1. Sistemi Monetar
Dr. Jetmir Likaj

2. Sistemi monetare
Sistemi monetar (valutor) gjate zhvillimit historik ka pasur transformim dhe zhvillim shume te hovshem dhe te pabarabarte ne periudha te ndryshme.
Sistemi monetar bashkekohor paraqet rregullimiin monetar me dispozita juridike me te cilat caktohet se cka eshte:
Njesia monetare ne nje shtet si dhe
Rregullon te gjitha qeshtjet (problemet) qe kan te bejne me parate ne ate shtet.

3. Kuptimi i sistemit monetare
Shteti nepermes sistemin monetare e percakton :
Njesine monetare e cila cilesohet si para ne kufujt shteterore
Cakton dispozitat me te cilat pjesetaret e qarkullimit monetare detyrohen qe ato njesi monetare ti perdorin
- ne raportin e brendshem te kembimit
- ne raportin e jashtem te kembimit ndaj parave te shteteve tjera

4. Qarkullimi i parase dhe masa (sasia) monetare
Ecurite ekonomike varen shume prej qarkullimit te parave dhe prej kryerjes se drejt te funksionit te saj.
Per kete arsye studimi i qarkullimit te parave eshte nje ceshtje me me rendesi e teorise monetare dhe kreditore.
Qeshtja e furnizimit te ekonomise me para, eshte qeshtje kryesore e politikes manetare-kreditore.

5. Qarkullimi i parase dhe masa (sasia) monetare
Sasia monetare eshte elementi kryesore I likuiditetit te ekonomise perkatese te procesit te riprodhimit te zgjeruar.
Prandaj, po qe se shkalla e rritjes se sasise se parave rritet me ngadal sesa eshte rritja e shkalles se produktit vendor, atehere ajo eshte shenje e politikes monetare me ndikim deflacionist ne proceset ekonomike, si dhe anasjelltas.

6. Instrumetet Financiare
Banka Qendrore i shfrytezon instrumentet e ndryshem financiar per percaktimin e politikave monetare-kreditore.
Instrumentet financiare jan te ndryshem, por me rendesi kryesisht jane:
Paraja e gatshme
Depozitat ne te pare
Depozitat e kursimit
Depozitat investive dhe
Kredite

7. Agregatet Monetar
Ne baze te parimit te likuiditetit eshte bere kategorizimi I agregateve moentare ne kater grupe:
Sasia (masa) monetare
Paraja kuazi
Mjetet tjera likuide dhe
Mjetet jolikuide

8. I. Sasia (masa) monetare
Sadia (masa) monetare eshte agregat monetar i cili varesisht prej kritereve te cilat perdoren gjate percaktimit mund te jete me e madhe ose me e vogel.
Ne teorine dhe praktiken monetare, kryesisht perdoren dy kritere per caktimin e sasise monetare.
Kriteri i mjeteve te pageses
- mjete te cilat mund te perdoren pa kurrfar veshtiresie
Kriteri i likuiditetit
- parat e gatshme dhe depozitat e paafatizuar.

9. II. Paraja kuazi
Paraja kuzi eshte agregat i ri i potencialit monetar, te cilat kane ngjashmeri me parate dhe nje shkalle mjaft te lart te likuiditetit.
- depozitat e kursimit te paafatizuar
- depozitat tjera te paafatizuar
Keto depozita sipas deshires se pronatit mund te shnderrohen ne para te gatshme ne cdo koh.

10. III. Mjetet tjera likuide
Mjetet tjera likuide jane kategoria e trete e potencialit monetar, te cilat sipas kriterit te funksionalitetit e kan nje shkalle me te ulet te likuiditetit.
Ne kete kategori te mjeteve perfshihen:
- depozitat e kufizuara
- depozitat e afatizuara dhe fleteobligacionet deri ne nje vit
- mjetet e fondeve te ndryshme

11. IV. Mjetet monetare jolikuide
Mjetet monetare jolikuide jane agregate moentare te cilat per pronaret e tyre paraqesin mjetet e bllokuara, d.m.th.
Shfrytezimi i tyre eshte i ndaluar.
Ne mjetet jolikuide hyjne:
- depozitat e afatizuar mbi nje vit
- depozitat e organizatave financiare nderkombetar te banka qendrore.

12. Mjetet monetare sipas likuiditetit
M1 = Sasia (masa) monetare M2 = Sasia monetare (M1) + “Paraja Kuazi” M3 = Sasia monetare dhe “Paraja kuazi” M2 + Mjetet tjera likuide. PM = Mm + Pq + Ml + Mj - PM- Potencili monetare - Mm– Masa monetare - Pq – Paraja kuazi - Ml – Mjetet monetare tjera likuide - Mj – Mjetet monetare jolikuide Pm – Mj = Vm (vellimi monetar)

13. Kuptimi i mases monetare
Problemi kryesor i Bankes Qendrore eshte rregullimi i agregatit te pare monetare- sasise se mases monetare.
Masa monetare sipas metodologjise se Bankes Qendrore perfshine:
Parate e gatshme
- parate efektive
Parat depozitare
- depozitat ne te pare dhe depozitat ne llogari rrjedhese.

14. Struktura e agregateve monetaer duket keshtu:
I. Masa Monetare (M1)
Parat e gatshme ne qarkullim
Parat depozitare
II. Paraja Kuazi (Pq)
Depozitat e kursimit
Depozitat tjera te paafazituar ( ne te pare)
III. Mjetet tjera likuide (Ml)
Depozitat e kufizuar
Depozitat e afatizuar
Mjetet e fondeve te ndryshme (fondi rezerve)
IV. Mjetet jolikuide (Mj)
Depozitat e kufizuara mbi nje vit,
Depozitat e bllokuara
I+II+III=Vellimi monetare (VM)ose(M3)
I+II+III+IV= Potenciali Monetar (PM)

15. Agregatet Monetare ne Gjermani
Sipas bankes qendrore te Gjermanise egzistojne tri koncepte te mases monetare:
M1 =Parat e gatshme + Depozitat ne te pare
M2 =M1 + Depozitat e kursimit
M3 =M2+ Depozitat e kursimit ne afat gjer ne kater vite

16. Mekanizmi I transaksioneve ne mes te sektorit jobankar dhe te sektorit te bankave: Bilanci I sektorit te bankave
Aktiva
1. Kredite afatshkurter (Ksh)
2. Kredite konsumuese (Kk)
3. Kredite investuese (Ki)
Gjithsej:
Pasiva
1. Parate e gatshme (Pg)
2.Depozitat ne te pare (Pd)
3. Depozitat e kursimit (Dk)
4. Depozitat investive (Di)
Gjithsej: