1. GMO محصولات دست کاری ژنتیکی شده
وضعیت حقوقی محصولات دستکاری ژنتیکی شده؛
لزوم اصلاح قانون ایمنی زیستی ایران
CENESTA
اردیبهشت 1392

2. پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی)
پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی) .The Cartagena Protocol on Biosafety.
کنوانسیون تنوع زیستی؛ مصوب 1992 میلادی، اجلاس زمین در ریودوژانیرو
نگرانی‌های فزایندهﻱ ناشی از استفاده از محصولات دستکاری شده ژنتیکی،
پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی) مصوب سال ۲۰۰۰ میلادی
هدف از تدوین پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا
نظام‌مند کردن وضعیت این دسته محصولات:
اخذ رویکرد احتیاطی
انجام ارزیابی های مخاطرات
آگاهی عمومی و مشارکت مردمی
مسولیت ناشی از آسیب های مرتبط با محصولات

3. پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی)
پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی) .The Cartagena Protocol on Biosafety.
اصل احتیاط ( اصل رویکرد احتیاطی)
اصل 15 اعلامیه‌ﻯ 1992 ریو در زمینه‌ی محیط زیست و توسعه‌ی پایدار
اتخاذ ضوابط‌ و معيارهاي‌ احتیاطی و‌ حمايتي‌ با هدف حفظ‌ محيط زيست‌
حفاظت از سلامت انسانی
اصل رویکرد احتیاطی، یکی از رایج‌ترین مفاهیم حقوق بین‌الملل محیط زیست و توسعه پایدار (قاعده طلایی)
هدف اصلی از تدوین پروتکل کارتاگنا،
تبیین رویکرد احتياطی در مورد محصولات دست‌کاری ژنتیکی شده
مقدمه پروتکل
ماده اول: هدف

4. ارزيابي مخاطرات در پروتکل کارتاخنا ماده 15 پروتکل
پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی) .The Cartagena Protocol on Biosafety.
ارزيابي مخاطرات در پروتکل کارتاخنا
ماده 15 پروتکل
شناسايي و ارزيابي اثرات زيان‌آور احتمالي محصولات دستکاری شده ژنتیکی بر حفظ و استفاده پايدار از تنوع‌زيستي
در نظر گرفتن مخاطرات آن براي سلامت انسان
راهكارها, اقدامات و استراتژي‌هاي مناسبي را براي تنظيم، مديريت و كنترل خطرهاي مشخص شده (ماده 16)
عضو وارد كننده بايد اطمينان حاصل كند كه ارزيابي‌هاي خطر ... صورت مي‌گيرد.

5. پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی)
پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا (الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی) .The Cartagena Protocol on Biosafety.
آگاهی عمومی و مشارکت
ماده 23 پروتکل
تعهد دولت ها به آگاهی، آموزش و مشارکت عمومی در زمینه محصولات دستکاری شده ژنتیکی
حق دسترسی عمومی به اطلاعات در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی (برچسب گذاری)
حق مشارکت عمومی در فرایند تصمیم گیری ها و سیاست گذاری های مرتبط با محصولات دستکاری شده ژنتیکی

6. چارچوب مقررات و قوانین ایمنی زیستی در نظام حقوقی ایران
رديف
نام قانون يا مقررات
مرجع تصويب
وضعيت اجرا 1
قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل ایمنی زیستی (1382)
مجلس
عدم اجراي كامل 2
تصویب نامه راجع به تشکیل کارگروه ملی ایمنی زیستی (1387)
هيات وزيران
ابطال 3
قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران (1388) 4
آیین نامه اجرایی قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران (1392) 5
دستورالعمل اجرايي نحوه نظارت و بررسي مواد اوليه و واردات فرآورده هاي غذايي تغيير ژنتيكي يافته (1387)
وزارت بهداشت (معاونت غذا و دارو) 7
دستورالعمل اجرايي وزارت بهداشت در خصوص موجودات زنده تغيير ژنتيكي يافته و فرآورده هاي آن مرتبط با مواد غذايي (1393)
سازمان غذا و دارو
عدم اجرا 8
National Biosafety Framework (2004)
سازمان حفاظت از محيط زيست ؟ 9
بخشنامه 3988/6/1/د در خصوص الزامي بودن ارايه گواهي GMO- Free برنج
(1387)
اداره كل نظارت بر مواد غذايي و بهداشتي 10
دستورالعمل اجرايي ترخيص مواد اوليه مشمول ماده 16 قانون مواد خوراكي، آشاميدني، آرايشي و بهداشتي (ارايه گواهي GMO- Free هر محموله وارداتي در صورت نياز) (1388)
تفاهم نامه معاونت غذا و دارو با گمرك ايران 11
دستورالعمل جامع گشايش و ترخيص مواد غذايي و آشاميدني، آرايشي و بهداشتي (در خصوص ارائه گواهي GMO-Free در صورت نياز

7. قانون ايمني زيستي ايران
قانون ایمنی زیستی ایران؛ مصوب 1388
هدف: اجرای ملی پروتکل ایمنی زیستی کارتاخنا
اصول اساسی قانون ایمنی زیستی ایران و آیین نامه اجرایی آن
تنظیم و تدوین مقررات جهت انجام ارزیابی مخاطرات،
الزام به برچسب گذاری محصولات دستکاری شده ژنتیکی تولیدی و وارداتی
مسئولیت نهادهای دولتی در امر نظارت بر تولید و واردات و اخذ مجوز برای محصولات دستکاری شده ژنتیکی
مسئولیت نهادهای دولتی در امر حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی در مقابل محصولات دستکاری شده ژنتیکی

8. قانون ايمني زيستي ايران
نهادهای دولتی مسئول در زمینه محصولات دستکاری شده ژنتیکی
ماده 4-
صدور، تمديد و لغو مجوز فعاليت در امور مرتبط با فناوري زيستي جديد با رعايت قوانين مربوط به هر دستگاه و ضوابط ايمني زيستي موضوع ماده (3) اين قانون بر عهده دستگاههاي اجرائي ذي‌صلاح به شرح ذيل مي‌باشد:
الف ـ وزارت جهاد كشاورزي در امور مرتبط با توليدات بخش كشاورزي و منابع طبيعي.
ب ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در امور مرتبط با ايمني و سلامت موادغذايي، آرايشي، بهداشتي و موادپزشكي
ج ـ سازمان حفاظت محيط زيست در امور مرتبط با حيات وحش و بررسي ارزيابي مخاطرات زيست محيطي بر مبناي مستندات علمي ارائه شده توسط متقاضي.

9. قانون ايمني زيستي ايران
مسئولیت نهادهای دولتی سه گانه
ماده 5 –
الف ـ مسؤوليت حفاظت از ذخائر ژنتيكي و بانك ژن در محدوده كليه امور مربوط به كشاورزي، باغباني، جنگل، مرتع، بيابان، شيلات، دام، طيور و زنبورداري و خوراك دام و طيور و بيماريهاي مرتبط با اين موارد بر عهده وزارت جهاد كشاورزي است؛
ب ـ مسؤوليت حفاظت از تنوع زيستي و ذخائر ژنتيكي آن در محدوده حيات‌وحش، پاركهاي ملي، مناطق حفاظت‌شده، مناطق شكار ممنوع، رودخانه‌ها، تالابها و درياها بر عهده سازمان حفاظت محيط زيست كشور است؛
ج ـ مسؤوليت حفاظت از سلامت انسان و بررسي ارزيابي مخاطرات احتمالي موجودات زنده تغييرشكل‌يافته‌اي كه به مصرف غذاي انسان مي‌رسد و همچنين مسؤوليت شناسايي و اتخاذ تدابير لازم در مورد موجودات زنده‌اي كه به طور مستقيم و غيرمستقيم براي انسان بيماري‌زا مي‌باشد بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي است؛

10. تعریف «ایمنی زیستی» در قانون
ماده یک قانون ایمنی زیستی
مجموعه‌ای از تدابیر، سیاستها، مقررات و روشهایی برای تضمین بهره‌برداری از فواید فناوری زیستی جدید و پیشگیری از آثار سوء احتمالی کاربرد این فناوری بر تنوع زیستی، سلامت انسان، دام، گیاه و محیط زیست می‌باشد.
محدوده شمول قانون:
منحصر به امور مرتبط با موجودات زنده تغيير شكل يافته ژنتيكي و محصولات حاوي آن
عدم شمول:
محصولات مشتق از موجودات زنده دستکاری شده ژنتیکی كه الزاماً خود آنها زنده نيستند.
اكثر مواد غذايي حاصل از اين موجودات كه به صورت مستقيم يا غير مستقيم به مصرف انسان يا دام مي رسند (مانند برنج، دانه سويا براي استخراج روغن، دانه گندم براي توليد آرد، گياهان علوفه‌اي براي تعليف دام و غيره)

11. قانون ايمني زيستي ايران
جایگاه رویکرد احتیاطی در قانون ایمنی زیستی
ماده2 : كليه امور مربوط به توليد، رهاسازي، نقل و انتقال داخلي و فرامرزي، صادرات، واردات، عرضه، خريد، فروش، مصرف و استفاده از موجودات زنده تغييرشكل‌يافته ژنتيكي با رعايت مفاد اين قانون مجاز است.

12. قانون ايمني زيستي ايران
بی توجهی به مشارکت عمومی در تصمیم‌گیری‌ها
ماده 3: شوراي ملي ايمني زيستي
متشكل از معاون اول رئيس‌جمهور، وزير جهاد كشاورزي، رئيس سازمان حفاظت محيط زيست كشور، وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، وزير علوم، تحقيقات و فناوري، يك نفر از اعضاء انجمن‌هاي علمي ـ تخصصي فناوري زيستي جديد (تشكلهاي مردم نهاد) با درجه دكتري به پيشنهاد اين تشكلها و تأييد وزير علوم، تحقيقات و فناوري و با حكم رئيس جمهور، يك نفر از اعضاء هيأت علمي مرتبط با ايمني زيستي دانشگاهها (حداقل دانشيار) به پيشنهاد وزيربهداشت، درمان و آموزش پزشكي و با حكم رئيس جمهور و يك نفر از اعضاي كميسيون كشاورزي، آب و منابع طبيعي و يك نفر از اعضاي كميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي به انتخاب كميسيونهاي مذكور و با رأي مجلس به عنوان ناظر تشكيل مي‌گردد.

13. مستثنی شدن فعالیت های آزمایشگاهی
طبق ماده 5 قانون، آزمايش‌های ميداني از دامنه شمول قانون خارج است.
«کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که بعد از انجام آزمایشات میدانی، قصد رهاسازی موجودات زنده تغییرشکل‌یافته ژنتیکی در محدوده‌های مسؤولیتی فوق‌الذکر را دارند، ضمن تهیه شناسنامه موجود زنده مزبور و رعایت مفاد بند (ج) ماده (4) این قانون، موظف به أخذ مجوز از دستگاههای ذی‌صلاح یاد شده می‌باشند.»
نظر شوراي محترم نگهبان در خصوص طرح ايمني زيستي كه آزمايش‌های ميداني را به همراه پژوهش‌هاي آزمايشگاهي و گلخانه‌اي از قانون مستنثي كرده بود، اطلاق استثناء در خصوص پژوهش‌هاي ميداني حتي نسبت به مواردي كه احتمال وقوع خطر باشد را خلاف موازين شرع و مغاير اصل 40 قانون اساسي شناخته شده بود.

14. بر چسب گذاری محصولات دستکاری شده ژنتیکی
ماده 7 قانون ایمنی زیستی
برچسب‌گذاري فقط براي موجودات زنده تغيير شكل يافته ژنتيكي
واردات، صادرات يا حمل و نقل داخلي و فرامرزي
و نه فروش و تجاری کردن محصولات و مشتقات آن در بازار
دانستن محتواي هر بسته‌اي به ويژه بسته‌هاي مواد غذايي (چه حاوي موجودات زنده دستکاری شده ژنتیکی و چه غيرزنده مشتق شده از آنها) از حقوق اوليه مصرف كنندگان است.

15. قانون ايمني زيستي ايران
اشکال در احراز مسئولیت افراد خاطی و جبران خسارت
ماده6ـ در صورتی که هریک از دستگاههای اجرائی ذی‌صلاح درخصوص اقدامات اشخاص حقیقی و یا حقوقی فعال در زمینه فناوری زیستی جدید تخطی از مفاد این قانون مشاهده نمایند، مکلفند ضمن تعلیق موقت مجوز شخص خاطی، مراتب را برای رسیدگی قضائی به مرجع ذی‌صلاح قضائی ارجاع نمایند. مرجع قضائی موظف است این پرونده‌ها را در فرصت ویژه و یا فوق‌العاده رسیدگی نماید. در صورت تأیید تخلفات توسط مرجع قضائی، اگر تخلف، موجبات تضییع حقوق سایر اشخاص را فراهم نموده و یا خساراتی را به سایر اشخاص و یا زیست بوم وارد نموده باشد، شخص متخلف به جبران خسارات وارده محکوم شده و در صورت تکرار برای بار دوم، علاوه بر جبران خسارت به‌پرداخت دو برابر خسارات وارده به صورت جزای نقدی محکوم و کلیه مجوزهای صادره قبلی باطل و از فعالیتهای اجرائی وی ممانعت به عمل خواهد آمد.

16. اعمال اصل مسئولیت محض در قوانین سایر کشور ها
اعمال اصل مسئولیت محض در قوانین سایر کشور ها
سوئیس
قوانین مربوط به برچسب زنی
و سلامت خود در 1995
مالزی
قانون تنوع زیستی مصوب 2007
فرانسه
مجموعه قوانین مرتبط موجودات
دست کاری ژنتیکی شده مصوب 2008
بریتانیا
قانون حفاظت زیستی مصوب 1990

17. چه باید کرد؟ تلاش برای اصلاح قانون ایمنی زیستی ایران
ضرورت مشارکت دادن سازمان های مردم نهاد در فرایندهای تصمیم گیری، سیاست گذاری و نظارتی در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی
ضرورت آگاهی سازی و اطلاع رسانی عمومی در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی
تاکید بر اعمال ارزیابی های خطر مستقل و دقیق
توجه به ذخایر ژنتیک و تنوع زیستی گران بهای ملی و حفاظت از آن