1. Tefko Saracevic, Rutgers University
Informacijska zbrka na Webu: traženje i vrednovanje informacijskih izvora
Tefko Saracevic, PhD
Rutgers University
Tefko Saracevic, Rutgers University

2. Web & informacije: ključni problemi
Tefko Saracevic, Rutgers University
Web & informacije: ključni problemi
TRAŽENJE informacija na Webu: kako?
Pronalaženje UPOTREBLJIVE KOLIČINE informacija: koliko?
Odabir NAJRELEVANTNIJIH izvora: šta?
VREDNOVANJE izvora i informacija
Tri zakona za informacije na Webu:
1. VREDNOVATI
2. VREDNOVATI
3.VREDNOVATI
Tefko Saracevic, Rutgers University

3. Svojstva informacija na Webu
Tefko Saracevic, Rutgers University
Svojstva informacija na Webu
RAZNOLIKOST - izvanredna
kvalitetni izvori za mnoštvo tema & predmeta
RASPROSTRANJENOST - globalna
raširene po mnogobrojnim siteovima; svukuda
POVEZANOST - mnogi hyperlinkovi, hypertext
razgranata mreža veza, puteva i labirinata
KOLIČINA - ogromna, eksponencijalan rast
milijuni siteova, miljarde stranica
Tefko Saracevic, Rutgers University

4. Tefko Saracevic, Rutgers University
Svojstva… (nast.)
SADRŽAJNA VRIJEDNOST NEUTRALNA - sve prolazi
nema kontrole sadržaja
neki sadržaji su točni, pouzdani, provjereni
neki su pristrani, sami su sebi svrhom, propagandni, promotivni
neki su slučajno netočni
neki su namjerno netočni, ponekad i sa zlom nakanom
Dakle, tri zakona Weba
Tefko Saracevic, Rutgers University

5. Tefko Saracevic, Rutgers University
Veličina Weba
Više od 16 milijuna web servera; 800 milijuna stranica
83% komercijalne, 6% znanstvene ili obrazovne; 3% o zdravstvu
2.5% osobne; 2% društva i udruge; 1.5% vladine,
oko 1% pojedine zajednice, religije;
1.5% pornografija
porast od 97 do 99 javnih siteova +179%
povecan rast u Europi i drugdje
Tefko Saracevic, Rutgers University

6. Tefko Saracevic, Rutgers University
Veličina ... (nast.)
Zastupljene države:
SAD 55% (59% 1997.), Njemačka 6%, Kanada 5%, GB 5%, Japan 3%, Australija, Brazil, Francuska, Italija po 2% svaka, sve ostale 18%
Jezici: 80% engleski (84% 1997.)
Prevladavaju američki sajtovi i engleski jezik, ali % neprestano pada
Izvori: Lawrence & Giles, Nature (1999):
OCLC Web Characterization Project
Tefko Saracevic, Rutgers University

7. Organizacija Web siteova
Tefko Saracevic, Rutgers University
Organizacija Web siteova
Metaoznake - omogućavaju pretraživanje po poljima - slabo se koriste
HTML “ključne riječi”, “opis”
koristi ih 34% siteova
Dublin Core - koristi ga 0.3% siteova
Nema standardizacije po izvorima
Tefko Saracevic, Rutgers University

8. Tefko Saracevic, Rutgers University
Organizacija … (nast.)
Klasifikacija prevladavajućeg pristupa
koriste se mnoge vrste
Neorganiziranost najveća prepreka pretraživanju
postoje i “lažni” sadržaji koji hotimićno krivo pronalaze
Tefko Saracevic, Rutgers University

9. Usporedba: Web i knjižnica ili informacijsko pretraživanje
Tefko Saracevic, Rutgers University
Usporedba: Web i knjižnica ili informacijsko pretraživanje
SLIČNOSTI u pretraživanju
Osnovna načela pristupa istom
čovjek-čovjek interakcija - posredna ili samostalna
da bi se odredio sadržaj, istražila informacijska potreba za zadatkom
priprema koncepta, termina, logike pretraživanja
određivanje opsega, ograničenja
procjena relevantnosti
Tefko Saracevic, Rutgers University

10. Tefko Saracevic, Rutgers University
Razlike
Vrlo različiti izvori s obzirom
na sadržaj, autorstvo, pouzdanost, trajnost
razliku u količini, dubini, širini
Vrlo različita organizacija
niski stupanj standardizacije, mali broj polja
Vrlo različiti pretraživači (search engines)
Potrebne različite strategije pretraživanja
Prisutnost mnogih linkova; složene veze
Vrednovanje je složenije
Tefko Saracevic, Rutgers University

11. Potrebno za pretraživanje Weba
Tefko Saracevic, Rutgers University
Potrebno za pretraživanje Weba
Znanja & vještine
o velikoj raznolikosti izvora
velika raznolikost u njihovoj organizaciji
pretraživači; strategije pretraživanja; dinamika pretraživanja
istraživanje i korištenje veza i mreža
ostajanje u tijeku: stalne promjene, noviteti
ekonomija Weba - nema besplatnog ručka
Učinkovitost proporcionalna tom znanju
Tefko Saracevic, Rutgers University

12. Tefko Saracevic, Rutgers University
Kriteriji za vrednovanje
Autorstvo
Author - moguća pristranost? Izdavač - ugled?
Stručno udruženje? Akademski izvor?
Razlog zbog kojeg je na Webu?
Samodopadnost? Sponzorstvo? Posrednička društva?
Naziv domene - tko je postavio site?
Točnost - moguća neovisna provjera? Izvori?
Tefko Saracevic, Rutgers University

13. Tefko Saracevic, Rutgers University
Kriteriji … (nast.)
Aktualnost - provjera
Prethodne recenzije, iskustva - provjera izvora recenzija
Kritičko razmišljanje i stalna provjera
Upotreba u tri zakona Weba
Tefko Saracevic, Rutgers University

14. Načini traženja & pronalaženja
Tefko Saracevic, Rutgers University
Načini traženja & pronalaženja
Najpopularniji: pretraživači
globalni, nacionalni, regionalni, specijalizirani
Praćenje linkova sa glavnih siteova & ulaza
npr. s Kongresne knjižnice na mnoge druge knjižnice
s novina na arhive
Tefko Saracevic, Rutgers University

15. Načini traženja … (nast.)
Referentni siteovi - u porastu
Knjižnični siteovi - postaju sve bogatiji izvori
Web adrese u tiskanim izvorima, novinama
Reference, elektronska pošta, bookmarkovi
Tefko Saracevic, Rutgers University

16. Web stranice & pretraživači
Tefko Saracevic, Rutgers University
Web stranice & pretraživači
Indeksiraju ih pretraživači (javni siteovi)
po ključnim riječima, klasifikaciji, linkovima, registraciji
Teško za pronaći
mnogi izvori neće se pronaći, npr. digitalne knjižnice, online časopisi, referentni izvori
mnogi komercijalni siteovi
Tefko Saracevic, Rutgers University

17. Tefko Saracevic, Rutgers University
Pretraživači … (nast.)
Različiti pristupi odabiru
uglavnom automatski; također pribavljaju općenite izvore
sve se više koristi ljudsko vrednovanje
Svaka zemlja ima svojstvene pretraživače
veliki europski: Wanadoo (Francuska), T-online (Njemačka)
najkorišteniji pretraživači u tim državama
Tefko Saracevic, Rutgers University

18. Koliko pretraživač pokriva
Tefko Saracevic, Rutgers University
Koliko pretraživač pokriva
Niti jedan američki pretraživač na pokriva više od 16% Weba
Vrlo je teško ustanoviti koliko koji pokriva
11 najvecih pretraživača pokriva ( % zajednog):
Northern Light 38.3%, Snap 37.1, AltaVista 37.1, HotBot 27.1 MS 20.3 Infoseek 19.2, Google 18.6, Yahoo 17.6 Excite 13.5, Lycos 5.9, EuroSeek 5.2
HotBot, MS, Snap & Yahoo koriste Inktomi kao provider za traženje, ali imaju različite baze podataka Inktomi i različito filtriranje
Tefko Saracevic, Rutgers University

19. Jedinstveni pretraživači
Novi se razvijaju za posebne upotrebe
Postoje specijalizirani pretraživači dobri za znanstvena, tehnička i stručna pretraživanja, na pr.
Northern Light ima “posebne zbirke”
koje nisu javno dostupan
Oingo ima povezane riječi, vrednovanja
- obuhvaća razrađenu klasifikaciju
Tefko Saracevic, Rutgers University

20. Svojstva pretraživača
Tefko Saracevic, Rutgers University
Svojstva pretraživača
Određena svojstva imaju svi pretraživači, ali razlikuju se u detaljima - pogotovo u složenom (advanced) pretraživanju
Booleovo pretraživanje
no, ponekad su I i ILI po defaultu
Razlike se mogu naći u:
frazama, srodnosti, trunkaciji, osjetljivosti na nastavke, relevantnosti povratne informacije, pretraživanju polja, posebnim svojstvima
širenju pojmova na koncepte (latentno semantičko indeksiranje)
Tefko Saracevic, Rutgers University

21. Strategije pretraživanja i rezultati
Tefko Saracevic, Rutgers University
Strategije pretraživanja i rezultati
Rangiranje rezultata prema relevantnosti
različito i nejasno računanje relevantnosti
Vrlo kratka pretraživanja
velika većina traži 2-3 pojma (u prosjeku 2.5)
velika većina korisnika pogleda samo jednu stranicu; ograničena samo na prve rangirane rezultate
Traženje velike složenice
Tefko Saracevic, Rutgers University

22. Tefko Saracevic, Rutgers University
Meta pretraživači
Pretraživači koji pokrivaju druge pretraživače, npr.
All4one
četiri prozora - dobro za usporedbu
Savvy Search
daje podatak o tome koji je pretraživač izvor
Više meta pretraživača u razvoju
Search Engine Watch - dobar izvor
ispisi, recenzije, ocjene, testiranja, izvori
Tefko Saracevic, Rutgers University

23. Referentni siteovi - činjenice
Tefko Saracevic, Rutgers University
Referentni siteovi - činjenice
Referentne usluge i pristup drastično se mijenjaju
Nekoliko modela u referentnim službama:
Martindale’s Reference Desk - sveobuhvatan
http//www-sci.lib.uci.edu/~martindale/Ref.html
Ask Jeeves! - prirodni jezik
preko 2 milijuna upita po danu; raste 46% po tromjesečju
Electric Library - članstvo
Tefko Saracevic, Rutgers University

24. Tefko Saracevic, Rutgers University
Reference … (nast.)
Information Please - almanasi
Reference Desk - bogat izvor
Encyclopedia Britannica - preuredjena
mnoštvo unakrsnih referenci & drugih izvora
Webhelp - “real people, real answers, real time”
razgovor u živo s jednim od “Web čarobnjaka”
Tefko Saracevic, Rutgers University

25. Knjižnice kao izvori na Webu
Tefko Saracevic, Rutgers University
Knjižnice kao izvori na Webu
Knjižnice koje daju na raspolaganje otvorene zbirke i usluge
porast digitalnih knjižnica i pristupa putem Weba
modeli su razni; neki su dijelovi otvoreni svima, a neki samo za svoje korisnike
Tefko Saracevic, Rutgers University

26. Tefko Saracevic, Rutgers University
Knjižnice … (nast.)
Jedan od mnogih primjera:
Rutgers knjižnice - velik i dugotrajan trud
obuhvaćaju razne izvore i linkove
npr. za informacije o područjima i izvorima vidite:
Electronic Ready Reference Shelf; Research Guides; Social Sciences & Law; Library & Information Science
Tefko Saracevic, Rutgers University

27. Virtualne knjižnice na Webu
Tefko Saracevic, Rutgers University
Virtualne knjižnice na Webu
Knjižnice koje postoje samo na Webu
Sve je više takvih knjižnica i ustanova
Primjeri knjižnica bogatih sadržajem i linkovima
Virtualna knjižnica - Švicarska, SAD, GB i druge države, počevši s Tim Berners-Lee, stvoriteljem Weba
Tefko Saracevic, Rutgers University

28. Virtualne knjižnice … (nast.)
Toronto Public Library
Internet Public Library, Michigan
Academic Info - “Gateway to Quality Educational Resources.” Internacionalni izvori
Tefko Saracevic, Rutgers University

29. Tefko Saracevic, Rutgers University
Novi načini pristupa
Knjižnice, ustanove, tvrtke koje razvijaju referentne i uslužne modele - nove, bogate, inventivne, npr.
Za djecu i o djeci Los Angeles Public Library - vrlo zabavno!
Za roditelje: Parenttime
Tefko Saracevic, Rutgers University

30. Tefko Saracevic, Rutgers University
Novi načini … (nast.)
Fathom - konzorcij šest vodećih usluga u US & UK
beta testiranje - vrhunski kvalitetno obuhvaća istraživanja
Tečaj Interneta s linkovima
Veliki broj sličnih siteova
Tefko Saracevic, Rutgers University

31. Siteovi za pojedina područja (domain sites)
Tefko Saracevic, Rutgers University
Siteovi za pojedina područja (domain sites)
Mnogi siteovi za pojedina područja/pitanja
bogati izvori i često jedinstvene usluge
različiti pristupi i zahtjevi
Primjeri u području zdravstva:
Medscape - potrebna pretplata
Rxlist - The Internet Drug Index
Mayo Clinic HealthOasis
Tefko Saracevic, Rutgers University

32. Udruženja, ustanove, izdavači
Tefko Saracevic, Rutgers University
Udruženja, ustanove, izdavači
Mnogi bogati izvori
razlike u zahtjevima, dubini, bogatstvu
Primjeri iz raznih ustanova:
Assoc. for Computing Machinery
Digitalna knjižnica; preplata, pretraživ
State department
o SAD-u i drugim državama
R.R. Bowker
besplatni dijelovi - Library Resource Guide
Genealogy:
Tefko Saracevic, Rutgers University

33. Tefko Saracevic, Rutgers University
Časopisi, novine
Razni modeli online časopisa nude više od samih primjerka na Webu
pretplata; linkovi; arhivi; proširene priče...
e.g. San Francisco Examiner -
članci, projekti, vodič za regiju, arhiva...
Pronalaženje priča: Excite News Tracker- World Newspapers Resources
Popis nekih najvećih svjetskih časopisa (iz Novog Zelanda)
Tefko Saracevic, Rutgers University

34. Tefko Saracevic, Rutgers University
Sažetak
Web:
se brzo razvija, mijenja, raste
je nepredvidiv, bogat i vrijedan izvor
Za njegovo učinkovito korištenje potrebno je znanje, vještine te zdrav razum i fleksibilnost
Tri zakona Weba uvijek vrijede!
Web ekonomija
zarade su velike, ali troškovi pozamašni
Tefko Saracevic, Rutgers University

35. Tefko Saracevic, Rutgers University
Ali … ograničenja
Javni Web nema sve
Mnogi kvalitetni izvori nisu dostupni besplatno
DIALOG pokriva mnoga područja i veći je od Weba
slično je i s Lexis - Nexis, Data Star itd.
Većina knjižničnih sadržaja NIJE na Webu
Većina arhiva, starih časopisa NIJE na Webu
WEB JEST BOGAT, ALI NIJE POČETAK I KRAJ INFORMACIJSKIH IZVORA
Tefko Saracevic, Rutgers University

36. Tefko Saracevic, Rutgers University
WEB JEST JAKO BOGAT,
ALI NIJE POČETAK I KRAJ INFORMACIJSKIH IZVORA
Zapamtiti: tri zakona!!!!
Tefko Saracevic, Rutgers University

37. Tefko Saracevic, Rutgers University
Hvala
Thank you
Danke
Merci
Gracias
Grazia
Tefko Saracevic, Rutgers University