1. Multimedia Leksion 1

2. Multimedia- Perkufizime
Multi - shume
Medium - nje substance qe konsiderohet si nje mjet transmetimi i nje force ose efekti, nje kanal ose sistem komunikimi, informacioni ose zbavitjeje (Merriam-Webster Dictionary )
Pra, Multimedia???
Termi Medium ka nevoje per me teper sqarim !!!

3. Multimedia- Perkufizime
Perceptim
Medium
Mjet per shperndarjen dhe prezantimin e informacionit
Klasifikimi bazuar ne perceptimin ( text, audio, video) eshte i pershtatshem per perkufizimin e multimedias
Paraqitje
Prezantim
Kritere per klasifikimin e mjeteve
Ruajtje
Transmetim
Shkembim informacioni

4. Multimedia- Perkufizime
Multimedia eshte cdo kombinim tekstit, audios dhe videos te manipuluar ne menyre dixhitale.
Nje perkufizim me strikt i multimedias kerkon
Te perdoren edhe media diskrete edhe te vazhdueshme
Nivel domethenes te paravesise ndermjet mediave qe po perdoren.
Ne praktike perdoret versioni me pak strikt i perkufizimit te multimedias.

5. Multimedia System
Sitem Multimedial eshte çdo sistem qe suporton me teper se sa nje lloj i vetem i medias.
Ky perkufizim nenkupton qe çdo sistem qe proceson tekstin dhe imazhet do te jete nje sistem multimedial !!!
Ne perkufizim duhet te merret ne konsiderate edhe lloji i medias, perveç numrit te mediave.

6. Sistem Multimedial
Nje sistem multimedial karakterizohet nga prodhimi, manipulimi, ruajtja dhe komunikimi i integruar dhe i kontrolluar nga kompjuteri (computer-controlled) i informacionit , i cili eshte i koduar te pakten nepermjet nje mjeti te vazhdueshem dhe nje mjeti diskret.

7. Komunikimet multimediale
Perfshijne disa aplikacione dhe infrastruktura rrjeti.
Termi multimedial perdoret per te treguar se te dhenat qe transmetohen nepermjet rrjetit mund te jene nje nga mediat e meposhtme

8. Tekst
Imazhe – imazhe te gjeneruara nga kompjuteri qe perfshijne vija, rrathe dhe imazhe dixhitale te fotografive te ndryshme etj.
Audio
Video

9. Aplikacionet mund te ndertohen bazuar mbi komunikimin
- person me person
- person me sistem

10. Sistemi eshte nje server qe ka nje bashkesi skedaresh qe permbajne informacione ne formen e tekstit, imazheve, audios, videos.
Keto informacione mund te ndodhen te ndare ne skedare te ndryshem ose mund te jene ne nje skedar te kombinuar me njeri-tjetrin.

11. Hyrje
Ka disa tipe te ndryshme rrjetash qe sherbejne si infrastrukture per komunikimin e informacionit multimedial.
Do te shohim sesi jane ndertuar tipet e ndryshme te medias, tipet e ndryshme te rrjetave qe perdoren per komunikimet multimediale, perzgjedhje te aplikacioneve qe mbeshtesin keto rrjeta

12. Paraqitja e informacionit multimedial
Aplikacionet multimediale bazohen mbi blloqe te dhenash dixhitale.
Ne rastin kur informacioni qe ato perpunojne eshte vetem tekst, cdo bllok te dhenash eshte nje bashkesi karakteresh ku secili perfaqesohet nga nje numer i caktuar bitesh qe quhet codeword ose fjalekod (kod ASCII).
Keshtu nje imazh dixhital eshte nje tabele dydimensionale qe ruan informacion per atributet e cdo pike dhe ky informacion eshte i koduar ne nje numer te caktuar bitesh.Kur transmetohet nje skedar i tille koha e transmetimit eshte relativisht e shkurter.

13. Paraqitja e informacionit multimedial
Sinjalet e audiove dhe videove ndryshojne amplituden dhe frekuencen me kalimin e kohes. Keto sinjale njihen si analoge. Koha e transmetimit te ketyre te dhenave eshte relativisht e gjate.
Ne aplikacionet qe perfshijne vetem nje tip media, perdoret forma baze e paraqitjes se te dhenave per kete tip media
- dixhitale (per tekstin dhe imazhin)
- analoge (per audio dhe video)

14. Paraqitja e informacionit multimedial
Eshte e nevojshme qe keto kater tipe mediash te kombinohen me njera-tjetren ne nje aplikacion, pra lind nevoja qe te kater keto tipe mediash t’i paraqesim se bashku ne nje format dixhital te dhenash.
Ne rastin e tekstit dhe imazheve kjo eshte forma baze e paraqitjes se informacionit ne to, ndersa per audiot e videot duke qene se ato paraqiten nepermjet sinjaleve analoge situata paraqitet ndryshe dhe duhet gjetur nje menyre per t’i konvertuar ato ne nje format dixhital qe te mund t’i kombinojme bashke me dy tipet e tjera te mediave.

15. Paraqitja e informacionit multimedial
Duhen dixhitalizuar audiot dhe videot
Dixhitalizimi i nje sinjali audio prodhon nje sinjal dixhital i cili per shkak se amplituda e sinjalit ndryshon me kohen, kerkon nje numer te madh bitesh (high bit rate).
Njesia matese eshte ne bit per sekond bps.
Bps tregon se sa bit per sekond duhen per te dixhitalizuar nje sinjal audio analog ne sinjal audio dixhital.
Psh ne rastin e nje sinjali te foluri shpejtesia e zakonshme eshte 64 kbps.

16. Paraqitja e informacionit multimedial
Ne pergjithesi rrjetet e komunikimit nuk mund te mbeshtesin shpejtesi kaq te madhe per te transmetuar keto lloj mediash ne formatin dixhital.
Keshtu qe fillimisht aplikohet nje teknike kompresimi (ngjeshjeje) perpara se te dhenat te transmetohen, ne menyre qe te ulet disi numri i biteve qe duhen transmetuar per te paraqitur keto media.
Kompresimi aplikohet gjithashtu dhe ne tekst e imazhe per te zvogeluar vonesen qe nga momenti i kerkeses se nje informacioni, deri ne momentin qe ky shfaqet tek perdoruesi.

17. Rrjetat Multimediale (Multimedia Networks)
Ekzistojne pese tipe baze te rrjetave te komunikimit qe perdoren per te ofruar sherbime te komunikimit multimedial
1- Rrjetat telefonike (telephone networks)
2- Rrjetat e te dhenave (data networks)
3- Rrjetat e transmetimit televiziv (Broadcast television networks)
4- Rrjetat e sherbimeve dixhitale te integruara - Integrated Services Digital Networks (ISDN)
5- Rrjetat transmetuese me shume sherbime - Broadband Multiservice Networks

18. Rrjetat Multimediale
Sic duken nga emertimi tre tipet e para u ndertuan per te ofruar sherbimet e meposhtme:
- telefonik
- komunikim me te dhena
- transmetim televiziv
Dy tipet e tjera u ndertuan per te ofruar shume sherbime.

19. Rrjetat telefonike
Public Switched Telephone Networks (PSTN) jane krijuar para nje kohe relativisht te gjate dhe jane zhvilluar me kalimin e kohes. Ata u projektuan per te ofruar nje sherbim lidhjeje telefonike baze.
Me zhvillimin e tipeve te tjera te rrjetave keto u quajten POTS (Plain Old Telephone Service).
Termi Switched perdoret per te treguar se nje perdorues mund te telefonoje çdo perdorues tjeter qe eshte i lidhur me rrjetin e pergjithshem.
Ne fillim u perdoren ne disa shtete me pas keta rrjeta shteterore u lidhen midis tyre duke realizuar nje lidhje nderkombetare.

20. Rrjetat telefonike PSTN PSTN Shtepi / biznes i vogel
PSTN Nderkombetare
Qarqe aksesi
analoge
Akses Radio LE LE
PSTN
IGE
GMSC
IGE
PSTN LE
Qarqe te nderlidhjes
dixhitale
Rrjeti i Telefonise celulare
Private side-wide
Telephone networks
PBX
GMSC – gateway mobile switching center
IGE – international gateway exchange
LE – local exchange / end office
PBX – private branch exchange
Qarqe aksesi analoge

21. Rrjetat telefonike
Telefonat qe ndodhen ne shtepi apo ne bizneset e vogla lidhen direkt tek LE (Local Exchange Office) e tyre te aferta. LE qe ndodhen ne nje zyre madhe (Large Office/Site) jane te lidhur me nje zyre private lidhjeje (Privat e Branch Office) apo ndryshe PBX.
PBX ofron sherbim lidhjeje per cdo dy telefone te lidhur me PBX. Pervec kesaj PBX eshte e lidhur me piken e lidhjes publike qe ka me afer gje e cila I lejon telefonat e lidhur me PBX te bejne telefonata duke perdorur rrjetin e PSTN.

22. Rrjetat telefonike
Kohet e fundit jane perhapur edhe rrjetat e telefonise celulare qe lidhen me qendren e tyre te komunikimit nepermjet valeve.
Qendrat e nderlidhjes se telefonave celulare quhen Mobile Switching Centers dhe ashtu si BPX jane te lidhur me PSTN duke mundesuar qe te behen telefonata midis dy rrjeteve telefonike atij celular dhe atij fiks.
Telefonatat nderkombetare realizohen nepermjet International Gateway Exchanges(IGE)

23. Rrjetat telefonike
Nje sinjal te foluri(akustik) eshte nje sinjal analog pasi ai ndryshon me kohen ne varesi te ndryshimit te amplitudes dhe frekuences se zerit. Per ta konvertuar kete sinjal analog akustik ne sinjal elektrik perdoret nje mikrofon.
Bazuar ne llojin e sinjalit rrjetet telefonike veprojne ne nje menyre te quajtur circuit mode, qe do te thote qe per çdo telefonate, aktivizohet nje cirkuit(qark) i vecante neper rrjet, i cili qendron aktiv (i zene) per sa kohe zgjat telefonata.
Rrjetet qe lidhin aparatin e telefonit me nje PSTN ose PBX u ndertuan fillimisht per te transmetuar sinjalin analog dy drejtimor.

24. Rrjetat telefonike
Sot brenda nje PSTN, te gjithe switched dhe cirkuitet qe i lidhin ato me njeri-tjetrin punojne ne menyre dixhitale.
Per te transmetuar nje sinjal dixhital qe eshte nje rrjedhe bitesh mbi nje cirkuit analog duhet nje pajisje e quajtur modem.

25. Rrjetat telefonike PSTN Modem Modem Rrjedhe dixhitale
Qarqe aksesi analoge
Pajisje
dixhitale
Pajisje
dixhitale
Modem
Modem
PSTN

26. Rrjetat telefonike
Pajisja dixhitale ia dergon sinjalin modemit I cili e konverton ate ne sinjal analog.
Sinjali analog transmetohet per te pajisja destinacion nepermjet qarqeve analog te PSTN.
Ne anen tjeter serish nje modem, konverton sinjalin analog ne dixhital dhe ia kalon ate nje pajisjeje dixhitale (psh nje kompjuter).
Pra sinjali dixhital transmetohet neper rrjet si sinjal analog, jane dy modemat ne te dy anet e linjes qe bejne konvertimin prandaj kemi nje rrjedhe bitesh nga njera pajisje dixhitale te tjetra. Duke perdorur dy modema, PSTN mund te ofroje komunikim te dhenash dixhitale.

27. Rrjetat telefonike
Modemat e pare transmetonin me nje shpejtesi prej 300 bps por si rezultat I zhvillimeve teknologjike modemat tani arrijne deri ne 56 kbps. Kjo shpejtesi eshte e pranueshme per te suportuar aplikacione qe perdorin tekst dhe imazhe por edhe audio dhe video.

28. Rrjetat e te dhenave (Data Networks)
Rrjetet e te dhenave u ndertuan per te ofruar sherbime te komunikimit te te dhenave si psh te postes elektronike ( ), te transferimit te skedareve (file transfer) etj.
Pajisjet qe lidhen zakonisht me keto rrjete jane kompjutera, servera ( server, ftp server, printera etj).
Dy tipet e rrjetave me te perhapur te kesaj kategorie jane: rrjeti X.25 dhe Interneti.

29. Rrjetat e te dhenave
Per shkak te menyres se operimit, X.25 kufizohet ne aplikacione qe transferojne te dhena me shpejtesi te ulet dhe eshte i papershtatshem per shume aplikacione multimediale.

30. Rrjetat e te dhenave
Interneti perbehet nga nje numer shume i madh rrjetash te lidhur midis tyre qe punojne duke perdorur te njejten bashkesi protokollesh komunikimi.
Nje protokoll komunikimi eshte nje bashkesi rregullash te vendosura per menyren e shkembimit te te dhenave. Keto rregulla percaktojne jo vetem sekuencen apo radhen e mesazheve qe shkembehen por edhe sintaksen e ketyre mesazheve.

31. Rrjetat e te dhenave
Duke qene se perdorin te njejtat protokolle komunikimi, te gjithe kompjuterat qe jane lidhur ne Internet mund te komunikojne lirisht me njeri-tjetrin pavaresisht nga prodhuesi I tyre dhe sistemi i shfrytezimit qe ata kane.
Ky eshte koncepti baze i Open Systems Interconnections (Nderlidhja ne sisteme te hapur).

32. Rrjetat e te dhenave PC Site1 Site2 Site3 INTERNETI PC Desktop ISP
Server
Small
business

33. Rrjetat e te dhenave
Ne rastin e nje perdoruesi shtepiak apo te nje biznesi te vogel aksesi ne Internet realizohet me ndermjetesine e nje ISP (Internet Service Provider).
Kompjuterat e ketyre perdoruesve lidhen me rrjetin e ISP nepermjet PSTN me modema ose nepermjet ISDN qe ofron aksesim me shpejtesi me te larte.

34. Rrjetat e te dhenave
Perdoruesit e biznesit marrin aksesin edhe nga rrjeti i kompanise, ose nese ky i fundit permban shume rrjeta (site) nepermjet enterprise-wide private network (rrjeti i gjere privat i ndermarrjes).
Ky realizim eshte i zakonshem ne shume kampuse universitare ne bote.
Rrjetat e vogla lokale quhen LAN.
LAN – Local Area Network

35. Rrjetat e te dhenave
Ne nje kompani te madhe qe permban disa site (LANe), sitet lidhen me njeri-tjetrin nepermjet nje intersite backbone network, per te aksesuar sherbime brenda rrjetit te kompanise si dhe sherbime ne Internet.
Rrjeti i kompanise bashke me sherbimet qe ai ofron quhet intranet.
Te gjithe rrjetat lidhen me Internet Backbone Network nepermjet nje pajisjeje te quajtur Gateway.

36. Rrjetat e te dhenave
Te gjithe rrjetet e te dhenave komunikojne ne ne menyren me paketa (packet mode).
Nje pakete eshte nje kontenitor per nje sasi te caktuar te dhenash. Pervec te dhenave paketa ka nje seksion koke ku ruhen disa informacione shtese qe kane te bejne me destinacionin e saj dhe menyren sesi do te transmetohet paketa si psh adresa e kompjuterit burim, adresa e kompjuterit destinacion etj.

37. Rrjetet e transmetimit televiziv Broadcast television networks
U projektuan per te mbeshtetur shperndarjen e programeve televizive ne zona te gjera gjeografike.
Ne qytetet e medha shperndarja apo transmetimi I sinjalit realizohet nepermjet rrjetit kabllor (cable distribution network) ndersa per zona te medha perdoret nje rrjet satelitor (satellite network) ose ndonjehere rrjeti tokesor i shperndarjes (terrestrial distribution network).
Ne Shqiperi – Cable Television me i perhapur eshte ai nepermjet antenave televizive.

38. Rrjetet e transmetimit televiziv
Sot jane te realizueshme sherbimet dixhitale televizive (digital television services), te cilet duke perdorur rrjetet ekzistuese te komunikimit si edhe nje kanal kthimi me shpejtesi te ulet per nderveprim mund te ofrojne sherbime si psh lojra online, bredhje ne internet, blerje nga shtepia, sherbime bankare etj.

39. Rrjetet e transmetimit televiziv
STB (Set-Top-Box) i lidhur me rrjetin kabllor te shperndarjes eshte nje pajisje qe ofron jo vetem kontroll per kanalet televizive qe kapen por edhe akses tek sherbime te tjera.
Psh kur nje Cable Modem integrohet brenda STB, STB i ofron te dyja:
- nje kanal te ngadalte
- nje kanal te shpejte
Zakonisht kanali i ngadalte perdoret per ta lidhur perdoruesin me PSTN dhe kanali i shpejte per ta lidhur perdoruesin me Internetin.
Ne rastin e satelitit apo te rrjetit tokesor te shperndarjes, kur nje modem i shpejte PSTN integrohet brenda STB, ky i ofron perdoruesit nje kanal interaktiv, pra rrit numrin e sherbimeve qe networku ofron. Ky eshte fillimi i termit televizion interaktiv.

40. ISDN – Integrated Services Digital Networks Rrjetat e sherbimeve dixhitale te integruara
Filloi te perhapet rreth viteve ’80 dhe u projektua fillimisht per ti ofruar perdoruesve te PSTN sherbime shtese. Kjo u realizua:
Se pari duke konvertuar ne nje forme te gjithe dixhitale, access circuitet (linja aksesimi) qe lidhin pajisje e perdoruesit ne rrjet.
Se dyti duke ofruar dy kanale te ndare komunikimi mbi keta cirkuite. Kjo gje i lejon perdoruesve te kene dy telefonata ne te njejten kohe ose dy lidhje ne te njejten kohe psh nje telefonate dhe nje lidhje me internetin.
Me nje ISDN, linja e aksesimit eshte quajtur Digital Subscriber Line (DSL).

41. ISDN – Integrated Services Digital Networks
Aparati telefonik i perdoruesit mund te jete nje aparat dixhital ose analog.
Ne rastin e nje aparati dixhital, qarqet elektronike te nevojshem per te konvertuar sinjalin analog ne dixhital jane inkorporuar brenda aparatit telefonik.
Me nje telefon analog e njejta elektronike ndodhet ne pajisjet ne anen tjeter te rrjetit telefonik, ne qender, ne nje kuti shperndarese etj. Kjo gje e ben menyren e funksionimit dixhitale te rrjetit telefonik transparente per perdoruesin.

42. ISDN – Integrated Services Digital Networks
Dixhitalizimi i nje sinjali analog te nje telefonate nga nje telefon cilesor, prodhon nje “bitstream” (rrjedhe bitesh) prej 64 bps. Prandaj baza DSL e nje ISDN-je e njohur edhe si Basic Rate Access (BRA) suporton 64 bps per cdo kanal.
Kanalet 64 bps mund te perdoren ne menyre te pavarur, sic edhe u krijuan ne fillim, por mund te perdoren edhe si nje kanal i vetem me kapacitet 128 bps. Per kete nevojitet nje pajisje shtese qe quhet Aggregate function.
Gjithashtu ofrohet nje kanal i vetem me shpejtesi te larte prej 30*64 bps=2 Mbps. Kjo quhet si Primary Rate Access (PRA).

43. ISDN – Integrated Services Digital Networks
Si perfundim mund te themi qe nje ISDN mund te suportoje shume aplikacione multimediale.
Por duhet thene gjithashtu se sherbimet e ofruara nga ISDN jane me te shtrenjta se PSTN normale.
Tani edhe Telekomi shqiptar ofron linja ISDN ne te gjithe Shqiperine.

44. BroadBand (WideBand) Multiservice Networks Rrjetat transmetuese me shume sherbime
U projektuan per te suportuar gjeresisht aplikacionet multimediale.
Termi broadband u perdor per te treguar se linjat do te kishin kapacitet me te madh se maksimumi i shpejtesise se ISDN=30*64 kbps=2 Mbps.
Ata u projektuan per te qene nje ISDN e perparuar ndaj jane quajtur edhe Broadband ISDN ose B-ISDN.

45. Pyetje??????