2. 1) Temel Ögeler A ) YÜKLEM Törende ben de ş iir okudum. Yüklem Bu cümlede “okumak” eylemi görülen geçmi ş zaman kipinde çekimlenerek yüklem olmu ş tur. Dün karde ş im çok hastaydı. Yüklem Bu cümlede “hasta” sözcü ğ ü isimdir. Bu isim, ek fiilin geçmi ş zamanıyla çekimlenerek yüklem olmu ş tur. A ) YÜKLEM Törende ben de ş iir okudum. Yüklem Bu cümlede “okumak” eylemi görülen geçmi ş zaman kipinde çekimlenerek yüklem olmu ş tur. Dün karde ş im çok hastaydı. Yüklem Bu cümlede “hasta” sözcü ğ ü isimdir. Bu isim, ek fiilin geçmi ş zamanıyla çekimlenerek yüklem olmu ş tur.

3. Not: Yüklem, yargı bildirir, bu nedenle tek ba ş ına cümle özelli ğ i gösterir. Örnek : “Yürüdüm.” Tek sözcükten ( yüklemden) olu ş an bir cümledir. Not: Yüklem, yargı bildirir, bu nedenle tek ba ş ına cümle özelli ğ i gösterir. Örnek : “Yürüdüm.” Tek sözcükten ( yüklemden) olu ş an bir cümledir.

4. Not: Yüklem sadece sözcüklerden olu ş maz. Söz öbekleri de ( isim tamlamaları, sıfat tamlamaları,birle ş ik eylemler) yüklem göreviyle kullanılabilir. Örnekler: Kitaplarım az önce masanın üzerindeydi. yüklem ( isim tamlaması) Benim sadık yarim kara topraktır. yüklem( sıfat tamlaması) İ stanbul’a gitmeyi kafasına koymu ş tu. yüklem( birle ş ik fiil) Not: Yüklem sadece sözcüklerden olu ş maz. Söz öbekleri de ( isim tamlamaları, sıfat tamlamaları,birle ş ik eylemler) yüklem göreviyle kullanılabilir. Örnekler: Kitaplarım az önce masanın üzerindeydi. yüklem ( isim tamlaması) Benim sadık yarim kara topraktır. yüklem( sıfat tamlaması) İ stanbul’a gitmeyi kafasına koymu ş tu. yüklem( birle ş ik fiil)

5. B) ÖZNE Örnek: Babam salonda kitap okuyor. ( Okuyan kim? ) özne yüklem Ağacın yaprakları sarardı. ( Sararan ne ? ) özne yüklem NOT: Özneyi bulmak için yükleme “ Kim ve Ne ” sorularını sormalıyız. B) ÖZNE Örnek: Babam salonda kitap okuyor. ( Okuyan kim? ) özne yüklem Ağacın yaprakları sarardı. ( Sararan ne ? ) özne yüklem NOT: Özneyi bulmak için yükleme “ Kim ve Ne ” sorularını sormalıyız.

6. Not: Bazen özne, cümlede bir sözcük ya da sözcük öbe ğ i olarak bulunmaz. Bu durumda yüklemdeki ki ş i çekim ekinden ( Ben, Sen, O, Biz, Siz, Onlar) belirlenir. Bu tür öznelere gizli özne denir. Örnekler: Ben / G.Ö Bugün okulda kimseyi bulamadım. yüklem Biz/ G.Ö Derse geç kaldık. yüklem Not: Bazen özne, cümlede bir sözcük ya da sözcük öbe ğ i olarak bulunmaz. Bu durumda yüklemdeki ki ş i çekim ekinden ( Ben, Sen, O, Biz, Siz, Onlar) belirlenir. Bu tür öznelere gizli özne denir. Örnekler: Ben / G.Ö Bugün okulda kimseyi bulamadım. yüklem Biz/ G.Ö Derse geç kaldık. yüklem

7. Not: Özne görevindeki sözcük, söz öbe ğ inden olu ş abilir. Örnekler: Davulun sesi uzaktan ho ş gelir. özne(isim tam.) yüklem Evdeki hesap çar ş ıya uymaz. özne( sıfat tam.) yüklem ÖZNE : Cümlede i ş i, hareketi yapanı bildiren söz veya söz öbeklerine özne denir. Not: Özne görevindeki sözcük, söz öbe ğ inden olu ş abilir. Örnekler: Davulun sesi uzaktan ho ş gelir. özne(isim tam.) yüklem Evdeki hesap çar ş ıya uymaz. özne( sıfat tam.) yüklem ÖZNE : Cümlede i ş i, hareketi yapanı bildiren söz veya söz öbeklerine özne denir.

8. 2) Yardımcı Ögeler A ) NESNE Cümlede yüklemin anlattı ğ ı i ş ten etkilenen varlı ğ ı veya varlıkları bildiren ögedir.  Belirtili Nesne (Kimi,Neyi)  Belirtisiz Nesne ( Ne) A ) NESNE Cümlede yüklemin anlattı ğ ı i ş ten etkilenen varlı ğ ı veya varlıkları bildiren ögedir.  Belirtili Nesne (Kimi,Neyi)  Belirtisiz Nesne ( Ne)

9. 1 ) Belirtili Nesne Yükleme “ Kimi” ve “Neyi” soruları sorularak bulunur. Örnek: Karde ş imi okuldan ben alaca ğ ım. ( Kimi ? ) belirtili nesne özne yüklem Ahmet, kitaplarını düzenledi. özne belirtili yüklem nesne 1 ) Belirtili Nesne Yükleme “ Kimi” ve “Neyi” soruları sorularak bulunur. Örnek: Karde ş imi okuldan ben alaca ğ ım. ( Kimi ? ) belirtili nesne özne yüklem Ahmet, kitaplarını düzenledi. özne belirtili yüklem nesne

10. 2) Belirtisiz Nesne Yükleme “Ne” sorusu sorularak bulunur. Örnek: Manavdan meyve ve sebze aldık. (Ne aldık?) belirtisiz nesne yüklem Programda ben de ş iir okudum. ( Ne? ) özne belirtisiz yüklem nesne Not: Belirtisiz nesne ile özneyi karı ş tırmamak gerekir. Belirtisiz nesne yapılan i ş ten etkilenirken özne i ş i yapandır. 2) Belirtisiz Nesne Yükleme “Ne” sorusu sorularak bulunur. Örnek: Manavdan meyve ve sebze aldık. (Ne aldık?) belirtisiz nesne yüklem Programda ben de ş iir okudum. ( Ne? ) özne belirtisiz yüklem nesne Not: Belirtisiz nesne ile özneyi karı ş tırmamak gerekir. Belirtisiz nesne yapılan i ş ten etkilenirken özne i ş i yapandır.

11. B) DOLAYLI TÜMLEÇ ( YER TAMLAYICISI) Örnek: Babam, işi nedeniyle İzmir’e gitti. ( Nereye gitti? ) özne D.T yüklem (yer tam.) Kardeşim odasında ders çalışıyor. ( Nerede özne D.T yüklem çalışıyor?) NOT: Dolaylı tümleci bulmak için yükleme genellikle şu soruları sorarız: “Nereye, nerede, nereden ; kime, kimde, kimden ; neye, neyde, neyden… B) DOLAYLI TÜMLEÇ ( YER TAMLAYICISI) Örnek: Babam, işi nedeniyle İzmir’e gitti. ( Nereye gitti? ) özne D.T yüklem (yer tam.) Kardeşim odasında ders çalışıyor. ( Nerede özne D.T yüklem çalışıyor?) NOT: Dolaylı tümleci bulmak için yükleme genellikle şu soruları sorarız: “Nereye, nerede, nereden ; kime, kimde, kimden ; neye, neyde, neyden…

12. C) ZARF TÜMLECİ ( ZARF TAMLAYICISI) Örnek: Dün ş iddetli bir fırtına çıkmı ş tı. ( Ne zaman Z.T yüklem çıkmıştı?) Kar ya ğ dı ğ ından okula gidememi ş. ( Niçin?) Zarf Tümleci yüklem NOT: Zarf tümlecini bulmak için yükleme “ Nasıl, Niçin, Ne kadar, Neden, Ne Zaman” gibi sorular sorarız. C) ZARF TÜMLECİ ( ZARF TAMLAYICISI) Örnek: Dün ş iddetli bir fırtına çıkmı ş tı. ( Ne zaman Z.T yüklem çıkmıştı?) Kar ya ğ dı ğ ından okula gidememi ş. ( Niçin?) Zarf Tümleci yüklem NOT: Zarf tümlecini bulmak için yükleme “ Nasıl, Niçin, Ne kadar, Neden, Ne Zaman” gibi sorular sorarız.

13. Cümle Vurgusu Cümle içinde bir ögeyi vurgulamak için yükleme yakla ş tırmak gerekir. Buna göre, yüklemden önce kullanılan söz ya da söz öbekleri vurguludur. Örnek: Bu konuyu sınıfta Ali anlattı. özne yüklem Bu cümlede “Ali” sözcüğü ( özne ) vurgulanmıştır. Not: “Mi” soru edatı ile “de” bağlacı vurguyu kendinden önceki ögeye çeker. Ahmet de bize geldi. ( Vurgu “Ahmet” kelimesindedir.) Cümle Vurgusu Cümle içinde bir ögeyi vurgulamak için yükleme yakla ş tırmak gerekir. Buna göre, yüklemden önce kullanılan söz ya da söz öbekleri vurguludur. Örnek: Bu konuyu sınıfta Ali anlattı. özne yüklem Bu cümlede “Ali” sözcüğü ( özne ) vurgulanmıştır. Not: “Mi” soru edatı ile “de” bağlacı vurguyu kendinden önceki ögeye çeker. Ahmet de bize geldi. ( Vurgu “Ahmet” kelimesindedir.)

14. Ara Söz  Kendinden önceki sözlerin açıklayıcısı olarak kullanılır.  İ ki virgül ya da iki kısa çizgi arasında yazılır. Örnek: Bayramda Bursa’ya, yeşillikler diyarına, gittim. D.T yüklem “Bursa’ya” ögesinin açıklayıcısı olan “yeşillikler diyarına” söz öbeği ara sözdür. Cümlede dolaylı tümlecin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır. Ara Söz  Kendinden önceki sözlerin açıklayıcısı olarak kullanılır.  İ ki virgül ya da iki kısa çizgi arasında yazılır. Örnek: Bayramda Bursa’ya, yeşillikler diyarına, gittim. D.T yüklem “Bursa’ya” ögesinin açıklayıcısı olan “yeşillikler diyarına” söz öbeği ara sözdür. Cümlede dolaylı tümlecin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır. Erdem ÖZTOPRAK Türkçe Ö ğ retmeni Erdem ÖZTOPRAK Türkçe Ö ğ retmeni