ارزش گذاری مالکیت معنوی طرح های فناوری مجید اکبری استاد راهنما : آقای مهندس علی برادران هاشمی ©™ به نام خدا

مقدمه  براساس آمار موجود، حدود 80 درصد از دارايي‌هاي شركت‌هاي بزرگ جهاني و بنگاه‌هاي اقتصادي را، دارايي‌هاي نامشهود و ارزش‌هاي معنوي تشكيل مي‌دهد.  به منظور موفقيت در تجارت يا كسب و كار، شركت بايد دارايي‌هاي نامشهود و ارزش ناپيداي اين‌گونه دارايي‌ها را شناسايي كند. در اين مقاله، سعي شده است از منظر مالي، همان‌گونه كه در سرمايه‌گذاري خطرپذير دنيا مرسوم است، به اين ضرب‌المثل قديمي ايراني كه مي‌گويد : « فكر خوب، سيري چند؟ » جواب علمي داده شود. ©™

تعاریف  نرخ حق‌الامتياز (Royalty Rate) : حاشيه سود محصول قبل از رشد و توسعه- حاشيه سود محصول رشد يافته  نرخ تنزيل : يكي از مهم‌ترين عامل‌ها در محاسبه ارزش فعلي جريانات نقدي آتي است. در محاسبه اين نرخ معمولاً از مدل قيمت‌گذاري دارايي‌هاي سرمايه‌اي استفاده مي‌شود كه برابر است با: RF= نرخ تنزيل بدون ريسك RM= نرخ مورد توقع بازار (RM-RF)= صرف ريسك (Risk Premium ) نكته: هرچه نرخ تنزيل افزايش يابد، ريسك افزايش مي‌يابد. لذا، ريسك بالاتر بيانگر ارزش پايين‌تر است. ©™

دارایی نامشهود چيست؟  دارايي‌هاي نامشهود، دارايي‌هايي با عمر طولاني و غيرقابل لمس هستند كه توسط يك شركت تجاري توسعه و گسترش مي‌يابند و جزو دارايي‌هاي شركت تلقي مي‌شوند.  بعضي موارد اساسي در دارايي‌هاي نامشهود كه قابل رديابي و شناسايي هستند، عبارتند از:  مارك تجاري : علائم تجاري كالاهاي مصرفي، علائم تجاري شركت، نام‌هاي شركت  حق نشر : مجله و نشريه، كتاب، فيلم، آثار هنري، موسيقي و...  مجوزهاي حقوقي : حق‌الامتيازها، حق و امتياز توزيع كالا و خدمات  مالكيت معنوي : حق كشف و اختراع ، حقوق كپي ، علائم تجاري ، دانش عملياتي و تجاري شركت‌ها و... ©™

مالکیت معنوی  مالكيت معنوي، يكي از موارد خاص دارايي‌هاي نامشهود است. مالكيت معنوي، به وسيله قدرت خلاقيت و ابتكار انسان‌ها شكل مي‌گيرد. به اين ترتيب، ارزش‌هاي نهفته‌اي را كه بسياري براحتي از كنار آنها مي‌گذرند، مي‌توان شناسايي و بهره‌برداري كرد.  مالكيت معنوي در دو دسته، طبقه‌بندي مي‌شود : 1. نوع مصنوعي خلاق : مانند علائم تجاري، توليد نرم‌افزار و نوع خلاق نوآورانه : مانند حقوق اختراع و كشف، طراحي‌هاي صنعتي و...  مالكيت معنوي در بسياري از موارد، موجب افزايش يا تقويت ارزش دارايي‌هاي مشهود و نامشهود شركت مي‌شود، اما به نظر مي‌رسد اين‌گونه دارايي‌ها، تفاوت‌هايي در محاسبه ارزش و قيمت، با دارايي‌هاي مشهود داشته باشند. ©™

عوامل مؤثر بر ارزش مالكيت معنوی ©™  طول عمر مفيد طرح  دسترسي به ابزار و امكانات توسعه و گسترش طرح  درك و شناخت رفتار عمومي و احساس نياز مشتريان و مصرف‌كنندگان  ميزان حمايت‌ها و مجوزهاي حقوقي از اختراعات و اكتشافات و طرح‌هاي ابتكاري و خلاق  چرخه حيات طرح‌ها و پروژه‌ها به اين معني است كه در چه مرحله‌اي از مراحل رشد قرار دارند  توانايي سودآوري و سوددهي يا كاهش در هزينه‌ها  نوع و اندازه بازار هدف  مزاياي رقابتي طرح يا اثر  قيمتي كه مشتريان حاضر به داد و ستد و يا خريد و فروش آن هستند  هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي  ريسك‌هاي متعددي كه متوجه طرح يا اثر است (ريسك فناوري، ريسك بازار، ريسك مشتريان، ريسك قیمت و...)

حوزه‌های اصلی استفاده‌كننده از ارزش‌گذاری دارایی های نامشهود (مالكيت معنوی) 1. تشخيص و شناسايي دارايي‌هايي كه بيش از ديگر دارايي‌ها، اهميت و ارزش ايجاد مي‌كنند. 2. شاخص‌هاي ارزش‌گذاري مورد استفاده در ادغام و تحصيل شركت‌ها 3. مذاكرات و قراردادهاي مربوط به انتقال فناوري 4. تصميم‌گيري‌هاي اقتصادي مربوط به حفظ يا نگهداري مالكيت معنوي، تجاري‌سازي 5. ارزش‌گذاري تجاري پروژه‌هاي تحقيق و توسعه اوليه 6. ارزش‌گذاري فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه و پروژه‌هاي با اهميت‌تر 7. حمايت از مالكيت معنوي در شرايط مختلف، اعطاي وثيقه و... ©™

روش‌های ارزش‌گذاری مالكيت معنوی  روش‌هاي ساده نه‌چندان معتبر 1. روش قاعده انگشتي The Rule of Thumb)) طبق اين روش مالكيت معنوي حداكثر 25درصد و حداقل 5 درصد فرض مي‌شود. 2. روش مقايسه اقتصادي حق‌الامتيازهاي مشابه با يكديگر در اين روش، حق‌الامتيازهاي مشابه از نظر فناوري زمان، مكان (بازار)، مشتريان و... كه موضوعاتي مشابه هستند، با هم مقايسه مي‌شوند و نرخي يكسان از مالكيت معنوي براي آنها تعيين مي‌شود. 3. روش سرمايه خطر‌پذير((Venture Capital در اين روش، از تنزيل جريان‌هاي نقدي آينده استفاده مي‌شود ولي نرخ تنزيل براساس نرخ مورد توقع بازار نيست بلكه در دامنه‌اي ميان درصد و يا ميانگين 50 درصد است. 4. روش اختيار معامله( Real Option Method) ©™

روش اختيار معامله  براساس اين روش، حق‌الامتياز داراي ارزش ذاتي است كه بر مبناي تنزيل جريانات نقدي پيش‌بيني شده، هزينه‌هاي فرصت سرمايه‌گذاري را پوشش مي‌دهد.  ورودي‌هاي اين مدل عبارتند از:  ارزش كنوني جريانات نقدي آتي حق‌الامتياز با فرض طول مدت حيات مفيد دارايي  ارزش كنوني هزينه‌هاي ثابتي كه بايد به منظور تجاري‌سازي محصول يا نگهداري و حفظ ارزش حق‌الامتياز، سرمايه‌گذاري شود.  مدت زمان حيات مفيد طرح يا حق‌الامتياز كه طول خواهد كشيد تا تقريباً بي‌ارزش شود.  انحراف معيار نرخ رشد جريانات نقدي  نرخ بازده اوراق قرضه دولتي كه بدون ريسك است متناسب با طول حيات حق‌الامتياز  مزيت اوليه اين روش آن است كه محاسبه جريانات نقدي آتي كه نامطمئن هستند، مورد توجه قرار مي‌گيرد و به عنوان روشي مناسب در مديريت سرمايه‌گذاري استفاده مي‌شود. ©™

سه روش متداول ارزش‌گذاری 1.رويكرد هزينه براساس اين روش هزينه‌هاي صرف شده در ارتباط با حق‌الامتياز محاسبه مي‌شود، اما چون هزينه ارزش نيست، اين روش منتفي است. 2. رويكرد بازار در اين روش، قيمت يا ارزش يك حق‌الامتياز براساس قيمتي است كه دو طرف در بازار دادوستد مي‌كنند. 3. رويكرد درآمد ©™

رويكرد درآمد ©™  ارزش فعاليت اقتصادي و دارايي معمولاً به شكل زير محاسبه مي‌گردد: داريي سرمايه‌گذاري شده= مالكيت معنوي+ دارايي‌هاي نامشهود+ دارايي‌هاي ثابت+ سرمايه در گردش  سرمايه در گردش مشتمل بر: موجودي نقدي ٬ موجودي كالا ٬ حساب‌هاي دريافتني  دارايي‌هاي ثابت مشتمل بر: ماشين‌آلات و تجهيزات ٬اموال غيرمنقول (مستغلات) ٬ كارگاه‌ها ٬ كارخانه‌ها ٬ وسايل اداري و مبلمان و... ٬ كامپيوترها و...  رويكرد درامد براساس مزاياي آتي اقتصادي است: نرخ تنزيل/ درامد= ارزش  اين مزاياي اقتصادي در دو شكل بروز مي‌كنند: 1.كاهش هزينه‌ها يا صرفه‌جويي در هزينه‌ها 2.افزايش در فروش يا سود

روش‌های متفاوت ارزش‌گذاری برمبنای رويكرد درامدی 1. روش تنزيل جريانات نقدي (DCF) به عنوان روشي مورد قبول در مالي شركت‌ها (( Corporate Financeاستفاده مي‌شود. 2. روش سرمايه‌گذاري خطرپذير روشي است كه در ميان سرمايه‌گذاران خطرپذير استفاده زيادي دارد. 3. روش سودهاي آتي ( Future Earnings) ساده انگارترين روشي است كه به ندرت استفاده مي‌شود. 4. روش ابتدايي شيكاگو روش خاصي است كه متوسط سه سناريوي ممكن با وزن‌هاي احتمالي متفاوت را درنظر مي‌گيرد. ©™

روش تنزيل جريانات نقدی  مراحل ارزش‌گذاري براساس روش جريانات نقدي تنزيل يافته مرحله 1: جريانات نقدي دوره‌هاي مختلف را محاسبه مي‌كنيم : هزينه سرمايه (بهره وام‌ها)- (افزايش يا كاهش در سرمايه در گردش)- استهلاك+ سود بعد از كسر ماليات مرحله 2: ارزش كنوني تجمعي جريانات نقدي آتي را محاسبه مي‌كنيم. مرحله 3: ارزش پاياني شركت را محاسبه مي‌كنيم : P/E × (استهلاك+ سود عملياتي× سال) = ارزش پاياني ضريب P/E بايد متناسب با متوسط صنعت مربوطه باشد. مرحله 4: ارزش كنوني جريانات نقدي را با ارزش پاياني كه به زمان حاضر تنزيل داده شده است جمع مي‌كنيم و ارزش شركت در زمان حاضر را به دست مي‌آوریم : FV= PV+ TV (ارزش شركت) ٬ PV: ارزش فعلي ©™

روش سرمايه‌گذاری خطرپذير  همانند روش قبل است با اين تفاوت كه نرخ تنزيل در دامنه 60%-40% و متوسط 50% منظور مي‌شود.  مثال 1. درآمد خالص 5 ساله : نسبت p/e: 20 ارزش پاياني : 10×20= سرمايه‌گذاري اوليه : 10 نرخ بازده : 50% ارزش پاياني سرمايه‌گذاري اوليه : 5^(1.5)×10= سهم نهايي مالكيت : 200/75٫9 = 38% ©™

روش سودهای آتی اين روش براساس فرض نرخ رشد سالانه محاسبه مي‌شود. سالدرصد رشد درآمددرآمدحاشيه سود پس از مالياتسودعامل ارزش فعليارزش فعلي 150%310-% %4.52% %6.754% %1.136% %15.198% % % % % % % % % % % ارزش فعلي سودهاي آتي ارزش پاياني p/e برابر با 15 ارزش حاضر ارزش پاياني كل ارزش فعلي شركت ٫93 6.3

روش شيكاگو  در اين روش، جريان درامد (فروش) و حاشيه سود (Profit Margin )براساس 3 سناريوي متفاوت احتمال بدترين حالت (WC)، بهترين حالت (BC) و حالت نرمال (ML) اندازه‌گيري مي‌شوند و سپس ارزش مورد انتظار محاسبه مي‌شود: ارزش مورد انتظار=BC×PV(BC)×ML×PV(ML)×WC×PV(WC) : ارزش فعلي PV ©™

منابع 1. ClispttechipValue.htm 2.Valuing companies by cash flow discounting, Pablo fernandes, research paper no: 451, January 2002, university of Navarro. 3.The cash flow, return and risk characteristics of private equity, Alexander Ljungqvist Matthew Richardson, Stern School of Business Stern School of Business, New York University New York University, and CEPR and NBER, First draft: November 14, 2002, This draft: January 9, مديريت مالي در تئوري و عمل، اسدالله افشاري، انتشارات دانشگاه تهران، مديريت مالي، سازمان حسابرسي، ©™