1. DALLIMET KOMBËTARE NË EKONOMINË POLITIKE
Ligjerata 3

2. Qëllimet e ligjeratës
Identifikimi i forcave ideologjike që kanë efekt ne biznesin ndërkombetar
Vlerësimi se si sistemi politik i një vendi ndikon në biznesin ndërkombëtar
Sqarimi i karakteristikave dhe mundësive që ofrojnë sistemet ekonomike
Shqyrtimi i treguesit te zhvillimit ekonomik
Analiza e risqeve me të cilat mund të ballafaqohet biznesi ndërkombëtar

3. Pse biznesi ndërkombëtar është më i komplikuar se ai vendor ?

4. Pse biznesi ndërkombëtar është më i komplikuar se ai vendor ?
Vendet dallohen midis veti për nga sistemi politik, ekonomik dhe juridik
Kultura, niveli i arsimimit dhe niveli i zhvillimit ekonomik, poashtu i dallon vendet njera nga tjetra

5. Nëse keni mundësinë për t’u zhvendosur në ndonjë vend në botë, përveç SHBA,-s ku do kishit pasur dëshirë të zhvendoseni ?
Pse?

7. Çfarë është ekonomia politike e një vendi?
Ekonomia politike e një vendi ka të bëjë me sistemet politike, ekonomike dhe ligjore;
Këto sisteme janë të ndërvarura, ndërveprojnë dhe ndikojnë me njëra-tjetrën,
Sistemi politik i një vendi ka implikime të mëdha për ushtrimin e biznesit ndërkombëtar.
You probably already know that the political, economic, and legal systems of countries differ, but do you know why these differences are important to companies that do business in foreign markets?
In this chapter, we’re going to explore these systems, known collectively as the political economy of a country, and what they mean for multinational enterprises.

8. Objektivat dhe interesat e: Bizneseve Ndërkombëtare dhe Qeverisë Mikpritese??!!!

9. Objektivat dhe interesat e BN dhe qeverise
mikpritese
Biznesi nderkombetar:
Mbrojtja e interesave vitale te vendit
Sigurimi kombetar
Grumbullimi i taksave
Mbrojtja e tregut dhe popullates
Ligjshmeria
Qeveria mikpritese:
Mjedis te volitshem per zhvillimin e tregtise dhe investimeve
Vendi te ofron mjedis jodiskriminues
Qasje te lire ne tregje

10. Sistemi politik
Sistemet politike mund të vlerësohen në bazë të dy dimenzioneve:
1. Shkalla e theksimit të kollektivizmit dhe individualizmit
2. Shkalla e të qenurit demokratike apo totalitariane
Këto dimenzione janë të ndërlidhura njëra me tjetrën.

11. Kolektivizmi
Platoni
Të drejtat e individëve duhet të sakrifikohen për të mirën e përgjithshme, ndërsa prona duhet të jetë e përbashkët
Republika

12. Kolektivizmi
Interesat kolektive janë më të rëndësishme se sa ato individuale
Të drejtat individuale sakrifikohen për të mirën e shumicës
Platoni nuk e barazoi kolektivizmin me barazinë, shoqëria duhet të jetë e shtresuar nëpër klasa
Filozofët dhe ushtarët të administrojnë shoqërinë për të mirën e të gjithëve
Kollektivizmi është marrur nga socislistët

13. Socializmi Në kapitalizm disa përfitojnë në kuriz të shumicës
Pasuria akumulohet nga disa kapitalist dhe paga e punëtorëve zvogëlohet deri në masën e nivelit të mbijetesës
Në bazë të Marksit, pagesa ndaj punëtorëve nuk reflekton vlerën e plotë të punës së tyre
Përmirësimi i kësaj padrejtësie mund të bëhet vetëm nëse shteti kontrollon prodhimtarinë, distribucionin dhe bizneset
Logjika e tij: nëse shteti posedon prodhimin do të siguroheshte edhe kompenzimi I plotë I punës së punëtorëve.
Shteti të administroj kompanitë që shoqëria të përfitoj se sa individë kapitaliste

14. Në sh. 20, ideologjia e socializmit ndahet në 2 kampe:
Komunizmi mendonte se socializmi mund të arrihet përmes revolucionit dhe diktaturës totalitare
Social demokratët: se socializmi arrihet përmes mjeteve demokratike
Komunizmi arriti kulmin në vitet e 70-ta, ndërsa në vitet e 90 filloi të shkatërohet

15. Individualizmi
Pronësia duhet të jetë individuale … dhe të respektohen liritë dhe të drejtat e individëve
Aristoteli

16. Individualizmi
Parimi kryesor qendron në veprimin individual dhe liritë politike që njëherit janë edhe rregullat kryesore në bazë të të cilëve ndërtohet një shoqëri

17. Individualizmi
Prona
private
Liritë dhe të drejtat

18. Demokracia dhe totalitarizmi1
Demokracia: pushtetin e udheheqin njerezit drejtpersedrejti ose nepermjet perfaqesuesve te zgjedhur 2
Totalitarizmi: nje individ ose parti politike ka kontrollin absolut ne te gjitha sferat e shoqerise

19. Demokracia
Indirekte
E drejtperdrejte
Presidenciale
Parlamentare

20. Demokracia direkte sot
Iniciativa
Referendumi
Peticioni qytetar

21. Demokracia direkte sot
120 vite-240 referendume
Shetet individuale
Zvicra

22. Një person/parti ka kontrolle të plotë në të
Totalitarizmi
Një person/parti ka kontrolle të plotë në të
gjitha sferat e jetës
Komuniste
Teokratike

23. Totalitarizmi teokratik
Hezbollah
Ajatollah
Qeveriset ne
emer te parimeve
religjioze

24. Sa të lirë janë shtetet në aspektin politik?
Political Freedom in 2010

25. Sistemi politiko–ekonomik
Në vendet ku prioritet ju jepet interesave kolektive egziston kontrolli shtetëror i tregut
Në vendet ku prioritet ju jepet interesave individuale është e zhvilluar ekonomia e tregut të lirë

26. Sistemet ekonomike
Me sistem ekonomik (economic system) nënkuptojmë rregullat dhe ligjet të cilët përdoren në një shoqëri e që kanë të bëjnë me shpërndarjen e resurseve ekonomike.
Sistemi ekonomik i tregut
Sistemi ekonomik komandues
Sistemi ekonomik i përzier

27. Cili sistem ekonomik paraqitet si më i miri?

28. Sistemi më i mirë padyshim mbetet ai sistem i cili i plotëson më së miri nevojat dhe dëshirat e popullatës, pra ai sistem që më së miri arrin t’i realizoj objektivat e vendit.
Psh: Korea e Jugut dhe Korea e Veriut
-Bruto produkti vendor për kokë banori në Korenë Jugore në vitin 1997 ishte 9,350 USD, ndërsa në ate Veriore 741 USD.

29. Ekonomia komanduese 1
Shteti vendos se çka te prodhon dhe cilen sasi te prodhoj 2
Firmat janë në pronesi dhe qeverisjen e shtetit 3
Mungon dinamika e inovacioneve, ndersa kostot nuk mund te kontrollohen

30. SISTEMI I EKONOMISË SË TREGUT
Ekonomia e tregut është një sistem ekonomik në të cilën vendimet ekonomike merren në treg.
Përparsitë?
Dobësitë ???

31. Zhvillimi i konkurrencës
Ekonomia e tregut
Kërkesa
Oferta
Ç(P)
Prona private 1
Zhvillimi i konkurrencës 2
Të metat e tregut 3

32. Ekonomia e përzier paraqet kombinimin e sistemit të ekonomisë centraliste dhe ekonomisë së tregut. Disa degë të ekonomisë së vendit zhvillohen sipas parimeve të ekonomisë së tregut, ndërsa disa degë në bazë të parimeve të ekonomisë centraliste. Në këtë sistem ekonomik, pra, kemi edhe pronën individuale si formë e pronës edhe pronën shtetërore.
EKONOMIA E PËRZIER

33. Ekonomia e përzier Sistemi i postes Rrugët Shërbimet komunale
Hekurudha
Prodhimi i barnave

34. Sa të lirë janë shtetet në aspektin ekonomik?
Economic Freedom in 2010

35. Ligjet dhe marreveshjet
Sistemi i drejtësisë
Ligjet e vendit mëmë
Ligjet e vendit
ku veprojne
Ligjet dhe marreveshjet
nderkombetare
Rregullat-ligjet te cilet rregullojne sjelljen se bashku me proceset nepermjet te cileve zbatohen ligjet dhe ne baze te cileve permiresohen padrejtesite

36. Sistemi i drejtesise
Sistemi i drejtesise ka ndikim poashtu nga sistemi politik
Qeveria e nje vendi definon kornizen juridike ne te cilën firmat veprojnë
Qeveritë e shteteve me ideologji kollektiviste – ngushtojnë veprimin e firmave private
Qeveritë e shteteve individualiste – tentojnë të jenë pro-firmave private

37. Ligjet ndërkombëtare
Publike
Private

38. E drejta e përgjithshme
Sistemi i drejtësisë
E drejta e përgjithshme
E bazuar në traditë dhe zakone
Ne kolonitë e mëparshme te Britanisë së madhe dhe në SHBA
E drejta civile
E bazuar në ligje shumë të detajuara dhe të organizuara në kode
gjendet në mbi 80 vende, Gjermania, Franca, Japonia, Rusia
E drejta religjioze
E bazuar në mësimet fetare

39. Përgjegjesia dhe siguria e prodhimit
Sistemi i drejtësisë
E drejta pronësore
E drejta e kontratës
Drejtësia
Mbrojtja e pronës intelektuale
Përgjegjesia dhe siguria e prodhimit

40. Paraqet nje grup te ligjeve qe kane te bejne me te
E drejta pronesore
Paraqet nje grup te ligjeve qe kane te bejne me te
drejten e individeve ose biznesit per shfrytezimin e resurseve dhe te hyrave qe rrjedhin prej atyre resurseve
E drejta pronesore cenohet nepermjet:
Veprimeve private (vjedhja, pirateria, shantazha, mafia…)
Veprimeve publike dhe korrupcionit (taksa te medha, dhenja e lejeve dhe licensave te shtrenjta…)

41. Norma rajonale e piraterise per 2006

42. Rangimi i vendeve sipas korupcionit per 2009

44. Mbrojtja e pronës intelektuale
Patenti
Zbuluesit te prodhimit te ri i jep te drejten ekskluzive te prodhimit per nje kohe te caktuar
Marka tregtare
Jane dizanje ose brende te regjistruara shenjat e te cileve i bejne prodhimet e tyre te jene te vecanta
E drejta e autorit
Te drejtat ligjore ekskuzive te autoreve, kompozitoreve, artisteve…

45. E drejta kontraktuese është degë e drejtësisë me të
Kontrata është dokument i cili:
I specifikon kushtet më të cilët duhet të kryhet këmbimi
I detajon të drejtat dhe obligimet e palëve
E drejta kontraktuese është degë e drejtësisë me të
cilën rregullohet realizimi dhe zbatimi i kontratave

46. Siguria dhe besimi i prodhimit1
Ka të bejë me ligjet, të cilët caktojnë standardet
për sigurinë që prodhimet duhet ta kenë 2
Përgjegjësia e prodhimit paraqet përgjegjësine e firmës
kur prodhimi shkakton: lëndim, dëmtim ose vdekje 3
Për përgjëgjsinë e prodhimit egzistojnë:
- Ligjet qytetare (për kundërvajtje)
- Ligjet për kriminalitetin

47. GDP Treguesit e zhvillimit ekonomik GDP nuk tregon për
kostot e jetesës së një
vendi
GDP
GDP nuk definon dallimet e standardit të jetesës
Paraqet vleren
e pergjithshme te prodhimit vjetor te nje vendi
GDP është tregues
statik që nuk përcakton
zhvillimin ekonomik
me precizitet

48. GDP, PPP & norma e shtimit ekonomik për shtete të selektuara

49. PPP (Pariteti i fuqise blerese)
PPP mundëson krahasimin direkt te standardit jetësor në vendet e ndryshme

50. Rritja ekonomike ne momentin jane shtete te varfera, ekonomite e tyre
Ndonese Kina dhe India
ne momentin jane shtete
te varfera, ekonomite e tyre
rriten me shpejte se sa ekonomite
e vendeve te zhvilluara

51. GDP per capita
Map 2.1

52. Indeksi i zhvillimit njerëzor - HDI Indeksi i zhvillimit njerezor
Shekulli i
jetesës
Indeksi i zhvillimit njerezor
Të arriturat në
edukim
A janë pagat mesatare
të mjaftueshme për
plotësimin e nevojave
elementare

53. Zhvillimi nuk është vetëm proces ekonomik, por edhe politik
Amartja Sen: Koncepti me i gjere i zhvillimit 1
Zhvillimi duhet të vlersohet më tepër prej aftësive dhe mundësive që i kanë njerëzit 2
Zhvillimi nuk është vetëm proces ekonomik, por edhe politik 3
Zhvillimi duhet të përfshin: mbrojtjen shëndetesore dhe shkollimin fillor

54. Inovacionet dhe zhvillimi ekonomik
Inovacioni (prodhime, procese,strategjite, organizata, praktika menaxheriale) dhe sipermarresia jane shtyllat e zhvillimit ekonomik
Inovacionet dhe sipermarresia kerkojne:
Ekonomi te tregut
Te drejtat e fuqishme te pronësisë
Sistem politik adekuat
Zhvillimi ekonomik shpie në zhvillimin e
demokracisë

55. Gjeografia, arsimimi dhe zhvillimi ekonomik
Xh. Saks:
Vendet me pozite gjeografike më të mirë kanë gjasa më të medha për kyçjen në tregtinë globale
Arsimimi është një përcaktues tjetër i rëndësishem i zhvillimit ekonomik

56. Vendet në tranzicion
Arsyet e zhvillimit te sistemit demokratik ne 1980 dhe 1990:
Regjimi totalitar nuk solli zhvillim ekonomik
Komunikim te mirë duke shfrytëzuar teknologji adekuate
Nevoja e nxitur per përparimin e shtresës së mesme të shoqërise

57. Natyra e transformimit ekonomik
Derregullimi
Menjanimi i ligjeve restriktive për të vepruar lirshëm/ sistemi i tregut të lirë
Leja për themelimin dhe funksionimin e ndërmarrjeve private
Privatizimi
Transferi i pronësise shtetërore në individ privat
Sistemi i drejtesisë
Ligjet që e përkrahin ekonominë e tregut

58. Ndikimet e biznesit nderkombëtar
Dallimet shtetërore ndikojnë:
Joshjen (tërheqjen, atraktivitetin)
Përfitimet
Te parët në treg
Avantazhet e hyrjes në fund
Kostot
Rrisku
Rrisku politik
Rrisku ekonomik
Rrisku ligjor

59. Si e përcaktojnë menaxheret tregun tërheqës
Benefitet
Madhësia e ekonomisë
Mundësia për rritje
Kostot
Mungesa e Infrastrukturës
Kostot legale
Korrupsioni
Reziku
Reziku ekonomik
Reziku politik
Reziku legal

60. Pse janë të nevojshme për biznesin
të dihen këto njohuri ?
Fitimet, kostot, reziqet,
Mënyra se si të udhëhiqet puna në vendet e ndryshme
Strategjinë të cilën firma duhet ta zbaton në vende të ndryshme

61. Ushtrime
1. Si menaxher, keni vendosur të hyni në biznesin ndërkombëtar dhe ballafaqoheni me probleme të shumta në lidhje me sistemin politik të vendit.Çka do të kërkoni nga qeveria mikpritëse me qëllim që kjo situatë të ndryshojë?

62. 2. Jeni përfaqësues i një Qeverie të një shteti i cili ka disponim të bashkëpunoj me menaxherët e kompanive multinacionale të cilat janë të interesuar të investojnë dhe tregëtojnë me vendin tuaj. Cilat objektiva të shtetit tuaj do t’i mbronit?

63. 3. Sistemi i tregut të lirë përveç avantazheve të shumta i ka edhe të metat e veta. Diskutoni reth këtyre të metave të tregut!

64. 4. Çka mendoni për korrupsionin në vendin tuaj
4. Çka mendoni për korrupsionin në vendin tuaj? A mund të kontrollohet dhe sa ndikon negativisht kjo në biznesin ndërkombëtar të vendit tuaj?