بسم الله الرحمن الرحیم

مفاهیم سلامت و بیماری دکتر سرگلزایی متخصص پزشکی اجتماعی

1- مفهوم زیست پزشکی (biomedical concept) به معنی نبود بیماری و ریشه در تئوری میکروبی بیماریها دارد. نقش عوامل محیطی،اجتماعی،روانی و فرهنگی بسیار کم رنگ است

بیماری نتیجه ناسازگاری انسان با محیط است و سلامتی به معنای نبود درد و ناراحتی و سازگاری و هماهنگی با محیط،برای اطمینان از بهترین عملکرد است 2 - مفهوم بوم شناختی (Ecological concept)

سلامتی نه تنها پدیده ای زیست پزشکی است، بلکه تحت تاثیر عوامل اجتماعی، روانی، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی می باشد. 3- مفهوم روان شناختی (Psychological concept)

تلفیقی از تمامی مفاهیم فوق است. عقل سالم در بدن سالم در خانواده سالم و در محیطی سالم. تمام بخشهای جامعه مثل کشاورزی،دامداری،غذا،صنعت،تحصیلات،اسکان، کارهای مردمی، ارتباطات و... بر سلامتی تاثیر می گذارند. 4- مفهوم کلی نگری (Holistic concept)

تعاریف سلامتی Webster: شرایطی که بدن ذهن و روان در امنیت قرار داشته و خصوصا اینکه از هر گونه بیماری یا درد جسمی رها باشد Oxford: امنیت بدن و ذهن، یعنی شرایطی گه تحت آن عملکردهای این دو قسمت به موقع بوده و موثر باشد

تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامتی عبارتست از وضعیت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه تنها نبود بیماری یا معلولیت

انتقادات از تعریف سازمان جهانی بهداشت

تعریف عملی سلامتی WHO شرایط یا کیفیتی از بدن انسان که بیان کننده عملکرد مناسب بدن در شرایط ژنتیکی یا محیطی معین باشد در بعد محدودتر سلامتی عبارتست از : الف ) نبودن شواهد آشکار بر وجود بیماری و عملکرد طبیعی فرد یعنی عملکردهای وی در قالب استانداردهای سلامتی بوده و برای سن، جنس، جامعه و جغرافیای منطقه قابل قبول باشد ب ) اندامهای مختلف بدن عملکرد مناسبی چه در خود و چه در ارتباط با دیگر اندامها داشته باشند که باعث به وجود آمدن نوعی توازن یا پایداری می شود، شرایطی نسبتا پایدار که ممکن است بسته به محرکهای درونی و خارجی تغییر کند

ابعاد سلامتی بعد فیزیکی سلامتی را بعنوان شرایطی در نظر می گیرد که هر سلول و هر عضو بدن با مناسب ترین ظرفیت خود عمل می کند و هماهنگی کاملی با دیگر اعضای بدن دارد.

بعد روانی حالت توازن بین شخص ودنیای اطراف او و سازگاری شخص با خودو دیگرانو همزیستی بین واقعیتهای خود، مردم و محیط زیست روان شناسان مشخصه های ذیل را برای شناختن فرد سالم از نظر روانی ذکر کرده اند : - فرد سالم از نظر روانی هیچ گونه درگیری درونی ندارد و با خود درحال ستیز نیست - سازگار است یعنی می تواندبا اطرافیان خود کنار آید. انتقاد پذیر است و به آسانی رنجیده نمی شود - بدنبال هویت است - عزت نفس بالایی دارد - خود را یعنی نیازها، مشکلات و اهدافش را می شناسد - به خوبی قادر است خود را کنترل کند و توازن منطقی و عاطفی برقرارکند - با مشکلات روبرو شده و سعی می کند به طور منطقی آنها را حل کند

بعد اجتماعی شامل سطوح مهارتهای اجتماعی یک فرد، عملکرد اجتماعی و توانایی درک خود بعنوان عضوی از یک جامعه بزرگتر سلامت اجتماعی ریشه در دو محیط ( محیط مادی و محیط انسانی ) دارد

سلامت روحی به آن بعدی از فرد اطلاق می شود که بدنبال معنی و هدف زندگی می گردد شامل استحکام شخصیت، اصول و اخلاقیات، هدف زندگی، تعهد نسبت به وجودی بالاتر. بعد روحی

جنبه احساسی و عاطفی جدا از جنبه روانی سلامت در نظر گرفته می شود بعد احساسی و عاطفی

هنگامی که فرد کاری کاملا سازگار با اهداف ، ظرفیت ها و محدودیتهای خود انجام می دهد به سوی ارتقاء سلامت فیزیکی و ذهنی پیش می رود بعد شغلی

دیگر جنبه ها : بعد فلسفی،بعد فرهنگی،بعد محیطی،بعد تحصیلی، بعد تغذیه،بعد درمانی، بعد پیشگیری

سلامتی مثبت ( (Bio psycho social سلامتی مفهومی نسبی

Concept of Wellbeing استاندارد زندگی درآمد، شغل و اسکان در حد استاندارد، بهداشت، تغذیه، خدمات تحصیلی، تفریحی و... هر کدام به عنوان مقیاس شان اجتماعی - اقتصادی و همه این موارد را در کنار هم می توان به عنوان فهرست یک زندگی استاندارد معرفی کرد سطح زندگی از نظر سازمان ملل سطح زندگی 9 جزء دارد ( معیارهای عینی ) : بهداشت، غذا، تحصیل، وضعیت اشتغال، اسکان، امنیت اجتماعی، پوشاک، تفریح و حقوق بشر کیفیت زندگی شامل معیارهای ذهنی : مجموعه ای از رفاه جسمی، روانی و اجتماعی که توسط هر فرد یا گروهی قابل درک است یعنی شادی، رضایت خاطر و خشنودی که در اینصورت بهداشت، ازدواج،شغل، موقعیت اقتصادی،فرصت های تحصیلی، عزت نفس، خلاقیت، وابستگی و اعتماد به دیگران را شامل می شود

طیف سلامتی سلامت مثبت سلامت بهتر رهایی از بیماری بیماری پنهان بیماری خفیف بیماری وخیم مرگ

مفهوم بیماری فرهنگ webster: شرایطی که سلامتی بدن ضعیف شده ، دور شدن از سطح سلامتی، تغییری در بدن که باعث اختلال در اجرای اعمال بدیهی بدن می وشد

مفاهیم علیتی نظریه میکروبی بیماری عامل بیماری انسان بیماری

مثلث اپیدمیولوژی محیط عامل بیماریزا میزبان

علت چند عاملی ( Multifactorial Causation) شبکه علیت

تنش تغییرات در سبک زندگی اختلالات عاطفی سیگارکشیدن ورزش نکردن غدای فراوان سالخوردگی و دیگر عوامل فشار خون بالا چاقی افزایش کاتکولامینها و تمایل به ایجاد لخته خون در رگها تغییرات دیواره سرخرگها افزایش چربی های خون تصلب شرایین انسداد عروق کرونر ایسکمی میوکارد انفارکتوس میوکارد

26

27

سیر طبیعی بیماری 1- مرحله پیش از بیماری زایی (Prepathogenesis) دوره مقدماتی قبل از شروع بیماری ،عامل بیماریزا هنوز وارد بدن انسان نشده، اما شرایط مناسب برای ایجاد بیماری در محیط فراهم شده است ( انسان در معرض خطر بیماری ) 2- مرحله بیماری زایی (Pathogenesis) عامل بیماریزا وارد بدن می شود و تغییرات فیزیولوژیک به سمت ایجاد مراحل مختلف بیماری رخ می دهد.

عوامل مربوط به عامل بیماری زا 1- عوامل بیولوژیک 2- عوامل مربوط به تغذیه 3- عوامل فیزیکی 4- عوامل شیمیایی 5- عوامل مکانیکی 6- نبودن ، کم بودن یا زیاد بودن یک عامل لازم برای سلامتی عوامل شیمیایی مثل هورمون ( انسولین، استروژن و...) یا آنزیم عوامل غذایی فقدان عضوی از بدن مثل تیموس کمبود قسمتی از یک عضو مثل ناهنجاریهای قلبی عوامل کروموزومی مثل سندرم داون، سندرم ترنر عوامل ایمونولوژیک مثل آگاما گلوبولینمی 7- عوامل اجتماعی

عوامل مربوط به میزبان ( داخلی ) ویژگیهای دموگرافی ( سن، نژاد،جنس، قومیت ) ویژگیهای بیولوژیک ( عوامل ژنتیکی،ایمونولوژیک،فیزیولوژیک ) ویژگیهای اقتصادی، اجتماعی ( تحصیل، شغل، اسکان و..) سبک زندگی ( تغذیه، ورزش، سیگار، الکل و..)

عوامل زیست محیطی محیط فیزیکی محیط بیولوژیک محیط روانی - اجتماعی

در بسیاری از بیماریها عامل بیماریزا شناخته نشده است و از اصطلاح عامل خطر استفاده می شود : 1- ویژگی یا مواجهه ای که بطور معنی داری با ایجاد بیماری در ارتباط است 2- عامل تعیین کننده ای که می توان آن را با مداخله تغییر داد و در نتیجه احتمال وقوع یماری یا دیگر نتایج حاصل از آن را کاهش داد. عامل خطر (Risk Factor)

عوامل خطر بیماری سیگار کشیدن، فشار خون بالا، کلسترول بالا،دیابت،چاقی،ورزش نکردن،شخصیت نوع A بیماری قلبی سیگار کشیدن، الکل، تشعشعات خورشیدی، تشعشعات یونیزه، خطرات شغلی، آلودگی محیط،عوامل عفونی، رژیم غذایی سرطان فشار خون بالا،کلسترول بالا،سیگار کشیدنسکته مغزی مصرف الکل،به کار نبردن کمربند ایمنی،سرعت، طراحی اتومبیل،وضعیت جاده ها، تصادفات وسایل نقلیه چاقی، رژیم غذایی دیابت مصرف الکل، عفونتهای ویروسی کبدسیروز کبدی

گروههای در معرض خطر زیر گروهگروه در معرض خطر گروه سنی : نوزادان ، بچه های نوپا، کهنسالانشرایط بیولوژیک جنس : زنان سنین باروری شرایط جسمی : حاملگی، سطح کلسترول، فشار خون بالا عوامل ژنتیکی : نارسائیهای ژنتیکی دیگر شرایط سلامتی ( بیماری،عملکرد جسمی،رفتارهای غیر بهداشتی ) زاغه های روستایی و شهریموقعیت فیزیکی شرایط زندگی،ازدحام جمعیت محیط : آب آشامیدنی، مجاورت با صنایع، طبقه اجتماعیشرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گروه نژادی و فرهنگی اختلالات خانوادگی،تحصیل،اسکان رسوم،عادات و رفتارها مثل سیگار کشیدن، ورزش نکردن،پرخوری، اعتیاد دسترسی به خدمات بهداشتی سبک زندگی و عقاید

بیماری علامت دار و آنچه پزشک می بیند آنچه پزشک نمی بیند و بیماری قبل از علامت دار شدن طیف بیماری مرگ بیماری شدید بیماری خفیف بیماری بدون علامت (subclinical) کوه یخ بیماری