Rekstrarstjórnun, skilgreiningar Rekstur er umbreyting (framleiðsla, þjónusta, flutningar, heilsugæsla, vöruhús, verslun, fjarskipti, ...) Inntak er aðföng: Fé, fólk, hráefni Úttak er afurðir: Vörur og/eða þjónusta Umbreytingin fer fram í ýmsum kerfum Rekstrarstjórnun er stjórnun þessara kerfa Kerfishugsun, vísindaleg aðferðafræði

Framleiðsla vs þjónusta Afurðir framleiðslu eru vörur Vörur eru áþreifanlegar Vörur er hægt að geyma á lager og flytja milli staða Skörun mikil, oftast einhver þjónusta með vörum

Nokkur mikilvæg hugtök Nýtni, e. Efficiency, “Gera hlutina rétt” Framleiðni, e. Productivity = Úttak/Inntaki Skilvirkni,e. Effectiveness, “Gera réttu hlutina” Virði, e. Value = Gæði m.v. verð Virðisaukning, e. Value Adding = Verð sem markaður vill borga - framleiðslukostnaður Framlegð, e. Contribution = Tekjur – Brl. Kostn. Vörukeðja, e. Supply Chain: Heildarferli umbreytinga og flutninga frá birgjum til markaða

Framleiðsla Vinnsluaðgerðir: Samfelld ferli vs stakræn: Umbreyting (Conversion) Smíði (Fabrication) Samsetning (Assembly) Samfelld ferli vs stakræn: Samfelld: Mjólkurvinnsla, álframleiðsla Stakræn: Fiskvinnsluvélar, tölvur

Stjórnun framleiðslu, m.a. Stefnumótun, ákv. um afkastagetu Vöruþróun, hönnun framleiðsluferla Fyrirkomulag, efnisflutningar Áætlanagerð (AP, MPS) Stjórnun vörukeðjunnar, spár, áætlanir, aðfangastýring (MRP, JIT, TOC) birgðir, flutningar Eftirlit, umbótaferli

Fyrirkomulag, kerfi Verkefni, Föst staðsetning Verkstæði, Ferlafyrirkomulag Lotuframleiðsla, Afurðafyrirkomulag Samsetningarlínur, Afurðafyrirkomulag Samfellt flæði, Afurðafyrirkomulag “Group Technology”, Sellu-fyrirkomulag

IV. Continuous Flow III. Assembly Line II. Batch I. Job Shop Low Volume, One of a Kind Multiple Products, Volume Few Major Higher High Standard- ization Commercial Printer French Restaurant Heavy Equipment Coffee Shop Automobile Burger King Sugar Refinery Flexibility (High) Unit Cost (High) Flexibility (Low) Unit Cost (Low) 13

Söguleg þróun Oper. Man. Scientific Management Moving Assembly Line Hawthorne Studies Operations Research Historical Underpinnings Computers (MRP) JIT/TQC & Automation Manufacturing Strategy Service Quality and Productivity TQM & Quality Certification Business Process Reengineering Electronic Enterprise Global Supply Chain Mgmt. OM's Emergence as a Field 14

“Lögmál reksturs” 1. WIP = Prod.Rate*Throughput Time Little 1961: L =  * W 2. Varðveisla efnis (birgðajafnvægi) 3. Stór kerfi => Minni áreiðanleiki, R =  ri 4. Veldisvöxtur flækju M þættir, N stöður => NM

Lögmál reksturs 2 5. Öllu mun hnigna (kyrrstaða gengur ekki) 6. Tækniþróun=>Samfelldar umbætur 7. Kerfisþættir sýna slembið atferli ( er heimurinn slembinn eða of flókinn?) 8. Takmörk mannlegrar rökvísi (Simon 1969: Uppfylla viðmið, ekki hámarka)

Hvað má læra af þessu? Sameina ! Einfalda ! Útrýma, skera burt ! Samt sem áður er heimurinn flókinn: Við þurfum líkön! => MS/OR (Úr bók Askin & Standridge)

Hvers vegna læra MS/OR? 1. Æfa rökræna hugsun við lausn flókinna vandamála 2. Bæta við innsæi og tilfinningu fyrir viðfangsefnum og lausnum 3. Skerpa færni með tölur (quantitative) 4. Efla Excel færni 5. Kynnast “verkfærakistunni” (sjá W&A bls. 21-23)

Líkön Áþreifanleg: Skala, Hliðstæður Táknræn (symbolic): Teikningar Tölvuforrit Stærðfræðileg: Analytical (Deduction) Experimental (Induction)

Hvers vegna nota líkön Besta eða ná ákveðnum viðmiðum Segja fyrir um eitthvað (Spá, Hermun) Eftirlit (SPC) Innsýn, skilningur (ferlið líkangerð skiptir meiru en líkanið) Réttlæting, söluverkfæri (Hermun)

Líkangerð Viðfangsefnið - Kerfisgreining Hugtakalíkan - Líkansmíði Frumgerð líkans - Gagnasöfnun Keyrsluhæft líkan - Sannprófun Rétt líkan - Lausnaraðferð Lausn á líkaninu, næmni - Kynning “Seld” lausn - Innleiðsla, hagnýting Lausn á viðfangsefninu

Tegundir reiknilíkana “Prescriptive” (bestun) vs “Descriptive” (lýsandi líkön) Kyrrstæð vs Kvik Samfelld vs Stakræn Slembin vs Löggeng Línuleg vs Ólínuleg

“Prescriptive” Líkön (bestun) Markfall (Max, Min) Ákvörðunarbreytur (Samf., heiltölur) Skorður (Lausnarými) Stuðlar (Gögn) Lausnaraðferð (Analytic, Numeric) Lausn (Bestu gildi á breytum) Næmnigreining

Flokkun bestunarlíkana “Analytical” bestun Mathematical Programming Netlíkön, sum Leitaraðferðir (Heuristics ) Ákvarðanafræði Dæmi: Birgðastýring

Dæmi um bestun: EOQ Markfall: minTC(Q) = S*D/Q + H*Q/2 Breyta: Q Skorður: Qmin < Q < Qmax Gögn: D, P, S, H, Qmin, Qmax Lausnaraðferð: Diffrun Lausn: EOQ = sqrt(2*D*S/H) Næmni: TC(Q)/TC(EOQ)

Flokkun lýsandi líkana Hermun (Simulation) Biðraðafræði (Waiting Lines) Spálíkön (Forecasting) Sum netlíkön Spilfræði (Game Theory) Arðsemilíkön

Hermun “Þegar allt annað bregst”! Lýsandi, “Hvað-ef” Samfelld (Rándýr-bráð) Stakræn: Tímarás vs Atburðadrifin Monte Carlo tækni, gervislembur

Arðsemilíkön Líkan af fjárfestingu og rekstri Lýsandi, kvik líkön Stakræn hermun fyrirtækjareksturs Tímarás (ár fyrir ár) Venjulega löggeng

Mathematical Programming Línuleg bestun (LP) Heiltölubestun (IP, MIP) Ólínuleg bestun (NLP) Kvik bestun (DP) Slembin bestun (SP) Flutningalíkan Úthlutun

Netlíkön Minnsta spönn Stysta leið Mesta flæði CPM/PERT (lengsta leið) Leiðaskipulag (VRP) Vandi farandsalans (TSP)

Leitaraðferðir Þróunaraðferðir: Önnur “Heuristics” Erfðaalgrím (GA) Hermd kólnun (SA) Bannleit (TS) Önnur “Heuristics”

Ákvarðanafræði Ákvarðanatré Vandi blaðastráksins MCDM, “Multi Criteria Decision Making” Þrepagreiningaraðferð (AHP) Markmiðabestun (GP)

Dæmi um reiknilíkön Arðsemilíkön (Excel) Afurðasamsetning (LP) Hráefnablöndun (LP) Yfirlitsáætlanir (LP) Lotuskipulag (IP, DP, …) Dreifing (Flutningalíkan) Staðarval (LP, IP) Mönnunaráætlun (Hermun)

Dæmi um reiknilíkön 2 Verðbréfakarfa (NLP) Val fjárfestinga (IP) Umferðaleiðsögn (Stysta leið) Útkeyrsla á vörum (VRP, TSP) Lagnakerfi (Minnsta spönn) Flöskuhálsaleit (Max Flow) Gámahleðsla (Heuristics) Lágmörkun afskurðar (Heuristics)

Stjórnun vörukeðju, SCM Stefnumótun Spár Yfirlitsáætlun (AP) Framleiðsluáætlanir (MPS) Aðfangastýring (MRP, JIT) Afkastastýring (CRP, TOC) Verkröðun Eftirlit með ferlum (SPC) Vörudreifing

Stefnumótun Fleiri en eitt markmið, sum huglæg Jafnvel > 1 ákvörðunartaki Margir valkostir Dæmi: Staðarval MCDM, AHP Arðsemireikningar, Pareto (Excel)

Spár “Qualitative” aðferðir: “Quantitative” líkön: Síðasta ár + x% Markaðskannanir Delphi aðferðin “Quantitative” líkön: Leitni, vöxtur (+/-) Árstíðasveiflur Spáfrávik MA, ES, Regression, …

Afurðir og hráefni Afurðasamsetning Hráefnablöndun Flokkun hráefnis Lágmörkun afskurðar Hleðsla, pökkun, samval Bestun (LP, IP), leitaraðferðir

Yfirlitsáætlun (AP) Árstíðatoppar Ígildiseining Framleiðsla, birgðir, mannafli Yfirvinna, vaktir Aðkeypt, biðpantanir, skortur Excel LP, Flutningaaðferð

Framleiðsluáætlanir (MPS) Yfirlitsáætlunin gefur rammann 4 – 6 vikur Max (Innkomnar pantanir, Spár) Fryst tímabil Lotustærðir IP, MIP

Aðfangastýring (MRP, JIT) Lágmarka birgðir Forsendur: Birgðakerfi Efnislistar (BOM) Framleiðsluáætlanir (frystar) Öguð vinnubrögð Lotuskipulag (IP, DP)

Birgðastýring Forsenda: Spár Lágmörkun heildarkostnaðar Lotustærðir, pöntunarmagn (Q) Hvenær pantað, pöntunarmark (R) Vörufjölskyldur, gámaflutningar Bestun

Afkastastýring (CRP, TOC) Jöfnun álags á vinnustöðvar Byggir á ferilgreiningu Finna flöskuhálsana (TOC) “The Goal” eftir Eli Goldratt Hermun

Verkröðun Skilafrestir, afhendingatímar SPT, EDD, LPT, … Flókin vandamál (nxm) Lágmörkun uppsetningatíma (TSP) Vaktaskipulag Leitaraðferðir (GA, SA, TS)

Eftirlit með ferlum (SPC) Sérstakar vs venjulegar orsakir Mælingar, sýnatökur Stýririt (XR-, c-, p-rit) Dæmi: Árangur ÚA, blokkavigt Tölfræði

Vörudreifing Hámarka þjónustu, lágmarka kostnað Útkeyrsla á vörum Söfnun (mjólkur, sorps, …) Skipulag flutninga Staðarval, t.d. neyðarþjónustu Netlíkön, VRP, TSP, LP, IP

Þjónustukerfi Halda jöfnu þjónustustigi Hönnunarforsendur Áætlun um mannaflaþörf Vaktaskipulag Dæmi: Símaþjónusta Flugfélags (spálíkön, hermun, LP, úthlutun) Biðraðafræði, hermun

Ítarefni R. L. Rardin: “Optimization in Operations Research” Hillier & Lieberman: “Introduction to Operations Research” Winston: “Operations Research. Applications and Algorithms” Law & Kelton: “Simulation Modeling and Analysis” Askin & Standridge: “Modeling and Analysis of Manufacturing Systems”