1. رادیوتراپی

2. Electromagnetic Radiation Spectrum

3. پرتوها
پرتو يا تشعشع عبارت است از انرژي كه به صورت امواج يا ذرات در خلاء يا در محيط مادي منتشر مي شود. به طور ساده پرتوها را مي توان انرژي عبوري تعريف كرد.
برخي از پرتوها داراي جرم و بعضي فاقد جرم مي باشند و با توجه به ميزان انرژي، داراي قدرت نفوذ در ماده هستند.
پرتوها به دو دسته پرتوهاي يونيزان (يونساز) و پرتوهاي غير يونيزان (غير يونساز) طبقه بندي مي شوند. معمولا وقتي همراه با واژه پرتو كلمه ديگري به كار نرود پرتوهاي يونيزان مورد نظر مي باشد.
پرتوهای یونیزان: پرتوهایی که موجب یونیزه شدن اتم می شوند.
پرتوهای غیر یونیزان: پرتوهایی که قادر به یونیزه کردن اتم نمی باشند، مانند نور مرئی، پرتوهای فروسرخ، فرابنفش و لیزر.

4. فروسرخ، نور مرئی، فرابنفش، لیزر
تقسیم بندی پرتوها
پرتوها
یونیزان
غیر ذره ای: x و γ
ذره ای: α, β, n, e, p
غیر یونیزان
فروسرخ، نور مرئی، فرابنفش، لیزر

5. پرتوهای یونیزان
ذرات آلفا (α): اين ذرات به راحتي ديگر پرتوها از ماده عبور نمي كنند. ذره آلفا داراي دو بار الكتريكي مثبت است و جرم آن 4 برابر هیدروژن می باشد.
در واقع ذره آلفا يك اتم هليوم دو بار يونيزه شده است.
ذرات آلفا بوسيله عناصر راديواكتيو سنگين منتشر مي شود.
ذرات آلفا قدرت يون سازي زيادي داشته ولي قدرت نفوذ آن در بافت ها بسيار كم است و به آساني بوسيله ضخامتي از چند صفحه كاغذ، يك لايه رطوبت، ضخامت خارجی پوست، متوقف مي شوند.
برد ذرات α در ماده بسیار کم و نزدیک به 0.03 mm در بافت بدن می باشد و این ذرات را می توان با یک برگه کاغذ یا چند سانتی متر هوا متوقف کرد.
اين ذرات تنها وقتي خطرناك هستند كه از طریق تنفسی یا گوارشی وارد بدن شوند.

6. پرتوهای یونیزان
ذرات بتا (β): این ذرات قدرت نفوذ بيشتري نسبت به ذرات آلفا دارند و براي متوقف كردن آنها به چند ميلي متر آلومينيوم نياز است.
ذرات بتا الكترون هايي با بار مثبت و منفي مي باشند كه نگاترون (الكترون منفي) و پوزيترون (الكترون مثبت) ناميده مي شوند.
شباهت ها و تفاوت های ذره β- با الکترون: بار الکتریکی و جرم ذره β- همانند الکترون می باشد و تنها تفاوت آنها با یکدیگر منشا تولید آنهاست. ذره β- از هسته اتم سرچشمه می گیرد اما الکترون از مدارهای الکترونی خارج هسته ای منشا می گیرد.

7. پرتوهای یونیزان
نوترون (n): نوترون ذره اي با جرمي برابر يك دوازدهم جرم اتم كربن-12 و فاقد بار الكتريكي است.
يكي از منابع اين ذرات، راكتورهاي هسته اي هستند كه در آنها اورانيوم شكافته شده و نوترون و انرژي حرارتي آزاد مي كند.

8. پرتوهای یونیزان
پرتو x و گاما (γ): پرتوهاي x و گاما مانند نور مرئي امواج راديويي و ميكروويو، امواج الكترومغناطيس مي باشند و بخشي از طيف الكترومغناطيسي را تشكيل مي دهند.
با اين وجود در ميان موارد ذكر شده فقط پرتوهاي x و گاما پرتو يونيزان محسوب مي شوند.
پرتوهاي x و گاما از بيشترين فركانس در بين همه امواج الكترومغناطيس برخوردارند و بنابراين داراي كوتاه ترين طول موج هستند. از اين رو بيشترين مقدار انرژي را حمل مي كنند.
پرتوهاي x، با شتاب الكترون ها در ولتاژ بالا و برخورد به يك هدف فلزي، ترجيحا با عدد اتمي بالا، توليد مي شوند.
پرتوهاي گاما از فعل و انفعالات درون هسته اتم و پرتوهاي x از فعل و انفعالات خارج هسته اتم منشا مي گيرند.

9. ویژگی های پرتو γ بار الکتریکی ندارد. دارای جرم نمی باشد.
در خلا با سرعت نور حرکت می کند.
رابطه بین بسامد و طول موج آنها بدین شکل است؛ λf = C که λ طول موج، f بسامد و C سرعت نور است.

10. کلیاتی درباره ی دزسنجی پرتوی و زیست شناسی پرتوی
بهداشت پرتوها و حفاظت
کلیاتی درباره ی دزسنجی پرتوی و زیست شناسی پرتوی

11. دز سنجي پرتوي (دزيمتري)
مرجع: فيزيك پزشكي. عباس تكاور، انتشارات نوپردازان. ص
آن چه در اين قسمت مورد مطالعه قرار مي گيرد:
1. انواع دوزيمتر ها ي رايج
2.واحد هاي اندازه گيري تابش
2. 1. توان پرتو تابي
دز جذبي
2. 3. دز معادل

12. دزيمتري پرتو ها به اندازه گيري كمي پرتوها مي پردازد.
روش هاي متنوعي براي سنجش پرتو ها استفاده شده است.
پرتو حامل انرژي است. انرژي انتقالي از پرتوها در بدن يا ماده به انرژي گرمايي تبديل مي شود.
روش مستقيم: اندازه گيري ميزان گرماي منتقل شده به بدن/ بافت به وسيله ي پرتوها است. به علت ميزان گرماي بسيار ناچيزي كه در مقابل پرتو تابي به ماده، اندازه گيري مستقيم گرما بسيار دشوار و همراه با خطاي چشمگير است.
روش هاي غير مستقيم:
تغيير يك مقاومت الكتريكي
جمع آوري يون به وسيله ي اتاقك هاي يونيزاسيون
به دام انداختن فوتون در بلورها (خاصيت ترمو لومينسانس، فسفرسانس)
استفاده از نيمه هادي ها
روش هاي شيميايي فيلم، ژل

13. یکاهای دزسنجی:
در سال 1962 كميسيون بين المللي يكاهاي راديولوژيكي (ICRU) براي پرتودهي پرتو يا اكسپوژر پيشنهاد كرد.
1. پرتوتابی (اکسپوژر)
Exposure = (Q)/(m)
رونتگن: رونتگن اندازه اي از تابش پرتوهاي ايكس يا گاما است كه در شرايط استاندارد (فشار يك آتمسفر و درجه ي حرارت 273 كلوين) از هواي خشك در يك سانتي متر مكعب هوا (به جرم / 0 گرم) يون هايي با علامت مثبت يا منفي توليد كند كه قادر باشند بار الكتريكي ي به ميزان يك الكترواستاتيك (1ESU) را حمل كنند.
به عبارت ديگر يك رونتگن ميزان پرتويي است كه قادر به توليد 4-10*2.58 كولن بر كيلوگرم هواي خشك باشد.
يك رونتگن برابر ميزان توليد *1.61 جفت يون در يك گرم هوا است.

14. رونتگن تنها برای تابش پرتوهای الکترومغناطیسی (X و  ) تعریف شده است و برای پرتوهای ذره ای کاربری ندارد.
این کمیت در محیط هوا تعریف شده است.
رونتگن واحد اکسپوژر در دستگاه CGS است و واحد آن در دستگاه MKS واحد ایکس X-UNIT است و آن میزان تابش یونیزاسیون ناشی از پرتوی است که بتواند یک کولن بارالکتریکی در یک کیلو گرم هوای خشک در شرایط استاندارد ایجاد کند.
دز جذبی:
راد RAD: اگر بر اثر تابش هر نوع پرتو یونیزان 100 ارگ انرژی در یک گرم از ماده جذب گردد، دز جذبی برابر با یک راد است. در دستگاه MKS واحد دز جذبی گری Gy است. یک گری میزان دز جذبی است که بتواند یک ژول انرژی در یک کیلوگرم از ماده مورد تابش انرژی آزاد کند.
100 rad = 1Gy, 1rad = 1cGy

15. دز جذبی یک کمیتی خالص فیزیکی است.
برای بررسی تاثیر تابش پرتوها به بدن یا بافت زنده دز جذبی کمیت مناسبی نیست.
آثار زیستی تابش یک راد فوتون گامای پرانرژی، یک راد فوتون ایکس/گامای با انرژی اندک، یک راد نوترون و یک راد الکترون کاملا با هم متفاوت هستند.

16. فاکتور کیفیت Quality Factor QF:
دوز معادل Equivalent Dose :
میزان دوز جذبی با توجه به ویژه گی های جذب در بافت مورد مطالعه تعریف می شود.
ِDE = Da × QF
واحد دوز معادل در دستگاه SI سیورت است. (Sv) و در دستگاه CGS از rem استفاده می شود.
Sv= Gy × QF
Rem = rad × QF

17. عنوان: زيست شناسي پرتوي
مراجع: فيزيك پزشكي. تكاور عباس. انتشارات نوپردازان. ص
مراجع ديگر: مقدمه اي بر فيزيك پزشكي. بهروز محمد علي. انتشارات آستان قدس رضوي.
آن چه در اين نشست مطالعه مي شود:
سلول
آثار تابش يونيزان بر روي سلول
كنش هاي مستقيم و نا مستقيم تابش بر روي سلول
حساسيت سلول ها به پرتوهاي يونيزان
منحني هاي بقا
عوامل تاثير گذاربر حساسيت پرتوي
حساس گر و محافظت كننده ها در برابر پرتو هاي يونيزان
طبقه بندي آسيب هاي پرتوي
آثار غير آستانه اي و قطعي
آثار حاد يا كوتاه مدت پرتوها
سندرم دستگاه خون سازي
سندرم دستگاه گوارش
سندرم دستگاه عصبي مركزي
آثار بلند مدت تابش
آثار بدني
آثار ژنتيكي

18. قانون برگونیه و تری باندو Bergonie & Tribondeau (1906)
حساسیت پرتوی سلول ها بستگی به فعالیت متابولیکی بافت مورد تابش دارد.
سلول های نابالغ از سلول های بالغ به پرتوها حساس تر هستند.
بافت ها و اعضای جوان به پرتو ها حساس تر هستند.
حساسیت پرتوی رابطه ی مستقیم با آهنگ متابولیسم دارد.
حساسیت پرتوی رابطه ی مستقیم با آهنگ تولید مثل و آهنگ رشد بافت دارد.

19. تاثیر پرتو بر روی DNA
آسیب به سلول های DNA می تواند به ناهنجاری های ژنتیکی منجر گردد.
آسیب ها معمولا در سطح کروموزومی بررسی می شوند.
آسیب های DNA تواند منجر به تغییر کنش های متابولیکی بدنی شخص گردد. (تقسیم غیر قابل کنترل سلولی ) در صورت تابش به سلول های تناسلی آثار ژنتیکی می توانند در نسل های بعد ظاهر شوند.
آسیب های DNA:
شکست های زنجیره ی اصلی (یکی از دو زنجیره آسیب می بیند)
شکست هر دو زنجیره ی اصلی
شکستگی در زنجیره ی اصلی و ایجاد پیوندهای جانبی دیگر

20. تجزيه ي آب بر اثر تابش پرتوهاي يونيزان (راديوليز آب)
بيش از 80% بدن انسان از آب ساخته شده است.
H2OHOH+ +e-
دو يون توليد شده مي توانند مجددا تركيب شده و مولكول خنثي آب را توليد كنند (با احتمال بيش از 99%) و در صورت عدم تركيب مي توانند حالات ديگي را به وجود آورند:
H2O + e-  H2O-
مولكول هاي HOH+ و HOH- ناپايدار هستند و مي توانند به مولكول هاي زير تبديل گردند:
HOH+  H+ + OH*
HOH-  OH- + H*
حاصل راديوليز آب مولكول هاي H+، OH-، OH* و H* هستند. دو يون H+ و OH- تركيب شده و H2O را مي سازند. (آسيب زيستي ندارند) ولي راديكال هاي آزاد H* و OH* مولكول هاي بدون بار الكتريكي هستند كه داراي الكترون هاي جفت نشده در لايه هاي والانسي هستند و از نظر شيميايي بسيار فعال هستند. اين رادیکالهای هاي آزاد داراي انرژي زيادي هستند كه مي توانند آن را به مولكول هاي ديگر منتقل نموده و باعث گسسته گي پيونده هاي مولكولي و توليد آسيب هاي نقطه اي درناحيه اي دور از محل يونيزاسيون گردند.

21. بر اساس قانون برگونيه و تري باندو سلول هاي تمايز نيافته اي كه در حال گذراندن دوره ي ميتوزي هستند، به تابش پرتوها حساس تر هستند. و سلول هاي متمايز تاثير كمتري از تابش مي پذيرند.
حساسيت سلول ها در برابر پرتوها:
سلول هاي داراي حساسيت شديد: لنفوسيت ها ي بالغ؛ اريتروبلاست؛ اسپرماتوگونيا
سلول هاي داراي حساسيت نسبي: ميلوسيت ها؛ سلول هاي كريپت روده؛ سلوهاي پايه ي اپي- درم
سلول هاي با حساسيت متوسط: اوستئو بلاست ها؛ اسپرماتوسيت ها؛ سلول هاي آندوتليال و كندروبلاست ها؛
سلول هاي داراي مقاومت نسبي: اسپرماتوزوآ؛ گرانولوسيت ها؛ اريتروسيت ها؛ استئوسيت ها
سلول هاي داراي مقاومت زياد: سلول هاي عصبي؛ سلول هاي عضلاني؛ فيبروبلاست ها

22. آسيب هاي هاي پرتوي و طبقه بندي هاي آن
مرگ سلول سنجشی براي آسيب هاي مرگي بر اثر تابش پرتو است.
آسيب هاي پرتوي به سه دسته ي كلي تقسيم مي شوند:
1. آسيب های كشنده كه باعث مرگ برگشت ناپذير مي شود.
2. آسيب هاي زیر مرگي Sub-Lethal Damages (SLDs)، كه معمولا چند ساعت پس از تابش جبران مي شود.
3. دوز كشنده ي بالقوه Potential Lethal Dose (PLD) كه مي تواند بالقوه سلول هاي هدف را بكشد اما ساير عوامل محيطي از جمله واكنش هاي شيميايي و بازدارنده گي هاي شيميايي در ميزان آن تاثير گذار هستند.

23. آسيب هاي پرتوي عمدتا به دو دسته تقسيم مي شوند:
1. آثار Stocastic، غير آستانه اي و تصادفی:
آثار بيولوژيكي هستند كه به طور تصادفي رخ مي دهند و احتمال وقوع آن ها با افزايش دوز زياد مي شود. آثاري همانند آسيب هاي ژنتيكي و سرطان از آثار غير آستانه اي هستند. آين نظريه معتقد است كه آسيب پرتوي به يك يا چند سلول مي تواند منجر به آسيب ژنتيكي و يا سرطان گردد. شدت بيماري رخ داده مستقل از ميزان دز جذبي است. (با افزایش دز جذبي تنها احتمال وقوع بيماري افزايش مي يابد)
2. آثار Non-stochastic، آستانه اي و قطعی:
اين دسته از آثار در پرتودهي هاي اندك و خاص رخ نمي دهد. احتمال رخداد آنها و هم چنين شدت آسيب ها با دوز جذبي هدف افزايش مي يابد. (آب مرواريد، اريتما، و ....)

24. آثار حاد (كوتاه مدت) پرتو دهي تمام بدني Whole Body Irradiation:
بافت هاي گوناگون بدن با توجه به درجه ي حساسيت به پرتو، پاسخ دهي مختلفي به پرتو دارند.
حساسيت پرتوي يك نمونه معمولا به وسيله ي دوز كشنده ي 50% تعريف مي شوند. LD50/30 ميزان دوزي است كه 50% نمونه هاي هدف را در طول 30 روز مي كشد.
LD50/60 براي انسان، سگ و موش به ترتيب 400، 300 و 600 سانتي گري است.
سندرم هاي حاد پرتودهي معمولا در 4 مرحله آشكار مي شوند: نخستين علايم (نشانگان)، مرحله ي پنهان، بيماري آشكار و بهبود يا مرگ.
نشانه هاي نخستين: حالت تهوع، استفراغ و اسهال.
در مرحله ي پنهان آسيب هاي زيستي بدون هيچ علامتي انجام مي شود.
در مرحله ي بيماري آشكار، علائمي درناحيه ي هدف و يا ساير ارگان ها آشمار مي شود.
در مرحله بهبود/مرگ بيماري باعث مرگ و يا اين كه بيمار از مرگ مي رهد.

25. آثار بلند مدت تابش:
آثار بلند مدت یا آثار دیررس تابش باعث ایجاد سندرم های گوناگونی در زمان طولانی پس از تابش می شوند.
آثار دیررس با توجه به سلول های درگیر می تواند به صورت آثار سوماتیک (بدنی) یا ژنتیک باشد.
آثار سوماتیک به شکل سرطان زایی، کوتاهی عمر، آب مروارید و آسیب های جنینی ظاهر می شوند.
آثار ژنتیکی باعث برزو ناهنجاری در نسل های بعدی می شود.

26. آثار بدنی
سرطان
سرطان به وسیله ی عوامل گوناگونی از جمله عوامل شیمیایی، تابش، و ویروس ایجاد می شود. در تابش سلولِ DNA که می تواند باعث جهش سلولی شود مورد اصابت پرتوی قرار می گیرد.
دوره ی نهفته بستگی به گونه ی بدخیمی و میزان دوز جذبی دارد. لوسمی دارای یک دوره ی نهفته ی میانگین حدود 5-10 سال است. در حالی که تومورهای سروگردن، حلق و تیروئید دارای دوره ی نهفته ی سال هستند.
1. سرطان خون:
یکی از رایج ترین سرطان هایی است که به وسیله ی تابش در انسان ها ایجاد می شود. از هر 5 مرگ و میر ناشی از سرطانزایی پرتوی یکی مربوط به آن است.
سرطان پستان:
رایج ترین سرطان در میان زنان می باشد.
1. 3. دیگر سرطان ها:
دیگر سرطان ها مانند سرطان تیروئید، ریه، استخوان و پوست نیز در هنگام تابش با دوز زیاد و کم نیز گزارش شده اند.

27. 2. آسیب به پوست:
فولیکول مو و غدد چربی پوستی به پرتو حساس هستند. (آستانه ی 100سانتی گری) .واکنش اولیه اریتما در چند ساعت تا چند روز بعد از تابش آشکار می شود. دیگر نشانه ها: ریزش پوست خشک، ریزش موقت مو، التهاب حاد.
آثار پوستی وابسته به میزان دوز جذبی، LET، مدت زمان تابش و ویژه گی های فردی شخص مورد تابش قرار گرفته دارد. (پوست افراد جوان حساس تر است)
3. اندام های تناسلی:
در مردان اسپرماتوگونیا از همه ی سلول ها به پرتو حساس تر هستند. اسپرماتوزوآ، و اسپرماتیدها نیز بیشترین مقاومت را در برابر پرتو دارند.
در زنان فولیکول های تخمدان بیشترین حساسیت را به پرتو دارا است.
آثار تابش وابسته به دوز، آهنگ دوز، جنسیت و سن می باشند.
نازایی مهم ترین اثر تابش است. در مردان نازایی موقت با دوزی حدود 15 سانتی گری رخ می دهد. نازایی دائم در دوزهای سانتی گری ایجاد می شود. نازایی در مردان به علت کاهش شدید اسپرم و کندی حرکت اسپرم آشکار می شود.
در زنان نازایی دائم با دوزی بین 320 – 650 سانتی گری رخ می دهد که با آسیب به فولیکول های تخمدان آشکار می شود. در دوزهای کم فولیکول ها در زمانی حدود 5-6 ماه می توانند به حالت عادی بازگردند.

28. 4. کاهش عمر
در یک مطالعه بر روی رادیولوژیست ها در در آمریکا مشخص شد که طول عمر آنان نسبت به سایر پزشکان کوتاه تر است.
5. آب مروارید:
عدسی چشم در مقابل تابش بسیار حساس است. دوزی حدود سانتی گری می تواند باعث آب مروارید در موش ها شود. این دوز برای انسان حدود 100 سانتی گری است. LET زیاد احتمال آب مروارید را افزایش می دهد. دوره ی کمون برای آب مروارید حدود یک سال است.

29. 6. آسیب جنینی:
جنین در حال رشد بسیار به تابش حساس است. (سلول های بسیاری در حال تمایز هستند)
جنین در مرحله ی Pre-implantation بیشترین حساسیت را نسبت به پرتو دارد. مشاهده شده است که دوزی برابر با سانتی گری باعث مرگ جنین در این مرحله شده است. تقریبا تمام جنین هایی که از خطرات تابش جان به در می برند، در رحم و پس از آن رشدی طبیعی خواهند داشت.
در دوره ی اندام زایی Major Organogenesis تابش می تواند باعث ناهنجاری CNS و استخوان گردد.
آثار ژنتیکی:
جهش در DNA
جهش های خود به خودی
ژن ها بدون تابش دچار جهش های طبیعی می شوند. فراوانی آن ها 1 به به ازای نسل است.
دوز دو برابر: کمیتی که دوز دو برابر نامیده می شود برای بررسی جهش های ژنتیکی مفید است. این کمیت مقداری از دوز تابش است که جهش های خود به خودی را در یک گونه دو برابر می کند. در انسان در حدود 100 سانتی گری است. (وابسته به آهنگ دوز، جنسیت، و نوع گونه دارد)

30. آسیب ژنتیکی

31. پرتو درمانی چیست؟

32. تاریخچه
در سال 1896 Lister در انگلستان ،Grubb در ایالات متحده پیشنهاد کردند که از پرتوهای X می توان در درمان سرطان استفاده کرد و به این ترتیب درمان اولین بیمار به وسیله رادیوتراپی در سال 1899 گزارش شد. قبل از سال 1940 انرژیهای تابشی که به منظور درمان استفاده می شد خیلی بیشتر از انرژیهای مورد استفاده در رادیولوژی تشخیصی نبود. با ساخته شدن بتاترون در سال 1940 زمینه برای درمان مگاولتی فراهم شد. کاربرد چشمه های رادیواکتیو مصنوعی در پرتودرمانی با ساخته شدن نخستین دستگاه 60Co- در سال 1951 عمومیت یافت. روشهای جدید رادیوتراپی از طریق آزمون و خطا توسعه پیدا کردند. اما توسعه آن همواره به دلیل توسعه نسبتاً کند دانش و تکنولوژی محدود می شده است. پیشرفتهایی در زمینه دوزیمتری، توسعه تکنیکهای کامپیوتری، کاربرد آنها در تصویربرداری و طراحی شتابدهنده های خطی زمینه پیشرفت و نوآوری در رادیوتراپی را در نیمه دوم قرن بیستم فراهم آورد. این سری از توسعه ها منجر به پیدایش Conformal Radiotherapy شدند که در آن امکان محدود کردن میدانهای تابش به شکل مورد نظر و دلخواه فراهم شده است، Conformal Radiotherapy صحت هدف گیری تابش نسبت به تومور یعنی هدف گیری که به مشخصات آناتومیکی و مکان ژنومتریکی تومورهای ماکروسکوپیک بستگی دارد را به بیشینه مقدار می رساند، اما در زمینه عمق و همچنین خصوصیات بیولوژیکی یا رادیولوژیکی اطلاعاتی را در نظر نمی گیرد.

33. پرتو درمانی
پرتو درمانی (Radiotherapy) استفاده از پرتوهای یونیزان برای از بین بردن یا كوچك كردن بافت های سرطانی است.
در این روش در اثر آسیب DNA، سلول های ناحیه درمان (بافت هدف) تخریب و ادامه رشد و تقسیم غیر ممكن می شود.
پرتو علاوه بر سلول های سرطانی به سلول های سالم نیز آسیب می رساند ولی بیشتر سلول های سالم بهبودی خود را دوباره به دست می آورند.
هدف از پرتودرمانی از بین بردن هرچه بیشتر سلول های سرطانی با حداقل آسیب به بافت های سالم است.

34. چه موقع رادیوتراپی مورد استفاده قرار می گیرد ؟
رادیوتراپی ممكن است برای درمان انواع تومورهای جامد تومورهای مغز، پستان، گردن رحم (Cervix)، حنجره‌‌، ریه، پانكراس، پروستات، پوست، نخاع، معده، رحم یا ساركومای بافت نرم و استخوان درمان لوسمی و لنفوم ( تومور سیستم لنفاوی ) و برخی تومورهای خوش خیم به كار رود.
مقدار دوز مورد استفاده در پرتودرمانی به نوع تومور و بافت یا اندام های درمعرض آسیب بستگی دارد.
رادیوتراپی همچنین می تواند به كاهش علائم بیمار مثل درد ناشی از گسترش سرطان به استخوان یا سایر بافت های بدن كمك كند. این تكنیك رادیوتراپی تسكینی ( Palliative) نامیده می شود .

35. تفاوت بین رادیوتراپی خارجی، رادیوتراپی داخلی (براكی تراپی ) چیست؟
پرتودهی ممكن است توسط دستگاهی خارج از بدن (رادیوتراپی خارجی) و یا توسط منبع پرتو در داخل بدن (رادیوتراپی داخلی) انجام شود.
رادیوتراپی خارجی:
پرتودرمانی یا رادیوتراپی خارجی معمولا دربیماران سرپایی مورد استفاده قرار می گیرد. در بیشتر این بیماران نیاز به بستری شدن در بیمارستان نیست.
رادیوتراپی خارجی برای درمان انواع سرطان شامل سرطان مثانه، مغز، پستان، ركتوم، پانكراس، معده، گردن رحم، حنجره، ریه، پروستات و رحم استفاده می شود.
علاوه بر این رادیوتراپی خارجی ممكن است برای كاهش دردهای متاستاتیك و یا مشكلات دیگر ناشی از گسترش تومورها مورد استفاده قرار گیرد.

36. رادیوتراپی داخلی (Brachy Therapy)
در این روش منبع تشعشع كه در یك پوشش نگهدارنده كوچك پیچیده شده، در داخل تومور و یا بسیار نزدیك به آن قرار می گیرد و Implant یا ماده كاشتنی نامیده می شود. مواد كاشتنی ممكن است در شكل های مختلف مانند سیم های كوچك، تیوب های پلاستیكی (كاتترها)، رشته ای (ribbans)، كپسول و یا به شكل دانه ای وجود داشته باشند.
مواد كاشتنی به طور مستقیم در داخل بدن گذاشته می شوند.
در رادیوتراپی داخلی ممكن است بیمار نیاز به بستری شدن داشته باشد.

37. تومورها با توجه به نحوه رشد، نوع پراکندگی در بدن و شکل ظاهری به 2 دسته خوش خیم و بدخیم تقسیم می شوند.  
الف) تومورهای خوش خیم
تومورهایی که شباهت بیشتری به سلولهای اولیه داشته، رشدی منظم تر دارند و در اطراف خود کپسول تشکیل می دهند. این نوع تومور متاستاز نمی دهد، و اغلب می توان با یک جراحی آن را از بین برد.
سلولهای این گونه تومورها چسبندگی زیادی دارند.
ب) تومور بدخیم
این تومورها شباهت کمتری به سلول های پایه یا مادر دارند، خیلی سریع تکثیر می شوند، شکلی بسیار نامنظم داشته، اغلب متاستاز می دهند. تومورهای بدخیم در مراحل اولیه قابل درمان می باشند، اما در مراحل بالاتر، درمان آنها بسیار مشکل و گاهی غیر ممکن است. اصولا تومورهای بدخیم را به نام سرطان می شناسند.
سلولهای این گونه تومورها چسبندگی کمی دارند.

38. راه های تشخیص تومورها معاینه
الف) خود شخص به طور ماهانه بدن خود را از لحاظ وجود توده، خال و زخمها بررسی کند.
ب) پزشک به طور دوره ای معمولا هرشش ماه عمل معاینه را انجام می دهد.
آزمایش
وجود برخی از آنزیمها به علت وجود تومورها در بدن بالا می رود.
رادیوگرافی
پزشکی هسته ای
MRI
Ct scan

39. آنژیوگرافی
Biopsy
با نمونه برداری از بافت و آزمایش میکروسکوپی بافت به وجود تومور و نوع آن پی می برند.
آندوسکوپی
کولونوسکوپی
سیستوسکوپی
تست پاپ اسمیر جهت بررسی رحم.

40. درمان جراحی شیمی درمانی
در تومورهایی که متاستاز نداده اند و یا در مراحل پایین می باشند و یا در مکان هایی که تومور قابل دسترسی است .
شیمی درمانی
برخی داروها فعالیت و رشد تومورها را مختل می کنند. داروهای سایتوتوکسیک می تواند سلول های تومورال را بکشند. برخی از داروهای شیمیایی تشکیل دوک را در تقسیم میتوز به تأخیر می اندازند و یا متابولیسم سلول را مختل می سازند. برخی از داروها تأثیرات اشعه را کاهش می دهد.

41. جلوگیری از خون رسانی به تومور ژن درمانی انرژی درمانی
رادیوتراپی
اصولاً با 2 هدف درمان و یا تسکین (پالیاتیو) مورد استفاده واقع می گیرد. در موارد تسکین، تنها درد بیمار را کاهش داده و مرگ را به تأخیر می اندازند.
در این روش با تابش پرتوهای یونیزان و استفاده از اثرات نابودکننده آنها اقدام به درمان تومورها می نمایند.
الف) تومورهای سطحی
ب) تومورهای عمقی
ج) درمان داخل حفره ای
د) تزریق ماده رادیواکتیو نشاندار
جلوگیری از خون رسانی به تومور
ژن درمانی
انرژی درمانی

42. مولدهای اشعه X مولدهای پرتو گرنز مولدهای تماسی مولدهای درمان سطحی
مولدهای اورتو ولتاژ
ماشین های مگا ولتاژ

43. دستگاه کبالت 60
این سیستم از منبع رادیواکتیو Co-60 استفاده می کند. نیمه عمر آن 5.3 سال و تابش کننده ی بتا است. Co-60 با یک تابش بتا به نیکل-60 نیمه پایدار (meta stable) تبدیل می شود. سپس نیکل با دو تابش گاما با انرژی های 1.33 و 1.17 Mev به حالت پایدار می رسد.

44. تله تراپی
درمان از راه دور یا درمان خارجی که این پرتو ها به سه دسته تقسیم می شوند:
پرتوهایی که توسط مولدهای اشعه X تولید می شوند که از نظر کیفیت پرتو، نوع درمان متفاوت است.
پرتوهای گاما که توسط مواد رادیواکتیو تولید می شوند ؛مانند Cs-137 ,Co-60
ذرات پرانرژی که توسط شتاب دهنده ها تولید می شود؛ مانند پرتوهای الکترون و پروتون و ....

45. براکی تراپی درمان از فاصله کوتاه
در این روش منابع رادیواکتیو پوشش دار برای تولید پرتو یونیزان در فاصله کوتاه به صورت داخل بافتی ،داخل حفره ای و یا بر روی سطح مورد نظر مورد استفاده قرار می گیرد . با این روش می توان یک دوز تابشی بالا به صورت متمرکز به تومور رساند، به گونه ای که افت سریع دوز در بافت های سالم اطراف تومور ایجاد شود .

46. مزایای رادیو تراپی
دوزیمتری تشعشع بر پایه فیزیک بنا نهاده شده است اما در روش های دارویی همچنان تلاش برای رسیدن به کمیت های قابل مقایسه ادامه دارد.
در رادیوتراپی عبور تشعشع از مناطق بدون جریان خون یا جابجایی فعال سلول هاست که چنین مناطقی در روش های درمانی دارویی ، از دسترسی به داروهای مورد نظر محروم می مانند .
در درمان های دارویی پس از مدتی استفاده از دارو ، بافت های مورد نظر نسبت به دارو مقاوم می شوند که چنین حالتی در رادیوتراپی بسیار کم رخ می دهد.

47. شتاب دهنده ی خطی
LINAC
یک جزء شتاب دهنده است که ذرات باردار الکترون، پروتون یا یون های سنگین را در خط مستقیم شتاب می دهد .
ذرات باردار به وسیله ی میدان الکتریکی به سمت لامپ های الکترونی شتاب می گیرند و با عبور از این تیوب ها انرژی آنها بیشتر و بیشتر می شود تا اینکه از شتاب دهنده خارج شوند .
قسمت های اصلی آن شامل موارد ذیل است :
تفنگ الکترونی
همنواگر یا Buncher
خود LINAC

48. بتاترون
اصول کار بتاترون بر این مبناست که الکترون ها در یک میدان مغناطیسی در یک مدار دایره ای شتاب پیدا می کنند و سرعت آن افزایش می یابد . الکترون با دور زدن انرژی اش بیشتر می شود . وقتی به حد مورد نظر رسید، الکترود منحرف کننده آن را تحت تاثیر قرار می دهد و در اثر انحراف مسیرش تغییر می کند و طوری طراحی شده است که از قسمت پنجره خارج می شود و به هدف برخورد می کند و تولید اشعه ی X می کند و یا آنکه به یک صفحه ی نازک جهت پراکنده نمودن الکترون ها برای درمان با الکترون برخورد میکند. کم بودن مقدار دوز و کوچکی اندازه ی فیلد بتاترون در مقابل شتاب دهنده های خطی از عیوب بزرگ آن است .

49. پرتو درمانی با شدت متغیر- IMRT
IMRT حالتی پیشرفته از پرتو درمانی با دقت بالاست که شتاب دهنده های پرتوی X را تحت کنترل کامپیوتر، برای تابش دوزهای دقیق تشعشع به تومور بدخیم بهینه می سازد . دوز تشعشع به گونه ای طراحی می شود که از طریق کنترل های خاص و با تغییرات مختلف شدت به صورت سه بعدی با شدت زیاد به ناحیه تومور برخورد کند ، در حالیکه حداقل آسیب به بافت سالم اطراف وارد می شود .

50. - هدایت با تصویر IGRT هدایت با تصویر در رادیوتراپی وسیله ای است برای :
کاهش تفاوت بین موقعیت اندازه گیری شده و پیش بینی شده طراحی بیمار
برای کاهش خطای interfractional - پایش و تصحیح خطای Interfractional که عموماً‌ به دلیل حرکت داخلی تومور و بافتهای طبیعی رخ می دهد.
ردیابی به هنگام (real time) تومور و نشانگر (marker). بدون سیستم به هنگام هدایت با تصویر،‌ برای درمان تومورهای متحرک نیازمند لبه ایمن بسیار بزرگی خواهیم بود تا دوز کامل را به تومور بدهیم. با معرفی IGRT لبه ایمن را می توان کاهش داد و تراز دوز مناسب را به تومور وارد کنیم.

51. چاقوی گاما
با استفاده از چاقوی گاما دیگر نیازی به دوز بالای کانون اشعه برای درمان زخم ها و ناهنجاری های مغز نیست .
تشعشع از 201 منبع جداگانه ی کبالت 60 که به سوی یک هدف هدایت شده اند می آید. نرم افزارپیچیده ای برای مشخص کردن اندازه ی موقعیت و شکل ناحیه مورد تابش استفاده می شود و تنها نقطه ایی که تجمع 201 منبع به هم می رسند ،اشعه کافی برای اثر روی بافت بیمار وجود دارد و بافتهای اطراف مصون می مانند.
تشعشعات گاما مثل مادون قرمز یا UV پرتوهای الکترومغناطیس هستند ولی با طول موج کوتاهتر والبته انرژی بیشتر. آنها پرتوهایی یونساز می باشند؛ زیرا انرژی آنها برای فعل و انفعال با الکترونهای لایه خارجی مواد کافی است و ایجاد واکنش شیمیایی جریان القایی بنیادی می کنند. این واکنش ها اصولاً برای تشعشعات عقیم سازی استفاده می شود.

52. درمان در چهار فاز اصلی زیر صورت می گیرد:
تثبیت Head frame
تصویربرداری
طراحی درمان یا planning
درمان

53. مزایای استفاده از چاقوی گاما
این روش تراشیدن موی سر، زشتی و یا سایر علایمی که بعد از عمل معمولی سر ایجاد می شود ندارد.
غیر تهاجمی بودن و عدم نیاز به استفاده از داروی بیهوشی.
درمان ایده ال تومورهایی که در موقعیت خطرناک واقع هستند ویا درافراد مسن.
مناسب برای کودکان بیمار.
تعیین حجم تومور بصورت کامپیوتری .
عدم نیاز به بستری شدن بیمار و کاهش درصد قیمت ها.
از سر گرفتن فعالیت ها در همان روز.

54. پایان