1. Internet
Ligjerata 9
Dr. Fisnik Dalipi

2. Revolucioni i Internetit në biznes
Electronic Commerce (EC) është procesi i blerjes, shitjes, transferit, ose shkëmbimit të prodhimeve, shërbimeve, edhe/ose informatave me ndihmën e rrjeteve kompjuterike, duke përfshirë këtu edhe Internetin
Infrastruktura e EC është mjedis kompjuterik në rrjetë në selinë e kompanisë, shtëpi dhe qeveri
E-Business përshkruan definimin më të zgjeruar të EC. Përfshin shërbimet e klientit si dhe veprimet ndërbiznesore. Shpeshherë përdoret si sinonim i EC.

3. Definimi i EC nga perspektiva tjera
Biznes proceset – zëvendësim i proceseve fizike biznesore me informacionin
Arsimimi – EC është një mundësi e shkëlqyer për online trajnime dhe mësime në shkollë, universitet, dhe organizata tjera.
Bashkëpunime– EC paraqet vend takim për bashkëpunime inter-organizative dhe intra-organizative.
Komuniteti – Vendtakimi i komunitetit (shoqërisë) për online takime, komunikime dhe bashkëpunime (Facebook, Twitter ...)

4. Definimi i E-Business
E-business paraqet definim më të gjërë të EC, jo vetëm shitjen dhe blerjen e të mirave materiale dhe shërbimeve por edhe shërbimi ndaj klientëve, bashkëpunimi me biznes partnerët, e-mësimi (e-learning), si dhe transakcionet elektronike në organizatë.
Sipas McKay dhe Marshall (2004), e-business paraqet shfrytëzimin e Internetit dhe teknologjive tjera informative për mbështetjen e tregtisë dhe për të përmirësuar performancën biznesore.

5. E-Business fokusohet në:
Mediume të reja - interneti dhe protokolet e tija paraqesin mediumin më të përshtatshëm/volitshëm me çmime më të favorshme apo më të lira për bartje/shpërndarje
Lidhjet/mardhënjet – këmbimi i dokumenteve afariste,komunikimi dhe transakcionet ndërmjet partnerët afarist si dhe bashkpunëtorët
Integrimi – realizimi i ndërlidhjeve (interfejseve) elektronike ndërmjet sistemeve ekzistuese (Legacy System) dhe aplikacioneve të reja të bazuara në internet të cilat për partnerët e ndryshëm janë të arritëshme-accessible. Si rrjedhë e kësajë janë të nevojshme përshtatjet në proceset interne të ndërmarjes (Business Process Reengineering-BPR)
Kooperimi – bashkpunimi me partnerët. Produktet komplementare të cilat në E-Commerce aplikacionet ofrohen, e plotësojn ofertën vetanake/personale në interes të maksimizimit të dobisë- përfitimit të blerësve

6. Benefitet nga E-Business
Benefitet për Kompanitë
Shtrija e tregtisë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar
Ulja e kostos për krijimin, procesimin, distribuimin, ruajtjen dhe nxjerrjen e informacioneve të shkruara në letër
Zvogëlim të inventarit dhe stërmbushjes së depove duke praktikuar supply chain management
Personalizimi i produkteve dhe shërbimeve – që krijon përparësi në konkurrencë

7. Benefitet nga E-Business
Benefitet për klientët
Mundësi për klientët për të blerë apo për transakcione tjera 24 orë në ditë, nga cilido vend i globit
Laramani ofertash
Produkte dhe shërbime më të lira duke iu mundësuar klientëve të blejnë në disa vise duke bërë krahasime
Shpërndarje e shpejtë e produkteve apo shërbimeve (sidomos produktet digjitale)
Klientët pranojnë informata në sekonda e jo për disa ditë e javë
Pjesmarrje në e-Ankande (e-Auctions, si psh eBay)
EC lehtëson konkurencën, që rezulton në ulje çmimesh

8. Benefitet nga E-Business
Benefitet për Shoqërinë
Shumë njerëz qasen nga shtëpitë e tyre, duke reduktuar udhëtimet, e kjo redukton trafikun nëpër rrugë dhe ndotjen e ajrit
Shitja e disa produkteve/shërbimeve me çmime më të lira paraqet satisfakcion për të varfërit
Lehtësohet shpërndarja e shërbimeve publike me kostë të ulur, rritet efektshmëria dhe rritet kualiteti i tyre

9. Klasifikimi i EC sipas natyrës së transaksioneve apo interaksioneve
B2B (Business-to-Business) – të gjithë pjesmarrësit në EC janë organizata apo kompani. Sot, 85% e EC është B2B
B2C (Business-to-Consumer) – Amazon.com, Dell.com. Ky tip i EC quhet edhe e-tailing.
B2B2C (Business-to-Business-to-Consumer) – një kompani ofron produkte apo shërbime për një kompani tjetër që e ka klient. Ky klient i ka konsumatorët e vet. Shembull: një kompani A në US që e pagon AOL (America On Line) të iu mundësoj klientëve të kompanisë A Internet shërbime.

10. Klasifikimi i EC sipas natyrës së transaksioneve apo interaksioneve
C2B (Consumer-to-Business) – individët që e përdorin për tu shitur produkte apo shërbime kompanive apo individëve tjerë. Shembull: Priceline.com
M-commerce (Mobile Commerce) – transaksionet e EC që kryhen në mjedis wireless (pa tela)
B2E (Business-to-Employees) – kemi kur kompania/organizata ua shet produktet apo shërbimet puntorëve të saj (psh:
C-commerce (Collaborative Commerce) – kur individe apo grupe komunikojnë apo bashkëpunojnë online. Për shembull kur biznes partnerët në vise të ndryshme dizajnojnë së bashku një produkt (psh Boeing, Dell)

11. Klasifikimi i EC sipas natyrës së transaksioneve apo interaksioneve
C2C (Consumer-to-Consumer) – kur një konsumatorë kryen transaksione me një konsumator tjetër (psh shitja e pronës, veturave, shërbime konsultuese etj)
E-Learning – trajnimet apo arsimimi formal i kryer online (psh universitetet virtuale apo E-University)
E-Government – kur një entitet (institucion) qeveritar blen apo shet produkte, shërbime apo informacione nga/për kompanitë/organizatat (Mund të jetë G2B apo G2C)
Nonbusiness EC – kur institucionet jobiznesore si universitetet, OJQ, organizatat religjioze apo sociale, agjensitë qeveritare e përdorin EC per shkurtimin e shpenzimeve të tyre.

12. Rëniet dhe ngritjet e EC
EC paraqet një fushë të re me baza të reja studimore teorike dhe shkencore
Në zanafillën e EC : Amazon.com, eBay.com, AOL dhe Yahoo!.
Që nga viti 2001 Google i tejkalon kompanitë e sipërshënuara dhe akoma mbetet Nr 1 duke iu falenderuar modeleve inovative të EC me reklama/njoftime online. I ka mundur të gjithë konkurentët duke i blerë të njëjtat (si psh DoubleClick për 3.1 miliard dollar)

13. Rëniet dhe ngritjet e EC
Nga viti 1999 shumë EC kompani, sidomos nga B2C dhe B2B bankrotuan (si psh eToys, Xpeditor, MarchFirst, Chemdex.com, Verticalnet.com)
Arsyeja e bankrotimit(falimentimit): mungesa financiare, përvoja e dobët me marketingun në mjedis elektronik si dhe menaxhimi i dobët me inventarin dhe distribuimin.
Viteve të fundit kemi rritje të efikasitetit/suksesit të EC kompanive si eBay, Google, Yahoo, Cisco, IBM, Intel, Expedia.com, Bluenile.com etj.

14. Rëniet dhe ngritjet e EC
Në 1998 shitblerjet me B2C në US ishin 43 miliard $,
Në 2005 shitblerjet me B2C ishin 81 miliard $, 95 miliard $ në 2006 dhe parashikohet që në 2010 të jenë 144 miliard $.
Në 2006 shitblerjet me B2B ishin 7 trilion $.
Më % e online përdoruesve e përdorin Internetin për shitblerje për dallim nga 65% që ishin në v
Në vitin shitblerjet me B2C në US arritën në miliard $.
Ndërsa lider botëror në vitin 2012 është EU me shitblerjet B2C që arritën vlerën prej miliard €
*Referencat: a) statista.com, b)

15. EC dhe Web 2.0
Termi Web 2.0 për herë të parë përdoret nga O’Reilly Media në 2004 – gjenerata e dytë e internetit
Në Web 2.0 njerëzit bashkëpunojnë, shpërndajnë informata online me faqe për rrjeta sociale (Facebook, Twitter), wiki (Wikipedia.org), blogjet (ditarët elektronik si blogspot.com).
Web 2.0 – platformë nga përdoruesit për përdoruesit.
Paraqitje e faqeve dinamike: Library 2.0, Business 2.0, Enterprise 2.0, Government 2.0 etj.

16. EC dhe Web 2.0

17. Interneti dhe virtualiteti
Si bazë e zhvillimit të e-businessit paraqitet një dimenzion i ri në mardhënjet ekonomike, e ajo është bota virtuale e tregtisë elektronike e cila zhvillohet nëpërmjet kanaleve digjitale të të dhënave.
Në këtë kontekst termi Virtual paraqet:” diçka e cila është artificiale, e mundëshme, diçka e cila vepron, sikur të ishte, si mudësi apo aftësi për të ekzistuar, për të qenë prezent aty (Duden –fjalor gjerman) apo:
diç - “existing in the mind, especially as a product of imagination” (Amerikan Heritage Dictionary).

18. Interneti dhe virtualiteti
Kjo do të thotë se qeverisja me informatat digjitale si form e komunikimit jo-real përbëhet ekskluzivisht në bazë të një bashkimit apo kombinimit të kanaleve të të dhënave respektivisht kanaleve Informative.
Në bazë të rëndësisë së Informacionit si faktorë mbështetës, autonom,dhe konkurues (që sjell përparsi komparative-konkuruese), si dhe rritjes së digjitalizimit, në të ardhmën do të mundë të flasim për dy nivele të biznesit:
- Përkrah nivelit real të produkteve fizike respektivisht shërbimeve (niveli real i biznesit), do të zhvillohet edhe një
- nivel elektronik i të dhënave digjitale respektivisht kanaleve komunikuese pra niveli virtual i biznesit.

19. Organizatat Virtuele
Paraqesin organizata gjeografikisht të dislocuara të cilat janë të ndërlidhura në bazë të interesit të përbashkët, kurse bashkpunimi realizohet nëpërmjet punëve të pamvarura të tyre, nëpërmjet hapsirës dhe kohës, me ndihmën e teknologjive informative dhe telekomunikuese
Grup i identifikuar i njerzëve apo organizatave të cilët në mënyrë të konsiderueshme më shumë i shfrytzojnë informatat dhe teknologjitë komunikuese se sa interakcionet fizike.
Organizatat Virtuele janë të organizuara si:
TELEWORK
ZYRAT VIRTUELE
EKIPET VIRTUELE

20. TELEWORK Telework – puna e të punësuarit në distancë (largësi)
Lokacioni i vendit të punës mundet të jetë:
Në shtëpi – të punësuarit qeverisin me dinamikën e punës dhe kohës së punës, dhe i u janë siguruar të gjtha mjetet teknike
Satellite office – zyrat të larguara nga selia e ndërmarjes, të punësuarit e ndajnë hapsirën punuese, zvoglojnë kohën dhe shpenzimet e komunikimt
Mobile office – aplikohet te agjentët tregtar
Telecentre – zyra ku ndahet hapsira me të punsuarit e ndërmarjeve tjera

21. ZYRA VIRTUALE Koncepti i ri i organizimit t zyrës aplikohet në:
- zyrat për telework
- zyrat klasike në ndërmarje
Llojet e zyrave virtuele janë:
- Hot desk environment – të punësuarit për çdo ditë i caktohet tavolin/byro tjetër, dhe i mundësohet qasje postës elektronike dhe të dhënave kompjuterike.
- Hotelling – të punësuarit kohën më të madhe të punës së tyre e kalojnë te pala/klijenti i tyre duke e shfrytëzuar veglat dhe resurset e tij – ngjajshëm si vizitori në hotel
- Touchdown office – të punësuarve iu ndahet hapësira (vendi) e punës kur të vijnë në punë sipas principit “ first come-first serve”

22. Ekipet Virtuale
Formohen shkaku i punëve jorutinore për të cilat ndërmarrjet nuk kanë ekspert të aftësuar
Formohen ekipe të ekspertëve të cilët mundet të jenë fizikisht të ndarë/ në distanca të ndryshme, fleksibil në ndyshymin e kushteve të rrethinës
Posedojnë aftësi/shkathtësi komplementare dhe qëllime të pamvarura, i përbëjnë të punësuarit të cilët punojn nëpër shtëpi dhe grupe të vogla nëpër zyra.

23. Thank You!
PYETJE??? 23