II deo – Pregled socioloških teorija Savremene sociološke teorije

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Kao teorijsko-metodološki pravac začet je u psihologiji. Franklin Gidings zasnovao pluralističku biheviorističku sociološku teoriju. Za Gidingsa, svi oblici udruživanja živih bića su proizvod kolektivnog ili pluralističkog načina borbe za opstanak. Čovek, za razliku od životinje, kada ustanovi granice do kojih može okolinu da prilagođava sebi, počinje da prilagođava sebe okolini

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Iz međusobne stimulacije i govorne komunikacije formira se “svest vrste” Prema Gidingsu, čovekovo ponašanje određuju dve okolnosti: – Podsticaji, tj stanja ili zbivanja koja direktno izazivaju određeno ponašanje – Sličnost ili različitost reagovanja ljudi na podsticaje

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Prema Gidingsu, stimulansi – 4 osnovne klase: 1. Ideomotorne – direktno podstiču motorni sistem 2. Ideoemocionalne – uglavnom budi emocionalne reakcije 3. Dogmatsko-emocionalne – obraćaju se emocijama i uverenjima 4. Kritičko-intelektualne – usmereni ka višim intelektualnim procesima

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Analizirajući međusobnu povezanost društvene svesti i oblika i stepena društvene kontrole, Gidings je definisao osam različitih tipova racionalnog ponašanja: 1. Saosećajni tip – predstavlja homogenu krvnosrodničku zajednicu gde je saosećanje glavna društvena veza 2. Kongenijalni tip – društvo koje se sastoji od onih koji se privlače sličnošću prirode ili srodnošću ideja 3. Apobracioni tip – zajednica raznovrsnih, često delinkvetnih elemenata, koje privlači i povezuje šansa za bržim bogaćenjem 4. Despotski tip – društvo koje se zasniva na despotskoj sili i poslušnosti iz straha

5. Autoritativni tip – društvo u kome se samovolja identifikuje sa religijom ili tradicijom, a poštovanje vlasti je jedna društvena veza 6. Zaverenički tip – društvo u kome su intrige i zavere jedina društvena veza 7. Kontraktualni tip – društvo zasnovano na konvenciji ili ugovoru 8. Idealistički društveni tip – zajednica zasnovana na razumevanju, poverenju, vernosti i altruizmu

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Džordž Herbert Mid ( ), u delu Duh, ja i društvo začeo simboličko interakcionalističku teorijuponašanja čoveka Po njemu, čovek se od biološkog razvija u društveno biće stalnim interakcijama sa drugim ljudima, kroz razvoj svesti o sebi, pomoću simbola od kojih su najvažniji sadržani u jeziku

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Prema Midu, proces usvajanja stavova drugih o sopstvenim postupcima (“preuzimanje uloge drugog”) ima odlučujući značaj za socijalizaciju čoveka i njegovo društveno ponašanje Društvo odnosno organizovana zajednica koja mu daje “unutrašnje jedinstvo” se može nazvati “uopšteni drugi”

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Prema Herbertu Blumeru, simbolički interakcionalizam počiva na tri premise: 1. Ljudi deluju na osnovu značenja koja daju predmetima i događajima 2. Značenja nastaju u procesu interakcije 3. Značenja su rezultat interpretativnih postupaka pojedinaca unutar interakcijskog konteksta

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Blumer prihvata da je ponašanje pojedinaca u određenoj meri struktuirano i rutinizirano, ali uvek postoji prostor za ljudsku inicijativu i kreativnost Isak Tomas ( ) i Florijan Znanjecki ( ) pošli su od toga da društvo i kultura utiču na pojedince, a da isto tako pojedinci utiču na društvo i kulturu

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Prema Tomasu i Znanjeckom, društveno ponašanje ljudi je proizvod interakcije individue i društva, odnosno interakcija stavova pojedinaca i društvenih vrednosti Stav, prema Tomasu i Znanjeckom, jeste “proces u svesti pojedinca koji određuje njegovo stvarno ili moguće ponašanje u društvenom svetu”

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Prema Tomasu, celokupno ljudsko ponašanje izvire iz četiri osnovne želje: 1. Želja za novim iskustvom 2. Želja za saosećanjem 3. Želja za priznanjem i 4. Želja za sigurnošću

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Prema Tomasu, čovek kao svesno biće “definisanjem situacije”, modifikuje i kontroliše svoje primarne želje, jer se to definisanje organizuje u sheme ili pravila akcijekoja određuju pravac interesovanja pojedinaca ili grupe prema izvesnim vrednostima grupe i ignorisanja drugih

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Najpotpuniju bihejviorističku teoriji razvili Rajt Mils i Gert Hans; oni su u zajedničkom delu Karakter i društvena struktura: Psihologija društvenih institucija stvorili posebnu teoriju motivacije Mils i Hans, pod motivacijom, podrazumevaju takvo ponašanje koje uspostavlja ravnotežu u čoveku u trima ravnima: 1. Fiziološko-hemijskoj – na osnovu primarnih organskih procesa 2. Emocionalnoj – psihološki procesi na mentalnom planu; i 3. Društvenoj – preko društvenih uloga koje su osnovni element društvene strukture

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Elementi društvene strukture prema Milsu i Hansu: 1. Društvene uloge 2. Institucije 3. Institucionalni poreci 4. Sfere društvenog delovanja

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Prema Milsu i Hansu, razlikuju se 5 institucionalnih poredaka: 1. Srodnički poredak 2. Ekonomski poredak 3. Politički poredak 4. Vojnički poredak 5. Religiozni poredak

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Postoje 4 sfere društvenog delanja: 1. Simboli 2. Tehnologija 3. Statusna sfera i 4. Vaspitna sfera Prema Milsu i Hansu, simboli obuhvataju raznovrsne znake, ambleme, ceremonije, načine govora i slično, koji podražavaju određene institucionalne poretke

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Rajt i Mils posebnu važnost pridavali statusnoj sferi Razlikuju 4 glavna elementa društvene stratifikacije: 1. zanimanje, 2. klasna pripadnost, 3. status i 4. moć

BIHEJVIORISTIČKE TEORIJE Bihejviorističke sociološke teorije dale su veliki doprinos razumevanju ljudskog ponašanja Ipak, ove teorije gube iz vida globalne društvene sisteme i strukture, koje uslovljavaju sadržaj i karakter različitih društvenih stanja i zbivanja, koja kao podsticaji utiču na društveno ponašanje pojedinaca i grupa

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Pojavio se veoma rano, već sa Kontom, Spenserom i Emilom Dirkemom Strukturalni funkcionalizam – polazi se od društva kao celine Začetnici strukturalnog funkcionalizma su Bronislav Malinovski ( ) i Retklif Braun ( ) Pošli su od pretpostavke da se svako društvo, primitivno ili moderno, mora tretirati kao zatvoren, relativno samodovoljan sistem, čiji svi delovi skladno funkcionišu, kako bi održali sistem u životu

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Nastanak i funkcionisanje društvenog sitema i kulture Malinovski je tumačio polazeći od potreba i interesa pojedinaca i načina njihovog zadovoljenja Društvo je, za Malinovskog, složen sistem međusobno zavisnih objekata, aktivnosti i ponašanja,koji se oko važnih i vitalnih zadataka organizuju u institucije,kakve su porodica, klan, opština, pleme i organizovane ekonomske, političke, pravne, vaspitne i dr. društvene grupe

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Braun je sve društvene i kulturne tvorevine objašnjavao na društvenim, a ne na individualnim činiocima Prema Braunu, kultura i njene pojedine ustanove se mogu razumeti samo s obzirom na ulogu koju imaju u društvenoj strukturi

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Talkot Parsons ( ) je zasnovao celovit strukturalno-funkcionalistički sociološki sistem; dela Struktura društvene akcije i Društveni sistem Parsons – ljudsko društvo je kolektivno organizovano stanovništvo koje naokupu drži jedinstven sistem institucionalizovanih vrednosti i normi Parsons – smatra da je individualno delanje polazna teorijska kategorija za objašnjenje društva i društvene strukture

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Parsons – elementi iz kojih je sastavljeno individualno delanje su: 1. Akter 2. Cilj 3. Situacija 4. Normativna orijentacija

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Prema Parsonsu, elementi strukture socijalne akcije su: 1. Biološki organizam 2. Ličnost pojedinca 3. Društveni sistem 4. Kulturni sistem

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Parsons – četiri podsistema koji oblikuju društvo: 1. Kulturni poredak – kojim se postiže duhovno jedinstvo društva 2. Pravni poredak – kojim se obezbeđuje integracija društva 3. Politički poredak – motiviše pojedince na ostvarenje zajedničkog cilja društva 4. Privredni poredak – obezbeđuje adaptaciju društvenog sistema prema prirodi i drugim okružujućim društvenim sistema

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Konstituitivni elementi društvenog sistema, prema Parsonsu: Uloga Kolektivitet Norma i vrednost

FUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Prema Parsonsu, najvažniju ulogu u društvenom sistemu imaju kulturne i moralne vrednosti Parsons – uloga je najelementarnija jedinica društva Društvene promene, prema Parsonsu, mogu imati karakter procesa koji vode “uravnoteženju društvenog sistema” i procesa koji dovode do “strukturalne promene”

NEOFUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Najstaju u težnji da se prevaziđe preterana statičnost Parsonsove teorije društva Začetnik je Robert Merton Smatra da su opšti teorijski sistemi nedelotvorni Merton se zalaže na zasnivanje tzv “teorije srednjeg obima”,koja bi stajala između radne hipoteze i opšte teorije

NEOFUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Parsonsovom principu univerzalne funkcionalnosti, Merton suprotstavlja princip disfunkcionalnosti, odnosno smatra da svi delovi sistema ne samo da ne moraju vršiti neku pozitivnu funkciju, nego mogu biti i disfunkcionalni Merton - Latentne funkcije društva – funkcije čija dejstva, a posebno rezultate, akteri nisu očekivali

NEOFUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Merton – princip alternativnih vrednosnih orijentacija – stvaranje potkulture i okviru vladajućeg sistema kulture Luis Kozer nastoji da utvrdi funkcije konflikta u društvenom sistemu Prema Kozeru, sukobi izviru iz nejednake raspodele retkih vrednosti i dobara, među kojima se ističu: status, dohodak i moć

NEOFUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Za Kozera, društveni sukob je borba oko vrednosti i polaganja prava na retke položaje, sredstva i moć u kojoj su ciljevi protivnika da neutrališu, onesposobe ili unište svoje rivale Sukobi ne moraju uvek da budu disfunkcionalni za društvene odnose; funkcija odnosno disfunkcija sukoba zavisi od predmeta spora

NEOFUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Prema Kozeru, u demokratskim i otvorenim društvima sa elastičnim strukturama, koje dopuštaju da se sukobi javljaju i artikulišu, opasnosti od potpunog sloma društvenog sistema su malo verovatne

NEOFUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Ralf Darendorf – njegov model polazi od sledećih premisa: 1. Svako društvo je stalno podvrgnuto promeni 2. Svako društvo pokazuje stalnu prisutnost sukoba 3. Svaki element društva doprinosi njegovoj promeni i dezintegraciji 4. Svako društvo počiva na prisili, prinudnom potčinjavanju jednih članova od strane drugih

NEOFUNKCIONALISTIČKE TEORIJE Darendorf smatra da su društveni sukobi konstitutivni delovi društvenog života i stvarnosti; uzroke vidi u nejednakoj raspodeli vlasti – svako sukobljavanje pretpostavlja dovođenje u pitanje legitimnosti vlasti Društveni sukobi nisu direktni izvor promena

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE Nastaju kao radikalna kritika pozitivizma u sociologiji Pitirim Sorokin ( ) je najznačajniji predstavnih ovih teorija Sorokin celokupnu stvarnost deli na tri dela: – Neorgansku – Organsku i – Sociokulturnu

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE U društvenoj stvarnosti, Sorokin razlikuje tri osnovna dela: – Duhovni sadržaji – Materijalni prenosioci značenja i – Ljudi

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE U osnovi svih sociokulturnih sistema nalaze se tri supersistema: – Ideatistički – stvarnost se shvata kao nadčulna i večna – Senzualistički – stvarnost se shvata kao čulna; i – Idealistički – sinteza prethodna dva Ovi supersistemi večito traju i ciklično se smenjuju

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE Žorž Gurovič – osnovna kategorija koju proučava je “totalni socijalni fenomen”; pojmu totalnosti daje strukturalno značenje Prema Guroviču, socijalni fenomeni su višedimenzionalni, satkani iz više slojeva

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE Prema Guroviču, struktura svake pojave obuhvata 10 slojeva: 1. Morfološku i ekološku površinu 2. Organizovanu aparaturu 3. Društvene modele 4. Ustanovljena kolektivna ponašanja 5. Spletove društvenih uloga 6. Kolektivne stavove 7. Društvene simbole 8. Novatorska i stvaralačka kolektivna ponašanja 9. Kolektivne ideje i vrednosti 10. Kolektivna društvena stanja i psihičke aktivnosti

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE Prema Guroviču, spontani oblici društvenosti su najelementarniji sastavni delovi stvarnosti koji se ne mogu dalje raščlanjavati Gurovič razlikuje tri vrste realnih kolektivnih zajednica: – Posebne društvene grupe – Društvene klase i – Globalna društva

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE Gurovič smatra klase najznačajnijim oblicima društvenog grupisanja Globalna društva su, za Guroviča, pravno i društveno suverene i struktuirane istorijske zajednice

PSIHOLOŠKO-SPIRITUALISTIČKE TEORIJE Prema Guroviču, istorijska društva se dele na: 1. Harizmatske teokratije 2. Patrijarhalna društva 3. Feudalna društva 4. Globalna društva 5. Društva sa početnom fazom kapitalizma 6. Demokratsko-liberalna društva 7. Društva sa dirigovanom ekonomijom 8. Fašistička društva 9. Planski rukuvođena društva po načelima kolektivističkog etatizma 10. Planski rukovođena društva po načelima pluralističkog kolektivizma

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Maks Horkhajmer ( ) je osnivač frankfurtskog kruga i jedan od glavnih utemeljivača kritičke teorije Horkhajmer smatra da kao jedinstvo teorije i prakse, kritička teorija treba da bude “intelektualna strana istorijskog procesa emancipacije proleterijata” Kritička inteligencija treba da nastupa sa svešću proleterijata, tj u ime opštečovečanskih interesa

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Horkhajmer, kao i Marks, kritiku građanskog društva temelji na kritici političke ekonomije i privatne svojine Smatra da je fašizam legitimni naslednik liberalizma On oštro kritikuje i etatistički socijalizam Posle II svetskog rata, više se bavi filozofskom kritikom uma Horkhajmer sve više napušta marksizam i okreće se Šopenhauerovoj filozofiji metafizičkog pesimizma

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Jedan od utemeljivača kritičke teorije društva je bio Herbert Markuze ( ) Markuze se uglavnom oslanjao na Hegelovo i Marksovo učenje, kao i na saznanja Fjordove psihoanalize Markuze smatra da je cela ljudska civilizacija zasnovana na neslobodi i nesreći čoveka; pokoravajući prirodu pomoću rada, čovek je otuđio od sebe svoju pravu ljudsku prirodu i naneo sebi neizlečivu ranu

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Čovek je u savremenom industrijskom društvu uspostavio gotovo potpuno gospodarenje nad prirodom, ali je istovremeno, smatra Markuze, porobio i sebe i društvo Ljudi savremene civilizacije su posredstvom potreba izmanipulisani i nisu toga svesni Savremeno društvo simbol neslobode, totalitarne dominacije i prinude

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Prema Markuzeu, u savremenom industrijskom društvu je zagospodarila “ugodna, uhodana, razumna demokratska nesloboda” Savremena civilizacija je uništila unutrašnju dimenziju ljudskog duha Deerotizacija čoveka i njegove okoline dovela je do širenja seksualnih sloboda

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Tehnološki progres, prema Markuzeu, izaziva promene u mentalnoj strukturi koje uništavaju autonomiju ličnosti kao polotičkog i ekonomskog subjekta Oslobođenje čoveka od otuđenja, dominacije i prinude, moguće je, po mišljenju Markuzea, radikalnom revolucijom Revolucija treba da pomogne da se potisnu stare potrebe i razviju istinske ljudske potrebe: za mirom, slobodom, smirenošću, lepotom, solidarnošću i srećom

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Od sredine 60tih, Markuze napušta teze o imanentnom ugnjetačkom karakteru savremene nauke i tehnike; Smatra da se bez revolucionisanja radničke klase, kapitalizam ne može dovesti u pitanje; važna i borba naroda trećeg sveta Inteligencija svojom kritičkom delatnošću treba da odgaja i prosvećuje mase u duhu slobode i novih autentičnih ljudskih potreba

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Erih From ( ) Centar istraživanja – egzistencija čoveka u savremenom društvu On je svoja istraživanja usmerio na psihološke aspekte čovekove egzistencije From je smatrao da postoji ljudska priroda koja karakteriše čoveka kao ljudsku vrstu

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Čovek je, za Froma, istorijsko biće čiju suštinu čine socijalno psihološke potrebe nastale iz protivnrečnosti njegove egzistencijalne situacije Osnovne potrebe koje konstituišu čovekovu prirodu su: 1. Potreba za udruživanjem 2. Potreba za stvaranjem 3. Potreba za ukorenjenjem u rodu 4. Potreba za sticanjem sopstvenog identiteta 5. Potreba za okvirom orijentacije i verovanja

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Potreba za udruživanjem – pošto je otrgnut od prirode, čovek ima potrebu za pripadnošću odnosno udruživanjem, jer od toga zavisi njegov opstanak i mentalno zdravlje Potreba za stvaranjem – čovek je obdaren samosvešću, razumom i imaginacijom i ne može da se zadovoji pasivnom ulogom kreature već stvaralaštvom teži da prevaziđe svoju pasivnu egzistencijalnu situaciju

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Potreba za ukorenjenjem u rodu – nastaje zbog odvajanja od prirode, zbog gubljenja prirodnog doma; čovek tako mora tražiti nove korene u vezanosti za oca i majku, rasu narod, državu i ljudski rod Potreba za sticanjem sopstvenog identiteta – kao biće obdareno svešću i razumom, čovek ima unutrašću potrebu da stvori pojam o sebi i da oseća i kaže “ja sam ja”

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Potreba za okvirom orijentacije i verovanja – s obzirom da poseduje razum i susreće se sa mnoštvom nepoznatih pojava i problema, nameće mu se potreba za intelektualnom orijentacijom u svetu. To je potreba da veruje u nešto, ali i da može da pomoću razuma objektivno shvati svet, prirodu samog sebe i druge ljude

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Prema Fromu, čovek mora da zadovolji svaku od pet navedenih potreba da bi bio mentalno zdrav, baš kao što mora da zadovolji svoje biološke potrebe da bi fizički opstao Po Fromu, strukturu društva čine tehnika, tehnologija, svojina, specifična organizacija i odgovarajuća kultura

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Prema Fromu, društveni karakter nije prost zbir individualnih karakternih osobina ljudi date kulture već “suština karakterne strukture koja je zajednička većini članova iste kulture, suprotno individualnom karakteru po kome se ljudi razlikuju jedan od drugog iako priradaju istoj kulturi Zadatak društvenog karaktera jeste da kanališe ljudsku energiju u okviru datog društva radi neprekidnog funkcionisanja samog tog društva Glavna psihička agencija društva je porodica

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Prema Fromu, postoji 5 osnovnih neproduktivnih karakternih orijentacija ljudi tokom istorijskog razvitka društva. To su: 1. Orijentacija roba 2. Feudalna orijentacija 3. Orijentacija ka hordi 4. Tržišna orijentacija i 5. Perceptivna orijentacija

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Produktivnu orijentaciju, po Fromu, karakteriše sposobnost i spremnost čoveka da kreira nove situacije i da na taj način zadovoljava svoje ljudske potrebe i razvija sebe kao celovito biće Mašina je zavladala čovekom, prema Fromu, i uništila njegov rad i inteligenciju Čovekova nemoć pred društvenim silama dovodi ga do “bekstva od slobode”

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Po Fromu, čovek će biti oslobođen jedino uspostavljanjem humanističkog socijalizma, tj. humanizma primenjenog na industrijsko društvo Jirgen Habermas – po njemu je potrebno izvršiti rekonstrukciju istorijskog materijalizma Habermas je izdvojio četiri društvene formacije: 1. Onu koja prethodi visokoj kulturi - pretklasna 2. Tradicionalnu – robovlasnička i feudalna, 3. Kapitalističku i 4. Postkapitalističku – savremena državno socijalistička društva

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Princip postpoderne formacije budućnosti biće komunikativno delovanje Na osnovu razlike u karakteru ljudskih radnji, Habermas razlikuje četiri tipa delanja: 1. Teološko delanje 2. Delanje koje je regulisano normama 3. Dramaturško delanje i 4. Komunikativno delanje

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Habermas u svojoj teoriji društva razlikuje: – Društvenu okolinu (“svet života”) i – Društveni sistem (privredni, politički, pravnonormativni) Po Habermasu, razvojem ljudskog društva dolazi do odvajanja sistema i sveta života; suštinu krize savremenog društva vidi u činjenici tj. tendenciji da se sistemi šire, da sužavaju prostor čoveka, pokoravaju “svet života”

KRITIČKE TEORIJE DRUŠTVA Habermas posmatra progresivnu ulogu novih društvenih pokreta, koji mogu da pomognu u širenju prostora slobodnom delovanju i sporazumevanju ljudi

STRUKTURALISTIČKE TEORIJE Javlja se 60tih godina XX veka u Francuskoj Utemeljivač strukturalističke filozofije je Mišel Fuko – “ono što nas prožima i drži u vremenu i prostoru jeste sistem” Objavjujući u svojoj filozofiji smrt čoveka kao objekta, Fuko na njegovo mesto stavlja epistemu – ona je jedinstveno znanje jedne epohe koja se formira oko jedne centralne ideje

STRUKTURALISTIČKE TEORIJE Utemeljivač strukturalističke teorije društva je Klod Levi Stros Prema Strosu, društvene nauke moraju da se odreknu istraživanja pojavnog i da se okrenu skrivenom, podsvesnom koje uslovljava ponašanje čoveka i sve objektivno postojeće odnose i institucije u društvu Pri opažanju društvene strukture, prema Strosu, potrebno je sagledati odnose sinhronije i dijahronije, kao i odnose opozicije i korelacije

STRUKTURALISTIČKE TEORIJE Strukturalističke teorije poriču ulogu subjekta u društvenom životu

FENOMENOLOŠKE TEORIJE Začete su u Nemačkoj u prvim decenijama XX veka, kao reakcija na pozitivističko shvatanje društva Prema fenomenolozima, pojedinci dolaze u dodir s spoljašnjim svetom pomoću čula: vida, sluha, dodira, mirisa i ukusa – bez njih je nemoguće bilo kakvo saznanje o spoljašnjem svetu Pojedinci organizuju svoj svet u fenomene – klasifikuju svoja čulna iskustva u stvari za koje se čini da imaju zajedničke karakteristike

FENOMENOLOŠKE TEORIJE Alfred Šuc – ljudi su razvili tipifikaciju – koncepte koje pripisuju klasama stvari koje iskustveno doživljavaju Prema Šucu, ljudi između sebe stvaraju iluzije da u društvu postoji stabilnost i red, dok u stvarnosti postoji gomila doživljaja koji nemaju jasan oblik niti jasnu formu

FENOMENOLOŠKE TEORIJE Poseban pravac fenomenološke škole – etnometodologija – osnivač Harold Garfinkel Bavi se proučavanjem metoda kojima se obični ljudi služe u svojim svakodnevnim aktivnostima da bi interpretirali ili objašnjavali društvenu stvarnost

FENOMENOLOŠKE TEORIJE Ključnu ulogu u konstituisanju stvarnosti, prema Garfinkelu, ima indeksiranost – svi sudovi o bilo kojem predmetu ili aktivnosti imaju komunikacijsku vrednost samo u odnosu na konkretnu situaciju iz koje su izvedeni Prema Aronu Cikurelu, dve vrste pravila utiču na oblikovanje društvenog poretka u ponašanja ljudi: – Površinska (javna) i – osnovna ili interpretativna (neiskazana pravila)

TEORIJE O INDUSTRIJSKOM I POSTINDUSTRIJSKOM DRUŠTVU Početkom 60tih godina XX veka Volt Rostov – ponudio novu periodizaciju istorije – smatrao da industrijalizacija neminovno dovodi do novog istorijskog tipa društva- društva masovne potrošnje i blagostanja

TEORIJE O INDUSTRIJSKOM I POSTINDUSTRIJSKOM DRUŠTVU Prema Rostovu, društvo prošlo kroz 5 etapa razvoja: Tradicionalno društvo Prelazno društvo Društvo industrijskog uzleta Kretanje ka zrelom industrijskom društvu Postindustrijsko društvo masovne proizvodnje

TEORIJE O INDUSTRIJSKOM I POSTINDUSTRIJSKOM DRUŠTVU Rejmon Aron smatra da su razvoj nauke i tehnike postale univerzalne pojave savremene civilizacije Najvažnije karakteristike novog tipa društva, koje se zasniva na krupnoj porizvodnji su: 1. Odvojenost preduzeća od porodice 2. Visokorazvijena tehnološka podela rada 3. Usmerenost industrijskog preduzeća isključivo na akumulaciju kapitala 4. Dominacija racionalnog interesa u poslovanju preduzeća 5. Velika koncentaracija radnika na radnom mestu

TEORIJE O INDUSTRIJSKOM I POSTINDUSTRIJSKOM DRUŠTVU Danijel Bel – novo društvo u nastajanju izrasta iz novih intelektualnih tehnologija, informatike, kibernetike i biotehnologije Prema Belu, dominantno mesto u društvu koje nastaje zauzima inteligencija, “stvaralačka elita naučnika i viših stručnjaka, administratora i organizatora” U prvi plan, prema Belu, izbijaju pojedinci i korporacije (koje osim ekonomske funkcije zadobijaju ključnu društvenu ulogu)

TEORIJE O INDUSTRIJSKOM I POSTINDUSTRIJSKOM DRUŠTVU Prema Belu, u novom društvu nastupa i kraj ideologije Alen Turen – novo postindustrijsko ili programirano društvo predstavlja prelazak iz ere mašina u eru informatike – u njemu znanje postaje osnovna proizvodna snaga Prema Turenu, izlazi se iz društva eksploatacije, a ulazi u društvo alijenacije Po Turenu, novi društveni pokreti, koji se bore protiv alijenacije se sastoje iz mladih i inteligencije, posebno univerzitetskih radnika i studenata