK and ME; no significant changes in XK Share of exports destinated to the EU decreased in all WBs, while the share of other countries (out of EU and WBs) increased

Структура на фарми и политика 8/21/2019 Фрагментирано земјиште и бимодална структура на фарми. Спонтани структурни промени не во посакувана наоска. Модернизација на законите за земјиште и консолидација на земјиштето (МК); Генерално не постојат концепти/стратегии за „мали фарми“… Нефер третманот на малите фарми не ги поддржува структурните промени и не е во согласност со ЗЗП.

Структура на фарми и политиката 8/21/2019 Реформи се потребни…, треба да започнат со соодветни системи на податоци AL BA XK MK ME RS EU-28 2012 2010 2014 2013 Број на земјоделски стопанства 324,013 : 129,220 170,885 48,870 631,552 12,248,040      EU-28=100 2.6% 1.1% 1.4% 0.4% 5.2% 100.0% Користено земјоделско земјиште - UAA (ha) 257,639 315,863 221,300 3,437,423 175,815,160 0.1% 0.2% 2.0% UAA по фарма (ha) 2.81 2.01 2.0 1.8 4.5 5.4 14.4 Учество на фармата со UAA < 2 ha 80%1 78% 73% 48% 49%

3. РАМКА НА ЗАМЈОДЕЛСКАТА ПОЛИТИКА 8/21/2019 3. РАМКА НА ЗАМЈОДЕЛСКАТА ПОЛИТИКА

Квалитативна оценка на развојот на политиката 8/21/2019 Квалитативна оценка на развојот на политиката Период на подготовка на нови стратешки документи Стратегија за земјоделство и руралне развој Национална програма/ Акционен план IPARD II AL Национална стратегија за земјоделство и рурален развој (ISARD) 2014-2020 (2014) Акционен план за имплементација на ISARD 2014-2020 (2014) Акционен план за имплементација на 2016- 2018 (2016) Подготвен и одобрен од ЕК (2015) BA Среднорочна развојна стратегија за земјоделскиот сектор во БиХ 2015-2019 (2014) Стратегиски план за развој на земјоделството и руралните области во Република Српска 2016-2020 (2015) Програма за рурален развој на Федерацијата на Босна и Херцеговина 2015- 2020 (2014, not adopted) Во подготовка (since 2014) XK Програма за земјоделство и рурален развој 2014-2020 (2013) Среднорочна рамка на трошоци 2016-2018 (2015) Програма за економски реформи 2016-2018 (2016) Подготвен MK Национална стратегија за земјоделство и рурален развој (NARDS) 2014-2020 (2014) Национална програма за земјоделство и рурален развој 2013-2017 (2013) ME Стратегија за развој на земјоделството и руралните области 2015-2020 (2015) Акционен план за усогласување на acquis, Поглавје 11 - Земјоделство и рурален развој 2015-2020 (2015) RS Стратегија за земјоделство и рурален развој 2014-2024 (2014) Подготвен и одобрен од ЕК (2016)

Квалитативна оценка Главно со прагматичен пристап: 8/21/2019 Квалитативна оценка Интензивно програмирање на нова политика видлив напредок во содржината и структурата воведување на цели како во ЗЗП Насока: одржливо земјоделство со производствена ориентација Мерки: Главно со прагматичен пристап: претходни мерки со некои подобрувања различни (релативно слаби) амбиции за воведување на мерки на ЗЗП… Сепак, актуелната политика не соодведствува со ЗЗП насоките: Продолжување на несоодветни ЗЗП мерки (плаќања по производ, инпут субвенции); Руралниот развој сè уште е помалку важен дел од политиката

Квалитативна оценка - МК 8/21/2019 Квалитативна оценка - МК Приоритетите за развој на земјоделската политика дефинирани во Националната стратегија за земјоделство и рурален развој (НСЗРР) 2014-2020. Приоритети на ЗП: Унапредување на преструктуирањето и модернизацијата на земјоделскиот сектор, пазарните прописи, социо-економски услови во руралните подрачја, знаењето и човечкиот капитал во земјоделството, стандардите за безбедност на храна и природните ресурси. Натамошно усогласување на земјоделската политика на Република Македонија со ЗЗП. Зголемување на поддршката за рурален развој, Постепено раздвојување на директните плаќања, Агро-еколошки мерки, поддршка на младите земјоделци, формирање задруги и вертикална интеграција, воведување минимални стандарди за квалитет, ублажување на влијанието од климатските промени упрвањето со отпад енергетската ефикасност. Правна рамка: Законот за земјоделство и рурален развој

Квалитативна оценка - МК 8/21/2019 Квалитативна оценка - МК Главен инструмент: директни плаќања: условени со барањата за вкрстена сообразност (единствено во регионот). Политиката за рурален развој е помалку важна од аспект на буџетските распределби, но поусогласена со ЗЗП. четири приоритетни области кои одговараат на четирите оски од ЗЗП за 2007-2013 година. НСЗРР предвидува понатамошно приспособување на земјоделската политика кон ЗЗП сè до нејзино целосно усогласување кога Република Македонија ќе стане полноправна членка на ЕУ.

8/21/2019 4. БУЏЕТСКИ ТРАНСФЕРИ ВО ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО -ОПШТА СЛИКА И ДИРЕКТНА ПОДДРШКА НА ПРОИЗВОДИТЕЛИТЕ-

Вкупна буџетска поддршка во земјоделството Вкупна буџетска поддршка (EUR/ha UAA) Total support / ha UAA: Rather low level of support in AL and BA The highest level in MK Increase in XK and RS until 2014 Decrease in BA ups and downs in MK stable in MN Drastic drop in MK and RS in 2015 due to drop of executed founds for direct payments Structure: No significant changes in structure. Share of direct support is high in RS, BH (more than 80%) and MK. Higher share of structural and rural development support in AL , XK and MN Share of founds for General measures low in al countries except MN

Вкупна буџетска поддршка во земјоделството - МК 8/21/2019 Вкупна буџетска поддршка во земјоделството - МК Вкупните просечни годишни буџетски трансфери: 2010-2015 година: сса 90 милиони ЕУР Највисоко ниво 129 милиони ЕУР во 2014 година Ниското ниво на трансфери во 2015 година, се должи на високото ниво на реализација од претходни години

Вкупна буџетска поддршка во земјоделството - МК 8/21/2019 Вкупна буџетска поддршка во земјоделството - МК Нема позначителни промени во структурата на поддршката по години; доминираат мерките за директна поддршка на производителите (60% во 2015 година), мерките за рурален развој и општите мерки за поддршка на земјоделството имаат мал удел во вкупниот земјоделски буџет (28% и 12% во 2015, соодветно).

Буџетска поддршка во земјоделството Директна поддршка на производителите (EUR/ha UAA) Direct producer support / ha UAA: The lowest level of support in AL (but growing trend) low in ME and BA The highest level in MK; strong growing trend in XK Drastic drop in 2015: MK (not all commitments payed) and RS (changes in direct payments eligibility criteria for farms – maximum trashold reduced severly) Structure: Area and animal payments prevail in all countries except BA. In XK more than 95% Direct payments based on output (price aids) exist in all countries. Most important in BA (50-60%) important in MK (around 40%) and ME (30%) Variable input subsidies exist in all countries at least in some years but important share of this type of support is only in RS

Директна поддршка на производителите - МК 8/21/2019 Директна поддршка на производителите - МК Директната поддршка на производителите во 2015 година изнесуваше околу 44 милиони евра; намалување во споредба со износот од околу 66 милиони евра во 2010 година. Директните плаќања се главната мерка во рамки на директната поддршка на производителите.

Директна поддршка на производителите - МК 8/21/2019 Директна поддршка на производителите - МК Структурата на директните плаќања во вкупната директна поддршка на производителите бележи мало намалување

Буџетска поддршка во земјоделството Директна поддршка на производителите Развој и состав по група мерки (индекс) EUR/ha UAA Area and animal payments prevail in all countries except BA. In XK more than 95% Direct payments based on output (price aids) exist in all countries. Most important in BA (50-60%) important in MK (around 40%) and ME (30%) Variable input subsidies exist in all countries at least in some years but important share of this type of support is only in RS

Директна поддршка на производителите Состав на директната поддршка на производители по производ (2015 ) In all countries milk cattle and sheep and goats are direct supported Milk support represent the largest share in BA and ME and the smallest in AL and MK In AL cattle was supported only in some years with low founds; also in other countries cattle subsidies are not represented with large shares Relatively large share of direct support belong to sheep and goats premiums in all countries (except RS) especially high is this share in AL (2/3 of total founds) The budget for other commodities is distributed differently among countries: In some countries special attention is given to specific commodity or group of commodity (XK cereals; MK tobacco; RS all crops) in some countries founds are distributed to several commodity (BA; MK; XK in last year) In general: Changes in total payments; no real changes in sectoral distribution (except RS where payments for crop sector decreased considerably in 2015) *Просек 2013 - 2015

Директна поддршка на производителите 8/21/2019 Директна поддршка на производителите Плаќања по единица за растителни и сточарски подсектори AL BA FBH/RSR/BD XK MK ME RS Пченица (€/ha) 256/128/153 150 130* 160 50 Зеленчук (€/ha) 1,023/-/358-1,023 300 97-487 Овоштарници (€/ha) 460/-/256-307 400 243-536* Лозја (€/ha) 460/-/- 1,000* 649* Млеко (€/l) 0.07 0.15/0.05+0,10**/- До 0.06** 0.06 0.06+до 0.03** Заклани говеда (€/грло) 230/61/153 30 24 120 83 Овци и кози (€/грло) 9 18/5/26 15 16 8 17

5. Рурален развој и општи услуги 8/21/2019 5. Рурален развој и општи услуги

Буџетска поддршка во земјоделството Структурни и мерки за рурален развој Релативно ниво на структурните и мерките за рурален развој во земји на ЗБ (EUR/ha UAA), 2010-2015 Structural and rural development support / ha UAA: Generally low funds for structural and rural development measures; fluctuation through the years (except ME - growing trend) The lowest level of support in RS and BA (downward trend) The highest level in XK and MN; strong grow in 2015 in XK and AL Structure: Competitiveness support prevail in all countries (absolute in AL, XK, and BA in last years) Some measures to improve environment and country side and support rural economy and population lunched in MK, ME and RS but founds are negligible. Земјоделските буџети не се развојно-ориентирани. Ниски апсолутни износи на средства Помалку влијание врз развојот на секторите (делумни влијанија)

Структурни и мерки за рурален развој Просечно од 2010 до 2015 година, меѓу 10 милиони евра и 21 милион евра. Structural and rural development support / ha UAA: Generally low funds for structural and rural development measures; fluctuation through the years (except ME - growing trend) The lowest level of support in RS and BA (downward trend) The highest level in XK and MN; strong grow in 2015 in XK and AL Structure: Competitiveness support prevail in all countries (absolute in AL, XK, and BA in last years) Some measures to improve environment and country side and support rural economy and population lunched in MK, ME and RS but founds are negligible.

Структурни и мерки за рурален развој Главно насочени кон зголемување на конкурентноста на земјоделскиот сектор: најчесто е во форма на инвестиции во земјоделските стопанства или поддршка за преструктуирање на земјоделството; Поддршката за руралната економија (основна инфраструктура, услуги и обновување на селата) од 2013 година се зголемува; Агро-еколошките мерки и мерките за подрачја со ограничени можности се значително помалку застапени во структурата на политиките за рурален развој во 2014 година, а особено во 2015 година. Structural and rural development support / ha UAA: Generally low funds for structural and rural development measures; fluctuation through the years (except ME - growing trend) The lowest level of support in RS and BA (downward trend) The highest level in XK and MN; strong grow in 2015 in XK and AL Structure: Competitiveness support prevail in all countries (absolute in AL, XK, and BA in last years) Some measures to improve environment and country side and support rural economy and population lunched in MK, ME and RS but founds are negligible.

Буџетска поддршка во земјоделството Структурни и мерки за рурален развој Состав на структурните и мерките за рурален развој во земји на ЗБ Средствата за унапредување на конкурентноста на земјоделството доминараат. Најмногу за капитални инвестиции во основни средства на фарма. Средствата наменети за унапредување на животната средина и пејзажот се занемарливи во повеќето земји на ЗБ Недостаток на мерки за поддршка на подрачја со ограничени можности. Structural and rural development support / ha UAA: Generally low funds for structural and rural development measures; fluctuation through the years (except ME - growing trend) The lowest level of support in RS and BA (downward trend) The highest level in XK and MN; strong grow in 2015 in XK and AL Structure: Competitiveness support prevail in all countries (absolute in AL, XK, and BA in last years) Some measures to improve environment and country side and support rural economy and population lunched in MK, ME and RS but founds are negligible.

Лекции од ИПАРД 8/21/2019 Сите земји сериозно се насочени кон претпристапната помош на ИПАРД, но... Само MK има искуство со имплементација Слаба обсорпција (исто за CRO во минатото) Сериозни доцнења во програмирањето за сите Многу долги процедури/ кошмар за администрацијата. Контекстуални недостатоци Непосакуван за мнозинството фарми од ЗБ? Без реални развојни модели… Нема целосен пристап – без развој на земјоделско-прехранбениот синџир

Лекции од ИПАРД Причини? (ЗБ & ЕК) 8/21/2019 Причини? (ЗБ & ЕК) ЗБ: недостаток на политички одлуки и проблеми со човечките капацитети, потешкотии да се дојде до сопствен финансиски капитал, нереални административни услови ЕК: дали разбираат: што значи „развој“? разликите во управување … дали нефлексибилниот начин на ЕК е права политика? „Неуспех“ за нив, исто така?

Општи мерки за поддршка на земј. Мерките за општа поддршка на земјоделството вклучуваат само податоци од буџетите на МЗШВ, Националната агенција за поттикнување на развојот на земјоделството, Управата за хидрометеоролошки работи, Агенцијата за храна и ветеринарство и на Платежната агенција. Во 2010 година, средствата за општи мерки за поддршка изнесуваа околу 7,3 милиони евра, додека во 2015 година тие се зголемија на околу 8,8 милиони евра. Structural and rural development support / ha UAA: Generally low funds for structural and rural development measures; fluctuation through the years (except ME - growing trend) The lowest level of support in RS and BA (downward trend) The highest level in XK and MN; strong grow in 2015 in XK and AL Structure: Competitiveness support prevail in all countries (absolute in AL, XK, and BA in last years) Some measures to improve environment and country side and support rural economy and population lunched in MK, ME and RS but founds are negligible.

Општи мерки за поддршка на земј. Најголем дел од општите мерки за поддршка беа насочени кон безбедноста на храната (околу 70%), За услуги за поттикнување на развојот на земјоделството, истражување и развој и за други општи мерки беа издвојувани во просек по околу 15% во периодот од 2010 до 2015 година Structural and rural development support / ha UAA: Generally low funds for structural and rural development measures; fluctuation through the years (except ME - growing trend) The lowest level of support in RS and BA (downward trend) The highest level in XK and MN; strong grow in 2015 in XK and AL Structure: Competitiveness support prevail in all countries (absolute in AL, XK, and BA in last years) Some measures to improve environment and country side and support rural economy and population lunched in MK, ME and RS but founds are negligible.

Буџетска поддршка во земјоделството Општи мерки на поддршки Развој и состав по групи мерки EUR/ha UAA General support measures / ha UAA: Low funds in all countries (except ME) The lowest in BA Structure: Founds for food safety and quality control prevail in all countries except BA and ME Other general support, high in ME and AL are mainly support for institutional development and technical assistance co financed by foreign sources Low share for Agricultural knowledge and innovation system

8/21/2019 6. ЗАКЛУЧНИ СОГЛЕДУВАЊА

Земјоделска политика на РМ 8/21/2019 Земјоделската политика доби клучна улога во политичката агенда на Р. Македонија поради процесот на интеграција во ЕУ. Донесени се голем број прописи, стратегии и програми чија цел е постепено усогласување на МК земјоделската политика со ЗЗП. Усвоен пристапот со два (три) столба од ЗЗП — мерки за директна поддршка на производителите и мерки за рурален развој.

Земјоделска политика на РМ 8/21/2019 Земјоделската политика на Република Македонија се карактеризира со чести приспособувања на инструментите и мерките и отстапувања во нивното спроведување од предвидените долгорочни планови. Фактори кои предизвикуваат отстапувања на реализираната од планираната буџетска поддршка: комплексни административни процедури; чести измени на основните прописи; ниско ниво на искуство и вештини на земјоделците за аплицирање за јавна поддршка; препреки од контрадикторни интереси на различните засегнати страни; пристап до кредити и финансии заради обезбедување успех на политиката за рурален развој; ...

Земјоделска политика на РМ 8/21/2019 Во НСЗРР за 2014-2020 година се идентификувани барања за обезбедување подобрено спроведување на земјоделската политика. Недостасува систематска евалуација и процена на директните и индиректните влијанија од политиките, ex ante евалуација при воведувањето нови мерки. Неопходни се јасна политичка волја и посветеност за поинтензивни промени?

Земјоделска политика на ЗБ 8/21/2019 Рамка на политиката Позитивни пормени на рамката на политиката (ориентација кон ЕУ) сеуште не води кон похармонизирана политика. Недостасува практична хармонизација со ЕУ во мерките на политиката. Пристапот политика базирана на докази - работа во прогрес Имплементација на политиката Растечки директни плаќања, најмногу за одредени производи: Корелација: повисок буџет – повеќе средства за директни плаќања Критериуми за плаќање во некои случаи против (ЕУ) принципот на еднаков третман Некои мерки силно даваат погрешни сигнали на производителите Поддршка по производ (цена) за млеко, дирекна поддршка на потсекторите за свињарство и живинарство Слаба политика за рурален развој помалку финансиски средства, не многу развиен пристап, ниска апсорпција

Земјоделска политика на ЗБ 8/21/2019 Препораки (креатори на политики на ЗБ): Почитување на веќе усвоените стратешки документи Воспоставување пристап на политика базирана на докази (цели – мерки– влијание) Да се дава повеќе и посилен акцент на развојот политика за рурален развој за потребите на руралното население Зајакнување на агро-прехранбениот синџир поддршка на малите фармери и области со ограничени можности Да се работи со фармерите: Воспоставување партнерски односи, образование, информирање, помош во проекти ... Да се инвестира во институциите и луѓето само подобро образование, соодветно истражување и ефикасна размена на знаења води до развој надградба и професионализирање на администрацијата Промовирање на руралните средини и земјоделството

Земј.политика на ЗБ базирана на докази 8/21/2019 Земј.политика на ЗБ базирана на докази Неопходност за понатамошен развој на аналитичката работа на земјоделската политика ќе донесе: Подобра платформа за програмирање на националните политики Основа за модернизација на политиката Ефикасни преговори со ЕУ Промоција на меѓународната интеграција на регионот

Идни предизвици за решавање 8/21/2019 закони за земјиште и реформи - модел за Западен Балкан прашањато со малите фарми и политиката на поддршка поддршка за формирање модерни земјоделско-прехранбени синџири системи за поддршка на подрачја за ограничени можности ефикасна поддршка на хоризонтални и вертикални организации на производители воведување на поддршка за управување со ризик модернизација на системот за рурални финансии иден развој на земјоделскиот систем за знаење и иновации (АКИС) демократски и транспарентни процеси на донесување одлуки во земјоделската политика - пристап на чинители …