Erindi flutt á ráðstefnunni Nám – Skóli - Samfélag, haldin til heiðurs dr. Wolfgang Edelstein áttræðum, Háskóla Íslands, 21. ágúst 2009 Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

 það sé hlutverk skóla að veita nemendum tækifæri „til lýðræðislegra samskipta og lýðræðislegra aðgerða“ (s. 67).  svigrúm til aðgerða felist m.a. í því „að nemendur geti sjálfir tekið ábyrgð á skipulagi námsins“ (s. 73).  einstaklingarnir verði að vera „virkir og ábyrgir“ til þess að geta sinnt samfélagslegum verkefnum (s. 68), en „samfélagslega þátttöku verðum við að læra af reynslunni og í námsferli sem tengir virkni og ábyrgð“ (s. 73).  Demokratie lernen und leben ( Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

virkni ábyrgð samstarf frumkvæði hugmyndaauðgi =lýðræðisleg vinnubrögð þ.e. það sem var „ sýnilegt “ og samkvæmt eigin skilgreiningum ! Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Að hvaða marki fá nemendur tækifæri til að hafa áhrif á skipulag og framvindu námsins, svo og til að hafa samstarf við aðra nememdur og þar með þjálfun í lýðræðislegum vinnubrögðum? s.s. með því að hafa frumkvæði að vali viðfangsefna; með vali milli mögulegra lausna; með því að beita eigin hugmyndaflugi og sköpun; með samstarfi? Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

a) Lýðræði í námi b) Rannsóknarniðurstöður um virkni nemenda, frumkvæði og samvinnu Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

 Skóli í lýðræðissamfélagi  Skóli sem lýðræðissamfélag, þar sem lýðræðisuppeldi fer fram Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

a) Þar hefur þróast lýðræðishefð og lýðræðismenning er ríkjandi; nemendur „læra í lýðræði“. b) Nemendur eru markvisst þjálfaðir í lýðræðishæfni, færni til að vera virkir í lýðræðissamfélagi, þ.e. þeir „læra til lýðræðis“. Þar fer fram lýðræðisuppeldi. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

◦ Nemendur þjálfaðir í lýðræðislegum vinnubrögðum, mikilli samvinnu, þátttökunámi; nemendur taka ábyrgð á námi sínu, m.a. með því að velja sér viðfangsefni, gera sér námsáætlanir, meta hvernig til tókst, rækta skipulags- og stjórnunarfærni sína (ráði einhverju!). ◦ Sjálfsmynd nemenda og sjálfstraust byggt upp með markvissum hætti, vandamálin leyst saman, rökræður; ábyrgð á eigin gerðum. ◦ Læra um lýðræði, að lifa í lýðræðissamfélagi. Rækta borgaravitund (þegnskaparnám; citizenship), réttindi og skyldur, vinna með öðrum, lifa með öðrum o.s.frv. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Skóli A: Fulltrúalýðræði Skóli B: Þátttökulýðræði / beint lýðræði  Upplýsingar t.d. um framvindu náms fyrst og fremst fyrir kennara.  Kennarar taka ákvarðanir um skipulag, inntak, yfirferð.  Stjórnendur / framkvæmdastjórn skólans / kennarafundur og teymisfundir fjalla um heildarskipan námsins.  Skólaráð fær upplýsingar og hefur ákveðin verkefni með höndum.  Nemendaráð fjallar t.d. um félagslíf (e.t.v. ekkert um námið). Þeir kjörnu öðlast aukna félagsfærni.  Upplýsingar til ráðanna, en þeim er e.t.v. ekki dreift til þeirra sem kusu fulltrúana í ráðin.  Upplýsingar um skipulag og fram- vindu náms dreift til og rætt við viðk. nemendur og foreldra þeirra.  Nemendur eiga val um viðfangsefni og nálgun; virkjaðir til ábyrgðar á námi sínu. Er hluti af daglegu lífi.  „Breið“ ákvarðanataka um námið – samráð: einstaklingsáætlanir unnar í samvinnu nemanda, foreldris og kennara, svo og mat á framvindu.  Mikil samvinna nemenda í náminu; þátttökunám (service learning), bekkjarfundir. Áhersla á að ALLIR öðlist félagsfærni.  Kennarateymi um hóp nemenda skipuleggja starfið, hafa samráð þar um við nemendur og foreldra. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Nám á mörkum skólastiga: Rannsókn á samfellu í námi milli leik- og grunnskóla og milli grunn- og framhaldsskóla Þrjár áherslur: Samfella í umgjörð, samfella í starfsháttum, samvinnu skólastiga Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Grunnskóli, 10. bekkur Framhaldsskóli, 1. ár Alls Fjöldi skóla8917 TímabilVor og haust 2008 Haust 2008, í viku (kennsla á haustönn 15 v.) Vettvangs- athuganir Fj. skóladaga (1-2 í skóla) Fj. mín./klst.1850 / / 6192 Klst. breytt í 40 mín. kennslust Rýnihópaviðtöl6 hópar (4-6 nem. hver) 6 hópar (4-8 nem. hver) 12 hópar Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

 Hlustun og áhorf  Einstaklingsverkefni ◦ Bókleg ◦ Verkleg  Hópverkefni ◦ Bókleg ◦ verkleg Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

a-b) HLUSTUN OG ÁHORF Vídd 1Vídd 2Vídd 3 a1) Nemandi hlustar á fyrirlestur / útlistun / hljómband, gjarnan með glærum eða útskýringum á töflu, svo og yfirferð (heima)verkefna. b1) Nemandi horfir á myndband / sýnikennslu = einstefnumiðlun a2) Nemandi tekur þátt í umræðum eða hugarflugi (spurningar og svör), kennari stýrir, ætlast til að hópurinn taki einhvern þátt, einhver svari, fáir virkir. b2) Þátttaka nemenda í umfjöllun um myndefni. = gagnvirkur fyrirlestur a3) Nemandi er skapandi, leggur til efni með fyrirlestri. Hefur valið viðfangsefnið, stýrir umræðum eða hugarflugi. Hefur frumkvæði, er stýrandi. b3) Nemandi kemur með valið myndaband og stýrir áhorfi. = frumkvæði og sköpun Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

c-d) EINSTAKLINGSVERKEFNI skrifl./munnl./ verkleg Vídd 1Vídd 2Vídd 3 c1) Nemandi vinnur á einstaklingsgrunni að skriflegu viðfangsefni með eina ákveðna, þekkta lausn samkv.leiðbeiningum kennara, í verkefnabók, á vinnublöð o.s.frv. d1)... að verklegu viðfangsefni með eina ákveðna, þekkta lausn í íþróttum, handverk eftir fyrirmynd, upplestur nemenda o.s.frv. c2)... að skriflegu viðfangsefni með fleiri en eina þekkta, mögulega lausn. Krafist er einhvers frumkvæðis, margar, þekktar lausnir koma til greina og nemandi velur. d2)... að verklegu viðfangsefni með fleiri en eina þekkta, mögulega lausn... c3) Nemandi er skapandi, tjáir sig skriflega eða munnlega, sjálfstætt, samkvæmt eigin hugmyndaflugi. Engin þekkt lausn. Ætlast er til framlags nemandans. d3)... skapandi, tjáir sig með sama hætti verklega. Engin þekkt lausn. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

e-f) SAMVINNUVERKEFNI skrifleg/munnl./ verkleg Vídd 1Vídd 2Vídd 3 e1) Nemandi vinnur með öðrum í hópi (para- vinna, hópvinna) undir leiðsögn kennara að skriflegu viðfangsefni sem hefur eina, þekkta lausn. f1)... að verklegu viðfangsefni sem hefur eina, þekkta lausn, s.s. samtöl, söngur, skipulagður leikur og keppnir. e2) Nemandi vinnur með öðrum... skriflegu... fleiri en eina þekkta, mögulega lausn. Þurfa að sýna ákveðið frumkvæði. f2)... með öðrum að verklegu..., þeir velja úr mögulegum lausnum. Eitthvert frumkvæði. = gagnvirkni e3) Nemandi er skapandi og tjáir sig í samvinnu við aðra í töluðu eða rituðu máli, samkvæmt eigin hugmyndaflugi. Engin þekkt lausn. f3)... Verklega, t.d. í myndum, þrívíddarverki eða handverki. = skapandi samvinnunám Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Flokkun starfshátta Grunnskóli, 10. bekkur Framhaldsskóli, 1. ár 1) Hlustur og áhorf Alls 38%Alls 56% Hlustun og áhorf, þ.m.t. spurningar, svör og umræður 23%41% Myndband, sýnikennsla 3%2% Upphaf og endir tíma 12%13% 2) Einstaklingsvinna Alls 43%Alls 34% Einstaklingsverkefni, skrifleg 32%23% Einstaklingsverkefni, verkleg 11% 3) Samvinna Alls 20%Alls 10% Para- og hópverkefni, samvinnunám, skriflegt 6%4% Para- og hópverkefni, samvinnunám, verklegt 14%6% Samtals 101%100% Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

 Nemendur hlustuðu og horfðu á útskýringar / myndir í yfir helming tíma síns í frsk. (56%), en rúmlega þriðjung í grsk. (38%).  Nemendur fengust við einstaklingsverkefni í tæplega helming tíma síns í grsk. (43%), en um þriðjung tímans í frsk. (34%).  Samvinna fór fram í 10-20% af tíma nemenda, meiri í grsk. en frsk.  [Upphaf og endir tíma tók sambærilegan tíma í grsk. og frhsk. (12-13%)]. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

1. vídd2. vídd3. vídd Nemendur taka við og nema upplýsingar. Nemendur leysa verkefni með eina fyrirfram þekkta lausn. Frumkvæði nemenda er í lágmarki. = einstefnumiðlun Nemendur eiga kost á að taka einhvern þátt í umræðu. Nemendur hafa úr fleiri en einni lausn að velja í verkefnavinnu. Reynir að einhverju marki á frumkvæði og hugmyndaauðgi nemenda. = gagnvirkni Nemendur skapa. Þeir verða að hafa frumkvæði. Þeir geta látið hugmyndaflugið leika lausum hala (og er ætlað að gera það). = frumkvæði og sköpun Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

1. vídd Einstefnumiðlun, ein þekkt lausn 2. vídd Gagnvirkni, fleiri mögulegar lausnir 3. vídd Virkni, ábyrgð og frumkvæði nemenda Alls Grunn- skólar (8), 10. bekkur 61% +12%* (73%) 7%21%101% Framhalds- skólar (9), 1. ár 67% +13%* (80%) * Upphaf og endir tíma 9%11%100% Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

1. vídd Einstefnumiðlun, ein þekkt lausn 2. vídd Gagnvirkni, fleiri mögulgar lausnir 3. vídd Virkni, ábyrgð og frumkvæði nemenda Alls Grunn- skólar (8), 10. bekkur 6% 8%20% Framhalds- skólar (9), 1. ár 8%1% 10% Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

 Einstefnumiðlun og viðfangsefni með eina þekkta lausn fékk mikinn tíma bæði í grsk. (8) og frhsk. (9) = 61% (73%)-67% (80%) tímans (af 92 klst.), nokkru meiri í frhsk.  Vídd þrjú (reyndi á frumkvæði og eigin sköpun) umfangsmeiri í grsk. eða 21% tímanna á móti 11% í frhsk.  Samvinna umfangmeiri í grsk. (10%) en í frsk. (20%). Var í öllum víddum í grsk., en mest í 1. vídd í frhsk.  Ath. heimavinna ekki meðtalin í yfirliti yfir tíma.  Ath. oft erfitt að meta hvort á verkefni var ein eða fleiri lausnir.  Ath. erfitt getur verið fyrir kennara að fá nemendur til að taka frumkvæði og vinna sjálfstætt (sbr. viðtöl við kennara). Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Úr grunnskólumÚr framhaldsskólum  Nemendafyrirlestrar í náttúrufærði (úr hópvinnu um tímaritsgreinar og um plánetur).  Einstaklingsviðfangsefni, skrifleg og verkleg, í „verkhring“ vikulega, 4 vikna tímabil (velja sér viðfangsefni, gera áætlun, leita sér upplýsinga, skrifa niðurstöður, kynna niðurstöður (2 skólar).  Erl. tungumál: Keppni, skipt í tvö lið og einn úr hvoru liði skrifar lýsingarorð á töflu að eigin vali, næsti úr hvoru liði skrifar annað sem byrjaði á síðasta staf orðsins á undan, fólst í að skrifa sem flest orð – og það rétt.  Nemendafyrirlestrar í lífleikni (áhugamál, með glærum, myndabandsbroti), í íslensku (valbók).  Einstaklingsverkefni, skrifleg, s.s. dagbókarverkefni í ensku, ritunarverkefni í íslensku um eftirminnleg atvik úr bernskunni og kjörbókarverkefni.  Samvinna í dönsku, tala saman í pörum um það sem þau gerðu í gærkvöldi eða það sem þau vildu að hefði gerst. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Grunnskóli, 10. bekkurFramhaldsskóli, 1. ár  „Það er kennt okkur eitthvað og svo bara verkefni. Hefur þetta ekki alltaf verið svona?“  „Meiri virðing eftir því sem við urðum eldri, ætlast til meira af okkur. Meira um ritgerðir, standa upp og tala fyrir framan hóp, þ.e. kynningar... og svo hópverkefni.“  [Enska] „Bara að setja orði inn í...“  „ …kennarinn les upp, heldur svo fyrirlestur...“  „... svo mikið efni sem þarf að fara yfir …“  [Stærðfræði] „... kennarinn bara að tala.... Í grunnskóla reiknuðum við dæmi í tímum. Þar reiknaði maður bara stanslaust allan tímann. … Mér líkaði betur að reikna, alla vega hluta af tímanum. …“  „... glósur og fara yfir verkefni.“  „Heima... uppfyllingarverkefni, fara yfir í tímum... Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Lýsing hér að framan Úr niðurstöðum rannsóknar  Wolfang talaði m.a. um: „ábyrgð á skipulagi námsins“  Nemendur eiga val um viðfangsefni og nálgun; virkjaðir til ábyrgðar á námi sínu. Er hluti af daglegu lífi.  „Breið“ ákvarðanataka um námið – samráð: einstaklingsáætlanir unnar í samvinnu nemanda, foreldris og kennara, svo og mat á framvindu.  Mikil samvinna nemenda í námi; þátttökunám. Áhersla á að ALLIR öðlist félagsfærni.  Mestum tíma nemenda varið í einstefnumiðlun og verkefni með þekkta lausn (1. vídd, 73-80%). Þá völdu nemendur sér ekki viðfangsefni og nálgun.  Nám í 3. vídd var 11-21% tímans.  Nemendur gerðu almennt ekki eigin áætlun um nám sitt né mátu framvindu hennar formlega (nema í einum grsk.)  Lítill hluti af tíma nemenda fór í samvinnu (10-20%, allar þrjár víddir). Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

Spurt var: Að hvaða marki fá nemendur tækifæri til að hafa áhrif á skipulag og framvindu námsins, svo og samstarf við aðra nememdur - og þar með þjálfun í lýðræðislegum vinnubrögðum? Nemendur í 10. bekk og á 1. ár frhsk. í 17 skólum: * Nemendur unnu í 2. og 3. vídd í 20% (frhsk.)-28% (grsk.) tíma síns í þá 21 dag sem vettvangsathuganir fóru fram (92 klst.). Þeir áttu þá val milli mögulegra lausna, höfðu frumkvæði að vali viðfangsefna og beittu eigin hugmyndaflugi og sköpun. * Nemendur unnu saman í pörum eða hópum í 10% (frksk.)-20% (grsk.) tíma síns og unnu bæði að skriflegum og verklegum viðfangsefnum [þar af 10% (frhsk.)-40% (grsk.) í 3. vídd]. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009

 Lítið um rannsóknir á námi og kennslu í grunn- og framhaldsskólum hér á landi.  Stórt rannsóknarverkefni að fara af stað: Starfshættir í grunnskólum (6 áherslusvið; 20 grunnskólar; 10 fræðimenn, 4 sveitarfélög, 2 fyrirtæki, meistara- og doktorsnemar; 3 ár, styrkur frá Rannís o.fl.) Nýlega slóst 9 manna hópur úr list- og verkgreinum í hópinn. Gerður G. Óskarsdóttir, 2009