مشاورتغذیه ورژیم درمانی تغذيه کودک از 6 تا 24 ماهگی ارائه کننده : حمید پزشکی مشاورتغذیه ورژیم درمانی

بهترين زمان شروع تغذيه كمكي پايان 6 ماهگي است زيرا : 1- دخائر آهن بدن شيرخوار در حوالي 6 ماهگي به حداقل مي رسد0 2- شير به تنهايي قادر به رفع نيازهاي غذائي بدن پس از 6 ماهگي نيست0 3- براي دندان در آوردن جويدن امري مفيد است0 4- شيرخوار در حوالي 6 ماهگي براي پذيرش غذاهاي نيمه جامد آمادگي دارد0 5- تكامل تغذيه اي بخشي از تكامل عومي بدن است0 6- اگر تغذيه تكميلي ديرتر از موعد مقرر شروع شود پذيرش آن توسط شيرخوار مشكلتر خواهد شد0

معايب زود شروع كردن غذاي تكميلي ( قبل از 6 ماهگي 1- هنوز گردن گرفتن و قدرت بلعيدن كامل نيست0 2- غذا دادن به كودك در حال خوابيده خطرناك است0 3- بالا رفتن خطر آلرژي با هر پروتئين جديد0 4 خانواده هاي با ريسك آلرژي در خطر بيشتري هستند0 5-باعث ابتلاء به عفونت مي شود كه نتيجه آن افت رشد خواهد بود0

6- باعث كاهش شيرمادر ( منبع اصلي غذاي كودك ) مي شود0 7- دادن غذاهاي غيرمغذي ( فرني ) چون معده كوچك كودك را پر مي كند ، بنابراين براي ماده ارزشمندي چون شيرمادر كه غني از پروتئين ، املاح ويتامين و مواد مصونيتي است ، جايي باقي نمي گذارد0 ثابت شده است كه 100 cc از انواع حريره ها 40-20 كيلوكالري ، ولي 100 cc شير مادر حدود 70-60 كيلو كالري انرژي دارد0

در زندگي شيرخوار 3 دوره زير نامگذاري شده است 1 - دوره شيرخوارگي ( Nursing period ) ( شش ماه اول عمر ) كه تنها منبع تامين مواد غذائي شير مي باشد0 2- دوره انتقالي ( Transitional period ) .(شش تا 12 ماهگي ) كه به تدريج مواد ديگري غير از شير به برنامه غذائي طفل اضافه مي گردد0 3 - دوره تعديلي بالغين ( Modified Adult Period ) ( بعد از يكسالگي ) كه اكثر نيازهاي غذايي طفل با خوردن غذاهاي خانواده تامين مي گردد0

اگر كودك بطور ناگهاني از شير گرفته شود ممكن است عوارض زير ايجاد شود 1- احتقان سينه و ايجاد درد و ناراحتي آن0 2- تب شير كه ممكن است چند روز طول بكشد0 3- افسردگي مادر به علت كاهش ميزان پرولاكتين سرم0

خصوصيات غذای کمکی مناسب داراي حجم كم و انرژي زياد باشد نرم بوده و هضم آن آسان باشد قابل تهيه و در دسترس باشد تازه ، پاكيزه و بهداشتي تهيه شود. كاملا پخته و بعد از خنك شدن مصرف شود امكان استفاده از آن در حجم كم و به دفعات وجود داشته باشد.

اصول مهم در تغذيه تكميلي در سال اول زندگي بايد بعد از تغذيه شير خوار با شير مادر به او غذاي كمكي داده شود و هرگز قبل يا در فواصل تغذيه با شير مادر از غذاي كمكي استفاده نشود . از يك نوع ماده غذايي ساده شروع شود و كم كم به مخلوطي از چند نوع افزايش يابد . از يك قاشق مربا خوري شروع و به تدريج بر مقدار آن اضافه شود . مواد غذايي چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار بايد به تدريج به غذاي شير خوار اضافه شود .

بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف 7-5 روز فاصله باشد ابتدا غذا ها بايد نسبتا رقيق و غلظت آنها كمي بيشتر از شير مادر باشد و به تدريج بر غلظت آنها افزوده شود . تنوع در غذاي كمكي رعايت شود .

توجه با شروع غذاي كمكي دادن آب جوشيده خنك شده به شير خوار لازم است . در هنگام پخت سوپ سبزيها بايد در آخرين لحظات پخت سوپ اضافه شود . اسفناج تا يكسالگي مجاز نبوده و نبايد به سوپ شير خوار اضافه شود .

غذاهاي زير تا پايان يكسالگي نبايد مصرف شوند : -شير گاو -سفيده تخم مرغ انواع توت ، كيوي ، آلبالو ، گيلاس ، خربزه بادام زميني ميگو نمك ، فلفل و اددويه جات اسفناج و كلم عسل

مناسبترين غذاها براي تغذيه تكميلي , غذاهايي است كه: نرم وسهل الهضم باشد. مواد اوليه آن دردسترس خانواده باشد . قيمت آن ارزان ومناسب عادات غذايي خانواده باشد . مقوي و مغذي باشد يعني انرژي ، پروتئين ، املاح وويتامينها ضروري كودك را تامين كند .

اصولي كه بايد درتغذيه تكميلي رعايت شوند: مواد غذايي از نظرمقدار ونوع بايد بتدريج به غذاي شيرخوار اضافه شود . از يك نوع غذاي ساده شروع شود وبتدريج به مخلوطي از چند نوع غذا تغيير يابد. از مقدار كم شروع وبتدريج برمقدار آن افزوده شود . بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف حدود 5 تا 7 روز فاصله لازم است تا شيرخوار به غذاي اول عادت كند وبعد غذاي جديدي به او داده شود.

غذاهادرشروع بايد نسبتاً رقيق باشند وغلظت آنها كمي بيشتر از شيرباشد وسپس تدريجاً برغلظت آنها افزوده شود . سفت كردن تدريجي غذاها به ياد گرفتن عمل جويدن كمك مي كند . غذاهاي كمكي را بايد با قاشق به شيرخوار داد واز يك قاشق مرباخوري شروع كرد . اگر درشروع تغذيه تكميلي ، شيرخواربه غذاي بخصوصي بي ميلي نشان داد ، نبايد پافشاري كرد . براي يك تا دوهفته ، آن غذا را حذف وسپس دوباره به او داده شود .

غذاي كودك بايد تميز تهيه شود ، كاملاً پخته شده باشد وتاحدامكان به اندازه يك وعده تهيه شود . موقعي كه غذاي جديدي را شروع مي كنيم غذاي قبلي را هم ادامه مي دهيم بجز مواردي كه كودك آنرا نخورد يا عدم تحمل نشان دهد .

غلات مانند برنج بهترين ماده غذايي براي شروع تغذيه تكميلي است غلات مانند برنج بهترين ماده غذايي براي شروع تغذيه تكميلي است . چون هضم آنها آسان است . فرني يكي از بهترين غذاهايي است كه مي توان از يكباردرروزبه اندازه 1 تا 3 قاشق مربا خوري شروع كرد و بتدريج برمقدار آن ، متناسب با اشتهاي كودك افزود . از هفته دوم شروع غذاي كمكي مي توان علاوه بر فرني ، شيربرنج وحريره بادام نيز به كودك داد.

درهفته سوم مصرف انواع سبزيجات مثل سيب زميني ، هويج ، جعفري ، گشنيز‌، كدوسبز ، لوبيا سبزو… براي تغذيه كودك شروع مي شود . دراين هفته علاوه بر فرني مي توان با مخلوط سبزيجات وبرنج سوپ تهيه كرد .

از هفته چهارم مي توان مقدار كمي گوشت به سوپ كودك اضافه كرد از هفته چهارم مي توان مقدار كمي گوشت به سوپ كودك اضافه كرد . گوشت رابايد به قطعات كوچك تقسيم كرد ويا از گوشت چرخ كرده استفاده نمود كه بايد كاملاً پخته وله شوند . پوره سبزيجات نيز غذاي مناسبي براي شيرخوار است .

درماه بعد ( ماه هشتم زندگي) علاوه بر سوپ مي توان زرده تخم مرغ را شروع كرد ، زرده بايد كاملاً آب پز وسفت باشد . ابتدا بايد به اندازه يك قاشق چايخوري از زرده پخته شده را درآب يا شير له كرد و به شيرخوار داد ومقدار آن را بتدريج افزايش داد تا در ظرف 1 هفته به يك زرده كامل تخم مرغ برسد.

با افزايش سن وپذيرش بيشتر شيرخوار ، سوپ وغذاهاي نرم بايد تبديل به غذاهاي سفت ترشوند

از 8 ماهگي مي توان به غذاي شيرخوار ماست نيز اضافه نمود . شروع استفاده از حبوبات از 9 ماهگي اسن كه به سوپ شيرخوار اضافه مي شود. مي توان از انواع حبوبات خيس شده وپوست كنده كه كاملاً پخته ونرم شده باشد ، مانند عدس ولوبيا ويا حبوبات جوانه زده استفاده كرد .

آب ميوه آخرين ماده غذايي است كه به برنامه غذايي كودك درسال اول اضافه مي شود وحاوي پروتئين واملاح معدني است .آب ميوه رابايد درابتدا بصورت رقيق شده و از 3 قاشق مربا خوري درروز شروع وتدريجاً به مقدار آن افزود. بهتر است مدت 7 - 5 روز فقط از يك نوع آب ميوه استفاده شود تا اگر ناسازگاري وجود داشت شناخته شود . مصرف توت فرنگي ، گيلاس وآلبالو ، كيوي ، خربزه واسفناج ، سفيده تخم مرغ و شير گاو ممنوع

سعي كنيد دفعات تغذيه تكميلي را طبق جدول زير براي كودك تنظيم نماييد سن كودك از يكبار درروز شروع كنيد وبه 3 بار در روز برسانيد 7 ماهگي 4 تا 5 بار درروز 8 و 9 ماهگي 5 بار درروز 10 و 11 ماهگي از پايان 12 ماهگي بتدريج كودك را با غذاي سفره خانواده آشنا كنيد

مقوي كردن: اضافه كردن موادي كه فقط انرژي غذا را بيشتر ميكند. مغذي كردن: اضافه كردن موادي كه علاوه بر انرژي، پروتئين و ويتامين واملاح غذا را بيشتر ميكند.

اضافه كردن مواد غذايي كه ويتامين واملاح غذاي كودك را بيشتر مي كند ( مغذي كردن ) اضافه كردن برخي از مواد غذايي فقط كمي انرژي غذاي كودك رابيشتر مي كند ولي باعث مي شود كه غذا از نظر ويتامين واملاح غني شود . ويتامن ها واملاح هم براي رشد وتامين سلامتي كودك ضروري هستند . بدين منظور به مادر توصيه كنيد : از سبزيجات برگ سبز براي تهيه غذاي كودك استفاده كند مثل جعفري ، شبت و گشنيز ، اسفناج (در كودكان زير 1 سال اسفناج توصيه نمي شود ) ، ويا هرنوع سبزي موجود در منطقه كه مي توان اين مواد را به سوپ ويا پلوي كودك اضافه كرد . از سبزيجات نارنجي رنگ براي تهيه غذاي كودك استفاده كند اين مواد داراي ويتامين A‌هستند مثل كدوحلوايي وهويج.

يكي از بهترين توصيه ها براي مقوي ومغذي كردن غذاي كودك اضافه كردن مخلوط آرد غلات وحبوبات تفت داده شده ويا پودرجوانه زده آنهاست ، بدين منظور مي توان ابتدا جوانه گندم ، ماش ويا عدس تهيه و سپس پودر كرد وازاين آرد براي طبخ سوپ كودك استفاده كرد . مصرف پودر جوانه غلات وحبوبات همزمان انرژي ، پروتئين ، ويتامنها واملاح غذاي كودك را بيشتر مي كند .

تغذيه كودك در سال دوم زندگي ( 12 تا 24ماهگي)

نكات قابل توجه در سال دوم زندگي ادامه تغذيه با شير مادر همچنان مورد تاكيد است در سال دوم زندگي مصرف شير مادر بعد از غذاست . بين 1 تا 1/5 سالگي زمان انتقال به غذاي سفره خانواده است . كودك بايد فعالانه در غذا خوردن دخالت داشته باشد. از گروه چربي و شيريني ها استفاده شود ( بصورت غني كردن غذاي كودك با روغن نباتي يا كره و استفاده از مواد قندي بصورت نان ، برنج ، ماكاروني ،و …

اهميت تغذيه كودك در سال دوم زندگي: فعاليت كودك بيشتر شده و در نتيجه نياز او به انرژي نيز بيشتر ميشود. هنوز بخش عمده اي ازانرژي موردنيازكودك ازطريق شيرمادر تامين ميگردد و نبايد شيردهي كمترشود. حجم معده كودك كوچك است و نبايد آنرا با غذاهاي رقيق وحجيم پر كرد. زمان شكل گيري عادتهاي غذايي كودك است , ايجاد عادتهاي غذايي خوب مثل مصرف غذاهاي كم نمك و تنوع غذايي به حفظ سلامتي او در سالهاي بعدي عمر كمك ميكند.

تكامل تغذيه اي شيرخواران در سال دوم زندگي: در 11 ماهگي ميتواند با انگشتانش مواد غذايي را بردارد و به دهان بگذارد. بعد از 12 ماهگي او دوست دارد احساس استقلال بيشتري داشته باشد ، به همين دليل توصيه مي شود هنگام غذا يك قاشق به دست كودك داده و با قاشق ديگري به كودك غذا داده شود. بين 12 تا 15 ماهگي براي گرفتن فنجان و قاشق از دست بزرگترها تلاش زيادي ميكند و بالاخره تا پايان 2 سالگي در اين امر مهارت كامل پيدا ميكند.

مقايسه نيازهاي غذايي شيرخواران 6 تا 12 ماهه با سال دوم زندگي: مقايسه نيازهاي غذايي شيرخواران 6 تا 12 ماهه با سال دوم زندگي: روي ( ميلي گرم) آهن (ميلي گرم) پروتئين (گرم) انرژي (كيلوكالري) سن 5 10 14 800 6 تا 12 ماهگي 16 1300 12تا 24 ماهگي

سهم كالري كه بايد از غذاي كمكي دريافت شود جدول تامين انرژي مورد نياز كودك از غذاي كمكي با توجه به ميزان تغذيه با شيرمادر وسن شيرخوار 24 – 12 11 - 9 8 – 6 سن ( ماه) 1090 830 680 نياز كالري روزانه سهم كالري كه بايد از غذاي كمكي دريافت شود 1000 675 465 باشيردهي كم 750 450 270 باشيردهي متوسط 490 230 75 باشيردهي زياد

چرا شير مادر درسال دوم زندگي يك ضرورت است ؟ هنوز بهترين منبع تامين پروتئين براي كودك است. تا حدود 30% كالري مورد نياز او را تامين مي كند . مواد ايمني بخش موجود درآن طيف حفاظتي مهمي براي كودك گسترده اند. تكامل عصبي ورواني كودك را كه با شير مادر آغاز شده با تداوم واستمرار آن درسال دوم زندگي , كامل مي كند . نيازهاي عاطفي ورواني اوراكه براي رشد وتكاملش بسيار ضروري هستند تامين كرده واغوش گرم مادر را به او هديه مي كند . با كاهش دفعات بيماري , اثر قابل توجهي درشرايط روحي ورواني واقتصادي خانواده دارد . اغلب كودكان درايام بيماري كم اشتها هستند و به كمتر چيزي , به اندازه شير مادر ميل دارند واين منبع غذايي درايام بيماري به بهبود آنها كمك مي كند. وبالاخره درجريان اسهال واستفراغ , هيچ چيز به اندازه شيرمادر براي كودك قابل تحمل نيست .

نكات مهم درتغذيه سال دوم زندگي : ادامه تغذيه با شيرمادر همچنان مورد تاكيد است . شيرمادر بعد از صرف غذاي كودك داده شود . دفعات تغذيه به غير از شيرمادر 4 تا 5 بار درروز است . هنوز بايد درغذا تغييراتي داد تا هضم آن آسانتر باشد زيرا ممكن است اگر غذا يكباره وبه صورت آنچه كه درسفره خانواده است به كودك داده شود , هضم غذا براي او مشكل باشد . نياز كودك به كلسيم وپروتئين توسط شيرمادر ومقدار ماست پاستوريزه اي كه درروز مي خورد تامين مي شود.

سفيده تخم مرغ كم كم به همان صورت كه درمورد زرده تخم مرغ شروع شده بود بصورت كاملاً پخته وسفت شده شروع وبتدريج به يك سفيده كامل مي رسد و مي توان يك روزه درميان يك تخم مرغ كامل به كودك داد . كودك فعالانه درغذا خوردن دخالت داشته باشد وخود غذا را با دست يا قاشق كوچك بردارد وبه دهان ببرد . از 11 ماهگي به بعد زمان انتقال از غذاهاي مخصوص به غذاي سفره خانواده است . حبوبات از مواد غذايي داراري پروتئين , كربو هيدرات واملاح است ودرسال دوم بتدريج برتنوع حبوبات مصرفي افزوده شود . بايد توجه داشت كه هنوز هم معده كودك كوچك است ونبايد آن را با مقدار زياد آب ميوه يا خود ميوه پر كرد .

به كودك 1 تا 2 ساله تنقلاتي مثل پفك , شكلات , چيپس و به كودك 1 تا 2 ساله تنقلاتي مثل پفك , شكلات , چيپس و ... نبايد داده شود ودر صورتي كه فعاليت كودك زياد باشد بستني , خرما , بيسكويت , بادام و پسته بونداده ولي ريز شده به شرطي كه بعد از غذا به اوداده شود وجاي وعده هاي اصلي غذا را نگيرد مفيد است . در طول سال دوم , مصرف ويتامين هاA و D وقطره آهن بايد ادامه داشته باشد دراواخر سال دوم احساس استقلال كودك بيشتر شده , خودش غذا مي خورد واز همه غذاي هاي سفره خانواده به دلخواه انتخاب مي نمايد مادران دراين مرحله از زندگي بايد به مصرف مواد غذايي كافي و پر انرژي كه براي رشد كودك لازم است توجه نمايند .

مراحل از شير گيري كودك به كودك 4 تا 5 نوبت در روزغذا بدهيد . درصورت نياز , ميزان غذا وتعداد وعده هاي غذايي را افزايش دهد . فواصل بين شيردهي را افزايش دهد . بعنوان مثال ممكن است ابتدا مادر درطول صبح شيردهي را قطع كند پس از يك يا دو هفته , شيردهي درطول بعدازظهر را هم قطع كند . به كودك بيشتر محبت كند وبگذارد احساس نزديكي به مادر داشته باشد . زمانيكه كودك تمايل به شير خوردن دارد , اورابا زور از خود دور نكند زيرا ممكن است كودك عصبي وناراحت شود . سرانجام شيردهي در طول شب را قطع كند .

صبحانه مي تواند شامل يكي از پيشنهادات زير باشد : نان وكره ومربا وچاي / يا نان و كره عسل وچاي / يا نان وپنير و گردو/ يا نان وتخم مرغ وپنير

ناهار: عدس پلو با 2 قاشق غذاخوري ماست / يا سبزي پلو با ماهي / يا سبزي پلو با ماهيچه / يا كوفته قلقلي با سيب زميني وهويج / يا لوبيا چيتي با سيب زميني و هويج / يا خوراك گوشت و سيب زميني وهويج / يا پلو با نصف سيخ كباب / يا خورش سبزي با پلو ( سبزي خورش خيلي سرخ نشود ) همراه با يك نوع ميوه با اندازه متوسط

شام ماكاروني با گوشت چرخ كرده و سبزي / يا ماكاروني با پنير رنده شده / يا لوبيا چيتي همراه با سيب زميني وكمي روغن زيتون / يا كوكوي سبزي با نان / يا كوكوي سيب زميني با نان / يا نصف سيخ كباب با نان + 2 قاشق غذاخوري ماست.

ميان وعده هاي صبح وبعدازظهر : 2 عدد بيسكويت با يك سيب / يك تكه نان ويك موز / يك تكه نان با 2 عدد خرما / يك تكه نان با يك عدد سيب زميني متوسط يا 2 عدد هويج پخته شده / نان ونصف تخم مرغ پخته شده / نان وپنير وخيار/ يك پياله شله زرد / يك نعلبكي حلوا / 10 عدد پسته ريز ونرم شده همراه با يك فنجان آب ميوه / 7 عدد بادام ريز ونرم شده با يك فنجان آب ميوه / نصف ليوان ماست با يك عدد خرما و يك تكه نان / يك تكه نان با كمي كره وپنير و ....

ميزان انرژي غذا و نياز به آن: اين مواد غذايي هر سه حدود 100 گرم هستند: 2تخم مرغ 155 كالري 1 ليمو شيرين 20 كالري 1استكان شير 61 كالري 6تا 12 ماهگي : 800كيلو كالري 12تا 24 ماهگي :1300 كيلو كالري ميزان نيازروزانه شيرخواران به انرژي

ميزان پروتئين موجوددرغذاونيازبه آن: براي مثال در 100 گرم: نان سنگگ 9 گرم پروتئين لوبياي پخته 8 گرم پروتئين گوشت پخته 28 گرم پروتئين گيلاس 1 گرم پروتئين ميزان نياز روزانه شيرخواران به پروتئين 6 تا 12 ماهگي :14 گرم 12 تا 24 ماهگي :16 گرم

ميزان ويتامين آ در غذا و نياز به آن: براي مثال در 100 گرم : كدو تنبل 108 ميليگرم تخم مرغ 168 ميليگرم گوجه فرنگي 62 ميليگرم اكي والان ويتامين A وجود دارد. ويتامينA(ميليگرم اكي والان) سن 375 6تا 12 ماهگي 400 12 تا 24 ماهگي

چرا سبزيجات؟ درصد تأمين ويتامينC ويتامين A مقدار ماده غذايي 12درصد نياز 70 درصد نياز نصف قاشق غذاخوري سبزيجات برگ سبز 5 درصد نياز 100درصد نياز سبزيجات زرد رنگ مثال درمورد نياز يك كودك 12 تا 23 ماهه

توصيه هاي كليدي براي كودكان در سال دوم زندگي: ادامه تغذيه با شيرمادر دادن شيرمادر بعد از غذا دادن 5 وعده غذا در روز مصرف غذاي خانواده با توجه به مقوي و مغذي سازي آن غذا خوردن كودك بصورت فعالانه ( بطوري كه كودك غذا را با دست يا انگشت بردارد). مصرف تنقلات مفيد ادامه مصرف مولتي ويتامين و آهن توجه به احساس استقلال كودك

پايان