X (Elementlar fizik kattaliklari) Yarim metallar As D.I. Mendeleev kimyoviy elementlar davriy sistemasi Yarim metallar (Elementlar fizik kattaliklari) B H Muallifdan (H) He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Ts Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt 110 111 112 113 Metallar va metalmaslar chegarasi Namuna Ce Pa Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Mo Th Pr U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr s -elementlar p-elementlar d -elementlar f -elementlar H Cl Ti Ho O’zbekiston Respublikasi OO’MTV Sirdaryo viloyati KHTB Boyovut SK O’q. G’.Umonqulov. Tel. 62 14 91

1776 yilda Kavendish tomonidan kashf qilingan 1776 yilda Kavendish tomonidan kashf qilingan. Borliqda eng ko’p tarqalgan element. Ucta izotopi bor. Boshqa barcha elementlar vodorod elementi yadrosi birikishidan hosil bo’lgan deb qarash kerak. Vodorod nomini Lauazi tomonidan –hidroginium , yani “suv hosil qiluvchi” deb atalgan

Geliy nomi -“Helios”, “Quyosh” suzidan olingan bo’lib birinchi marta Quyosh spektridan Janssen tomonidan kashf qilingan. 1895 yilda Ramzay Uran minerali emirilishi natijasida hosil bo’lishini kashf etdi. 1907 yilda Rezerford alfa zarrachalari heliy elementinig yadrosi ekanligini aniqladi.

Litiy – “Lithos” yani, tosh degan suzdan olingan Litiy – “Lithos” yani, tosh degan suzdan olingan. камень) 1817 yilda Arfredson tomonidan kashf qilingan metall bo’lib suvdan ikki bobrobar yengil metall.

Berilly “Glykys”, shirin degan ma’no beradi Berilly “Glykys”, shirin degan ma’no beradi.1798 yilda zumrad tarkibida Vaukulin tomonidan kasf qilingan. 1828 yilda Vyoler va Bussi toza berilliy metali ajratib olingan.

  Bor –bura menerali tarkibida mavjud bo’lib 1000 yillar davomida ishlatilib kelingan. 1808 yildagina Х. Дэйви и Gey – Luyussak tomonidan toza bor ajratib olingan.

Uglerod –lotincha “carbo” ko’mir degan ma’noni beradi Uglerod –lotincha “carbo” ko’mir degan ma’noni beradi. Uglerod qadimdan ma’lum bo’lib, organik va noorganik birikmalar tarkibida uchraydi. Grafit va olmos ko’rinishdagi allotropik shakllarga ega.

Azot – Nitrogiunim nitro sodasi nomidan olinfan Azot – Nitrogiunim nitro sodasi nomidan olinfan. 1772 yilda Daniel Ruterford tamonidan havodan ajratib olingan Azot, yani, “hayotga qarshi” deb nomlangan. Sheyeli va Kavendish azotni o’rganib “kislorodsiz habo” deb nomlagan.

Kislorod – lotincha Oxyginium ,”Oxys”, kislota hosil qiluvch ma’nosiga ega. Pristli va Sheyeli lar kislorod kashfiyotchlari hisoblanadilar.

Ftor grekcha “fluere” so’sidan olingan bo’lib, “oqish” ma’nosini beradi. Ya’ni, qadimda ftorni kislotasi shishani eritib oqizgan. Faqat 1866 yilda Moissan tamonidan toza ftor ajratib olinadi.

Neon –”neos” “yangi” suzi ma’nosini beradi Neon –”neos” “yangi” suzi ma’nosini beradi. Birinch marta Ramzay va Travers tamonidan 1898 yilda havo tarkibidan ajratib olingan

Natriy –lotincha natrium, ivrit tilida “Neter” biqirlash co’zidan kelib chiqqan. 1807 yilda Deyvi kaustik sodani elektroliz qilib toza natriy metalini olgan.

Magniy, lotincha nomi magnium magneziya deb ataluvchi joy nomiga qo’yilgan. Magniy element sifatida 1755 yilda Deyvi element sifatida tan olindi. 1808 yilda Bussi, nisbatan toza magniy ajratib olingan.

Aluminiy, lotincha nomi aluminum lotincha “alumen” achchiq tosh so’zidan olingan. 1825 –1827 yillarda Erstedi co’ng Vyoler gildan ajratib olganlar.

Kremhiy nomi lotincha silitsiy “silicos” kvars, “chaqmoq tosh” ma’nosini bildiradi. 1811 yilda Gey –Lyussak va Tenard nisbatan tozaroq kremniyni ajratib oldilar.

Fosfor lotincha Phosphorium “phosphorus” nur tashuvchi ma’nosini bildiradi. 1669 yilda Marka birinchi marta siydik tarkibidan oq fosfor ajratib oldi. Fosforning 11 ta allatropik shakli mavjud bo’lib undan ych xili oq, qizil va qora fosfor ko’proq ishlatiladi.

Oltingugurt, lotincha nomi sulfur –”och –sariq” so’zi ma’nosini beradi Oltingugurt, lotincha nomi sulfur –”och –sariq” so’zi ma’nosini beradi. Qadimdan ma’lum.

Xlor, lotincha nomi chlorum –yashil –sariq co’zi ma’nosini beradi Xlor, lotincha nomi chlorum –yashil –sariq co’zi ma’nosini beradi.1774 yili Seyeli kasf qigan, lekin kislorod deb o’ylagan. 1810 yilda Deyvining taklifiga ko’ra element hisoblangan.

Argon grekcha “argos” “yalqov” “faolsiz” so’z nomi bilan nomlangan Argon grekcha “argos” “yalqov” “faolsiz” so’z nomi bilan nomlangan. Havo tarkibida argon borligini 1785 yilda kavendish tamonidan taxmin qilingan.1785 yilda Reyleyom pamzay tomonidan hovodan ajratib olingan.

Kaliy –lotincha nomi Kalium, arabcha “gali”, ya’ni, kul so’zidankelib chiqqan. 1807 yilda Deyvi KOH ishqorini elektroliz qilib olgan.

Kalsiy lotincha “calx” oxak so’zi bilan nomlangan Kalsiy lotincha “calx” oxak so’zi bilan nomlangan. 1808 yilda Berseluis va Pontin была обнаружена до 1808. После изучения, что Berzelius и Pontin tayyorlagan eritma Deyvi tomonidan elektroliz qilinib Ca metalining Hg bilan aralashmasi olingan.

Skandiy Skandinaviya nomi asosida atalgan element Skandiy Skandinaviya nomi asosida atalgan element. 1871 yilda Mendeleyev oldindan boshorat qilgan, taxminiy atom massasini aytgan. 1879 yilda nilson tomonidan kashf qilingan.

Titan, lotincha –titanium qadimgi afsonalar bo’yicha er farzandlari “titanlar” nomidan kelib chiqqan. 1871 yilda Gregor tomonidan kashf qilingan, 1795 yilda Klaprot tomonidan nomlangan, 1887 yilda Nilson va pettirson tomonidan titan aralashmas, 1910 yilda Hunter tomonidan 99.9% li toza metall olingan.

Vanadiy Skandinav xaqlari afsanoviy xudosi Vanadis nomiga qo’yilgan Vanadiy Skandinav xaqlari afsanoviy xudosi Vanadis nomiga qo’yilgan. Dastlab del Rio tomonidan olingan, lekin xrom metali deb o’ylagan. 1830 yilda Sefstrom, tomonidan qayta kashf qilingan va vanadiy deb nomlangan. Toza vanadiyni 1867 yilda Roskoe ajratib olgan.

Xrom –rangli mo’nosidagi so’zdan kelib chiqqan Xrom –rangli mo’nosidagi so’zdan kelib chiqqan. 1797 yilda Vaukulin tamonidan kashf qilingan.

Marganes, lotincha “madnes” so’zidan olingan bo’lib magnit ma’nosini beradi. Sheyele va bergman tamonidah e’tirof qilingan, 1774 yilda Gani tomonidan toza marganes olingan.

Temir, lotincha nomi ferrum temir ma’nosini beradi va kishiliktarixida qadimdan ma’lum.

Kobalt, nemischa –”cobalos” so’zidan olingan bo’lib, “yovuz ruh” ma’nosini beradi. 1735 yilda Brant tomonidan kasf qilingan.

Nikel, nemischa “Qari Nik” “Qari Shayton” ma’nosini beradi. 1751 yilda Kronsted tamonidan kashf qilingan.

Mis lotincha cuprum –Kipr oroli nomiga atalgan Mis lotincha cuprum –Kipr oroli nomiga atalgan. Kishilik tarixida 5000 yildan buyn ma’lum

Pux, Lotincha zinkum qadimdan ma’lum bo’lib so’zining kelib chiqish ma’nosi aniqlanmagan.

Galliy , lotincha gallia, fransuzcha “gallus” “xuroz” ma’nosini beradi Galliy , lotincha gallia, fransuzcha “gallus” “xuroz” ma’nosini beradi. Dastlab mendeleyev tamonidan bashorat qilingan va ekoaluminiy deb nonlangan. 1875 yilda Boisbaidan eritmasidan elektroliz yo’li bilan olingan.

Germaniy, lotincha germanium, Germaniya mamlakati nomiga qo’yilgan, Mendeleyev tamonidan ekosalitsiy nomi bilah bashorat qilingan. 1871 yilda Venkler tamonidan kashf qilingan.

Mishyak, lotincha arsenium grekcha “arsenkon” arabcha “oltin rang” degan ma’nodan kelib chiqqan.

Selen –grekcha “Selena” Oy nomi berilgan, 1817 yilda Berselius tomonidan kashf qilingan.

Brom, grekcha “bromos” “qo’lansa” so’zi ma’nosini beradi Brom, grekcha “bromos” “qo’lansa” so’zi ma’nosini beradi. 1826 yilda Balard tamonidan kashf qilingan.

Kripton grekcha “kriptos” “yashirin” ma’nosini beradi Kripton grekcha “kriptos” “yashirin” ma’nosini beradi.1898 yilda Ramzay va Travers suyuq havo tarkibidan topilgan.

Rubidiy, laotincha “rubidis” “to’q qizil” ma’nosini anglatadi Rubidiy, laotincha “rubidis” “to’q qizil” ma’nosini anglatadi. 1861 yilda Bunsen va Kirchov spektroskopiya yo’li bilan kashf qilingan.

Stronsiy, Shotlandiyaninig Strontian shahri nomiga qo’yilgan Stronsiy, Shotlandiyaninig Strontian shahri nomiga qo’yilgan. 1808 yilda Davey tomonidan elektroliz uo’li bilan olingan.

Yttiriy Svetsiya mamlakatidagi Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan, 1794 yilda Gadolin tamonidan kashf qilingan. Bu qishloqning nomidan yana uch elementning nomi kelib chiqqan.

Sirkoniy, forscha “zargun” ya’ni oltinsimon so’zidan kelib chiqqan Sirkoniy, forscha “zargun” ya’ni oltinsimon so’zidan kelib chiqqan. 1824 yilda Berseluis tamonidan birikmalaridan natriy bilan qaytarib olgan.

Niobiy, mifologik Ttantal xudosining qizi Niobe homi bilan nomlangan 1801 yilda Hatchet tamonidan kashf qilingan. 1850 yil ximiklar kongresi qarori bilan nomlangan. Lekin ko’p metalurglar kompaniyasi metalla nomini kolumbium deb nomlaydilar.

Molebden grekcha “molebdos” yani “yo’l boshchi” ma’nosin beradi Molebden grekcha “molebdos” yani “yo’l boshchi” ma’nosin beradi. Birinchi 1778 Sheyeli metalning mavjudligini e’tirof etgan, 1782 Hjlim tomonigan toza bo’lmagan namunasi olingan.

Texnitsiy, grekcha “technitos” so’zi, ya’ni “sun’iy” ma’nosini beradi Texnitsiy, grekcha “technitos” so’zi, ya’ni “sun’iy” ma’nosini beradi. Dastlab metallmasurium deb nomlangan. 1937 yilda Italiyada perrier va Segre berkley elementini siklotronda deytriy bilan bombardimon qilb hosil qilingan. Shunday qilib texnitsiy yadro reaksiyalari yo’li bilan olingan birinchi sun’iy element bo’ldi.

Rutuniy, lotincha Ruteniya russiya mamlakati nomi bilan atalgan Rutuniy, lotincha Ruteniya russiya mamlakati nomi bilan atalgan.1827 yilda Berselius va Osannn platina metali qushimchasini analiz qilib uchta yangi metall kasf qildi va birining nomini rutuniy deb nomladi.

Rodiy, grekcha “rhodon”so’zidan olingan bo’lib “osilgan” degan ma’no beradi. 1803 –1804 yillarda Wollaston platina rudasidan qo’shimcha ravishda ajratib olgan.,

Palladiy—pallas samoviy jism nomiga quyilgan Palladiy—pallas samoviy jism nomiga quyilgan. Pallas nomi esa, grek mifologiyasida donishmandlik xudosi nomi. 1803 Wollaston tomonidan Palladium platina qatori elemenlari kabi oltin ba platina konlari rudalaridan topilgan.

Kumush ingliz –sakson tilida seolfur, lotincha argentum deb juda qadimdan nomlangan.

Kadmiy –grekcha “kadmiya” rux karbonati nomi “calamini”nomi bilan ataladi. Cadmiy metalini 1817 yilda Stromeyer rux kabonati rudasi qo’shimchalaridan ajratib olgan, birikmalari o’ta zaxarli modda.

Indiy –indigo buyog’I rangida spektr chizigiga ega bo’lganligi sababli Reich va Richter tomonidan kashf qilingan va nomlangan.

Qalay –lotincha stannum qalayning qadimgi nomi..

Surma –grekcha “antimonos” nomi bilan atalib, “antimetall” nomi bilan nomlanadi, surmaning sulfid tuzi pardozda ishlatilgani uchih ham arabcha uzakli surma nomi bilan nomlangan qadimiy element.

Tellur –lotincha “tellus” Yer nomiga quyilgan Tellur –lotincha “tellus” Yer nomiga quyilgan. 1782 yilda Myuller tomonidan aniqlangan,1782 yilda Klaprot tomonidan olingan va nomlangan element.

Yod –grekcha “iodos” binafsha rang so’zidan nomlangan Yod –grekcha “iodos” binafsha rang so’zidan nomlangan. 1811 yilda Kourtois tomonidan aniqlangan.

Ksenon –grekcha nomalum degan ma’noni beradi Ksenon –grekcha nomalum degan ma’noni beradi. 1898 yilda Ramzay va Travers tamonidan havo rektifikatsiyasi yo’li bilan topilgan.

Seziy –lotincha “casius” osmon, havorang degan ma’noni beradi Seziy –lotincha “casius” osmon, havorang degan ma’noni beradi. 1860 yilda Bunsen va Kirhhoff tamonidan spektroanaliz yo’li bilan topilgan.

Bariy –grekca “barys” ya’ni “og’ir” ma’noda nomlangan Bariy –grekca “barys” ya’ni “og’ir” ma’noda nomlangan. 1774 yilda Sheyele 1808 yilda Deyvi tamonlaridan bir biridan xabarsiz ravishda kashf qilingan..

Lantan – grekcha “lanthanein” “yashirin yotish” ma’nosida nomlangan Lantan – grekcha “lanthanein” “yashirin yotish” ma’nosida nomlangan. 1839 yilda Mosander seriy nitrat qushimchasini analiz qilib lantan metalini ajratib olgan.

Seriy –Seres astroidi nomi bilan atalgan element Seriy –Seres astroidi nomi bilan atalgan element. 1801 yilda Klaprot , 1803 yilda Berseluis va Hisinger tomohlaridan kashfqilgan. 1875 yilda hillebrand va Nortnlar toza metall oldilar.

Prazeodim –grekcha “prasios” –”yashil”,”didymos” “egizak” ma’nosida nomlangan. 1841yilda Mosander, 1879 yilda Boisbaudran buelement birikmalarini kashf qildilar. 1885 yilda, фон Velsbach spektroanaliz yo’libilan kashf qildi.

Neodim –grekcha “neos” –yangi, “didymos”- egizaklar ma’nosini beradi Neodim –grekcha “neos” –yangi, “didymos”- egizaklar ma’nosini beradi. 1841 yilda mosander element \ning oksidi ajratib olingan. 1925 yildagina toza metall ajratib olingan.

Prometiy –grek mifologiyasi odamlarga olov o’g’irlab bergan qahramon Prometiy nomiga qo’yilgan. 1902 yilda Banner bu element ning mavjudligini va davriy jadvaldagi o’rnini aytdi. 1914 yildfa Moseley tamonidan tasdiqlandi.1941 yila Ogayo universiteti ilmiy xodimlari neodim prazodim neytron va deytron, alfa zarrachalar bilan bombardimon qilib 62 elementni hosil qildilar

Samariy – rossiya polkovnigi Samarskiy nomiga qo’yilga element Samariy – rossiya polkovnigi Samarskiy nomiga qo’yilga element. 1879 yilda Boisbadran samarskiti minerali tarkibidan topgan.

Yevropiy –Evropa qit’asi nomiga qo’yilgan Yevropiy –Evropa qit’asi nomiga qo’yilgan. 1890 yilda samariy va gadoloniy aralashmasini fraksiyalab yangi element spektrini kuzatgan. Evropiy elementining kashf qilgan olim Demarkay hisoblanadi. Chunki 1901 yilda toza metalni oldi.

Godoloniy –fin olimi Gadolin nomiga atalgan gadolinit mineralidan ajratib olingan.1880 yilda Marignak va Boisbaudranlar tamonidan bip –bidan xabarsiz xolda oksididan ajratib olingan.

Terbiy –Svedsidagi qisloq karyeridagi rudadan topilganligi terbium deb nomlangan.1843 yilda mosander tamonidan aniqlangan.

Disproziy –grekcha “dysprositos” so’zidan olingan bo’lib, “etish qiyin” degan ma’noni beradi. 1886 Boisbaudron tamonidan aniqlangan, lekin, ajratib olinmagan. eИстория 1950 yilda Spedding metallni metallografik usulda olgan.

Golmiy –lotincha Stokgolm shahri nomiga qo’yilgan Golmiy –lotincha Stokgolm shahri nomiga qo’yilgan. 1878 yilda Svetsariyalik olimlar Delafontain va Soret lar mavjudligini aytganlar. 1911 yilda Homberg metall oksididan ajratib olgan.

Erbiy – Svetsiyadagi Yttetby qislog’I nomiga qo’yilgan Erbiy – Svetsiyadagi Yttetby qislog’I nomiga qo’yilgan. 1905 yilda Urbain и Джеймsу bir –biridan bexabar erbiy oksidini ajratib oldilar. 1934 yilda Klemm и Bommer, toza metalni oldilar.

Tuliy –Svedcha Skandinaviyaning qadimgi nomi Tuliy –Svedcha Skandinaviyaning qadimgi nomi. 1879 yilda Sleve tamonidan e’tirof qilingan

Itterbiy –Svetsiyadagi Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan to’rtinchi element. 1878 yilda Marignak mavjudligini e/tirof qilgan, 1907 yilda Urbanelmentni olgan va neoytterbia deb nomlagan.

Lyutetsiy –Parij shahrinig qadimiy nomi bilan nomlangan Lyutetsiy –Parij shahrinig qadimiy nomi bilan nomlangan. 1907 yilda Urban lyutetsiy to’g’risida daslabki ma’lumot berdi. Marignak element xossalarini o’rgandi elementning nomi 1949 yilda qo’yildi.

Gafniy –Kopengagen shahrining lotincha nomi Hafinia so’zidan olingan Gafniy –Kopengagen shahrining lotincha nomi Hafinia so’zidan olingan.Koster va Hevasiy tomonidan 1932 yilda kash qilingan.

Tantal – grek mifologiyasi qahromoni nomiga qo’yilgan Tantal – grek mifologiyasi qahromoni nomiga qo’yilgan.1802 yilda ekaberg tomonidan e’tirof rtilgan. 1844 yilda Rove, 1866 yilda Maregak tantal va niobiy hosil qilgan kislotalarni farqlagan. Dastlabki toza metallni 1903 yilda Bolton olgan.

Volfram –shvedcha og’ir tosh ma’nosini beradi 1779 yilda Piter Boylf volframit tarkibida yangi element mavjud bo’lishini taxmin qilgan. 1758 yilda Sheyeli volframit, hozirgi kunda sheyelit volfram kislotasini olganlar 1783 yilda elementni ajratib olganlar.,

Reniy –Reyn daryosi nomiga qo’yilgan Reniy –Reyn daryosi nomiga qo’yilgan. 1925 yilda Noddask Taske ptaninali ruda tarkibidan topganlar

Osmiy –grekcha “osme” hid manosini beradi Osmiy –grekcha “osme” hid manosini beradi. 1803 yilda Tennant platina rudalaridan ajratib olgan eng og’ir metall.

Iridiy –lotincha “ayric” kamalak ma’nosini beradi Iridiy –lotincha “ayric” kamalak ma’nosini beradi. Chunki bu element ruzlari rangbarang korinishga ega. 1803 yilda Tenant tomonidan platina rudasi qoldig’idan ajratib olingan.

Platina – kumushning ispancha nomidan kelib chiqqan Platina – kumushning ispancha nomidan kelib chiqqan. Qadimdan ma’lum, nodir element

Oltin – lotincha aurum so’zidan olingan qadimdan ma’lum metall

Simob –lotincha “hidrargerum” , ya’ni “suyuq kumussh ma’nosini beradi Simob –lotincha “hidrargerum” , ya’ni “suyuq kumussh ma’nosini beradi. Qadimdan ma’lum element.

Talliy –grekcha kamon o’qi yoki, xivich ma’nosini beradi Talliy –grekcha kamon o’qi yoki, xivich ma’nosini beradi. Talliy 1861 yilda Krooke spektro analiz yo’li bilan topilgan. 1862 yilda Krooke va Lame tamonidan toza holda ajratib olingan.

Qo’rgoshin –plumbim anglo –sakson tilida “ilg’or” “yo’l boshchi” ma’nosini beradigan juda qadimdan ma’lum element.

Vismut –grekcha “Bisimutum” oq massa ma’nosini beradi Vismut –grekcha “Bisimutum” oq massa ma’nosini beradi. 1753 Геоффрой , va Yunger metalni olganlar lekin bu metallni dastlab qalay deb o’ylaganlar.

Poloniy – Mariya Kyure batani polsha mamlakati lotincha nomi asosida yaratilgan. Element birinchi marta olima mariya Kyure tamonidan 1898 yilda radiaktiv moddalarni o’rganish jarayonida kashf qilingan

Astat grekcha “astotos” co’zidan olingan bo’lib, beqaror degan ma’noni beradi. 1940 yilda Korson, Makkenze, Segre, kaliforniya universitetida bismut yadrosini alfa zarracha bilan bombardimon qilib cun’iy ravishda olganlar.

Radon –1900 yilda Dorn tamonidan kasf qilingan Radon –1900 yilda Dorn tamonidan kasf qilingan. Radiaktiv nur chiqarish uchun radon deb nomlangan. 1908 yilda Ramzay va Gray moddani ajratib oldilar va eng og’ir gaz ekanligini aniqladilar.

Fransiy – fransiya mamlakati nomiga qo’ylgan Fransiy – fransiya mamlakati nomiga qo’ylgan. 1939 yilda Marrgarit Periy tamonidan aktiniy elementini alfa parchalanishi natijasida kashf qilingan eng og;ir ishqoriy metall.

Radiy –padius, nur degan so’z ma’nosiga qo’yilgan Radiy –padius, nur degan so’z ma’nosiga qo’yilgan. 1898 yilda mariya Kyuri tamonidan uranit mineralidan ajratib olingan.История

Aktiniy –grekcha “aktinos” nur ma’nosini beradi Aktiniy –grekcha “aktinos” nur ma’nosini beradi. 1899 yilda Andre Dberne 1902 yilda bir –biridan habarsiz holda Giesel tmonidan aniqlangan.

Toriy –skandinaviya mifologiyasi urush xudosi nomiga qo’yilgan Toriy –skandinaviya mifologiyasi urush xudosi nomiga qo’yilgan. 1828 yilda Berseluis tomonidan kasf qilingan.

Protaktiniy –grekcha “protos” , dastlabki degan ma’noni beruvchi so’zdan olingan. Fajans va Gohring 1913 yilda Uran elementi emirilishi mahsulotlari tarkibidan topgan.

Uran –shu nomli planeta nomiga qoy’lgan Uran –shu nomli planeta nomiga qoy’lgan. 1789 yilda Klaprot element mavjudligini eterof qilgan. 1841Peligot tamonidan dastlabki uran olingan.

Neptun –palaneta nomi bilan atalgan Neptun –palaneta nomi bilan atalgan. 1940 yilda Makmillan va Abelson Kaliforniyada uran elementini siklotronda neytron bilan bombardimon qilish natijasida hosil sun’y hosil qilingan.

Plutoniy –planeta nomiga qo’yilgan element Plutoniy –planeta nomiga qo’yilgan element. 1940 yilda Seborg, Makmillan, Kennedi, va Uollar tamonidan siklotronda uran elementini deytiy bilan bombardimon qilib olingan.

Ameritsiy –amerika mamlakati nomiga qo’yilgan bo’lib,1944 yilda Seborg, Jeyms, Morgan Chiorsolar tamonidan Chikago universiteti laboratoriyasida plutoniy izotoplarini neytron bilan bombardimon qilib hosil qilingan.

Kyuriy – Peer va Mariya Kyurelar nomiga qo’yilgan element Kyuriy – Peer va Mariya Kyurelar nomiga qo’yilgan element. 1944 yili Siborg rahbarligidagi amerkalik olimlar berkliy elementini alfa zarrachasi bilan tuqnashtirib hosil qilingan.

Berkliy –olim Kaliforniya universiteti nomi Berkliy nomiga 1949 yilda Tomson Chiorso,Siborg Amiritsiy 241 izotopini alfa zarrachasi bilan to’qnashtrib olingan.

Kaliforniya kaliforniya shtati va uneversiteti nomiga qo’yilgan Kaliforniya kaliforniya shtati va uneversiteti nomiga qo’yilgan. 1950 yilda Tomson Chiorso, Siborglar tomonidankyuri izatopi bilan alfa zarracha tuqnashtrilib sentez qilingan.

Eynshteyniy – Albert Eynshteyn nomiga qo’yilgan, 1952 yilda Chiorso va uning shogirdlari Tinch okeanidagi termayadro portlashidan hosil bo’lishi kozatilgan.

Fermiy –Erniko Fermiy nomiga qo’yilgan element Fermiy –Erniko Fermiy nomiga qo’yilgan element. 1952 yilda Tinch okeanidagi termayedro portlash natijasida hosil bo’lganligi qayd qilingan.

Mendeleviy –D. Mendeleyev nomiga qo’yilgan element Mendeleviy –D.Mendeleyev nomiga qo’yilgan element. 1955 yilda Chiorso, Xarvi, Choppin, Siborglar tamonidan 0.001 mg sun’iy hosil qilingan amiritsiy elementini alga zarrachasi bilan tuqnashtirilib hosil qilingan.

Nobeliy Alfred nobel nomiga quyilgan va 1958 yilga Berkliy universitetida Chiorso, Sikiland, Vatson Siborglar tamonidan yangi metodda, ya’ni akselatorda kyuriy izotoplari aralashmasini uglerod atomi yadrosi bilan bombrdimon qilib sintez qilingan.

Lourensiy –Ernest Lorens nomi bilan atalgan element Lourensiy –Ernest Lorens nomi bilan atalgan element. 1961 yilda Chiorso Sikkealand, Latemerlar tamonidan kaliforniy elementi izotoplarini yadro to’qnashuvlaridan hosil qilingan.

Rezerfordiy –olim nomiga qo’yilgan Rezerfordiy –olim nomiga qo’yilgan. 1964 yilda Dubna shaharchasida sobiq ittigoq olimlari plutoniy elementi neon ionlari bilan toqnashtilib sintez qilganlar.

Dubniy –sobiq Ittifoq atom yadro –fizika markazi noniga atalgan element. Flerov va boshqalar tamonidan 243Am izotopini 22Ne izotopi yadrosi bilan bombardimon qilib olingan.

Amerkalik olim Glenn Seaborg nomiga qo’yilgan element Amerkalik olim Glenn Seaborg nomiga qo’yilgan element. 1974 yilda Dubna yadro tekshirish institutida sintez qilingan.

Boriy –sobiq Ittifoq Dubna yadro tekshirish markazi olimlari sintez qilgan element. Olim Nils Bor nomiga qo’yilgan.

Hassiy –lotincha “hess” nemislar davlatining qadimgi nomidan kelib chiqqan. 1984 yilda Peter Armbruster, Gotfred Munzenber Darmstatlar tamonidan Germaniyada sintez qilingan.

Meytneriy –fizik matematik olim nomiga qo’yilgan, 1982 yil Germaniya ogir ionlar ilmiy tekshirish instituti labaratoriyasida bismut 209 izatopini 58Fe izotopi bilan to’qnashtirilib olingan.

Yarim metallar xossalari jihatidan metallar va metallnaslar xususiyatini namoyon qiladilar. B Si Ge As Sb Te

He H s – elementlar atomlari elektronlari l=0, yoki s –energetik pog’onachadan to’lib boruvchi elementlar. Li Be Na Mg K Ca Rb Sr Ce Ba Fr Ra

p –elementlar atomlari elektronlari l=1, p energetik qavatdan to’lib boradigan elementlar. C N O F Ne Al Si P S Cl Ar Ga Ge Se As Br Kr In Sn Sb Te I Xe Tl Pb Bi Po At Rn

D –elementlar atomlar elektonlari l=2, d –energetik pog’anachadan to’lib boruvchi elementlar Mt Hs Bh Sg Db Rf Ac Hg Au Pt Ir Os Re W Ta Hf La Cd Ag Pd Rh Ru Ts Mo Nb Zr Y Zn Cu Ni Co Fe Mn Cr V Ti Sc

f –elementlar atomlarida elektronlar (l=3) f –energetik pog’onachadan tugallanib to’lib boraigan elementlar: lantanoidlar va aktinoidlar. Lr No Md Fm Es Cf Bk Cm Am Pu Np U Pa Th Lu Yb Tm Er Ho Dy Tb Gd Eu Sm Pm Nd Pr Ce

Muallifdan Ushbu elektron jadval kimyoviy elementlar fizik kattaliklarini tez va oson topish imkoniyatini beradigan sodda dastur asosida tuzilgan bo’lib, ma’lumaotlar eng so’ngi adabiyotlar: David Oxstobe va boshqalar. “Principles of Modern Chemistry” 2000 yil New York, T. Do’stmurodov va boshqalar. “Kimyo atamalari lug’ati” Toshkent –”Ozbekiston” –2003, M.X. Karapetyans va boshqalar. “Общая и неорганическая химия” Москва 1981 “Химия” va boshqa manbaalar asosida tayyorlangan, kimyo o’qituchilari, talabalar va o’quvchlar foydalanishi uchun mo’lljallangan. Manzil: Sirdaryo viloyati, Boyovut shaharchasi, Boyovut sanoat kolleji. tel. 621491

110 --element 9 noyabr 1994 yil soat 4:39 da 110 element yadrosining topilganligi to’g’risida Germaniyadagi Darmshtat shahri yadro ilmiy tekshirish laboratoriyasi axborot bergan.

111 –element 1994 yild nemis olimlari: S. Hofmann, V. Ninov, F.P. Hessberger, P. Armbruster, H. Folger, G. Munzenberg, H.J. Schott, va boshqalar tomonidan kash qilingan, lekin nomlanmagan.

112 -element 9 fevral 1996 yil, soat 10:37da Darmshtatdagi laboratoriyada nemis olimlari tamonidan aniqlangan eng og’ir atom massali (227), hozircha nomlanmagan element.

113 va boshqa elementlar 113, 114, 115, 116, 118 elementlarni yadro sintezlari to’g’risida ma’lumotlar etarli emas. Bu elementlar sintez qilinishi mumkin va yangiliklarni kutamiz.

D.I. Mendeleyev Dimitriy Ivanovich Mendeleyev 27 yanvar 1834 yilda Rusiyaning Tobolsk shaharida tug’ilgan, gimnaziyani tugatib, Peterburg pedagogika institutida o’qigan va 1855 yilda oltin medal bilan tomomlagan. 1859 yilda magisterlik dissertatsiyasini yoqlagan. Juda ko’plab ilmiy tadqiqotlar qilgan. Olamshumul tadqiqotlaridan biri kimyoviy elementlar davriy qonunini va davriy sistemasini 1869 yilda, 35 yoshida kashf qilgan. 1907 yilda vafot qilgan.