1. به نام خدا موضوع ارائه: مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی در قبال مسافر
به نام خدا موضوع ارائه: مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی در قبال مسافر
استاد: دکتر فیضی چکاب
دانشجو: سید سعید همدانی مقدم
پاییز 92

2. بسم الله الرحمن الرحیم

3. مباحث: 5. اثبات مسئولیت و مرور زمان طرح دعوی مقدمه
احکام قرارداد حمل و نقل دریایی
( مفهوم کشتی- قرارداد حمل مسافر-آمره بودن مقررات- شکل و مندرجات قرارداد حمل- ضمانت اجراهای نقض قرارداد حمل مسافر)
3. مسئولیت متصدی حمل مسافرو نمایندگان او و حدود آن
( وظایف و مسئولیت های متصدی حمل مسافر – حدود مسئولیت متصدی حمل مسافر – مسئولیت خدمه یا نمایندگان متصدی حمل مسافر و حدود آن)
4. تعهدات مسافر
5. اثبات مسئولیت و مرور زمان طرح دعوی

4. مقدمه
فصل هشتم قانون دریایی ایران مصوب 1343 در مواد 111 الی 135 به موضوع «حمل مسافر» پرداخته و در این راستا فصل مذکور به دو قسمت حدود مسئولیت متصدی حمل ونقل و حقوق مسافرین تقسیم گردیده است. قسمت اول مواد 111 تا 122 مربوط به حدود مسئولیت متصدی حمل و نقل بر اساس کنوانسیون بروکسل در خصوص متحد الشکل کردن بعضی از مقررات مربوط به حمل مسافر از طریق دریا ، 29 آوریل 1961 قسمت دوم مواد 123 تا 135 مربوط به حقوق مسافرین بر اساس قانون تجارت بلژیک 1897

5. احکام قرارداد حمل و نقل دریایی مسافر
انواع کشتی رانی
کشتی رانی تجاری
کشتی رانی صیادی
کشتی رانی تفریحی و گردشی
کشتی رانی امدادی و نجات در دریا
کشتی رانی عمومی

6. اصطلاح حمل و نقل دریایی دارای دومعنی می باشد: معنای اقتصادی: دال بر جابه جایی کالا و مسافر از طریق دریا معنای حقوقی: به یکی از قراردادهایی گفته می شود که برای تحقق این عملیات منعقد می شود. از طرف دیگر قرارداد حمل و نقل دریایی: قانون دریایی ایران تعریفی از «حمل مسافر» ارائه نداده است اما در بند ب ماده 111، «قرارداد حمل» را چنین تعریف نموده است: «به استثنا قرارداد اجاره کشتی، قرارداد حمل، قراردادی است که از طرف متصدی حمل و به حساب او برای حمل مسافر منعقد گردد».
Contract of passengers by sea
Contract of carriage by sea

7. با توجه به تعریف : قرارداد اجاره با قرارداد حمل مسافرمتفاوت است
مسافر فقط به کسی گفته می شود که بر طبق قرارداد حمل با کشتی سفر نماید
شرایط شکلی صحت قرارداد منطبق بر شرایط عام مندرج در قانون مدنی است

8. مفهوم کشتی
در فصل چهارم ، قانونگذار در بند 4 از ماده 52 کشتی را این چنین تعریف کرده است:« کشتی به وسیله ای اطلاق می شود که برای حمل بار در دریا به کار می رود» این تعریف برای دستیابی به اهداف مربوط به باربری دریایی مناسب و مفید می باشد، ولی بدون تردید جامعیت لازم را برای تمامی مباحث و فصول قانون دریایی ندارد؛ از جمله اینکه مسافر از شمول این تعریف خارج است. به موجب بند د ماده 111 قانون دریایی «منظور از کشتی فقط کشتی های دریا پیماست.» تعریف ارائه شده از کشتی مبهم بوده و تردید هایی را در موارد مشابه به وجود می آورد قانون دریایی ایران در این مورد تعریفی ندارد.

9. رویه قضایی فرانسه و رای دیوان عالی آن در سال 1844: «کشتی به واحدی اطلاق می شود که با تجهیزات و اکیپ خاص خود سرویس معینی را انجام بدهد که جهت تحقق یک صنعت مشخص کافی باشد صرف نظر از اندازه و ظرفیت و اسمی که برای آن انتخاب شده است».
قوانین برخی کشورها : معیار سفر خطرناک ، معیار قابلیت فنی تعریفی که به نظر می توان از کشتی ارائه داد این است: «کشتی به واحدی اطلاق می شود که از قابلیت کشتیرانی لازم در سفر های دریایی برخوردار بوده و همچنین آمادگی فنی لازم جهت حمل مسافر و ثبت در دفتر مخصوص واحدی که دارای این ویژگی باشد را داراست».

10. آمره بودن مقررات حمل و نقل دریایی مسافر
قانون دریایی ایران در این خصوص ساکت است.
نظر نویسندگان حقوقی : باید قائل به تفکیک شد ؛ مواد 111 تا 122 : مقررات آمره
مواد 123 تا 135 : مقررات تخییری
بند 8 ماده 54 قانون دریایی ایران
کنوانسیون بروکسل و کنوانسیون آتن:
درهردو کنوانسیون صریحا شرط معافیت یا محدود کننده مسئولیت متصدی حمل در قرارداد ممنوع شده است

11. کنوانسیون آتن 1974 Article 18 Invalidity of contractual provisions
Any contractual provision concluded before the occurrence of the incident which has caused the death of or personal injury to a passenger or the loss of or damage to his luggage, purporting to relieve the carrier of his liability towards the passenger or to prescribe a lower limit of liability than that fixed in this Convention except as provided in paragraph 4 of Article 8, and any such provision purporting to shift the burden of proof which rests on the carrier, or having the effect of restricting the option specified in paragraph 1 of Article 17, shall be null and void, but the nullity of that provision shall not render void the contract of carriage which shall remain subject to the provisions of this Convention.
Article 19
Other conventions on limitation of liability
This Convention shall not modify the rights or duties of the carrier, the performing carrier, and their servants or agents provided for in international conventions relating to the limitation of liability of owners of seagoing ships.

12. شکل و مندرجات قرارداد حمل
معمولا شکل قرارداد، به شکل بلیط از طرف موسسه کشتیرانی صادر می گردد
نکات درج شده در بلیط:
نام طرفین قرارداد
نام کشتی
تاریخ و نام بندر مبداء
نام بندر مقصد
قیمت بلیط ، شماره کابین و درجه مسافرت

13. موارد معافیت طرفین از مسئولیت قراردادی
قانون دریایی ایران موارد فسخ قرارداد حمل را در مواد 129 و 130 و موارد انفساخ آن را در ماده 131 پیش بینی کرده است.
ماده 129 : الزام به تغییر مسیر
ماده 130 : تاخیر حرکت کشتی
ماده 131: عدم حرکت کشتی

14. مسئولیت متصدی حمل مسافر
طبق بند الف ماده 111 : متصدی حمل عبارت است از مالک یا مستاجر یا تجهیز کننده کشتی که طرف قرارداد حمل واقع شود. قانون دریایی ایران در ماده 112 به وظایف متصدی اشاره نموده است بر اساس ماده مزبور: «1- در صورتی که متصدی حمل خود مالک کشتی باشد موظف است سعی و اهتمام کافی معمول دارد و مسئولیت اعمال ماموران مجاز خود را حین انجام وظیفه از ابتدا سفر و در تمام مدت حمل در مورد آماده کردن کشتی برای دریانوردی ،تهیه کارکنان و تدارک خواربار و تجهیز کشتی و تامین جانی مسافرین را از هر حیث به عهده بگیرد. 2- در صورتی که متصدی حمل مالک کشتی نباشد بر حسب مورد مسئول اعمال مالک کشتی یا تجهیز کننده و ماموران مجاز آنها حین انجام وظیفه خواهد بود تا نامبردگان در انجام وظائف محوله مذکور در بند 1 این ماده سعی و اهتمام کافی معمول دارند.» ماده مزبور ترجمه ماده سوم کنوانسیون بین المللی یکنواخت کردن برخی از مقررات حمل مسافر از طریق دریا مصوب آوریل 1961 می باشد. ماده مزبور چنین مقرر می دارد

15. مسئولیت متصدی واقعی- مسئولیت متصدی عملی
الف) در صورتیکه متصدی حمل مسافر، خود مالک کشتی باشد موظف است که : 1- در ابتدای سفر مراقبت های لازم را بعمل آورد تا کشتی قابلیت دریانوردی داشته باشد. 2- در ابتدای سفر کارکنان و تجهیزات و تدارکات کشتی را به نحو شایسته فراهم کند. 3- در تمام مدت حمل در تامین جان مسافران و مراقبت های لازم را بعمل آورد. 4- متصدی حمل مسافر نه تنها مکلف است که خود به وظایف فوق عمل کند بلکه با توجه به اینکه امروزه متصدی حمل موسسات بزرگ کشتیرانی هستند باید سعی و دقت کافی کند که کارکنان آنها نیز وظایف فوق را به خوبی انجام دهند. ب) در صورتی که متصدی حمل مسافر خود مالک کشتی نباشد باید تدابیر لازم را اتخاذ کند که مالک و یا اداره کننده کشتی نیز مراقبت های مذکور در بند الف را انجام دهد. فی الواقع به شخصی که مالک کشتی نیست اما متصدی حمل است، متصدی حمل عملی گویند

16. آیا توشه مسافر کالاست؟ مدت حمل
منظور از «مدت حمل» مدت زمانی است که مسافر در حال سوار شدن و یا پیاده شدن از کشتی است ولی مدت زمانی که مسافر در ایستگاههای دریایی و یا روی اسکله و یا تاسیسات دیگر بندر توقف نماید جز مدت حمل محسوب نشده و متصدی حمل از بابت خسارات در این فاصله زمانی مسئولیتی نخواهد داشت.
ماده 17 مقررات مهاهده ورشو
آیا توشه مسافر کالاست؟
ماده 125 قانون دریایی ایران در قسمت دوم فصل هشتم تحت عنوان « حقوق مسافرین » چنین مقرر می دارد: «مسافر نسبت به توشه ای که همراه خود در کشتی دارد فرستنده بار تلقی می شود چنانچه به توشه ای که مسافر نزد خود نگاهداری می کند خساراتی وارد شود مسئولیت متوجه فرمانده نخواهد بود مگر اینکه خسارت در نتیجه عمل فرمانده یا کارکنان کشتی باشد».
عبارت توشه صحیح نیست چرا که خوراک و آذوقه را شامل می شود، حال آنکه منظور مقنن اثاث و لوازم شخصی مسافر می باشد.

17. حدود مسئولیت متصدی حمل مسافر
بند الف ماده 115 قانون دریایی ایران اشعار می دارد: «مسئولیت متصدی حمل در مورد فوت یا صدمات بدنی وارد به مسافر در هیچ مورد از دو هزار پهلوی طلا و یا معادل آن به ارز خارجی تجاوز نخواهد نمود».
ماده 43 قانون اصلاح قانون دریایی ایران مصوب 91/9/1 :بند یک ماده 115 قانون در مورد حدود مسئولیت متصدی حمل به شرح زیر اصلاح می شود
مسئولیت متصدی حمل در مورد فوت یا صدمات بدنی وارد به مسافر در حمل و نقل داخلی به میزان مقرر در قانون مجازات اسلامی است.
با وجود این بر اساس بند 3 ماده 115 قانون دریایی ایران متصدی حمل و مسافر می توانند بر طبق قرارداد خصوصی مسئولیت های بیشتری را تعیین نماید.
ماده 116 قانون : محرومیت از حق استفاده از تحدید مسئولیت
بر اساس بند 4 ماده 29 قانون دریایی خسارات ناشی از صدمات بدنی وارد شده به مسافرین از جمله حقوق ممتازه محسوب می شود.

18. مسافر در خصوص خسارات ناشی از صدمات بدنی یا زیان وارده به اثاث، نسبت به کشتی و کرایه حمل در سفری که این حقوق طی آن ایجاد شده و همچنین به ملحقات کشتی و ملحقات کرایه حمل که از شروع سفر ایجاد شده دارای حقوق ممتازه است در کنوانسیون های بین المللی نظیر کنوانسیون آتن، میزان مسئولیت در حد بالایی است (ماده 7 کنوانسیون) و کشورهای عضو این کنوانسیون حقوق دریایی خود را در باب جبران خسارت تا حدود زیادی به مبلغ مندرج در این کنوانسیون رسانیده اند . از این نرخ تحت عنوان SDR (Special Drawing Rights) به معنای حق برداشت ویژه یاد می شود.

19. کنوانسیون آتن 1974
Article 7 Limit of liability for personal injury 1. The liability of the carrier for the death of or personal injury to a passenger shall in no case exceed 700,000 francs per carriage. Where in accordance with the law of the court seized of the case damages are awarded in the form of periodical income payments, the equivalent capital value of those payments shall not exceed the said limit. 2. Notwithstanding paragraph 1 of this Article, the national law of any State Party to this Convention may fix, as far as carriers who are nationals of such State are concerned, a higher per capita limit of liability.

20. Article 8 Limit of liability for loss of or damage to luggage 1
Article 8 Limit of liability for loss of or damage to luggage 1. The liability of the carrier for the loss of or damage to cabin luggage shall in no case exceed 12,500 francs per passenger, per carriage. 2. The liability of the carrier for the loss of or damage to vehicles including all luggage carried in or on the vehicle shall in no case exceed 50,000 francs per vehicle, per carriage. 3. The liability of the carrier for the loss of or damage to luggage other than that mentioned in paragraphs 1 and 2 of this Article shall in no case exceed 18,000 francs per passenger, per carriage. 4. The carrier and the passenger may agree that the liability of the carrier shall be subject to a deductible not exceeding 1,750 francs in the case of damage to a vehicle and not exceeding 200 francs per passenger in the case of loss of or damage to other luggage, such sum to be deducted from the loss or damage.

21. مسئولیت خدمه یا نمایندگان متصدی حمل مسافرو حدود آن
ماده 112 قانون دریایی ایران در این رابطه بیان نموده است: 1- چنانچه علیه مامور مجاز از طرف متصدی حمل اقامه دعوی شود و دعوی مربوط به خسارات مذکور در این فصل باشد و مشارالیه ثابت نماید که عمل وی در نتیجه اجرای وظایف محوله صورت گرفته است در این صورت نامبرده می تواند از معافیت ها و محدودیت های مربوط به مسئولیت مندرج در این فصل استفاده نماید. 2- مجموع مبلغی که ممکن است از متصدی حمل و ماموران مجاز او دریافت کرد از حدود معافیت های متصدی حمل و نقل مذکور در این قانون تجاوز نخواهد کرد. 3 - در صورتی که مامور مجاز متصدی حمل در ایجاد خسارت عامد باشد و یا با علم به احتمال وقوع خسارت مرتکب فعلی شود نمی تواند به بند یک و دو ماده مذکور استناد نماید.

22. حقوق و تعهدات مسافر
غیر قابل انتقال بودن حقوق مسافر(بلیت کشتی) طبق ماده 123 قانون دریایی
پرداخت هزینه ها شامل: کرایه سفر- هزینه غذا ماده 124 ق . د
توشه مسافر کشتی وثیقه پرداخت کرایه و سایر هزینه های اوست ماده 127 ق.د
3. تغییرات در سفر و عدم پرداخت کرایه مواد ق.د
ماده 132: ادامه ندادن سفر
ماده 133 : نرسیدن به مقصد.
ماده134: حقوق مسافر در زمان تعمیر کشتی
4. رعایت مقررات انظباطی از طرف مسافر ماده 126

23. اثبات مسئولیت
مواد 113 و 114 قانون دریایی به این موضوع پرداخته اند. به موجب ماده 113: «1- متصدی حمل مسوول خسارات ناشی از فوت یا صدمات بدنی مسافر است مشروط بر آنکه حادثه‌ای که منجر به ایجاد خسارت گردیده در جریان مسافرت و بر اثر غفلت و تقصیر متصدی حمل یا ماموران مجاز وی حین انجام وظیفه پیش آمده باشد. 2- در صورتی که فوت یا صدمات بدنی ناشی از تصادم یا به گل نشستن یا انفجار یا حریق و یا غرق شدن کشتی باشد فرض این است که حادثه بر اثر تقصیر و یا غفلت متصدی حمل و یا مامورین مجاز او اتفاق افتاده است مگر آنکه خلاف آن اثبات گردد. 3- به استثنا بند 2 این ماده اثبات تقصیر و یا غفلت متصدی حمل یا ماموران مجاز او به عهده مدعی است». همچنین ماده 114 مقرر می دارد: «در صورتی که متصدی حمل ثابت نماید فوت یا صدمات بدنی بر اثر تقصیر و یا غفلت خود مسافر بوده و یا عمل مسافر در وقوع آن تاثیر داشته دادگاه بر حسب مورد متصدی حمل را کلاً و یا جزئاً از مسئولیت بری خواهد کرد».

24. انتقادهای وارده به ماده 113 :
توجه نکردن به تاجر بودن متصدی حمل و نقل
امین فرض کردن متصدی حمل
بار اثبات را به دوش مسافر انداختن
لحاظ نشدن تعهد ایمنی
فرانسه قبل و بعد از تصویب قانون 18 ژوئن 1966
قبل از تصویب اصل بر مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی بود و با اثبات رعایت مراقبت های لازم از مسئولیت معاف نمیشد.
استثنا: اثبات شرایط خاص (اضطرار- تقصیر مسافریا اشخاص ثالثی که متصدی حمل در مورد آن ها مسئولیتی نداشته)
بعد از تصویب: مانند قانون دریایی ایران

25. مرور زمان طرح دعوی
در صورت ورود صدمات بدنی به مسافر، او باید ظرف پانزده روز از تاریخ پیاده شدن از کشتی وقوع صدمات بدنی را کتباً به متصدی حمل اعلام نماید در غیر این صورت فرض قانونی بر این است که مسافر سالم شده است مگر آنکه بعداً بتواند خلاف آنرا اثبات نماید(بند1 ماده 120 قانون دریایی ایران) مدت مرور زمان دعاوی مربوط به خسارت بدنی دو سال و مبداء مرور زمان مذکور از روز پیاده شدن مسافر از کشتی است

27. منابع:
امید، هوشنگ (1352) ، « حقوق دریایی» ، تهران ، جلد دوم ، مدرسه عالی بیمه تهران
نجفی اسفاد، مرتضی ، (1387) ، حقوق دریایی بر پایه مقررات ایران و مقررات بین المللی، انتشارات سمت، تهران
تقی زاده ، ابراهیم ، (1389) ، « حقوق حمل و نقل دریایی» ، انتشارات مجد ، تهران ، چاپ اول
اسکینی ، ربیعا ، (1384) ، « حقوق تجارت (کلیات ، معاملات تجاری ، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری) » ، تهران ، انتشارات سمت ، چاپ هفتم
اندرز، داوود ، ( 1391) ، « مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی در قبال مسافر در حقوق ایران» ، دو فصل نامه دانش حقوق مدنی ، سال اول ، شماره یک ، بهار و تابستان 1391
.6International convention for the unification of certain rules relating to the carriage of passengers by sea, April 1961
.7The Athens Convention relating to the carriage of passengers and their luggage by sea( pal 1974)
7. قانون دریایی ایران