2. اقتتصاد ایران موضوع: صنعت نفت و گاز ارائه دهنده: امین آزادبخت استاد راهنما: استاد مرتضی افقه

3. مقدمه:
صنعت نفت از موثرترين و بزرگترين صنايع در جهان و به ويژه ايران است. نفت، علاوه بر اينکه منبع عمده تامين انرژي در دنياي امروز است، نقش مهمي ‌نيز در تعيين ميزان قدرت ملي و اعتبار بين ‌المللي کشورهاي مختلف ايفا مي‌ کند.
حال میخواهیم بدانیم با توجه به اهمیت این کالا آیا در اقصاد نقش دارد و نقش آن دراقتصاد چیست و چقدر داری اهمیت است؟

4. تاریخچه نفت
نفت در ایران از هزاران سال پیش به واسطه نشت طبیعی آن در مناطق جنوبی شناخته‌شده بود. در دایرة‌المعارف بزرگ لاروس آمده است: «نخستین چاه نفت به‌فرمان داریوش شاهنشاه هخامنشی در استان شوش حفاری‌شده است». کاوش‌های باستان‌شناسی نشان داده است که مردمان کشور ایران حدوداً پنج هزار سال قبل از قیر برای تهیه ملاط و اندود کردن کشتی‌ها و همچنین از نفت برای ایجاد روشنایی و درمان بعضی از امراض استفاده می‌کرده‌اند. هردوت تاریخ‌نویس یونانی دنیای باستان در کتاب خود چگونگی کندن چاه و استخراج نفت را در ایران شرح داده است، به گفته وی در محلی به نام اردریکا در نزدیکی شوش چاهی بوده است که نفت و آب‌نمک را از آن  به کمک چرخ­و­دول استخراج کرده و در حوضچه‌های سرباز نزدیک آن می‌ریختند تا مواد سبک نفت تبخیر شده و از قیر و نمک سفت شده استفاده می‌کرد.

5. قرارداد ناصردین شاه
در سال 1269 امتیاز اکتشاف و استخراج کلیه معادن ایران ازجمله نفت در عوض دریافت وامی از یکی از اتباع انگلیس به نام بارون­جولیوس­رویتر توسط ناصرالدین‌شاه داده شد که به علت عدم موفقیت در اکتشاف نفت و مخالفت‌های داخلی و خارجی این قرارداد با شکست مواجه شده و طرف ایرانی مجبور به پرداخت غرامت سنگینی شد.
ویکی پدیا

6. قرارداد دارسی
در دوران مظفرالدین شاه در سال 1280 قراردادی بین دولت ایران و ویلیام ناکس دارسی استرالیایی که تبعه بریتانیا بود، به مدت 60 سال امضا شد.
امتیازات قرارداد:
امتیاز انحصاری اکتشاف، استخراج و تصفیه نفت، ایجاد خطوط لوله، تأسیسات، پالایشگاه و... در سراسر خاک ایران، به جز پنج ایالت شمالی آذربایجان، مازندران، استرآباد، گیلان و خراسان داده شد.
معافیت از پرداخت حقوق گمرکی و صادراتی و همچنین معاف از مالیات برای عملیات در ایران به همراه اجازه خرید زمین و مستغلات.
منافع قرارداد:
پرداخت 16 درصد از سود شرکت و شرکت‌های تابع
پیش‌پرداخت 20 هزار لیره به صورت نقد و 20 هزار لیره به صورت سهم به دولت ایران پرداخت نمایید.

7. عملیات در پی قرارداد دارسی
در سال 1287 نخستین چاه در عمق 360 متری و دومین چاه در عمق چاه در عمق 307 متری در مسجدسلیمان به نفت رسید.
در سال 1288 شرکت نفت انگلیس و ایران در لندن تأسیس شد.
در سال 1293 دولت نفت انگلیس بخش عمده سهام شرکت نفت انگلیس و ایران را خرید.
didban.ir

8. قرارداد 1312 (متمم قرارداد دارسی)
دلیل ایجاد قرارداد 1312 این قرارداد تقریباً همان قرارداد دارسی است، اما بدیل اختلاف بین دولت ایران و شرکت نفت انگلیس و ایران به ویژه در مورد پرداخت 16 درصد سود خالص شرکت و شرکت‌های تابع در سال 1312 به جای قرارداد دارسی و به مدت 60 سال بسته شد.
didban.ir

9. امتیازهای قرارداد: منافع قرارداد
امتیاز بهره‌برداری از 160 هزار کیلومترمربع تعیین شد.
امتیاز انحصاری اکتشاف، استخراج و تصفیه نفت و غیر انحصاری بودن ایجاد خطوط لوله، حمل‌ونقل، پالایش و فروش آن در دیگر نقاط ایران.
معافیت از پرداخت حقوق گمرکی و صادراتی و همچنین معاف از مالیات برای عملیات در ایران به همراه اجازه خرید زمین و مستغلات.
در پی این قرارداد در صورت به وجود آمدن اختلاف بین دولت ایران و شرکت دادگاه‌های ایران حق داوری ندارند.
منافع قرارداد
درآمد نفتی بجای 16 درصد 4 شیلینگ برای هر تن نفت صادراتی تغییر یافت.
حق نظارت ایران بر درآمد شرکت شناخته شد.
محاسبه پرداخت به لیره طلا حذف شد، زیرا با کاهش ارزش لیره درآمد ایران کاهش می‌یافت.

10. قرارداد گس-گلشاییان didban.ir
محمدرضا پهلوی در 28 تیر 1328 برای تحکیم قرارداد 1312، قراردادی دیگر که به گس-گلشاییان یا قرارداد الحاقی معروف شد را تدارک می‌بیند.
منافع قرارداد:
ایران در مقابل فروش هر تن نفت به جای 4 شیلنگ قبلی 6 شیلنگ دریافت می‌کرد.
فروش نفت در داخل ایران نیز 25 درصد ارزان‌تر از فروش آن در خارج از کشور تعیین شد.
شرکت نفت ایران و انگلیس موظف بود مبلغ 5 میلیون لیره استرلینگ یکجا به ایران بپردازد.
امتیاز قرارداد:
در مقابل این تعهدات انگلستان‌، دولت ایران نیز موظف شد تعهدات امتیاز نفتی 1312 را دوباره تأیید کند.
didban.ir

11. ملی‌شدن صنعت نفت didban.ir
قرارداد گس-گلشاییان به تصویب مجلس نرسید و با توجه به بالا گرفتن اعتراضات نسبت به قرارداد 1312 ملی کردن صنعت نفت تصویب شد و با نخست‌وزیر شدن دکترمحمدمصدق و با ارائه آماری مبنی بر اینکه در دوره قرارداد 1312، درآمد خالص شرکت نفت ایران و انگلیس ۸۹۵ میلیون لیره بوده که فقط ۱۰۵ میلیون لیره آن به دولت ایران رسیده است. مصدق نحست وزیر می‌شود تا طرح ملی شدن صنعت نفت را اجرا کند و شرکت نفت ایران و انگلیس را از نفت ایران خلعید کند ولی انگلیس با لابی‌هایی که انجام می‌دهد موفق می‌شود نفت ایران را تحریم کند تا اینکه تولید نفت ایران فقط تا حد مصرف داخل رسید. مصدق به دلیل فشارهای اقتصادی و اشتباهاتی که در عرصه سیاست داخلی انجام می‌دهد پست نخست‌وزیری را از دست می‌دهد.
didban.ir

12. قرارداد کنسرسیوم
بعد از کودتای 28 مرداد 1332 قرارداد فروش نفت و گازی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که کنسرسیوم نام گرفت.
این قرارداد بین:
شرکت انگلیس و ایران سابق با نام (بی.بی) با 40 درصد سهام
5 شرکت نفتی آمریکا که بعداً به 9 شرکت افزایش یافت با 40 درصد سهام
شرکت نفت هلندی و انگلیسی شل با 14 درصد سهام
شرکت نفت فرانسوی با 6 درصد سهام

13. مدت قرارداد 40 سال متشکل از یک دوره 25 ساله و سه دوره قابل تمدید 5 ساله است.
برای بهره‌برداری اعضای کنسرسیوم یک شرکت اکتشاف و تولید و یک شرکت پالایش با نام شرکت عامل بر پایه قوانین هلند تأسیس شد.
امتیازات:
حق بهره‌برداری از زمین‌های ایران در 19 منطقه جغرافیایی بود (متن قرارداد).
حق مالکیت زمین، معافیت از پرداخت‌های گمرکی و مالیاتی به کنسرسیوم داده شد.
حق رسیدگی به اختلاف ایران و کنسرسیوم به دادگاه‌های بین‌المللی داده شد و در صورت اختلاف متن انگلیسی معتبر و متن فارسی نامعتبر است.
منافع قرارداد:
به موجب قرارداد تقسیم سود تصویب شد.
ویکی پدیا

14. تشکیل اوپک
بر اساس قراردادهای کنسرسیوم نفتی تعیین قیمت نفت از سوی شرکت‌های نفتی صورت می‌پذیرفت درحالی‌که این شرکت‌ها هیچ معیار اقتصادی مشخصی برای قیمت اعلام نمی‌کردند. کشورهای صادرکننده نفت نیز ناچار به پذیرش قیمت تعیین‌شده از سوی شرکت‌های نفتی بودند. شرکت‌های نفتی در سال 1338 بدون هیچ دلیل منطقی بهای نفت اعلان‌شده منطقه خلیج‌فارس را 18 درصد کاهش دادند و چون مقاومتی ندیدند سال آینده یک‌بار دیگر 18 درصد از بهای نفت کاستند. در این شرایط کشورهای صادرکننده نفت علی‌رغم افزایش بیست ‌تا سی ‌درصدی تولید، دچار کاهش درآمد شدند. کشورهای صادرکننده نفت برای مقابله با این خودسری‌های شرکت‌های نفتی دست به تشکیل سازمانی زدند تا علاوه بر حفظ منافع اعضاء، قیمت‌های نفت خام را در بازارهای جهانی تثبیت نمایند. سپتامبر 1339، نمایندگانی از ایران، عراق، کویت، عربستان و ونزوئلا و ناظرانی از قطر و اتحادیه عرب در بغداد گرد هم آمدند و سرانجام در 1340 اوپک با عضویت 6 کشور تأسیس شد و بعدها اندونزی و لیبی نیز به آن پیوستند. با تقویت موقعیت اوپک، ایران نیز درصدد تغییر شرایط قرارداد سال 1333 خود با کنسرسیوم برآمد و سرانجام شرکت‌های عضو کنسرسیوم به امضای قرارداد جدیدی که متضمن امتیازات بیشتری برای ایران بود، ‌رضایت دادند. طی قرارداد جدید، اداره امور صنایع نفت ایران به‌طور کامل به شرکت ملی نفت ایران سپرده شد و شرکت‌های عضو کنسرسیوم به عنوان خریدار نفت ایران شناخته شدند.
didban.ir

15. قرارداد 1352 کنسرسیوم
در بهمن 1351 در پي ملاقاتي كه بين شاه و رؤساي کمپانی‌های نفتي غربي در شهر «سن‌ ورتيس» انگلستان صورت گرفت، مقدمات شكل‌گيري كنسرسيوم جديد با شركت اكثر کمپانی‌های نفتي غرب فراهم شد. در قرارداد جديد كه در تابستان 1352 به تصويب رسيد 8 كمپاني نفتي حضور داشتند كه به زودي 6 كمپاني ديگر به آن پيوستند. در اين قرارداد كه مدت اعتبار آن 20 سال تعیین‌شده بود شرکت‌های نفتي غرب در زميني به مساحت 262/189 کیلومترمربع حق عمليات ساختماني يا حفاري داشتند. بدین ترتیب قرارداد کنسرسیوم در سال 1352 به موجب قانون «قرارداد لغو نفت با کنسرسیوم مصوب سال 1333 و اجازه اجرای قرارداد فروش و خرید نفت بین دولت شاهنشاهی ایران و شرکت‌های خارجی» مصوب هشتم مرداد 1352 لغو و با قرارداد خرید و فروش نفت به مدت بیست سال دیگر بین ایران و کنسرسیوم جایگزین گردید.

16. دیگر قراردادهای نفتی
قراردادهای نفتی در سال 1336 بسته شد که طبق آن زمین‌های ایران به جز مناطق کنسرسیوم قطعه‌قطعه به شرکت‌های خارجی از راه مشارکت برای استخراج نفتت واگذار شد.
در سال 1353 قانون جدید نفت بسته شد که بر طبق آن قراردادهایی با پیمانکارهای نفتی بسته شد که به نفع ایران بود و بسیاری از امتیازات قرارداد کنسرسیوم را شامل نمی‌شد.
البته قابل‌ذکر است بسیاری از این قراردادها ناموفق بود به طوری که تا سال 57، پنج شرکت ایپاک، سیریپ، لاپکو، ایمینوکو و سوفیران تنها 10.4 درصد از نفت ایران را استخراج کردند.

17. پس از انقلاب در جریان انقلاب در سال 1357: در سال 1358:
در پی اجتماع کارکنان نفت از دی‌ماه تا نیمه اسفندماه صادرات نفت قطع شد.
قرارداد کنسرسیوم لغو شد.
همه امور مربوط به نفت به شرکت ملی نفت واگذار شد.
در سال 1358:
وزارت نفت تشکیل شد و همه امور عملیات نفت یعنی از اکتشاف تا فروش و صادرات در همه مناطق ایران به وزارت نفت واگذار شد.
پس از پیروزی انقلاب سیاست نفتی بر پایه نگهداری نفت برای نسل آینده تدوین شد و تا پایان جنگ ایران-عراق ادامه یافت و بعد از جنگ سیاست استخراج و صدور هرچه بیشتر نفت برای توسعه اقتصادی تندتر تصویب شد.

18. به طور کلی هدف از استفاده نفت برای یکی از موارد زیر است:
تأمین درآمد ارزی و پرداخت هزینه‌های جاری و عمرانی
تأمین مصرف سوخت داخلی ارزان در جهت توسعه کشور
به عنوان ماده اولیه برای مصرف صنایع

19. اکتشاف نفت نشریه زمانه ویکی پدیا
برای اکتشاف نفت ابتدا باید با عکس‌های هوایی لایه‌های نفتی را پیدا و سپس با یکسری آزمایش‌ها شروع به حفر چاه استخراجی کرد.
تا سال 1357 فقط 24 میدان نفتی تولیدی شامل حلقه چاه احداث شد که تقریباً 354 چاه آن‌ها فعال بود.
از سال 1357 تا حال 86، 42 میدان نفتی تولیدی شامل حلقه چاه احداث شد که تقریباً تعداد 1352 چاه فعال دارد.
از سال 86 تاکنون تقریباً 12 میدان فعال نفتی وجود دارد.
در حال حاضر 67 میدان غیرفعال وجود دارد.
نشریه زمانه
ویکی پدیا

20. استخراج نفت ایران
از سال اوایل استخراج نفت بود و استخراج نفت با سرعتی کند پیش می‌رفت اما از سال 1300 به بعد به دلایلی همچون نوسازی جنگ جهانی اول و افزایش نسبی خودرو مصرف نفت افزایش و به دنبال آن تولید نفت ایران افزایش یافت ولی فراتر از این موارد نوسازی جنگ جهانی دوم بود که باعث شد شرکت نفت انگلیس- ایران بیش‌ترین استخراج خود را که حدود میلیون تن بود را انجام دهد. در دوره ملی شدن نفت (سال 1329) تولید نفت به 30 سال قبل خود بازگشت و پس از کودتای 28 مرداد 1332 تولید نفت اولاً به دلیل افزایش سهامداران کنسرسیوم ثانیاً به دلیل خواست حکومت مبنی بر افزایش درآمد خود تا حد ممکن برای اصلاح توسعه اقتصاد ایران با سرعت افزایش یافت. از سال 1352 به دلیل بستن قرارداد 1352 با کنسرسیوم تولید نفت افزایش یافت به طوری که در سال 1352 به اوج خود یعنی میلیون تن رسید. بعد از انقلاب در ابتدا به دلیل سیاست حفظ منابع برای نسل‌های آینده استخراج نفت کاهش پیدا کرد تا بعد از جنگ ایران-عراق با تغییر سیاست شاهد افزایش در تولید نفت باشیم به طوری که در سال 1371 با میلیون تن به اوج خودش رسید و بعد از جنگ با تغییر سیاست استخراج و صدور بیشتر برای توسعه اقتصادی تندتر استخراج نفت رو به افزایش گذاشت.

21. تولید نفت خام (هزار بشکه در روز) مأخذ: وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران
استخراج نفت خام
سال
 تولید نفت خام (هزار بشکه در روز) 
1352
5942
1373
3603
1353
5904
1374
3612
1354
5249
1375
3610
1355
6019
1376
3623
1356
5586
1377
3666
1357
4252
1378
3373
1358
3433
1379
3660
1359
1476
1380
3574
1360
1441
1381
3305
1361
2684
1382
3736
1362
2709
1383
3834
1363
2371
1384
4106
1364
2504
1385
4051
1365
2176
1386
4058.1
1366
2460
1387
3946.4
1367
2557
1388
3556.6
1368
2947
1389
3535.8
1369
3231
1390
3618.7
1370
3366
1391
3731.8
1371
3484
1392
3481
1372
3609
1393
3200
مأخذ: وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران

22. استخراج نفت

23. صادرات نفت خام
: از زمان اکتشاف و استخراج نفت تا زمان ملی شدن نفت مصرف داخلی کم بود بنابراین تقریباً آنچه استخراج می‌شد صادر می‌کردند البته ناگفته نماند که صادرات بیشتر به صورت فراورده نفت بود تا صادرات نفت خام و نسبت فراورده نفتی به نفت خام تقریباً برابر 83 درصد بود : بعد از ملی شدن صنعت نفت تا انقلاب از یک‌طرف مصرف داخلی نفت و از طرف دیگر استخراج نفت رو به افزایش گذاشت البته سرعت استخراج نفت بیشتر بود بنابراین همچنان نسبت مصرف داخلی به صادرات ناچیز بود. در این دوره غرب از یک‌طرف از ملی شدن نفت درس گرفته بود و از طرفی وضعیت ترابری نفت دریا بهتر شده بود بنابراین بجای زدن پالایشگاه در محل تولید (ایران) پالایشگاه‌ها در محل مصرف (اروپا و ژاپن) بنا کرد و طبیعتاً بجای واردات فراورده نفت خود نفت خام را وارد می‌کرد : در این دوره به خاطر پیروزی انقلاب و در پیش گرفتن سیاست حفظ منابع برای نسل آینده، تحریم نفتی سال 59 و 60، آسیب دیدن نفت‌کش‌ها تأسیسات، صادراتی و... صادرات نفت به‌شدت کاهش یافت حال حاضر این دوره با تغییر سیاست دولت به صادرات بیشتر برای توسعه اقتصادی تندتر صادرات نفت رو به افزایش گذاشت.

24. صادرات نفت خام (هزار بشکه در روز) مأخذ: وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران
سال
 صادرات نفت خام (هزار بشکه در روز) 
1352
5320
1373
2220
1353
5244
1374
2290
1354
4607
1375
2441
1355
5280
1376
2342
1356
4816
1377
2300
1357
3455
1378
2079
1358
2632
1379
2345
1359
770
1380
2208
1360
791
1381
2021
1361
1686
1382
2396
1362
2045
1383
2548
1363
1607
1384
2602
1364
1460
1385
2433
1365
1250
1386
2480.5
1366
1546
1387
2370.8
1367
1647
1388
2056
1368
1823
1389
1369
2224
1390
2032.7
1370
2460
1391
1803.1
1371
2397
1392
1200
1372
2184
1393
1435
مأخذ: وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران

26. مقایسه عرضه ومصرف نفت ایران

27. پراکندگی جغرافیایی صادرات نفت ایران
در کشوری مثل ایران که صادرات تک‌محصولی است و محصول صادراتی‌اش به تجهیزات و صنایع نیازمند است طرف تجاری دارای اهمیت خاصی است و عمده خریداران آن باید دارای کشورهای صنعتی باشد تا بتواند یک رابطه تجاری دوطرفه داشته باشد. خریداران عمده نفت ایران ژاپن و اروپای غربی هستند به طوری که حدود 70 درصد از نفت ایران را خریداری می‌کنند البته این مقدار از سال 1370 به بعد رو به کاهش گذاشته ولی خریداران عمده همچنان این مناطق هستند. کشورهای درحال‌توسعه نه نفت زیادی مصرف می‌کنند نه پالایشگاهی برای تصفیه نفت دارند تا نفت خام ایران را خریداری و پالایش کنند ولی از این جهت می‌توانند مفید واقع شوند که با همکاری و احداث پالایشگاه برای آن‌ها اولاً گامی در جهت کمک به صنعتی شدن این کشورها و صنعتی شدن ایران باشد ثانیاً قدمی برای بازاریابی نفت ایران محسوب شود.

32. آسیا و خاور دور (به استثنای ژاپن) (درصد)
سال
 اروپا (درصد) 
 ژاپن (درصد) 
 آسیا و خاور دور (به استثنای ژاپن) (درصد) 
 آفریقا (درصد) 
 سایر مناطق (درصد) 
1338
41.2
34.9
7.2
3.5
13.2
1339
44.5
26.9 5
5.3
18.3
1340
46.6
27.1
2.3
6.8
17.2
1341
41.6
18.9
7.8
13.5
18.2
1342
43.3
16.4
9.3
23.8
1343
46.8 18
6.9
6.7
21.6
1344
39.4
24.6
10.6 1
24.4
1345
36.4
11.5
33.6
18.5
1346
43.1 23
15.9
1347
50.8
14.6
24.3
10.3
1348
48.4
20.2
21.7
0.1
9.6
1349
49.3
16.7
22.5
1.4
10.1
1350
53.8
20.9
0.8
9.9
1351
51.6
18.1
13.1
1352
28.9
11.9
22.2
36.9
1353
12.4
0.9
1354
60.5
15.4
6.1

33. آسیا و خاور دور (به استثنای ژاپن) (درصد)
سال
 اروپا (درصد) 
 ژاپن (درصد) 
 آسیا و خاور دور (به استثنای ژاپن) (درصد) 
 آفریقا (درصد) 
 سایر مناطق (درصد) 
1355
50.8
20.2
18.1
0.4
10.5
1356
38.5
17.7 16
27.8
1357
37.7
16.6
16.8
28.9
1358
31.1
19.1
21.8
0.1
27.9
1359
33.1
20.4
21.2
25.3
1360
46.7
16.1
23.5
7.6
6.1
1361
49.5 20
27.6
2.9
1362
51.4
26.9
2.6
1363
49.8
18.7
3.7
1364
33.6
24.7
26.1
15.6
1365
31.4
21.9
39.6
7.1
1366 14
23.7
41.8
6.9
13.6
1367
11.1
25.9
35.1
7.2
20.7
1368
24.9
33.8
6.6
24.2
1369
25.8
20.6
35.8
7.4
10.4
1370
33.5
39.4
1371
38.4
16.4
38.8
0.3
1372
32.4
18.6
43.3
5.7
1373
29.3
17.6
47.2
5.9
1374
5.3

35. شوک های نفتی
درآمدهای نفتی یک کشور به دو عامل میزان صادرات نفتی و قیمت نفت صادراتی بستگی دارد.
شوک اول نفتی به دنبال تلاش اوپک در سال 1353 روی داد و قیمت نفت از 1.9 دلار در سال 1351 به دلار در سال 1353 رسید.
دومین شوک نفتی در سال 1357 روی داد که بروز انقلاب و اعتصاب کارکنان سبب قطع صادرات نفت ایران به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت در دنیا باعث افزایش قیمت نفت تا 40 دلار شد.
شوک نفتی دوم در سال 1364 و اواسط جنگ تحمیلی در ایران بود که طی آن  قیمت نفت به 10 دلار کاهش پیدا کرد.
چهارمین شوک نفتی در 1370 و به دنبال اشغال کشور کویت توسط ارتش عراق و به دنبال آن حمله آمریکا و متحدانش به عراق پدید آمد. در این سال قیمت نفت به حدود 40 دلار نیز رسید، اما این قیمت فقط حدود یک ماه دوام آورد و سپس در طول سال تدریجاً به 20 دلار کاهش یافت.
didban.ir

36. درآمد نفت
از ابتدا استخراج نفت تا 1343: این دوره که همراه با قرارداد دارسی، قرارداد 1312 بود درآمد نفت برای هر بشکه فقط زیر یک دلار برای هر بشکه بود : این دوره که همراه بود با موافقت‌نامه تهران، موافقت‌نامه ژنو و موافقت‌نامه کویت درآمد نفتی ایران تا 3 دلار برای هر بشکه افزایش یافت : در سال 52 اوپک بدون موافقت شرکت‌های نفتی قیمت نفت را تا 9.3 دلار افزایش داد و این افزایش ادامه داشت به طوری که سال 1360 درآمد 37 دلار برای هر بشکه را تجربه کرد : در این دوره درآمد رو به کاهش گذاشت و بین 13 تا 20 دلار برای هر بشکه در نوسان بود : در این دوره درامد نفت ایران بین 13 تا 28 میلیارد دلار در سال در حال نوسان بود تا حال حاضر: این دوره با نوساناتی درآمد ایران رو به افزایش گذاشت و در سال 91 به اوج خود یعنی 113 میلیارد دلار رسید.

37. درآمد نفت ویکی پدیا سال بها نفت خام (دلار برای هر بشکه)
صادرات نفت (هزار بشکه در روز)
درآمد نفتی (میلارد دلار)
بهای نفت (دلار برای هر بشکه)
۱۳۵۹
۳۵٫۲۲
۷۷۰
۲۶۱۴۳۲۷۱۰۰۰
۱۳۷۷
۱۱٫۹۷
۲۳۰۰
۱۳۴۳۲۰۰۰۰۰۰
۱۳۶۰
۳۳٫۱۸
۷۹۱
۲۱۹۵۹۶۶۲۹۰۰
۱۳۷۸
۱۷٫۲۵
۲۰۷۹
۱۶۷۳۹۹۰۰۱۰۰
۱۳۶۱
۳۰٫۳۲
۱۶۸۶
۴۱۸۷۷۲۸۹۵۰۰
۱۳۷۹
۲۶٫۷۵
۲۳۴۵
۲۸۳۲۲۵۵۸۲۵۰
۱۳۶۲
۲۸٫۱۵
۲۰۴۵
۴۵۵۷۶۷۱۰۵۰۰
۱۳۸۰
۲۲٫۰۹
۲۲۰۸
۲۲۵۸۱۸۷۸۴۰۰
۱۳۶۳
۲۶٫۸۱
۱۶۰۷
۳۲۸۶۴۶۷۶۶۵۰
۱۳۸۱
۲۳٫۵۲
۲۰۲۱
۲۰۶۹۱۵۰۳۲۵۰
۱۳۶۴
۲۶٫۰۳
۱۴۶۰
۲۷۷۴۸۱۰۳۰۰۰
۱۳۸۲
۲۶٫۸۹
۲۳۹۶
۲۷۱۸۹۴۴۸۶۰۰
۱۳۶۵
۱۳٫۰۵
۱۲۵۰
۱۱۹۰۳۵۶۲۵۰۰
۱۳۸۳
۳۴٫۰۶
۲۵۴۸
۳۶۳۵۴۴۸۱۸۰۰
۱۳۶۶
۱۷٫۰۳
۱۵۴۶
۱۸۰۹۶۷۸۰۳۰۰
۱۳۸۴
۵۰٫۶۶
۲۶۰۲
۵۳۲۳۲۳۶۶۵۰۰
۱۳۶۷
۱۳٫۲۶
۱۶۴۷
۱۴۴۵۱۷۶۶۲۰۰
۱۳۸۵
۶۱٫۰۷
۲۴۳۳
۵۸۶۱۰۹۷۰۰۰۰
۱۳۶۸
۱۶٫۰۴
۱۸۲۳
۱۸۶۴۴۳۶۷۹۰۰
۱۳۸۶
۶۹٫۰۳
۲۴۸۰
۶۵۲۶۹۰۲۴۴۲۵
۱۳۶۹
۲۰٫۶۴
۲۲۲۴
۲۷۶۳۲۳۱۰۴۰۰
۱۳۸۷
۹۴٫۶۶
۲۰۵۶
۷۱۳۵۱۸۳۵۲۰۰
۱۳۷۰
۱۷٫۳۴
۲۴۶۰
۲۴۳۱۵۱۳۲۰۰۰
۱۳۸۸
۶۱٫۲۵
۲۲۰۲
۴۹۸۴۷۳۳۴۶۰۰
۱۳۷۱
۱۷٫۷۷
۲۳۹۷
۲۳۶۷۴۹۲۹۳۰۰
۱۳۸۹ ۷۶
۲۲۶۳
۶۲۷۷۶۷۲۹۶۰۰
۱۳۷۲
۱۵٫۰۶
۲۱۸۴
۱۷۵۹۳۳۲۱۲۰۰
۱۳۹۰
110
2032,7
۱۳۷۳
۱۴٫۸۴
۲۲۲۰
۱۷۰۸۱۱۲۴۰۰۰
۱۳۹۱
107
1803,1
۵۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰
۱۳۷۴
۱۶٫۱۷
۲۲۹۰
۱۹۲۳۲۹۰۸۵۰۰
۱۳۹۲
104
1200
۴۱۶۱۰۰۰۰۰۰۰
۱۳۷۵
۱۹٫۰۳
۲۴۴۱
۲۳۲۰۰۷۲۸۶۰۰
۱۳۹۳
49,93
1435
۱۳۷۶
۱۸٫۲۴
۲۳۴۲
۲۰۵۸۴۳۰۶۴۰۰
۱۳۹۴ *
ویکی پدیا

40. پالایشگاه ها
نفت از اوایل سده بیستم میلادی به عنوان منبع مهمی در تولید انرژی موردتوجه قرار گرفت که باعث شد جایگزین مناسبی برای سوخت‌های قبلی ازجمله زغال‌سنگ شود؛ زیرا علاوه بر قیمت تمام‌شده آن آسان بخار شدن و ترکیب شدن با هوا و درنتیجه ایجاد آلودگی کمتر از مزیت‌های نفت نسبت به زغال‌سنگ هستند. نفت خام پس از استخراج با نفت‌کش‌ها یا خطوط لوله به پالایشگاه‌ها روان می‌شود و با انجام فرایند تقطیر فرآورده‌های نفتی مثل سوخت‌ها، روغن‌ها، گریس‌ها، سم‌ها، کودهای شیمیایی، مواد پلیمری، پلاستیکی، لاستیک، الیاف مصنوعی، مواد شیمیایی و... را به دست آورد. پالایشگاه‌ها به خاطر ایجاد کار در داخل، تولید مواد سوختی و مواد اولیه متنوع و فراوان برای مصرف صنایع پتروشیمی و صنایع جانبی می‌تواند به عنوان قطب توسعه اقتصادی و رشد صنعتی و فنی به شمار آید.

42. مأخذ: مجله برنامه ریزی کلان برق و انرژی

43. مأخذ: مجله برنامه ریزی کلان برق و انرژی

44. مصرف داخلی فراورده های نفتی
در کشور ما سیاست برای مصرف انرژی، سیاست انرژی ارزان است؛ درنتیجه این سیاست مصرف فراورده‌های نفتی افزایش می‌یابد اما صنعت مربوط به آن فراورده و صنایع جانبی مربوط به آن فراورده تغییری نمی‌کند. هدف از این سیاست افزایش تقاضا مربوط به صنایع مرتبط درنتیجه افزایش توسعه آن صنعت است اما متأسفانه چون در ایران صنایع مرتبط توسعه پیدا نمی‌کند تقاضا به سمت صنایع خارجی جذب می‌شود و باعث توسعه آن‌ها بیشتر می‌شود. تأسف‌بارتر اینکه مصرف داخلی با تولید پالایشگاه‌ها همخوانی ندارد؛ بنابراین مجبور به تحمل هزینه سنگین ارزی برای واردات فراورده‌های موردنیاز می‌شویم.

45. منبع: آمارنامه فراورده‌های مهم انرژی‌زا

46. منبع: آمارنامه فراورده‌های مهم انرژی‌زا

47. منبع: آمارنامه فراورده‌های مهم انرژی‌زا

48. منبع: آمارنامه فراورده‌های مهم انرژی‌زا

49. منبع: آمارنامه فراورده‌های مهم انرژی‌زا

50. صنعت پتروشیمی
صنعت پتروشیمی، صنعتی است که با استفاده از مواد نفتی و انجام یک سلسله کنش و واکنش‌های شیمیایی، فراورده‌های گوناگون باارزش افزوده بیشتر از نفت خام و گاز تولید می‌کند.
صنایع پتروشیمی در ایران معمولاً با نفت و گاز استخراج‌شده سه دسته محصول تولید می‌کند:
کودهای شیمیایی
پلیمرها، پلاستیک، لاستیک و الیاف مصنوعی
مواد شیمیایی
که در ایران بیش‌ترین محصول تولیدشده کودهای شیمایی هستند و البته قابل‌ذکر است مانند دیگر صنایع ایران صنعت پتروشیمی هم با نبود صنایع سنگین داخلی روبرو است که از مهم‌ترین مشکلات در این صنعت است.

51. صنایع پتروشیمی ایران منبع: کتاب اقتصاد ایران دکتررزاقی و ویکی پدیا نام
تاریخ بهره برداری
نوع محصول
پتروشیمی اصفهان
1371
محصولات اروماتیک
پتروشیمی تبریز
موادآلی
پتروشیمی شازند
1372
مواد شیمیایی
پتروشیمی کارون
1387
تولوئن دی ایزوسیانات، آب ژاول
پتروشیمی نوری (برزویه)
1386
پتروشیمی باختر
1383(تصویب)
پلی اتیلن
پتروشیمی مهاباد
(تصویب) 1386
پلی اتیلن سنگین و سبک خطی
پتروشیمی خرم آباد
1392
 انواع مصارف پلاستیک
پتروشیمی مبین
1379(تصویب)
آب، برق ، نیتروژن و هوای فشرده
پتروشیمی شیراز
1342
آمونیاک، اوره، آرگون
پتروشیمی راضی
1345
آمونیاک اوره، گوگرد، اسید فسفریک
پتروشیمی خارک
پروپان، بوتان، گوگرد
پتروشیمی فارابی
1352
دی اکتیل فتالات
پتروشیمی آبادان
1344
پی.وی.سی، سودسوزآور
پتروشیمی پازارگاد
اسید کلریدریک، سودسوزآور
شرکت کربن ایران
1354
دوده صنعتی
منبع: کتاب اقتصاد ایران دکتررزاقی و ویکی پدیا

52. صنعت گاز ایران
افزون بر گاز استخراجی همراه نفت، در ایران منابع قابل توجهی گاز طبیعی وجود دارد.
بطور کلی سه نوع ذخیره گاز در ایران وجود دارد:
گازهای طبیعی در میدان مستقل.
گازهای همراه نفت؛ این نوع گاز به صورت محلول در نفت وجود دارد.
گازهای کلاهکی؛ این نوع گاز در بالای ذخایر نفت قرار دارند.
که بیشترین مقدار از گاز به صورت گاز همراه با نفت هستند.

53. منبع: کتاب اقتصاد ایران دکتررزاقی و ویکی پدیا
پالایشگاه های گاز
جهت استفاده از گاز طبیعی همانند نفت نیاز به پالایشگاه هست ازجمله پالایشگاه های ایران میتوان به موارد زیر اشاره کرد: پالایشگاه کنگان، پالایشگاه خانگیران، پالایشگاه بیدبلند، پالایشگاه قشم، پالایشگاه سرخون، واحد نم زدائی سراجه، پالایشگاه گاز پارسیان و پالایشگاه گاز ایلام.
منبع: کتاب اقتصاد ایران دکتررزاقی و ویکی پدیا

54. مصرف گاز ایران
ایران با دارا بودن 17 درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان دومین دارنده گاز طبیعی و چهارمین تولیدکننده است. این در حالی است که در جهان سومین مصرف‌کننده گاز طبیعی دنیا به شمار می‌رود و متأسفانه باید گفت که بخش اعظم این مصرف از طریق اتلاف انرژی است. در بین کاربران گاز در ایران بیش‌ترین مصرف مربوط به بخش خانوار است که البته با توجه به کاهش ذخایر گاز جهان در سال‌های آتی و قرار گرفتن گاز در سبدمصرفی آن‌ها در ایران تلاش به کاهش این مصرف باید بیش از این‌ها موردتوجه قرار بگیرد.

55. مصرف گاز طبیعی

57. مقایسه مصرف گاز خانگی با کل گاز مصرفی در ایران
didban.ir

58. تاریخچه نقش نفت در اقتصاد ایران
اثر درآمد نفت در اقتصاد ایران از همان سال‌های نخست آغاز شد. این درآمد در سال 1300 تا 1308 حدود ده درصد درآمد ملی ایران بود که این نسب کم‌کم رو به افزایش گذاشت تا دوره ملی کردن صنعت نفت تقریباً صفر شد و بعدازآن با قرارداد 1333 با کنسرسیوم درآمد حاصل از نفت شروع به تأثیر گذاری در اقتصاد ایران کرد و شتاب بیشتر از قبل در سال با چند برابر شدن قیمت نفت به اوج خود برسد و سپس رو به کاهش گذاشت به طوری که در سال 65 به کمترین حد خود رسید.

59. نقش نفت در اقتصاد ایران
نقش نفت به عنوان تأمین کننده سوخت ارزان و ماده اولیه صنایع پتروشیمی بعد نقش مالی و ارزی کشور در جایگاه دوم قرار دارد آنچه که از نقش نفت در ایران با توجه به تاریخچه آن برداشت میشود صنعت نفت در ایران یک کارکرد پایه­ای و اساسی دارد و آن نقش تأمین ارز و در نتیجه سهم عمده آن در درآمد دولت، بودجه و تولید ناخالص داخلی است.

62. منابع: نشریه زمانه وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران
کتاب اقتصاد ایران دکتر رزاقی
ویکی پدیا
آمارنامه فرآورده های مهم انرژی زا
مجله برنامه ریزی کلان برق و انرژی
Developiran.com
didban.ir
Taraznews.com