1. 1 ADHD – IKKJE BERRE URO ETTER FORELESNINGAR AV SONJA CHRISTIE

2. 2 AD/HD: Hyperaktivitet og impulsivitet, aggresjon, utagering, «fighting» AD/HD: Oppmerksomheitssvikt. Startvanskar, sosial vegring, isolasjon, depresjon, ADD

3. 3 ADHD 3 – 5% av alle skulebarn i verda 35 000 barn i Noreg Kanskje minst 120 000 barn og vaksne med ADHD i Noreg HD: 25 – 35 % AD/HD: 20 – 25 % AD: 50 – 55 %

4. 4 Ta inn stimuli Kunne oppdage at noko kan fangast opp Velje ut sanseinntrykk, fokuser Oppretthalde vakenheit over tid, halde oppmerksomheita

5. 5 Bearbeiding av sansinntrykk Forstå og systematisere sanseinntrykk Relatere det til tidlegare erfaringar Hugse raskt og hugse over tid Organisere tankane så dei kan føre til handling

6. 6 Reaksjon, handling. Utføring Komme i gang, halde tilbake handling Halde aktiviteten i gang utan å bli forstyrra Kunne justere kurs etter kvart ut frå nye sanseinntrykk som blir bearbeidd Halde fleire tankar i hovudet samtidig, hugse, justere og tilpasse samtidig som ein handlar

7. 7 ADHD er nevrologisk betinga Problemet er manglande kontroll, t.d startvanskar, oppmerksomheitssvikt Hyperverbalitet – må snakke, mange jenter Vanskeleg å ta inn – bearbeide og utføre Må bevege seg for å halde seg vakne – arousal Sårbare for endringar Reguleringsvanskar: tankar, følelsar, handling, mat, søvn, do, stå opp, få med ting, planlegge

8. 8 Taktil sans (føle): barna kan gje klemmar sjølv, toler ikkje alltid at andre tek på dei. Oppfattar det som eit overgrep Veks ikkje av seg ADHD, endrar seg Ofte underytarar, ulike IQ Går glipp av mykje læring, lavare funksjonsnivå enn alder tilseier Treng meir tid enn andre, vgs i 20 – 25-årsalder Kommunikasjon er vanskeleg  AD: kan vere finmotorisk uroleg, fikling med ting

9. 9 ADHD-elevar bestemme sjølv, elles vanskeleg Blir slitne Treng få personar, få vennar Kan oppfatte andre som sinte viss dei er i dårleg humør sjølv Har nok med seg sjølv Snakkar om sitt – mindre krevande enn å snakke med Bevege seg med visse mellomrom – i klassen: spisse blyant, do, drikke mm

10. 10 AD Passivitet Startvanskar og blir lett irritert Dårleg konsentrasjon Uoppmerksom Distraherbar Blir forstyrra av andre Finmotorisk uroleg Isolerar seg frå andre

11. 11 AD Nedstemt Taktil skyheit, klede, berøring mm Tankekaos Dagdrømme

12. 12 ADHD Rastlaus og hyperaktiv Impulsiv og lett irriterbar Dårleg konsentrasjon Uoppmerksom Distraherbar Grovmotorisk uroleg

13. 13 ADHD I konflikt med andre Sinne og utagering Taktil skyheit Tankekaos Skravlebøtter

14. 14 (AD)HD med vekt på hyperaktivitet 6 eller fleire av følgjande symptom før 7-årsalder: Pillar og plukkar på ting. Hendene i stadig rørsle Uro i kroppen, problem med å sitje i ro. Spring, klatrar Problem med å gjere ting stilt: lagar lyd, støy Snakkar mykje, hyperverbale, ofte språkvanskar Impulsive svar, tenkjer seg ikkje om Problem turtaking Avbryt andre, forstyrrar andre

15. 15 (AD)HD med vekt på oppmerksomheitssvikt 6 eller fleire situasjonar frå 7 år: Ikkje merksam på detaljar Problem med å halde på oppmersomheit Ser ikkje ut til å høre når ein snakkar til dei Problem å gjennomføre oppgåver etter instruksjon Problem med å planlegge, organisere oppgåver Unngår oppgåver som krev mental anstrengelse

16. 16 Mistar ting som er nødvendig for aktivitetar; blyant, viskeler.... Lett å distrahere Gløymer å gjere ting ___________________________________ Greier ikkje å presse seg til å gjere kjedelege ting, men kan vere svært motivert og uthaldande når noko fengar Hjernen verkar som eit symfoniorkester som manglar dirigent

17. 17 Dei kan når dei vil -- feil! DEI KAN NÅR HJERNEN VIL !!!! Veit at dei ikkje skal slå, men greier ikkje å gjere det dei skal. Har kunnskap, greier ikkje å bruke han rett Unngår vanskelege situasjonar, t.d. mykje folk Jenter lettare utanfor sosialt. Gutar i lag om sak Ungdom som skal ha jobb: Høge ambisjonar eller la vere. Bur ofte heime. Tidleg foreldre Skiftar ofte aktivitet obs barnehagen!

18. 18 ADHD HOS JENTER Ikkje så tidleg oppdaga Får mindre hjelp enn gutane Mindre uro og aggresjon, større sosiale vanskar Lavare IQ, ofte lærevanskar Meir følsom for negative hendingar Meir utsett for tilleggsvanskar og stress Jentene blir ikkje tolt så lett av gutar og lærarar, mobba oftare, utestenging Dagrømmer, skravlebøtter

19. 19 ADHD HOS JENTER Ser ofte ikkje symptom før skulealder Symptom aukar i puberteten, hormonendringar Prøver å gjere vaksne til lags, underdiagnostisering Større fare for utvikling av angst og depresjon i ungdom/vaksen alder Meir kritikk frå mødre og lærarar Vanskar med venneforhold, søkjer vaksen kontakt

20. 20 ADHD HOS JENTER Ofte mykje skamfølelse og lite sosial akseptering Jenter/kvinner oftare hyperverbale enn hyperaktive ************************************************** Kan vere forskjell på oppførsel heime og på skulen Somme med ADHD greier seg bra med forståelsesfulle folk rundt seg

21. 21 ADHD barn som ikkje blir behandla: 30 – 40 % droppar ut av skulen 50 – 70 % få eller ingen vennar 70 -80 % underytarar i jobbsamanheng 40 -50 % er med i antisosial akt. (kriminell)‏ 40 % gravide som tenåringar,16 % får kjønnssjukdommar 20 -30 % depresjonar 18 -25 % vaksne personlegdomsforstyrrelsar Ofte i trafikkulykker, høg fart, røking, alkohol, stoffmisbruk

22. 22 Kvifor oppstår desse vanskane? Kjemisk ubalanse i signalstoff i hjernen Dysfunksjon i område som er viktig for styring av oppmerksomheit, kontroll av tankar og handlingar, styring av bevegelse og styring og tolking av følelsar Mottakarcellene tek ikkje mot dopamin, medisin kan hjelpe til med det Sjå lysark

23. 23 Årsaker til AD/HD Arv – genetisk 70 – 95 % Infeksjon (foster)‏ Forgifting alkohol, løsemiddel, sigarettrøking Prematuritet, problem etter 3 år (Auke?)‏ Dysmaturitet, veksthemma Ikkje resultat av dårleg oppdragelse eller feilstimulering

24. 24 AD/HD i samanheng med andre tilstandar Tourette syndrom OCD Tvangstilstandar Autisme/Asberger syndrom Søvnsjukdommar. (Obs Barn som snorkar!)‏ Andre diagnosegrupper  Diagnosekriteria er ikkje gode nok for jenter og vaksne  Ikkje så klare grenser mellom vanskegruppene, kan vere ADHD/Asberger syndrom t.d

25. 25 SØVNVANSKAR ofte ungdomstida Vanskar med å komme til sengs Vanskar med innsoving, sovnar ikkje Oppvakningsvanskar, vaknar ikkje Forskjøven søvnfase, snur døgnet Kronisk undersoving Dårleg søvnkvalitet: søvnapne`, snorking, restless legs Narkolepsi

26. 26 TILTAK Informasjon – til kven? Medisinering Tiltak rundt åtferdsregulering Kognitiv tenking Tilpassa opplæring/spesialundervisning Sosiale tenester Behandling av tilleggsvanskar

27. 27 Skulen som «sjukdomsskapar» Manglande meistring fagleg og sosialt Brukar ressursar på å ikkje bli gjennomskua Brukar kognitiv og enosjonell energi på å kjempe seg gjennom dagane Samanliknar seg med andre Blir sosialt stressa

28. 28 SLIK VIL VI HA DET: Vi veit kva timar vi skal ha, dei forandrar ikkje slik som før Når ein lærar er sjuk, får vi ein av dei lærarane vi brukar å ha, ikkje framand vikar Når vi får prøver, får vi samandrag på førehand, då er det lettare å lese og få med det viktige Best med «alternative svar»-prøver Vi får ikkje prøver som vi ikkje veit om Vi slepp å bytte plassar heile tida

29. 29 Vi kan jobbe med musikk på øret Klassens time er ikkje berre rot, alt er planlagt og læraren er med Det er akkurat som om lærarane hører på oss og så spør dei oss ofte kva vi synest utan at alle hører på Eg trur alle lærarane veit kva vi heiter no Det er greit nok å ha berre 3 lærarar

30. 30 Kan ikkje forstå kvifor vi ikkje hadde film og video før også, i staden for alltid berre skulle høre på læraren snakke om stoffet Det er ikkje flaut å ikkje forstå eller ikkje få til lenger. Veit ikkje heilt kvifor. Trur nesten alle får betre karakterar no.

31. 31 TILTAKSTENKING I SKULEN God organisering og struktur Undervisning som fenger Individuelt tilpassa Dyrking av mangfoldet Krav om fysisk aktivitet Treng ofte personleg assistent gjennom livet

32. 32 MEDISIN Sentralstimulerande: Ritalin, Concerta, Dexedrin, Dexamin. Ritalin forsvinn fort ut av kroppen. Concerta (4 lag) verkar ikkje alltid seint på dagen. Ikkje sentralstimulerande: Strattera Obs mat – sukker. Unngå mjølk, sitrus, sukker. Ok omega fettsyrer Biverkning: matlyst, magesmerter, hovudverk, nedstemt, søvnvanskar, utslett. Medisin mest effektive behandling! Med. til barn ned i 4-årsalderen

33. 33 ADHD utgreiing og tiltak Morten Hjelle BUA Hyperkinetisk forstyrrelse er norsk diagnose for ADHD. Meir omfattande enn ADHD. ADHD er amerikansk diagnose, ikkje så strenge kriterier for å få diagnose Torshov komp. senter har video om ADHD Tics forandrar ofte karakter: spytting, neglebiting mm, ofte andre vanskar også Test: bevege fingrane på eine handa, ikkje den andre. Medbevegelse?