Hvað er fötlunarfræði? Rannveig Traustadóttir Dósent í uppeldis- og menntunarfræðum við Félagsvísindadeild, HÍ

Rannveig Traustadóttir Hvað er fötlunarfræði? Yfirlit: 1. Söguleg þróun og rætur fötlunarfræða 2. Helstu einkenni fötlunarfræða sem fræðigreinar 3. Helstu átakalínur og álitamál í fötlunarfræðum 4. Fötlun og fötlunarfræði á Norðurlöndum 5. Staða fötlunarfræða og -rannsókna á Íslandi Rannveig Traustadóttir

Söguleg þróun og upphaf fötlunarfræða Hvað er fötlunarfræði ? 2002 Söguleg þróun og upphaf fötlunarfræða Ný fræðigrein - nýtt hugtak Upphaf í Bandaríkjunum og Bretlandi Rætur í baráttuhreyfingu fatlaðra Andóf við hefðbundnum skilningi á fötlun Tengd kröfu um fulla þátttöku í samfélaginu Mikilvægi fatlaðra fræðimanna Rætur í nýjum fræðilegum áherslum Hefur þróast svipað og önnur fræði um minnihlutahópa Rannveig Traustadóttir Rannveig Traustadóttir

Hefðbundinn skilningur á fötlun Líffræðilegur og læknisfræðilegur skilningur Áhersla á ,,lækningu” og endurhæfingu Persónulegur harmleikur einstaklinga Rannveig Traustadóttir

Hefðbundinn skilningur á fötlun Alþjóðlegar (WHO) skilgreiningar og flokkanir ICIDH (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps) flokkunarkerfið Rannveig Traustadóttir

Hefðbundinn skilningur á fötlun (framh.) ICIDH flokkunarkerfið: Skerðing – impairment Fötlun – disability Hömlun – handicap Samtök fatlaðs fólks hafna eða gagnrýna þessa flokkun Rannveig Traustadóttir

Fötlunarfræði - Helstu einkenni Hafna læknisfræðilega módelinu Félagsvísindalegar nálganir Þverfagleg fræðigrein Fötlunarfræði rýna í félgslega, efnahagslega og pólitíska þætti sem útiloka og undiroka fatlað fólk Fatlaðir fræðimenn áberandi og áhrifamiklir Rannsóknir fyrir fatlað fólk ekki bara um það (framh.) Rannveig Traustadóttir

Fötlunarfræði - Helstu einkenni (framh.) Líta á fatlað fólk sem undirokaðan hóp Tengja sig við önnur fræði um minnihlutahópa Rannsaka fötlun á svipaðan hátt og misrétti byggt á þjóðerni, kynferði og kynhneigð Fötlunarfræði beina sjónum sínum að umhverfinu fremur en einstaklingum Fötlun er félagslega sköpuð eða félagslega mótun Rannveig Traustadóttir

Hvað er fötlun? Breska félagslega módelið Hafnar viðteknum skilningi á fötlun Hafnar því að fötlun sé það sama og skerðing (,,fötlun mín er sú að ég get ekki gengið”) Hafnar því að fötlun sé takmörkun á athöfnum sem orsakast af skerðingu (,,hún getur ekki gengið þess vegna er hún fötluð í sínum daglegu athöfnum”) Rannveig Traustadóttir

Hvað er fötlun? Breska félagslega módelið (framh.) Aðgreinir skerðingu og fötlun Fötlun er hvorki skerðing né orsökuð af skerðingu Fötlun er endurskilgreind sem afleiðing af samfélagslegu fyrirkomulagi sem útilokar, hindrar og takmarkar fólk með ólíkar skerðingar Í þessum skilningi verður fötlunin nýtt form félagslegrar undirokunar Fólk er fatlað af samfélaginu ekki af eigin ástandi Rannveig Traustadóttir

Hvað er fötlun? Breska félagslega módelið (framh.) Skerðing: Takmarkanir á virkni einstaklingsins vegna líkamlegrar eða andlegrar skerðingar eða skerðingar á skynjun Fötlun: Útilokun frá eða takmörkun á þátttöku til jafns við aðra í daglegu lífi samfélagsins vegna samfélaglegra hindrana (félagslegra, efnahagslegra, vegna aðgengis o. s. frv.) Rannveig Traustadóttir

Hvernig fræðin endurspeglast í málfari og orðanotkun Fólk með fötlun eða fatlað fólk? Hugtakanotkun hér á landi Rannveig Traustadóttir

Gagnrýni á félagslega módelið Of mikil áhersla á samfélagslegar hindranir Of lítil áhersla á menningu og persónulega reynslu Módelið passar ekki vel fyrir fólk með sumar skerðingar svo sem þroskahömlun, heyrnarskerðingu eða geðræna erfiðleika Litið fram hjá skerðingunni - í fræðunum og í daglegu lífi og reynslu fólks Módelið hefur ekki tekið tillit til reynslu sumra fatlaðra hópa svo sem kvenna, samkynhneigðra, svartra, aldraðra o.s.frv. Rannveig Traustadóttir

Helstu áherslur og átakalínur innan fötlunarfræða Mörg fræðileg sjónarhorn Skerðingin og líkaminn Hið persónulega og hið opinbera Persónuleg reynsla Tengsl fötlunar við önnur form undirokunar Fjölbreytileiki meðal fatlaðra Merking, menning og mótunarhyggja Sálrænar og tilfinningalegar hliðar fötlunar Er félagslega módelið úrelt? Rannveig Traustadóttir

Fötlun og fötlunarfræði á Norðurlöndum Jan Tössebro, Noregi 1. Ekki er til neitt eitt módel eða skilningur á fötlun aðeins sameiginlegar hugmyndir - stundum kenndar við tengsl einstakings og samfélags 2. Helstu hugmyndir: Áhersla bæði á umhverfi og einstakling Fötlun er misgengi milli einstaklings og samfélags Fötlun er aðstæðubundin Fötlun er afstæð (framh.) Rannveig Traustadóttir

Fötlun og fötlunarfræði á Norðurlöndum Jan Tössebro, Noregi (framh.) 3. Skilningurinn er fyrst og fremst pólitískur og birtist í stefnumótun 4. Varðandi réttindi, bætur og þjónustu gildir læknisfræðileg eða sálfræðileg skilgreining 5. Hugtakið fötlun er notað sem yfirheiti yfir hópa fólks með mismunandi skerðingar Rannveig Traustadóttir

Skilgreiningar og skilningur á fötlun á Íslandi Skilningur á fötlun er afar hefðbundinn og á rætur í læknisfræðilega módelinu Takmörkuð þekking á félagslegum módelum og nýjum fræðilegum straumum sem hafa haft áhrif í öðrum löndum Fötlun er notað sem yfirheiti yfir hópa fólks með ólíkar skerðingar Lítil þekking á alþjóðlegum skilgreininum og flokkunarkerfum Ekki greint á milli skerðingar og fötlunar Tæpast unnt að tala um fræðilegar undirstöður umræðu Rannveig Traustadóttir

Staða fötlunarfræða og -rannsókna á Íslandi Hvað er fötlunarfræði ? 2002 Staða fötlunarfræða og -rannsókna á Íslandi Fötlunarfræði, sem fræðigrein, er afar veikburða Fötlunarfræði eru ekki kennd sem fræðigrein - einungis einstaka námskeið Fræðimenn eru fáir Félagsvísindalegar rannsóknir eru nýlega hafnar Flestar rannsóknir eru gerðar af háskólanemum Mikið af skólamiðuðum rannsóknum Skortur á opinberri áherslu á rannsóknir og þróunarstarf Framtíðarsýn um framþróun fræða og rannsókna vantar Rannveig Traustadóttir Rannveig Traustadóttir