Heimspekileg forspjallsvísindi Kennari: Róbert H. Haraldsson, dósent í heimspeki. Viðtalstími: Miðvikudögum, kl. 14:00–15:00 í Nýja Garði (herb. 36). Tölvupóstur: og sími: 525– 4364.

Heimspekileg forspjallsvísindi Dagskrá, lesefni og annað efni (RH: )

Dagskrá Vika I: 8.–12. jan. Kynning. (Glósur) Vika II: 15.–19. jan. Starf fræðimannsins. (MW: Starf fræðimannsins.) Vika III: 22.–26. jan. Sannleikur, samfélag og stjórnmál. (Þjóðníðingur eftir Henrik Ibsen.)

Meginefni Starf fræðimannsins (hlutleysi) Sannleikur (meirihluti - minnihluti) Gagnrýnin hugsun. Sjálfstraust. Sannleikur (skáldskapur – sagnfræði) Hinn sanni heimur. Framsetning fræðitexta.

Meginefni Samræðan (alvarlegar samræður) Þjóð og menning. Trú (dauði guðs). Trú (trú og vísindi).

Bækur Ljósrit Háskólafjölritun. (LH) Max Weber: Mennt og máttur, (MW) Róbert H. Haraldsson: Tveggja manna tal, (TMT) Henrik Ibsen: Þjóðníðingur (En folkefiende). An Enemy of the People Henrik Ibsen: Brúðuheimili (Et dukkehjem) A Doll's House.

Andi Sókratesar Samræðan Siðferðileg hugtök Aðferðin Broddflugan Áhyggjurnar Stóísk ró Sláandi fullyrðingar

Aðferðir Sókratesar  Samræðan  Áhyggjurnar  Broddflugan  Kappræða/rökræða  Hroki (Að þykjast vita...) Afhjúpun

Jacques-Louis David, Dauði Sókratesar,

Áhyggjurnar: Dauðinn Sókrates veltir því fyrir sér hvort hann hafi hagað lífi sínu heimskulega og geti sjálfum sér um kennt að eiga nú líflátsdóm yfir höfði sér Hann ályktar hinsvegar að jafnvel dauði sé ekki áhyggjuefni, því að hann sé betri kostur en líf sem krefst þess að vont sé tekið fram yfir gott.

Áhyggjurnar: Almenningsálit Sókrates stendur frammi fyrir tveim kostum: Hann getur farið eftir því sem almenningsálitið krefst. Hann getur farið eftir því sem guðinn krefst. Sókrates getur því ekki fallist á neina málamiðlun: Hann leitar visku hvað sem almenningsálitið hefur um það að segja og hvaða refsing sem því fylgir.

Áhyggjurnar: Veraldleg gæði Dyggðin sprettur ekki af fjármunum heldur fjármunir af dyggð... Fortölur af því tagi ættu tæplega að geta spillt æskulýðnum. Þvert á móti ættu þær að skerpa hugmyndina um hvað einkenni gott líf...

Áhyggjurnar: Stóísk ró Þann mann sem lifir góðu lífi getur ekkert skaðað. Sé Sókrates tekinn af lífi þá eru ógæfu- mennirnir þeir sem það gera, ekki hann. Á endanum er Sókratesi í raun sama um hvað um hann verður. Viðhorf hans einkennist af æðruleysi/rósemi.

Broddflugan I „Því að ég er blátt áfram, þótt skringilega kunni að þykja til orða tekið, settur á borgina eins og broddfluga á stóran og kyngóðan hest, sem er í latara lagi sakir stærðar sinnar og þarf því eitthvað til að pipra sig upp“ (Platón, 1990, bls. 54).

Broddflugan II Sókrates er að lýsa ákveðnu hlutverki sem heimspekingar eins og hann hafa í borgarsamfélaginu. Sá sem leitar og gagnrýnir gerir samborgurum sínum meira gagn en hinn sem flýtur með straumnum. Það er ekki verra að hann geri þetta, eins og Sókrates, ókeypis...

Rökræða/kappræða Sókrates beitir óspart tólum rökræðunnar: Þau eru einu leyfilegu verkfærin í samræðunni. Beiting raka gerir samræðuna að rökræðu og gefur kost á að spyrja hvort tiltekin skoðun geti verið rétt. Við höfum nú litið á samlíkingu og óbeina sönnun.

Þekking og rétt meining Að binda niður réttar meiningar Að skilja og muna Að gera meininguna (skoðunina) að sinni Að geta útskýrt skoðunina og varið hana

Gagnrýnin hugsun Skilgreining Boðorð gagnrýninnar hugsunar Leiðir við skoðanamyndun Hvað eru góð rök?

Gagnrýnin hugsun „Ef menn væru sífellt að gagnrýna kenningar, aðferðir og vinnubrögð í vísindum myndu vísindin staðna smám saman og verða úr sögunni. Framfarirnar eru undir því komnar að menn efist um gildi ríkjandi kenninga, reyni að finna á þeim veika bletti... Að reynt sé að finna galla á verki - hvert svo sem það er - til að unnt sé að gera betur“ (Páll Skúlason, 1987, bls. 67).

Gagnrýnin hugsun Skilgreining Páls: „Gagnrýnin er sú hugsun sem fellst ekki á neina skoðun nema hún hafi fyrst rannsakað hvað í henni felst og fundið fullnægjandi rök fyrir henni“ (Páll Skúlason, 1987, bls. 70).

Boðorð gagnrýninnar hugsunar Það er rangt að trúa einhverju á ófullnægjandi forsendum. „Það er ætíð rangt, alls staðar og fyrir hvern mann að trúa einhverju á ófullnægjandi forsendum“ (Clifford, 1877/1993, bls. 51).

Leiðir við skoðanamyndun Þrjóskuleiðin (e. method of tenacity) Kennivaldsleiðin (e. method of authority) Fordómaleiðin (e. a priori method) Gagnrýnin/vísindaleg hugsun (e. method of science) (sbr. Charles Peirce, 1877)

Hvað eru góð rök? Málefnaleg Þau má prófa í raunheimi og/eða rökheimi Skoðun manns má leiða af rökunum

Leiðarregla Williams James Sækstu eftir sannleikanum! Varastu villu! Það dugir ekki að aðhyllast annað þessara boða, við verðum að hafa hvort tveggja í huga.