1. Dod â data'n fyw – dulliau ystadegol o ymdrin â materion byd-eang  Sesiwn 2, Cyfnod Allweddol 4

2. Graffiau Amlder Cronnus

3. Gweithredu ar y Cyd gan Fenywod (WCA)
Menywod o bentref lle mae un o’r mentrau menyn shea cydweithredol. Llun gan: Edmond Dembele/Oxfam

4. Gweithredu ar y Cyd gan Fenywod ym Mali
Y llun ar y chwith: Aelodau o fenter menyn shea gydweithredol. Llun gan: Edmond Dembele/Oxfam
Y llun ar y dde: Aelod o’r fenter gydweithredol yn dangos menyn shea ei grŵp, sy’n barod i’w werthu. Llun gan: Edmond Dembele/OxfamPICT1018

5. Cynhyrchu menyn shea – Mali
Aelod o’r fenter gydweithredol yn dangos coeden shea yng nghae ei gŵr. Llun gan: Edmond Dembele/Oxfam

6. Cynhyrchu menyn shea – Mali
Y llun ar y chwith: Aelodau o fenter gydweithredol yn gwirio cynwysyddion menyn shea’r grŵp sy’n aros i gael eu gwerthu.
Llun gan: Edmond Dembele/Oxfam.
Y llun ar y dde: Aelod o grŵp o fenywod yn dangos cnau shea a gasglwyd. Llun: Caroline Gluck/Oxfam

7. Mali
Mae’r lluniau hyn yn dangos agwedd arall ar Mali er mwyn pwysleisio nad yw pawb yn byw dan yr un amgylchiadau â’r cynhyrchwyr shea y rhoddir sylw iddynt yn yr adnodd hwn.
Dinas Bamako ym Mali sydd yn y llun ar y chwith gan Michael Panse, ac fe’i defnyddir dan drwydded Eiddo Creadigol Cyffredin (Creative Commons)://
Tair morwyn briodas yn ninas Bamako, Mali sydd yn y llun ar y dde gan Romel Jacinto, ac fe’i defnyddir o dan drwydded Eiddo Creadigol Cyffredin

8. Amlder Cronnus 0≤𝑥<10 3 10≤𝑥<20 25 20≤𝑥<30 69 30≤𝑥<40 87
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
Mae’r mynegrif cyfoeth yn mesur safon byw aelwyd. Mae’r mynegrif cyfoeth yn cael ei gyfrifo gan ddefnyddio data ynghylch eiddo’r aelwyd, y da byw sydd ganddi a nodweddion y cartref, megis ai to glaswellt/gwair neu do tun sydd iddo.

9. Amlder Cronnus 0≤𝑥<10 3 10≤𝑥<20 25 20≤𝑥<30 69 30≤𝑥<40 87
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
I ganfod yr amlder cronnus, adiwch yr amlderau wrth ichi fynd yn eich blaenau i roi ‘cyfanswm hyd yn hyn’. Dylech sylwi ar wahaniaeth yn y cyfyngau dosbarth.

10. Amlder Cronnus 0≤𝑥<10 3 10≤𝑥<20 25 20≤𝑥<30 69 30≤𝑥<40 87
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth
295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10
0≤𝑥<20
0≤𝑥<30
0≤𝑥<40
0≤𝑥<50
0≤𝑥<60
0≤𝑥<70
0≤𝑥<80
0≤𝑥<90
0≤𝑥<100
0≤𝑥<110

11. Amlder Cronnus
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
0≤𝑥<20
0≤𝑥<30
0≤𝑥<40
0≤𝑥<50
0≤𝑥<60
0≤𝑥<70
0≤𝑥<80
0≤𝑥<90
0≤𝑥<100
0≤𝑥<110

12. Amlder Cronnus
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
0≤𝑥<20 28
0≤𝑥<30
0≤𝑥<40
0≤𝑥<50
0≤𝑥<60
0≤𝑥<70
0≤𝑥<80
0≤𝑥<90
0≤𝑥<100
0≤𝑥<110

13. Amlder Cronnus
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
0≤𝑥<20 28
0≤𝑥<30 97
0≤𝑥<40
184
0≤𝑥<50
245
0≤𝑥<60
273
0≤𝑥<70
285
0≤𝑥<80
289
0≤𝑥<90
294
0≤𝑥<100
0≤𝑥<110
295

14. is plotted at coordinate (10,3).
Graff Amlder Cronnus yn dangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Always plot the point at the ‘top’ of the class interval. For example, the frequency of 3 for class interval 0≤𝑥<10
is plotted at coordinate (10,3).
Amlder Cronnus
Mynegrif Cyfoeth

15. Amlder Cronnus
Mae cyfartaledd yn ein galluogi i grynhoi data a’u cymharu. O’r graff, mae’n hawdd inni ganfod gwerth y canolrif.
Y Canolrif = Gwerth y darn canol o ddata pan gânt eu rhoi mewn trefn.
I ganfod safle’r darn data canol:
…nifer y darnau data sydd gennych yw 𝑛.
𝑛 2

16. Amlder Cronnus
Y Canolrif = Gwerth y darn canol o ddata pan gânt eu rhoi mewn trefn.
Yn yr achos hwn gan ein bod yn edrych ar 295 o ddarnau data…
Defnyddiwch eich graff i ddarllen ar draws lle mae’r gwerth hwn. Pan gyrhaeddwch y gromlin, tynnwch linell berpendicwlar i lawr i echelin-x i ddod o hyd i’r canolrif.
295 2 =147.5

17. Graff Amlder Cronnus i ddangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.35
Mynegrif Cyfoeth

18. Amlder Cronnus
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
Edrychwch ar y data gwreiddiol.
Mae’n ymddangos bod cyfartaledd o yn synhwyrol.

19. Amlder Cronnus
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth 295 o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 3
10≤𝑥<20 25
20≤𝑥<30 69
30≤𝑥<40 87
40≤𝑥<50 61
50≤𝑥<60 28
60≤𝑥<70 12
70≤𝑥<80 4
80≤𝑥<90 5
90≤𝑥<100
100≤𝑥<110 1
Chwartelau Mae chwartelau’n rhannu’r data yn bedair rhan. Mae hyn yn ein galluogi i ystyried 50% canol y data ac yn diystyru unrhyw allanolion a allai fod yn y 25% uchaf neu’r 25% isaf.

20. 𝑛 4 Amlder Cronnus 25% Rydym eisiau rhannu’r data yn bedair rhan.
Y Chwartel Isaf
Y Chwartel Uchaf
Y Canolrif
I ganfod safle’r chwartel isaf:
𝑛 4
…nifer y darnau data sydd gennych yw 𝑛.

21. Amlder Cronnus
Yn yr achos hwn, gan ein bod yn edrych ar 295 o ddarnau data…
295 4 =73.75

22. Amlder Cronnus 25% Rydym eisiau rhannu’r data yn bedair rhan.
Y Chwartel Isaf
Y Canolrif
Y Chwartel Uchaf
y darn data
y darn data
y darn data
I ganfod y rhif hwn, rydym wedi adio ac i ganfod safle’r darn data a oedd dri chwarter ffordd drwyddo.
(Gallech hefyd luosi â thri).

23. Yr Amrediad Rhyngchwartel = 20
Graff Amlder Cronnus i ddangos mynegrifau cyfoeth o aelodau grŵp WCA yn Ethiopia.
221.25
Amlder cronnus
Y Chwartel Uchaf = 46
Y Canolrif = 35
Y Chwartel Isaf = 26
Yr Amrediad Rhyngchwartel = 20
147.5
73.75 26 35 46
Mynegrif Cyfoeth

24. Yr Amrediad Rhyngchwartel = 20
Amlder Cronnus
Beth y mae hyn yn ei olygu i gynhyrchwyr mêl sy’n aelodau o’r grŵp Gweithredu ar y Cyd gan Fenywod yn Ethiopia?
Mae’r mynegrif cyfoeth ‘cyfartalog’ yn 35. Mae hanner y menywod a holwyd yn fwy cyfoethog na hyn, ac mae hanner ohonynt yn llai cyfoethog.
Mae gan 50% o’r menywod fynegrif cyfoeth rhwng 26 a 46 – gall y data cyn 26 ac ar ôl 46 gynnwys allanolion.
Y Chwartel Uchaf = 46
Y Canolrif = 35
Y Chwartel Isaf = 26
Yr Amrediad Rhyngchwartel = 20

25. Amlder Cronnus
Defnyddiwch ddata Taflen Waith ‘B’ i Ddysgwyr i greu eich graff amlder cronnus eich hunan.
Cam 1: Adiwch yr amlderau wrth ichi fynd yn eich blaenau i greu ‘cyfanswm hyd yn hyn’.
Cam 2: Plotiwch y data ar ‘frig’ y cyfwng dosbarth.
Cam 3: Defnyddiwch gromlin lefn i gysylltu’r pwyntiau.

26. Amlder Cronnus
Mae’r tabl hwn yn dangos mynegrifau cyfoeth 571 o’r rhai nad ydynt yn aelodau o grŵp WCA yn Ethiopia – mae’r wybodaeth hon ar dudalen 2 eich taflen waith i ddysgwyr.
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10 4
10≤𝑥<20 27
20≤𝑥<30
131
30≤𝑥<40
198
40≤𝑥<50
138
50≤𝑥<60 46
60≤𝑥<70 22
70≤𝑥<80 5
Mynegrif Cyfoeth
Amlder
0≤𝑥<10
0≤𝑥<20
0≤𝑥<30
0≤𝑥<40
0≤𝑥<50
0≤𝑥<60
0≤𝑥<70
0≤𝑥<80

27. Dylai eich graff edrych rywbeth yn debyg i hyn!
Graff Amlder Cronnus sy’n dangos mynegrifau cyfoeth o’r rhai nad ydynt yn aelodau o grŵp WCA yn Ethiopia.
Dylai eich graff edrych rywbeth yn debyg i hyn!
Amlder cronnus
Mynegrif Cyfoeth

28. Amlder Cronnus
Yn gyffredinol, gall gwerth eich canolrif a’ch chwartelau amrywio gan eich bod yn darllen o graff. Mewn cwestiwn TGAU, byddech yn cael amrediad bach o atebion cywir.

29. Y rhai nad ydynt yn aelodau WCA – Ethiopia
Cymharu dwy set ddata
Aelodau WCA – Ethiopia
Lower Quartile 26
Median 35
Upper Quartile 46
IQR 20
Y rhai nad ydynt yn aelodau WCA – Ethiopia
Lower Quartile
Median
Upper Quartile
IQR
Wrth gymharu data o graff amlder cronnus, rydym yn tueddu canolbwyntio ar y canolrif a’r amrediad rhyngchwartel. Mae hyn yn golygu y bydd y sawl sy’n darllen eich casgliadau yn gwybod y cyfartaledd ar gyfer pob un a hefyd pa mor wasgaredig yw’r data.
Os yw’r amrediad rhyngchwartel yn fach, mae hynny’n golygu bod y data yn nes at ei gilydd ac felly yn fwy cyson. Os yw’r amrediad rhyngchwartel yn fawr, mae hynny’n golygu bod y data yn fwy gwasgaredig ac felly yn llai cyson.

30. Gweithredu ar y Cyd gan Fenywod – Mali ac Ethiopia
Aelod o fenter gydweithredol yn cymryd rhan mewn ymchwil yn rhan o brosiect WCA Oxfam.
Llun gan: Edmond Dembele/Oxfam

31. Cwestiynau i’w hystyried…
Beth rydych wedi sylwi am
nifer y bobl a holwyd?
Pa wahaniaeth y gallai hyn fod wedi’i wneud?
A oes budd ariannol o fod yn aelod WCA ym Mali neu yn Ethiopia?
A oedd bod yn aelod WCA yn golygu bod cyfoeth y menywod yn fwy cyson neu’n llai cyson?
Mae’r data yn y tabl wedi’u grwpio yn ‘gategorïau’ neu yn ‘gyfyngau dosbarth’– beth yw manteision ac anfanteision hyn?
Edrych ar effaith yr WCA ar gyfoeth yn unig a wna’r graffiau hyn. Yn eich barn chi, pa fanteision eraill a ddaw’r WCA i fenywod Ethiopia a Mali?