Nám sem ferð milli ólíkra athafnakerfa Rannsókn á fjarnámi til grunnskólakennaraprófs við KHÍ Þuríður Jóhannsdóttir Málstofa í Skriðu miðvikudaginn 19. janúar kl 16: :30

Fjarnám í ljósi félags- og menningarbundinna námskenninga Vinna í samtímasamfélagi einkenninst af fjölþættu samhengi (polycontextuality) – fólk tekur þátt í margs konar athafnasamfélögum (communities of practice) Fólk þarf að læra að fara yfir mærin milli kerfa – Áhugavert rannsóknarefni að skoða hvernig fólk fer yfir mærin milli ólíkra kerfa sem það tekur þátt í Reglur sem mynda ramma um skólastarf svo sem skipulag tíma og rýmis eru oft talin standa í vegi fyrir breytingum í skólum Í fjarnámi eru margir af þessum römmum ekki til staðar á meðan aðrir breytast mjög í fjarnámi Hvaða möguleikar felast í þessu? Er að þróast nýtt námsform – og í hverju felst það ef svo er?

Rannsókn á fjarnámi Nám til grunnskólakennaraprófs við Kennaraháskóla Íslands frá sjónarhóli kennaranema sem búa og vinna í dreifbýli – hér á Vestfjörðum Tilgangurinn er að kanna hvernig má skýra og skilja fjarnám ef það er skoðað frá sjónarhóli athafnakenningarinnar (e. activity theory) Hér verða einkum skoðuð hugtökin þátttaka í mismundandi athafnakerfum og yfirfærsla sem árangur af yfirferð mæra milli kerfa (e. boundary crossing)

Líkan athafnakenningarinnar Viðfang Gerandi Verkfæri Verkaskipting Reglur Samfélag Afrakstur SAMHENGI

Sögulegur þáttur Mikilvægt er samkvæmt athafnakenningunni að greina sögu þess athafnakerfis sem til rannsóknar er Ég er byrjuð á því: –Greining á viðtölum við þrjá fjarnema í fyrsta hópnum sem bauðst fullt kennaranám í fjarnámi 1993 með aðstoð Internetsins –Skortur á fagmenntuðum kennurum í dreifbýli og þrýstingur á að bætt yrði úr því áttu stóran þátt í að fjarnáminu við KHÍ var komið á –Skilyrði til inntöku voru að nemar byggju á landsbyggðinni þar sem kennaraskortur var og að þeir hefðu kennslureynslu og stöðu sem leiðbeinendur við skóla í heimabyggð sinni –Hin nýja samskiptatækni með netinu var notuð til að hvort tveggja réttlæta og gera fjarnámið framkvæmanlegt Sjá niðurstöður á og greinar á síðustu glærunnihttp://namust.khi.is Yfirlit yfir mína fyrirlestra

Mynd frá rannsóknarhópunum Workplace Learning and Developmental Transfer in Helsinki er er er

Lykilhugtak Þróuð yfirfærsla (e. Developmental transfer): –Að skilja nám sem lárétt ferli þar sem athafnakerfi hagnast af samspili sem á sér stað milli þeirra –Það er gagnlegt ef við viljum að nám leiði til þróunar fyrir bæði einstaklinga og samfélög –Viðmið fyrir þróaða yfirfærslu: Ávinningur af samspili tveggja ólíkra athafnakerfa fyrir bæði athafnasamfélögin (e. communities of practice) Ávinningurinn er fyrir starfsemina sem fram fer í báðum (eða fleiri) kerfum.

Aðferðir, þátttakendur, samhengi Viðtöl við þrjá fjarnema sem stunda nám núna og einn skólastjóra –Búa allir á Vestfjörðum Frásagnir þeirra skoðaðir með gleraugum athafnakenningarinnar –Athuga hvort það að skoða fjarnámið í ljósi athafnakenningarinnar getur eflt skilning okkar á eðli þess Þátttaka fjarnema í mismunandi athafnakerfum –Hvernig þeir fara á milli kerfa og fara yfir mæri? –Hvað virðist ýta undir yfirfærslu frá einu kerfi til annars? –Möguleikar jafnt athafnakerfanna sem í hlut eiga og fjarnemanna sem einstaklinga til að læra –breytast – þroskast – þróast (e. expand?)

Breyttar reglur Ekki lengur inntökuskilyrði að: –Búa á landsbyggðinni –Hafa starf sem leiðbeinandi í skóla –Hafa reynslu af að kenna Tengsl KHÍ við skóla þar sem fjarnemar vinna ekki lengur hluti af því líkani sem byggt er á Skólaárið , bjuggu 61% fjarnema á grunnskólakennarabaut á landbyggðinni

Líkan athafnakenningarinnar Viðfang Gerandi Verkfæri Verkaskipting Reglur Samfélag Afrakstur SAMHENGI

Fjarnemar sem gerendur í athafnakerfi fjarnámsins: Sara (34 ára) –á öðru ári í náminu þegar viðtöl voru tekin í febrúar og maí 2004 –reynslu af að vera stuðningskennari með fötluðum nemanda og eins árs reynslu sem bekkjarkennari –starfar sem leiðbeinandi í skóla með um 150 nemendum í um 100 manna bæ –hún er eini kennarinn í skólanum sem er í fjarnámi í sínum árgangi

Hverjir eru fjarnemar? Emma (31 ára) og Samúel (45 ára) –Höfðu nýlokið fyrsta ári í fjarnámi þegar viðtal var tekið við þau í maí 2004 –Höfðu bæði einhverja kennslureynslu –Hafa starf sem leiðbeinendur í litlum skóla með um 40 nemendur og um 5-6 kennara –Í litlu sjávarþorpi þar sem mikið er um nýbúa. 25% af nemendum skólans skólaárið höfðu ekki íslensku sem móðurmál

Hvers vegna? Hvað varð til þess að þau sóttust eftir kennaranámi í fjarnámi? Sara fékk mikið hrós bæði frá nemendum og foreldrum þegar hún prófaði fyrst að kenna bekk og öðlaðist þá nægilegt sjálfstraust til að vilja verða kennari og sótti um námið. Samúel er á fimmtugsaldri og er ættaður úr plássinu þar sem hann vill gjarna búa áfram – en vill þá fá sér vinnu sem er ekki alveg eins slorug og sú sem hann hefur unnið við hingað til, þ.e. sjómennska og útgerð. Emmu líkar kennarastarfið vel og henni finnst að það sem veki áhuga á námi sé áhugi á að halda áfram að læra Bæði Emma og Samúel eiga kennara og skólastjóra í ættinni – bróðir hans og mamma hennar hafa verið skólastjórar.

Hvað og hvernig læra þau? Sara Lýsir af ákafa hvernig hún hefur nýtt það sem hún hefur lært í fjarnáminu í bekkjarkennslunni Hvenig námið hefur gert hana öruggari í því sem hún er að gera –Með nemendunum og –Í foreldrasamstarfinu Söru finnst vefkennslukerfið WebCT frábært Henni finnst hún læra mikið af framlagi samnemenda sinna á netinu og umræðum sem fram fara milli þeirra á umræðuvefnum Hún hefur engan í sínum skóla til að vinna með í náminu Samvinna við fjarnema í grenndinni sem ekki eru að kenna hefur ekki verið laus við vandamál

Hvað og hvernig læra þau? Samúel and Emma Fjölbreyttari aðferðir í bekkjarkennslu Eru öruggari í umræðum við aðra kennara á kennarastofunni – hafa fleiri rök fyrir skoðunum sínum Þau hafa farið að hugsa öðruvísi um skólann sem stað fyrir börnin til að dveljast á og hvað nám er, þau eru til dæmis farin að efast um matsaðferðir sem skólinn notar Leggja ekki mikla áherslu á mikilvægi vefkennslukerfanna Þau hafa verið mjög mikilvægir félagar hvort fyrir annað og getað rætt saman og unnið saman að námsverkefnum

Fjarnámið: fjölþætt athafnakerfi Fjarnámið við KHÍ: –Staðlotur –Vefkennslukerfi á netinu (WebCT eða önnur samskiptakerfi) –Vettvangsnámið Grunnskólar í heimabyggð –Bekkjarkennsla –Kennarassamstarf og kennarasamfélagið í skólanum –Foreldrar og nærsamfélag –Samstarf kennara í héraðinu

Greina meginkerfi (central activities) : Farið á milli bekkjarkennslu og skólastofu á vefnum (WebCT) Greining á viðtölunum leiðir í ljós að þátttaka í undirkerfum sem tilheyra fjarnáminu er mismikilvæg fyrir nemendur Þau kerfi sem fjarneminn tekur mestan þátt í eru skilgreind sem ‘central activities’ samkvæmt athafnakenningunni. Söru finnst hún læra mest af praktískum verkefnum sem hún getur notað í bekkjarkennslunni Hún segist læra af því að taka þátt í umræðum á WebCT Hún yfirfærir það sem hún lærir við vinnu sína í kennslustofunni og notar það í samskiptum við foreldra Ekki er um að ræða einfalda yfirfærslu þekkingar – heldur beitir hún því sem hún hefur lært til að þróa nýjar vinnuaðferðir í skólastofunni og í foreldrasamstarfinu

Emma and Samúel: Farið milli kerfa Hlusta á það sem kennarar hafa fram að færa í staðlotum og á netinu – eru gagnrýnin Vettvangsnám byggir á öðruvísi reglum en kennsla í heimaskóla sem leiðbeinandi Skoðað í ljósi athafnakenningarinnar byggir það á öðru vísi reglum, öðrum markmiðum og öðruvísi verkaskiptingu Þau segja frá að þau hafi lært muninn á milli kennsluaðferða sem draumsýnar og veruleika Þau virðast yfirfæra nám sitt og nýta það –Í bekkjarkennslu í skólastofunni –Í faglegum umræðum í skólanum og á fundum kennara í héraðinu

Samúel og Emma: Ferð yfir mæri? Umræður og samvinna Miklvægt að hafa félaga fyrir félgaslega umræðu jafnt sem samvinnu við námsverkefni Emma er gagnrýnin á umræður á netinu – oft er bara verið að endurtaka það sem stendur í kennslubókinni Gagnrýnin á kennsluaðferðir margra kennara –Mótsagnir í kenningu og praxís

Þróuð yfirfærsla? Sumir af fyrstu fjarnemunum virðast hafa virkað sem mæra-ferðalangar og talsmenn breytinga (boundary-crossers and change agents) Sjá greinina Fjarnám í ljósi athafna-kenningarinnar: Fjarnám í ljósi athafna-kenningarinnar: Það skilaði sér í þróaðra vinnulagi (praxis) í skólunum Mikilvægt að menning eða andrúmsloft í viðkomandi starfssemi (activity system) sé móttækilegt fyrir þróun og breytingum

Fjarnemar sem virkir þátttakendur Þessir þrír fjarnemar hafa allir fundið sína leið til að ferðast á milli þeirra ólíku athafnakerfa sem þeir þurfa að taka þátt í Í fjarnáminu þurfa þeir að taka þátt í –staðlotum, vettvangsnámi og vera virkir á netinu í fjarlotum Heima nýta þeir þekkingu og hæfni sem þeir sækja í námið á mismunandi hátt og í mismunandi samhengi Sumir beita því sem þeir læra í skólastofunni aðrir í skólanum sem heild – Það fer eftir því að hvaða hlutum starfseminnar sem þeir taka þátt í þeir hafa aðgang til að beita sér. Fjarnemar eru gerendur í heimasamfélagi sínu og þar beita þeir því sem þeir læra og þegar þeir gera það getur það orðið til að það athafnakerfi sem þeir taka þátt í þróist og breytist – sé það á annað borð móttækilegt fyrir breytingum

Mótstaða gegn breytingum Hvers vegna takmarkast það rými sem Sara hefur til að beita því sem hún lærir við bekkinn og foreldrana? Viðtal við skólastjórann í hennar skóla staðfestir að skólinn sem heild var ekki móttækilegur – kennarasamfélagið kærði sig ekki um að læra af henni Skorti vilja til að vera opið fyrir breytingum og vilja til að vinna saman Kennararnir hlustuðu á nýjar hugmyndir sem Sara kom með úr náminu en þar við sat Skólastjórinn vissi að hún var að gera verulega góða hluti með nemendum sínum Kanna þarf bæði persónulega og stofnanabundna þætti frekar til að hægt sé að skýra betur hvað veldur

Opið fyrir breytingum Af hverju virðast Samúel og Emma geta beitt sér á víðara sviði? –Bæði persónulegir og stofnanalegir þættir –Tveir fjarnemar í hópi 5-6 kennara –Aðeins einn í kennarhópnum með formlega kennaramenntun –Kennarnemarnir geta verið rödd síns litla skóla út á við á fundum kennara í héraðinu

Mikilvæg vitneskja Kennaraháskólinn sem skipuleggur fjarnám þarf að vera meðvitaður um þá stöðu sem kennaranemar eru í vítt og breitt um landið Skipuleggja námsathafnir og kennsluathafnir með það fyrir augum að styðja þá tegund af ferð yfir mæri – eða ferðalagi milli kerfa - sem fjarnemar í dreifbýli eru útsettir fyrir. Þróuð yfirfærsla (e. Developmental transfer) ætti að vera markmiðið – bæði einstaklingar og kerfi þróast/þroskast Og þá má ekki gleyma að KHÍ þarf að vera móttækilegur fyrir því að læra af því sem fjarnemar hafa fram að færa

Birtar greinar Þuríður Jóhannsdóttir Fjarnám í ljósi athafnakenningarinnar: Tilviksathugun úr kennaranámi við Kennaraháskóla Íslands. Rannsóknir í félagsvísindum V. Félagsvísindadeild. Erindi flutt á ráðstefnu í október Úlfar Hauksson (ritstjóri). Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands. Háskólaútgáfan. GreininFjarnám í ljósi athafnakenningarinnar: Tilviksathugun úr kennaranámi við Kennaraháskóla Íslands.Greinin Þuríður Jóhannsdóttir og Randi Skjelmo Flexibility and Responsibility in Teacher Education: Experiences and Possibilities in Iceland and North Norway. On Top of It: Overcoming the Challenges of ICT and Distance Education in the Arctic. (Ed Leo Pekkala et al.)University of the Arctic Press No. 1.Flexibility and Responsibility in Teacher Education: Experiences and Possibilities in Iceland and North Norway. Randi Skjelmo og Thuridur Johannsdottir Fleksible læringsformer i norsk og islandsk lærerutdanning. Hvilke erfaringer har vi gjort og hvor går vejen videre? Norsk lærerutdanningsdidaktik i ændring. Læring undervisning og danning i lys av nyere forskning. (red Mary Brekke) Høyskoleforlaget. Norwegian academic press