بررسی فرصت ها و تهدیدهای بحران اقتصادی در تامین مالی صادرات دکتر اصغر ابوالحسنی ابراهیم شیخ زاده

بسم الله الرحمن الرحیم

مقدمه روزگاری نه چندان دور از جهانی شدن اقتصاد حرف می زدیم ، حال آنکه در این مقاله از جهانی شدن بحران اقتصادی حرف می زنیم . اقتصاد کشور های مختلف در آمریکای شمالی ، اروپا و آسیا چنان ارتباط نزدیکی با هم دارند که بحران اقتصادی مانند یک بیماری مسری به همه شان سرایت می کند و در حال حاضر خطر توسل آنها به سیاستهای حمایتی به وضوح افزایش یافته است . شاید کمتر کسی پیش بینی می کرد چنین بحرانی با این ابعاد در سال 2008 میلادی گریبان گیر اقتصاد جهان شود .

تعریف بحران بحران ، مفهوم بسیار مهمی در مباحث علوم اقتصادی ، سیاسی و استراتژیک است و مصادیق گوناگون دارد . در حوزه اقتصاد ، در بر گیرنده تغییرات تند و چشمگیر قیمتها ، کاهش گسترده تولیدات ،کاهش رشد اقتصادی، افزایش شدید بیکاری ، کاهش شدید درآمد ، کاهش تند ارزش اوراق بهادار و .....

بحران مالی جهانی و اثرآن بر منطقه خاورمیانه : درخاورمیانه از دیدگاه اقتصادی ، انرژی بزرگ ترین عامل پیوند این منطقه با اقتصاد جهانی به شمار می رود . کشورهای این منطقه نیز 90 تا 95 درصد از درآمدهای صادراتی خود را از محل فروش نفت بدست می آورند ، بنابر این تغییرات قیمت نفت به شدت درآمدهای دولت و تراز حساب جاری آنها را تحت تاثیر قرار می دهد . از سوی دیگر به دلیل ساختار اقتصادی ضعیف این کشورها ، افزایش و کاهش های قیمت نفت در جهان ، شوک های بزرگی بر اقتصاد این کشورها وارد می کند .

بحران مالی جهانی تهدیدی بر اقتصاد ایران بحران مالی ایجاد شده در اقتصاد غرب و در کشورهایی که اقتصاد بازتر و مراودات تجاری مالی و سرمایه گذاری گسترده تری با شرکتهای آمریکایی دارند شدیدتر است ایران دومین تولید کننده نفت اوپک ، اگر چه در ردیف کشورهائی قرار دارد که حداقل آسیب را از بحران اقتصادی متحمل شده است اما به واسطه کاهش 70 درصدی قیمت نفت از تابستان سال 86 تاکنون ،در معرض خطر قرار دارد.

محورهای اثرگذار این بحران بر اقتصاد ایران 1- کاهش قیمت نفت و در نتیجه درآمدهای ارزی ۶۰درصد درآمدهای دولت ایران از راه فروش نفت تأمین می‌شود. درآمدهای مالیاتی و گمرک و نظایر آن نیز مستقیم و غیرمستقیم به فعالیت‌های شرکت‌ها و صنایع وابسته است. همچنین بنگاه‌های اقتصادی دولتی نیز کلیه واردات مواد اولیه، تجهیزات، قطعات یدکی و ماشین‌آلات و سایر نیازهای وارداتی خود را با ارز های حاصل از فروش نفت انجام می‌دهند. به دلیل وابستگی شدید اقتصاد ایران و بودجه دولت به درآمدهای نفتی هر گونه کاهش محسوس در قیمت نفت به سرعت بر فعل و انفعالات اقتصادی ایران تاثیر می گذارد و به اختلالات محسوس در انجام تعهدات دولت و وضعیت مردم می انجامد .

2 - رکود در بازار جهانی کالا و خدمات و در نتیجه آن تهدید صادرات غیر نفتی کشور در نتیجه گسترش رکود در بازارهای جهانی و کاهش شدید تقاضا ، صادرات غیر نفتی کشور در معرض تهدید قرار گرفته است و این خطر وجود دارد که بخش ضعیف صادرات ایران بیش از بیش تضعیف گردد به نحویکه اثر آن بر تولید داخلی و اشتغال می تواند هزینه های بزرگی را به اقتصاد ملی تحمیل نماید . در این شرایط صادرات غیر نفتی کشور به دلیل ضعف مزیت رقابتی می تواند تحت تاثیر قرار گیرد. صادرات پتروشیمی هم که منشاء نفتی دارند در این شرایط با توجه به رکود بین الملل و کاهش مشتریان در معرض تهدید قرار خواهد گرفت .

3- کسری بودجه کشور: با توجه به اینکه کاهش درآمدهای نفتی ، اصلی ترین عامل تاثیر بحران بر اقتصاد ایران است و از آنجا که بودجه های سنواتی ، دارای دو قسمت درآمد و هزینه هستند ، کاهش درآمدهای نفتی باعث فزونی هزینه ها بر درآمدها شده و با توجه به اینکه بودجه دولت عمدتاً طی سالهای اخیر روند انبساطی را طی کرده و در کوتاه مدت اتخاذ سیاست مالی انقباضی چندان امکان پذیر نیست رخداد کسری بودجه فزاینده امری اجتناب ناپذیر است .

4- کاهش واردات: دراین وضعیت ، قیمت کالاهای وارداتی را افزایش یافته و به تبع آن میزان واردات کاهش می یابد ، اما از آنجا که قسمت عمده ای از واردات را ورود کالاهای واسطه ای و سرمایه ای تشکیل می دهد ، از این کانال نیز تولید با مشکل مواجه خواهد شد و ضمن افزایش هزینه های تولید داخلی و به تبع آن تورم ، رکود را هم در پی خواهد داشت و احتمالاً از این مسیر بار دیگر وضعیت رکود تورمی تشدید خواهد شد . برای جلوگیری از این وضعیت باید فهرستی از کالاهای وارداتی کشور تهیه و به سه گروه کالاهای ضروری ، نیمه ضروری و لوکس طبقه بندی و به اولویت وارد شوند .

5- رکود بازار سرمایه: اگر چه بازار سهام تهران به دلیل عدم همبستگی با بازارهای مالی جهانی به طور مستقیم از بحران مالی تاثیر نپذیرفت ، اما با گسترش رکود جهانی و با توجه به کاهش قیمت نفت و فلزات ( مثل آلمینیوم ، فولاد و مس) در بازارهای جهانی و به علاوه آن ها بدبینی نسبت به توان اقتصادی کشور برای عبور از بحران با توجه به افت شدید درآمدهای نفتی ، بازار سهام تهران نیز سیر نزولی به خود گرفت . بحران مالی جهان از دو راه می تواند وارد بورس تهران شود : اول از راه کاهش سود شرکتهای بورسی و دوم از راه کاهش حجم پولی که می تواند قیمت سهام را در حد خاصی نگه دارد .

6- کمبود نقدینگی در بازار پول: سياست هاي انقباضي بسته سیاستی نظارتی در رابطه با ارائه تسهيلات، شركت هاي صادرکننده را براي صادرات بیشتر و نيز ارائه سود دچار مشكل كرده است كه اين امر باعث تشديد كمبود نقدينگي در بازار شده است شركت های صادر کننده براي اجراي اهداف خود نيازمند نقدينگي هستند ولي به دليل عدم دريافت تسهيلات بانكي مجبورند سودي را كه بايد به صاحبان سهام دهند، صرف تامین وجه از بازار نمایند. در نتيجه سود سهام آنها نسبت به شركت هاي سرمايه گذاری و سرمايه گذاران کاهش یافته كه اين روند با توجه به کاهش سرمایه گذاری در این بخش باعث تشديد كمبود نقدينگي در بازار شده است.

7- برداشت های متعدد از حساب ذخیره ارزی : برداشتهای متعدد ار حساب ذخیره ارزی برای گذران امور روزمره کشور توسط دولت در روزهائی که هر بشکه نفت با بیش از 100 دلار به فروش می رسید بلایی بود جدی بر جان پروژه های عمرانی کشور . در وضعیت موجود با کاهش چشمگیر قیمت نفت ، دولت تمام تلاش خود را بر آن نهاده تا بتواند با فروش نفت با قیمت های روز که زیر قیمت مذکوراست کشور را با چالش حداقلی اداره نماید .

بحران مالی جهانی فرصتی بر اقتصاد ایران کاهش مداوم ارزش دارایی های خارجی ، فرصت مطلوبی برای تبدیل بخشی از ارزهای نفتی به دارایی های ارز آور و درآمد آفرین را میسر می سازد . به نظر می رسد در صورت اتخاذ سیاستهای مناسبی در این باره بتوان بخشی از افزایش درآمدهای نفتی را که ماهیتی موقت دارند به دارایی های درآمد آفرین پایدارتر تبدیل و از تزریق منافع آن به اقتصاد بهره گرفت . چنین رویکردی از آثار سوء ورود بی رویه ارز نفتی به اقتصاد با قدرت جذب پایین می کاهد .

با توجه به کاهش قیمت اغلب کالاها در جهان می توانیم کالاهای اساسی مورد نیاز کشور را با قیمت کمتری وارد نماییم و در هزینه های ارزی کشور صرفه جویی نماییم . کاهش قیمت نفت ، کاهش هزینه واردات بسیاری از اقلام همچون بنزین و سوختهای وارداتی را به دنبال خواهد داشت که بیشترین میزان یارانه را در اقتصاد ایران به خود اختصاص داده . بی تردید می توان از این فرصت برای کاهش و در نهایت ، حذف یارانه ها در بخش سوخت استفاده کرد .

با عنایت به ظرفیت بلقوه و بسیار بالای منابع طبیعی و نیروی انسانی ایران ،صنایع بالا دستی نفت و گاز می توان با جلب سرمایه های مالی ایرانیان داخل و خارج کشور ،ضمن تضمین بقای اصل سرمایه ها، شرایط سودآوری را در اقتصاد ایران فراهم کرد و بهره گیری از این فرصت به نفع اصلاح مدیریت اقتصادی کشور ضروری است .جا دارد در کشور بستری فراهم شود تا شبکه بانکی کشور همسو با سایر نهادها ی مرتبط سرمایه های سرگردان و بخصوص سرمایه های کلان ایرانیان خارج از کشور را به ایران هدایت تا در کشور مورد سرمایه گذاری قرار گیرد از آنجاییکه ایران دارای منابع طبیعی غنی است با مدیریت خوب اقتصادی می تواند با طراحی برنامه های بازاریابی بین المللی و تشکیل صندوق های سرمایه گذاری مالی از این شرایط به نفع خود بهره برداری نماید .

با توجه به سقوط سهام برخی موسسه های مالی و تعدادی از شرکت های تولیدی در اروپا و آسیا و ارزش املاک ، شرکت سرمایه گذاری خارجی جمهوری اسلامی ایران می تواند با ارزیابی وضعیت فعلی و آینده این قبیل موسسه های مالی و این شرکت ها نسبت به خرید سهام آنها اقدام نماید تا پس از افزایش قیمت که دیر یا زود اتفاق می افتد آنرا در بازار سهام به فروش برساند و سودی ارزی نصیب ایران شود .

افزایش هزینه تامین مالی پروژه ها در کشورهای رقیب به علت افزایش هزینه های مالی در سیستم بانکی غرب فرصت مناسبی است که فعالان اقتصادی با هوشمندی می توانند از آن استفاده نمایند.

نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات در تامین مالی صادرات باید گفت هنوز برای کشور ما فرصت های فراوانی وجود دارد که اولا از بحران فاصله بگیریم و ثانیا راهکارهای تبدیل تهدید ها به فرصت ها را پیدا کنیم یکی از مهمترین فرصت ها تامین نیاز های کشورهای بزرگ از طریق صادرات می باشد تا شرایط را به سمت تعادل بازار متوازن کند. امروز زمان مناسبی است که ایران با اثبات شرایط ثبات اقتصادی و سیاسی ،که البته آن هم لااقل در بعد اقتصادی، به برکت شرایط دوری از مناسبات جهانی رقم خورده است ، بتواند کشورهای دنیا را متوجه موقعیت استراتژیک خود کرده و نقش راهبردی خود را در این مورد اثبات نماید از طرف دیگر، سرمایه گذارانی که در بازارهای بزرگ دنیا با ورشکستگی روزانه شرکت های معتبر جهانی مواجه اند، بیش از هر چیز به امنیت سرمایه گذاری و تأمین ریسک ناشی از فعالیت های سرمایه ای خود می اندیشند. این موضوع می تواند توجه این دسته از افراد را متوجه بازارهای کمتر آسیب پذیری چون ایران نماید

برای تقویت صادرات کشور همه نهادهای ذیربط می بایست اقدامات مناسبی انجام دهند از جمله آن نهاد ها، شبکه بانکی است که می بایست در بخش تسهیل امورصادرات و تامین مالی اقداماتی به شرح زیر انجام دهند.

1- اصلاح فرآیند پرداخت تسهیلات : در حال حاضر اغلب بانک ها برای اخذ مدارک، بررسی پرونده، ارزیابی املاک و اعطا تسهیلات روش های گوناگونی بکار می برده و زمان دقیق انجام کار مشخص نمی باشد. از طرفی با توجه به وجود رقبای قوی در بازار جهانی و همچنین ضرورت تهیه و تولید محصولات صادراتی لازم است کار گروهی با حضور بانکهای دولتی و خصوصی تشکیل و تعریف مشخص و یکسانی از فرآیند پرداخت تسهیلات را حداکثر بمدت یک ماه تعریف و به تشکل های صادراتی ابلاغ و بر نحوه اجرای صحیح آن نظارت لازم بعمل آورند.

2- اعطا تسهیلات با نرخ یکسان در شبکه بانکی و خارج از نوبت نرخ مورد عمل برای صادر کنند گان در بانک ها متفاوت بوده و بانک ها با توجه به بخشنامه های موجود در برخی عقود قادر به پرداخت تسهیلات نیستند .ضرورت دارد بخشنامه های بازدارنده در بخش اعطا تسهیلات به صادرات مورد بازنگری اصولی قرار گرفته و رفع گردد.

3- حذف وثائق ملکی جهت تسهیلاتی که برای تولید و صادرات( به صورت LC) پرداخت می گردد : با توجه به اینکه در آمد حاصل از فروش محصولات یا ارائه خدمات صادراتی که با گشایش اعتبارات اسنادی صادراتی انجام می شود از طریق شبکه بانکی انجام می پذیرد لذا اخذ وثائق ملکی در این خصوص باعث تطویل صادرات وهمچنین نارضایتی صادر کنندگان می گردد . در این ارتباط ،سوابق تجاری صادرکنندگان،عضویت آنها در تشکل های صادراتی و حجم فعالیت صادراتی صادرکنندگان و استرداد به موقع تسهیلات قبلی می تواند شاخص های مناسبی در این خصوص باشد صدور بخشنامه از طریق اداره صادرات بانک مرکزی ج اا در مورد تعدیل وثیقه پیشنهاد می گردد.

4- تشکیل پرونده واحد صادراتی نزد شبکه بانکی : 4- تشکیل پرونده واحد صادراتی نزد شبکه بانکی : علاوه بر بحران مالی جهانی ، شبکه بانکی کشور با توجه به مناسبات کشورها با همدیگر در مقاطعی از زمان مورد تحریم یک یا چند کشور قرار می گیرند . در این خصوص پیشنهاد می گردد چنانچه با توجه به بند دو فرآیند پرداخت تسهیلات و انجام امور بانکی بخش صادرات بصورت یکسان تهیه گردید .برای کلیه صادر کنندگانی که از تسهیلات و خدمات بانکی استفاده می نمایند کد مشترکی توسط بانک مرکزی ج اا تعریف گردیده تا در مواقعی که یک یا چند بانک با مشکل جهانی مواجه گردید سایر بانکها بدون انجام مقدمات بررسی و ... نسبت به ارائه خدمات بانکی و پرداخت تسهیلات به تولیدکنندگان و صادر کنندگان محصولات صادراتی در اسرع وقت اقدام نمایند.بدیهی است در این مورد ذکر موادی مبنی بر انجام امور توسط کلیه بانکها در نمونه قراردادهای فی مابین ضروری است .

5- پرداخت ماحصل صادرات توسط صرافی ها بصورت ارز: با توجه به اینکه در اکثر کشورهای مقصد صادراتی برای خریداران کالای ایرانی گشایش اعتبارات اسنادی به نام صادرکننده ایرانی امکان پذیر نمی باشد و بانک های عامل کشور برای برون رفت از محدویت های بین المللی در گشایش اعتبارات اسنادی به نفع صادرکنندگان مجبورند همانند تجار از طریق صرافی ها عمل نمایند . لذا ضرورت دارد بانک هائی که تاکنون صرافی معتبر ایجاد ننموده اند اقدام نموده و با بخشنامه بانک مرکزی ج اا کلیه صرافی ها موظف باشند مبلغ ارزش صادرات را در ایران به صورت ارز به صادر کننده پرداخت نمایند . مگر صادرکننده ریال در خواست نماید .

6- ایجاد روابط بانکی و منظم با کشورهای CISازجمله افغانستان و عراق:

7- احیاء مجدد خرید ارز صادراتی به صورت سلف: مکانیزم خرید ارزهای صادراتی به صورت سلف در نظام بانکی کشور در اسرع وقت احیاءگردد و با بیمه کردن قراردادهای صادر کنندگان برای تثبیت نرخ برابری ارز در برابر ریال در روز وصول ، مشکلات صادرکنندگان مرتفع گردد .

8- اصلاح نگرش شبکه بانکی نسبت به مقوله صادرات و اهمیت آموزش: فعالیت بانکی یک فعالیت اقتصادی است . لذا بانک ها باید ضمن اصلاح نگرش خود به مقوله صادرات بعنوان یک فعالیت سود آور ، در سود و زیان واقعی مشتریان، خود راشریک و سهیم دانسته تا بدین ترتیب اقبال عمومی برای مشارکت با بانک ها در فعالیت های ارزی بیشتر شود.

9 - اصلاح مقررات برای صادرات خدمات فنی و مهندسی: وجود مقررات محدود کننده برای صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی از جمله رعایت 60 درصد منشاء ایرانی باعث می شود تا بانکها نتوانند بسیاری از پروژه های سود آور را پشتیبانی و تامین مالی نمایند . صادرات خدمات فنی و مهندسی از جمله فعالیت هایی می باشد که بدون آنکه منابع زیر ساختی را هدر دهد برای کشور ارز آوری زیادی دارد .

از توجه حاضرین سپاسگزاریم بانک خوب سرمایه است از توجه حاضرین سپاسگزاریم از توجه حضار سپاسگزاریم