1. MONETARNA EKONOMIJA Vježbe – II dio Prof. dr Vasilije Kostić
Post. dipl. Duško Milanović

2. DEVIZNI SISTEM
Uspostavljanje ekonomskih odnosa jedne zemlje sa inostranstvom, između ostalog, podrazumijeva postojanje odgovarajućih novča-nih transakcija između nje i drugih zemalja:
međusobno plaćanje roba, usluga, kamata i osiguranja,
međusobno kreditiranje i dr.
Novčana plaćanja su nužan pratilac svake ekonomske aktivnosti između raznih zemalja, posebno kod izvoza i uvoza roba i usluga. Taj međunarodni sistem plaćanja bitno se razlikuje od sistema koji postoji između privrednih subjekata unutar jedne zemlje.
Osnovne razlike između domaćeg i inostranog sistema plaćanja su u tome što se prvi vrši domaćom valutom, novac ne prelazi dr-žavnu granicu i drzava ima punu autonomnost kod uređenja svog sistema unutrašnjeg platnog prometa. 1

3. Kod inostranih plaćanja postoje inostrana sredstva plaćanja, tj
Kod inostranih plaćanja postoje inostrana sredstva plaćanja, tj. valute kao novčane jedinice konkretnih država. Novac u obliku valuta najčešće prelazi državnu granicu, pa država mora poštovati određena pravila koja postoje u međunarodnom siste-mu plaćanja.
Skup svih novčanih primanja i davanja jedne zemlje prema ino-stranstvu predstavlja njen inostrani platni promet, koji se naj-češće izrazava inostranim sredstvima plaćanja - valutama (USA dolarima,eurima,engleskim funtama).
Uređenje i obavljanje inostranog platnog prometa podliježe ugo-vornim obavezama koje je konkretna zemlja preuzela u odno-sima sa drugim zemljama i međunarodnim finansijskim institu-cijama i asocijacijama. 2

4. Novac jedne privrede (države) u inostranstvu se javlja u dva oblika:
kao valuta (efektivan strani novac, novčana jedinica neke države) i
kao devize (kratkoročna potraživanja u inostranom novcu tj. valuta-ma, koja jedna nacionalna ekonomija posjeduje u valutama drugih ekonomija i to u obliku potraživanja banaka na računima kod ino banaka, HOV koje glase na ino valutu, čekovi i mjenice koje glase na ino valutu, a vučene su kod ino banaka.
NAPOMENA:
Ino valute u rukama domaćih rezidenata nijesu devize,
nego strana valuta! 3

5. P R I M J E R
Firma “Elit” ima žiro račun u Crnoj Gori kod CKB.
Valuta plaćanja je Euro (€), što znači da se radi o domaćem valutnom računu.
Međutim, ukazala se potreba za plaćanjem iz inostranstva.
Zbog toga je potrebno da firma “Elit” otvori DEVIZNI RAČUN.
Otvaranje deviznog računa pretpostavlja obavezno davanje
instrukcija plaćanja, čija se forma daje u nastavku. 4

6. Incoming Payment Instruction
Field 56 - Intermediary bank:
Field 57 - Account with Institution:
Field 59 - Beneficiary Customer:
Swift Address
DEUTDEFF
Name
Deutsche Bank AG, Frankfurt
Party Identifier
EUR
Swift Address
CKBCMEPG
Name
CRNOGORSKA KOMERCIJALNA BANKA AD PODGORICA
Swift = brz
IBAN ME
Name & Address
ELIT- PODGORICA
Ul: BR. 4
81000, Podgorica, MONTENEGRO 5

7. OBJAŠNJENJE
International Bank Account Number (IBAN) je Međunarodni broj bankarskog računa, tj. međunarodni standard za numeraciju bankovnih računa.
IBAN je stvorila Europska komisija za bankarske standarde (European Committee for Banking Standards), a kasnije je prihvaćen kao međunarodni standard ISO.
Unutar Europske unije IBAN je jedan od osnovnih uslova za automatsku obradu platnih naloga u deviznom platnom prometu.
Zahvaljujući upotrebi kontrolnog broja minimalizira se mogućnost pogrešaka pri transkripciji. 6

8. Devizni sistem je dio privrednog sistema, kojim se zakonima i drugim pravilnim propisima regulišu novčani tokovi zemlje sa inostranstvom. Njime se trajnije reguliše:
način plaćanja obaveza prema inostranstvu i način naplate pot-raživanja iz inostranstva,
način raspolaganja devizama od strane privrednih subjekata i građana,
devizni promet preko granice (način iznošenja deviza iz jedne zemlje i način unošenja deviza u zemlju),
devizni kurs,
način konverzije domaće valute u inostranu i obrnuto,
devizne rezerve i
devizna kontrola. 7

9. Devizni sistem reguliše ukupnost finansijskih odnosa zemlje sa inostranstvom, koji nastaju kao posljedica njenih robnih tokova s drugim zemljama i drugih oblika njenih međunarodnih eko-nomskih odnosa. Rešenja u deviznom sistemu izražavaju opšte karakteristike privrednog sistema, posebno način funkcionisanja i organizaciju privrednog života. On u osnovi sadrži autonomne i ugovorne elemnente.
Autonomni elementi daju mogućnost državi da nezavisno od drugih država uređuje oblast svog deviznog sistema, na način kako to najviše odgovara njenim ekonomskim i drugim cilje-vima.
Ugovornim elementima deviznog sistema olakšava se međuna-rodni platni promet i omogućuje međunarodna ekonomska saradnja. 8

10. DEVIZNA POLITIKA
Devizna politika je aktivnost države koja se odnosi na:
međunarodna plaćanja,
kretanje deviza,
devizni kurs,
devizne rezerve i
druga pitanja u vezi sa devizama.
Devizna politika ima svoje ciljeve, instrumente i mjere.
Utvrđivanje i sprovođenje devizne politike najčešće se prepušta centralnoj banci, koja kao vrhovna monetarna vlast kreira i sprovodi tu politiku. Razlozi za to nalaze se u činjenici da devizna politika čini jedinstvo sa monetarnom politikom, koju takođe, kreira i sprovodi centralna banka.
Dakle radi se o dvije politike: deviznoj i monetarnoj, koje u praksi čine jedin-stvo. One obezbjeđuju normalno funkcionisanje robnih tokova na domaćem tržištu i u ekonomskim odnosima zemlje sa inostranstvom. Pored toga, tekuća ekonomska stabilnost svake zemlje u velikoj meri zavisi od kvaliteta devizne i monetarne politike. Ona se najčešće izražava stabilnosću cijene izraženih u domaćoj valuti na domaćem tržištu i stabilnošću odnosa doma-će prema inostranim valutama. 9

11. U tom kontekstu treba posmatrati i ciljeve devizne politike:
Međunarodni promet roba i usluga, na jednoj, i deviza, na drugoj strani, su nerazdvojno povezani, čine lice i naličje jednog istog procesa. Jer svaki robni promet između privrednih subjekata iz različitih zemalja uzrokuje devizna plaćanja. Zato su devizni sistem i devizna politika važni delovi međunarodnih ekonomskih odnosa i sastavni djelovi privrednog sistema, odnosno ekonomske politike. Iz tih odnosa proi-zilazi da devizna politika mora biti usklađena sa cjelinom ekonomske politike, odnosno da izražava i bude u funkciji ostvarivanja njenih osnovnih ciljeva.
U tom kontekstu treba posmatrati i ciljeve devizne politike:
stabilnost odnosa između domaće i stranih valuta,
obezbjeđenje potrebnog nivoa likvidnosti zemlje prema ino-stranstvu,
stvaranje deviznih rezervi i njihovu upotrebu i sl.
Ostvarivanje tih ciljeva u tesnoj je vezi sa stanjem opšte ekonom-ske stabilnosti u zemlji, obimom spoljno- trgovinske razmene zemlje, stanjem njenog spoljno-trgovinskog i platnog bilansa. 10

12. DEVIZNI KURS
Devizni kurs je značajan element deviznog sistema i instrument devizne politike. Njegov značaj proizilazi iz činjenice da se plaćanje unutar granica zemlje vrše u domaćoj valuti, a u odnosima sa inostranstvom se koriste devizna sredstva. Devizni kurs u tim odnosima služi kao instrument i mjera odnosa (pariteta) između domaće i inostranih valuta.
Devizni kurs se definiše kao cijena inostrane valute izražena u domaćoj valuti. On se formira pod uticajem tržišta, tj. ponude i tražnje inostranih valuta na domaćem tržištu, ali i pod dejstvom mjera ekonomske politike. Njime se izražava odnos domaćih i stranih cena, odnosno cena na domaćem i inostranom tržištu. On zbirno izražava razlike u nivou produktivnosti rada, kvali-tetu ekonomije, konkurentskoj sposobnosti privrede konkretne zemlje i drugih zemalja, ali i druge činioce političkog i eko-nomskog karaktera u međunarodnim odnosima. 11

13. RAZLIKA IZMEĐU VALUTNOG I DEVIZNOG KURSA
Valutni kurs govori koliko se novčanih jedinica domaće valute razmenjuje za određeni broj jedinica valute druge države. On predstavlja cijenu domaće valute izražene u novčanim jedini-cama druge zemlje.
PRIMJER: 1EUR / 1USD = 1,5
Devizni kurs je vrijednost ino valute, na koju glasi deviza, izraženo u domaćoj valuti. On postoji samo za ino valutu. Napomena: Domaća valuta svoj devizni kurs ima samo u inostranstvu!
PRIMJER: 1$ =0,7€ 12

14. Kretanje roba, usluga, kapitala i radne snage na svjetskom tržištu praćeno je kretanjem valuta.
Valuta je novčana jedinica neke države.
Valute imaju ulogu finansijskog posrednika u među-narodnoj razmjeni.
Razne zemlje imaju različite novčane jedinice ili zna-ke (valute): američki dolar (USA$), zapadnoevropski euro (€), japanski jen, britanska funta, švajcarski franak itd.
Utvrđivanje i regulisanje razmjenskih odnosa valuta na svjetskom tržištu je izuzetno značajno pitanje, jer od njega zavisi obračun međunarodne trgovine izme-đu pojedinih zemalja. 13

15. NEKE SVJETSKE VALUTE 14

16. Srednji kurs je bio: NPR. za 1 USA$ = 0, 7139€.
PRIMJER
U Crnoj Gori je CBCG 07. sept formirala zvaničnu kursnu listu, koja važi od 08. sept Ona je izgledala kao u tabeli u nastavku.
Srednji kurs je bio: NPR. za 1 USA$ = 0, 7139€.
To znači da se za 1€ dobija 1, 4007 USA$.
Zemlja
Valuta
Važi za
Kupovni kurs
Srednji kurs
Prodajni kurs
SAD - Dolar
USD 1
0.7847
0.7870
0.7894
Kanada - Dolar
AUD
0.7994
0.8018
0.8042
Australija - Dolar
CAD
0.8120
0.8144
0.8168
Velika Britanija –
Funta sterlinga
GBP
1.2514
1.2552
1.2589
Švajcarska - Franak
CHF
0.8221
0.8245
0.8270
Japan - Jen
JPY
100
0.9944
0.9974
1.0004 15

17. U svim kursnim listama, pored srednjeg, postoje kupovni i prodajni kurs. Po kupovnom kursu banke kupuju inostranu valu-tu za nacionalnu, a po prodajnom kursu banke prodaju inostranu valutu za domaću.
Razlika između kupovnog i prodajnog kursa naziva se valutna marža, kojom se pokrivaju troškovi i dobit banke.
Na valutni kurs, pored međunarodnih i političkih faktora, direktno ili indirektno utiču ekonomska kretanja u zemlji (troš-kovi proizvodnje, ND, realna kupovna moć novca, nivo inflacije, stanje platnog bilansa, nivo kamatne stope, itd.).
Valutni kurs predstavlja značajan faktor u domaćim i među-narodnim ekonomskim tokovima. Zato država preduzima odre-đene intervencije kod valutnog kursa, od kojih ćemo pomenuti valutne intervencije i devalvaciju. 16

18. Valutne intervencije podrazumijevaju prodaju ili kupovinu inostrane valute od strane centralne banke, zavisno od kretanja ponude i tražnje stranog novca na domaćem tržištu, u cilju njihovog uravnoteženja.
U uslovima visokih stopa inflacije sprovodi se devalvacija kao zvanično sniženje kursa domaće valute u odnosu na strane valute.
Devalvacija ima smisla samo ako se pojeftinjenje domaće valute ne kompenzuje rastom cijena domaćih roba. 17

19. Sve valute se uslovno dijele na slobodno konvertibilne,
djelimično konvertibilne i
nekonvertibilne.
Određenje konvertibilnosti se povezuje sa zamje-njivošću domaćih valuta za strane valute, pri čemu je odlučujući faktor stabilnost valute, na koju presudno utiče opšte ekonomsko stanje date zemlje.
Svi poslovi s valutnim operacijama obavljaju se na valutnom tržištu. To nije konkretno mjesto (prostor) susreta kupaca i prodavaca valuta, već su subjekti valutnog tržišta povezani telefonski, teleksom, elek-tronskim putem (kompjuterima) i sl., tako da se goto-vinski obavlja veoma mali dio valutnih operacija (uglav-nom u bankama, prilikom zamjene valuta). 18

20. STRUKTURA VALUTNOG TRŽIŠTA
KLIJENT kupuje $ za €  
LOKALNA BANKA
FONDOVSKI
BROKER
VALUTNI  
MEĐUBANKARSKO TRŽIŠTE NA KOJEM UČESTVUJU VODEĆE BANKE
MEĐUBANKARSKO
VALUTNO TRŽIŠTE
u Londonu, Čikagu i dr.  
LOKALNA BANKA
KLIJENT kupuje € za $ 19

21. VRSTE DEVIZNIH KURSEVA
Prema načinu njihovog utvrđivanja razlikuju se čvrsti (fiksni) i fleksibilan ili fluktuirajući. Prema tome da li se primjenjuje više kurseva ili samo jedan razlikuju se višestruki i jedinstveni devizni kurs. Fiksni devizni kurs Ako je devizni kurs definisan u određenoj vrijednosti sa moguć-nošću manjih odstupanja u odnosu na devizni paritet tada imamo fiksni kurs. Vrijednost nije određena visinom ponude i potražnje deviza na perfektnom deviznom tržištu. Suština - centralna banka stabilizuje vrijednost deviznog kursa iz sopstvenih rezervi. 20

22. Nameće potrebu držanja većih monetarnih rezervi
Prednosti:
pruža pouzdanu osnovu za kalkulacije u uvoznim i izvoznim poslovima
smanjuje rizik u ekonomskim transakcijama sa inostranstvom
štiti domaću privredu od kratkoročnih stihijskih uticaja na svetskom tržištu
sužava prostor za špekulacione transakcije
Nedostaci:
Zemlja koja održava čvrst devizni kurs svoje valute primorana je da održava devizni kurs stabilnim na teret nacionalne ekonomije
Nameće potrebu držanja većih monetarnih rezervi
Dovodi do precijenjenosti nacionalne valute
Neophodna je stroga spoljnotrgovinska kontrola
Ne obezbjeđuje uravnoteženje platnog bilansa 21

23. Fleksibilni devizni kursevi
Oni se formiraju kao rezultat odnosa ponude i potražnje na deviznom tržištu uz pretpostavku perfektnog tržišta bez intervencije monetarnih vlasti na ponudu i potražnju
Porast uvoza izaziva porast potražnje stranih deviza odnosno porast vrednosti i pad deviznog kursa strane valute i pad potražnje domaće valute, pad njene vrijednosti i rast deviznog kursa
Rast deviznog kursa i poskupljenje uvoza ima za rezultat smanjenje uvoza
Automatizam uravnoteženja platnog bilansa
Prednosti:
Veća autonomnost u vođenju ekonomske politike
Olakšava uravnoteženje platnog bilansa
Blagovremeno upućuje domaću privredu na potrebna prilagođavanja u skladu sa promenama na međunarodnom okruženju
Usklađivanje nivoa cena obavlja sam kurs
Smanjuje potrebu držanja velikih monetarnih rezervi
Sprječava precenjenost i potcenjenost nacionalne valute 22

24. Povećava rizik u ekonomskim transakcijama sa inostranstvom
Nedostaci:
Nema čvrste osnove za kalkulacije o rentabilnosti izvoznih i uvoznih poslova
Povećava rizik u ekonomskim transakcijama sa inostranstvom
Izlaže domaću privredu nekontrolisanim uticajima kratkoročnih i stihijskih promena na svjetskom tržištu
Povećava mogućnost špekulacije 23

25. DEVIZNE REZERVE
Devizne rezerve su kratkoročna potraživanja prema bankama u inost-ranstvu koja drže centralne i poslovne banke jedne zemlje za obav-ljanje međunarodnih plaćanja. Nekad je ovu funkciju imalo i zlato koje je služilo za poravnavanje salda plaćanja između pojedinih ze-malja.
Devizne rezerve služe zemlji i za osiguranje stabilnosti vlastite valute, jer prodajom deviznih rezervi domaćim subjektima cen-tralna banka može smanjiti količinu domaćeg novca u opticaju.
Određena količina deviznih rezervi potrebna je zemlji i zbog ublažavanja posledica iznenadnih poremećaja u međunarodnoj razmeni. 24

26. Devizne rezerve (engl. foreign exchange reserves) su kratkoročna potraživanja prema bankama u inozemstvu koja drže centralne i poslovne banke jedne zemlje za obavljanje međunarodnih plaćanja. Nekad je ovu funkciju imalo i zlato koje je služilo za poravnavanje salda plaćanja između pojedinih zemalja.
Obim potrebnih deviznih rezervi zavisi od više faktora, od kojih su najvažniji:
nivo očekivanih plaćanja u razmeni robe i usluga i
kretanje kratkoročnog kapitala.
Zbog tih razloga potreban nivo deviznih rezervi najčešće se mjeri u odnosu na ukupna plaćanja koja se očekuju u toku godine. 25

27. DEVIZNA KONTROLA
Pod deviznom kontrolom podrazumijevamo skup propisa, mjera i instrumenata kojima se ograničava sloboda u poslovanju deviza-ma, utvrđuje postupak deviznih operacija i provjerava da li se devizni poslovi obav-ljaju u skladu sa propisima. Cilj devizne kontrole je da se obezbijedi uravnoteženje platnog bilansa, spreči pretjerana potrošnja deviza i da sedevizni kurs održi na željenom nivou. Mjere devizne kontrole usmjerene su prvenstveno na smanjenje odliva i povećanje priliva deviza. To se može postići i sprovo-đenjem devalvacije, koja poskupljenjem deviza treba da vodi smanjenju tražnje i povećanju ponude na deviznom tržištu Devizna kontrola se može pokazati kao adekvatnija mjera od devalvacije. 26

28. NAJČEŠĆE KORIŠĆENI INSTRUMENTI DEVIZNE KONTROLE su:
Zabrane pojedinih vrsta plaćanja
Dozvole - da bi se mogla izvršiti određena plaćanja neophodno je pribaviti dozvolu nadležnog državnog organa
Devizne kvote – utvrđuje se iznos deviza koji u datom periodu može biti potrošen za pojedine vrste plaćanja
Licencioni sistem – predstavlja kombinaciju deviznih kvota i dozvola
Cesija deviza –mjera kojom se izvoznici i drugi subjekti koji stiču devize obavezuju da cjelokupan iznos ili dio deviza ustupe CB
Primjena višestrukih deviznih kurseva
Izvozne premije - i slične stimulacije treba da omoguće veći devizni priliv
Podsticaj izvoza – stimulacije, koji se mogu obezbijediti kroz pov-raćaj carina za raniji uvoz sirovina, poreske olakšice, povoljnije prevozne tarife za izvoznu robu i sl. 27

29. Neki instrumenti devizne kontrole liče na instrumente spoljno-trgovinske kontrole. Najveća je sličnost između deviznih kvota i robnih kontigenata. Oba instrumenta ograničavaju uvoz – prvi kroz iznos deviza, a drugi kroz količinu robe. Intenzitet devizne kontrole najviše zavisi od veličine, trajnosti i prirode platnobilansnog deficita - što je deficit veći, to će i devizna kontrola biti strožija. Na intenzitet devizne kontrole utiče i nivo deviznog kursa – veća precenjenost domaće valute iziskuje širu i strožiju kontrolu trošenja deviza. Devizna kontrola omogućuje održavanje precijenje-nosti nacionalne valute i primenu višestrukih deviznih kurseva. Negativni efekti su svojstveni precenjenosti domaćeg novca i diferen-ciranju deviznih kurseva. Mogu se ispoljiti i pri deviznoj kontroli - devizni kurs je nerealan, ne postoji kriterijumza specijalizaciju nacionalne privrede, dolazi do neopravdane supstitucije uvoza, jača monopolski položaj domaćih proizvođača na unutrašnjem tržištu jer se uvoz ograničava, dolazi do međugranskog i regionalnog prelivanja dohotka. 28

30. DEVIZNO TRŽIŠTE
Devizno tržište je oblik finansijskog tržišta na kojem dolazi do organi-zovanog susretanja ponude i tražnje deviza. Ono je svojstveno onim privredama i privrednim sistemima koji se zasnivaju na tržišnom načinu privređivanja i otvoreni su prema svjetskoj privredi. U takvim uslovima, privredni subjekti (izvoznici) prodate proizvode i usluge u inostranstvu naplaćuju u devizama i na taj način ostvaruju devizni priliv zemlje. Pretvaranje tog dijela deviznog priliva u domaću valutu privredni subjekti vrše posredstvom svojih poslovnih banaka na deviznom tržištu, prodajući devize. Na drugoj strani, uvoznicima su potrebne devize da bi mogli da plate uvezenu robu i usluge iz inostranstva. Najčešće oni nemaju sopstvene devize, pa se pojavljuju na deviznom tržištu na kojem kupuju devize plaćajući ih domaćim novcem. 29

31. Devizno tržište se može javiti u obliku:
deviznih berzi - kao posebnih tržišnih institucija koje imaju svoje redovne učesnike i na kojima se kupoprodaja deviza vrši po posebnim pravilima
kao mehanizam stalnog kontaktiranja kupaca i prodavaca deviza uz korišćenje savremenih sredstava komuniciranja i savremenih sred-stava prenosa deviza sa jednog na druge račune.
U tim oblicima devizno tržište je regulisano posebnim propisima i pod kontrolom je monetarnih vlasti.
U neorganizovanom obliku ono se javlja kao ”crno”, ”sivo” tržište. Na njemu se odnosi između ponude itražnje deviza i njihova razmjena vrše mimo kontrole i aktivnosti monetarnih vlasti. Prodaja i kupovina deviza na takvom tržištu vrši se preko uličnih dilera i praćena je brojnim spekulativnim radnjama. Postojanje takvog tržišta ne ide u prilog stabilnosti domaće valute, naprotiv, na njemu dolazi do brzog obezvređivanja domaćeg novca. 30

32. Na deviznom tržištu dolazi do kupoprodaje deviza, odnosno do sučeljavanja ponude i tražnje za njima. Kao rezultat tih odnosa imamo formiranje deviznog kursa kao cijene inostranih valuta izražene u domaćoj valuti.
Centralna banka najčešće interveniše na deviznom tržištu prodajom i kupovinom deviza, ali i na druge načine. Otkupom deviza, cent-ralna banka povećava devizne rezerve zemlje, ali na taj način ona povećava i novčanu masu, što može uticati na povećanje inflacije.
Formiranje deviznog kursa preko deviznog tržišta odvija se pod budnim okom centralne banke i uz njeno aktivno učešće. 31

33. KONFERENCIJA U BRETTON WOODS-U
Bretton Woods je maleni grad u američkoj saveznoj državi New Ham-pshire. Grad je postao poznat zbog Međunarodne monetarne kon-ferencije, koja je održana u ovom gradu 22. jula 1944. kada su stvo-rene sljedeće organizacije: 
Međunarodni monetarni fond MMF i
Međunarodna banka za obnovu i razvoj ili Svjetska Banka.
Ove organizacije su stvorene s ciljem da se reguliše sistem međuna-rodnih plaćanja i da se uopste regulišu valutni i ekonomski odnosi u svijetu.
Obje organizacije regulisu međunarodna plaćanja i finansiranja, no MMF je više okrenut davanju kratkoročnih kredita za finansiranje neravno-teža u platnim bilansima zemalja članica, a Svjetska Banka na odo-bravanje dugoročnih kredita za finansiranje baznih razvojnih inves-ticija. 32

34. U radu konferencije u Bretton Woodsu učestvovalo je 44 zemalja, a danas MMF broji više od 170 zemalja članica, dok ih je nešto manje u Svetskoj Banci. O radu MMF i SB odlučuju zemlje članice.
Svaka zemlja ima onoliko glasova koliko uloži novca. Zato najvažnije odluke donose 7 najbogatijih:  SAD,  Kanada, Japan, Velika Britani-ja,  Francuska, Njemačka i Italija.
Ali, SAD vrše ubjedljivo najveći uticaj u kontroli međunarodnih plaćanja. Ilustracije radi, američki dolar je postupno zauzimao svojstvo rezervne valute u Bretton Woodsovom monetarnom sistemu, zamjenivši tako zlatnodevizni standard. 
1971. prestaje da funkcioniše monetarni sistem zasnovan u Bretton Woodsu, zbog odliva kratkoročnog dolarskog kapitala u inostranstvo i održavanja visoke stope inflacije u SAD. Predsednik SAD ukida konvertibilnost USA$ u zlato i uvodi dodatni porez na sav uvoz u SAD. 33

35. CENTRALNA BANKA
Centralna banka je centralna monetarna ustanova u nekoj državi, koja ima mo-nopol emisije novca. Funkcije centralne banke su da održava monetarnu stabilnost nacionalne ekonomije, sprovodi monetarno-kreditnu politiku, reguliše novčani opticaj, organizuje i vodi platni promet zemlje, bavi se ku-poprodajom deviza i propisuje stopu obavezne rezerve, kontroliše bankovni sistem, određuje službenu eskontnu stopu i slično. KARAKTERISTIKE CENTRALNE BANKE Emisiona ili centralna banka je specifična privilegovana bankarska insti-tucija monetarnog sistema, državna ili pod jakim nadzorom i uticajem države; zadužena i odgovorna za stvaranje vrijednosti domaće valute, za kontrolu i regulisanje novčanog opticaja i likvidnosti bankarskog sistema, i zadužena da se stara za likvidnost u zemlji i u plaćanjima sa inostranstvom. To je jedina ovlašćena banka za izdavanje novčanica i kovanog novca kao zakonskog sredstva plaćanja . 34

36. ZADATAK CENTRALNE BANKE
Stabilnost cijena, odnosno stabilnost kupovne moći nacionalne valute, je posmatrano na dugi rok glavni zadatak CB u zemljama tržišne priv-rede. Obezbediti reprodukcioni proces sa dovoljnom količinom novca, a da to ne dovede do obezbeđivanja nacionalne valute i da ne ugrozi sam proces je ono što centralna banka mora da učini.
U centralnim bankama mogu biti zastupljena tri oblika svojine: privatna, javna i mješoviti oblik svojine centralne banke.
Centralna banka ima izuzetnu ulogu. Ona reguliše monetarnu politiku, utiče na visinu kamatnih stopa, nivo kredita, odnose ponude i tražnje novca, nivo deviznog kursa, itd. Na taj način ona direktno ili indirektno utiče na najvažnija zbivanja na finansijskim tržištima, finansijskom sistemu ali i šire – na cjelokupnu privredu.
U savremenim uslovima, u kapitalu ovih centralnih banaka preovlađuje mješovita svojina (privatna i državna). 35

37. uloga bankara države, odnosno vlade (banker to the government);
AKTIVNOSTI CB
emisiona funkcija (monopol na štampanje novčanica i izradu kovanog novca);
 regulisanje kreditnog potencijala banaka i usmeravanje njihove kreditne politike;
 uloga bankara države, odnosno vlade (banker to the government);
 nadzorna uloga (kontroliše bankarsko poslovanje);
 uloga garanta likvidnosti bankarskog sistema;
 upravljanje deviznim rezervama i spoljnim dugom zemlje;
 upravljanje deviznim kursom nacionalne valute . 36

38. HARTIJE OD VRIJEDNOSTI
Hartija od vrijednosti je pisana isprava koja u sebi sadrži imo-vinsko pravo, kojom se izdavalac obavezuje da će ispuniti upi-sanu obavezu prema njenom zakonitom imaocu.
Zakoniti imalac hartije je titular prava na koje se odnosi.
Pravo iz hartije od vrednosti označava ono pravo koje je sadržano u samoj hartiji od vrednosti i po svojoj prirodi može biti:
stvarno pravo (pravo svojine ili zaloge kod skladišnice)
obligaciono pravo (pravo potraživanja kod mjenice)
lično imovinsko pravo (pravo učešća kod akcija). 37

39. ELEMENTI HARTIJA OD VRIJEDNOSTI
Hartije od vrijednosti moraju sadržati određene elemente, a to su:
oznaka vrste hartije od vrednosti;
firma, odnosno naziv i sjedište, tj. ime i prebivalište izdavaoca hartije od vrijednosti;
firma, odnosno naziv ili imena lica na koje, odnosno po čijoj naredbi hartija od vrijednosti glasi ili naznaku da glasi na donosioca;
tačno označenu obavezu izdavaoca koja proizilazi iz hartije od vrijednosti;
mjesto i datum izdavanja hartija od vrijedosti, kao i serijski broj za one hartije od vrijednosti koje se izdaju u seriji;
potpis izdavaoca hartije od vrijednosti, odnosno faksimil potpisa izdavaoca za hartije od vrijednosti koje se izdaju u seriji 38

40. ULOGA HARTIJA OD VRIJEDNOSTI
Mjenice, obveznice i trgovačke uputnice imaju kreditnu ulogu.
Ček ima ulogu platežnog sredstva
Teretnica, skladišnica, tovarni list služe kao sredstva pri transakcijama u robnom prometu, pomoću kojih se može raspolagati robom, čak i onda kada ona nije u posjedu kod vlasnika i vršiti prenos vlasni-štva  ovakve robe ili je stavljati u zalog. 
Akcije daju pravo vlasništva i upravljanja u akcionarskom društvu. 39

41. Hartije od vrijednosti se dijele na:
hartije od vrijednosti koje glase na ime,
hartije od vrijednosti koje glase na donosioca i
hartije od vrijednosti po naredbi,
Vrste hartije od vrijednosti:
Akcije
Obveznice
Blagajnčke zapise
Komercijalne zapise
Državne zapise
Serfikate o depozitu 
Finansijske derivate 40

42. Hartija od vrijednosti na ime predstavlja ispravu u kojoj je, prilikom njenog izdavanja, tačno naznačeno ime lica ili naziv firme povjeri-oca, odnosno, vlasnika.
Hartije od vrijednosti na ime su:
čekovi na ime,
polise osiguranja i
obveznice.
Hartije od vrijednosti po naredbi glase na ime određenog lica ili po njegovoj naredbi.
Hartije od vrednosti po naredbi su mjenica i ček. 41

43. Hartija od vrijednosti na donosioca su isprave u kojima nije naznačeno lice kome pripada pravo iz hartije od vrijednosti, već izdavalac hartije od vrijednosti preuzima obavezu prema svakom licu donosiocu ovakvih isprava. Moraju da sadrže klauzulu „plativo donosiocu“. Hartije od vrijednosti koje glase na donosioca mogu se prenositi prostom predajom iz ruke u ruku. Hartije od vrijednosti na donosioca su obveznice državnih zajmova, glaseće na donosica ili ček na donosioca. 42

44. MJENICA - POJAM I ZNAČAJ
Mjenica je hartija od vrijednosti koja sadrzi obavezu bezuslovnog plaćanja novčanog iznosa na koji ona glasi povijeriocu ili drugom licu po njegovoj naredbi koja se upisuje na poleđini menice. Mjenica se pojavila u ranom srednjem veku u doba zanatstva i trgovine u gradovima Italije,Njemačke i Francuske. Ona je služila trgovcima kao sredstvo razmjene novca radi pribavljanja strane valute. Sa izmjenom robno-novčanih odnosa ona postaje i sredstvo plaćanja međunarodnog prometa. Kasnije mjenica postaje i sredstvo jemstva, čime ona postaje i savremeno sredstvo placanja, jemstva i kreditiranja. 43

45. Osnovni mjenični principi su : Pismeni oblik
Postojanje i dokazivanje pravnog osnova
Propisana forma
Strogost rokova
Nezavisnost
Solidarnost 44

46. Postoje dvije osnovne vrste mjenica i to su:
Vučena (trasirana) mjenica je mjenica kojom njen izdavalac naređuje nekom drugom licu da plati svotu naznačenu u mjenici. Kod ove vrste mjenica postoje tri osnovna mjenična subjekta: trasant, trasat i remitent.
Sopstvena (solo) mjenica je ona kojom njen izdavalac bez-uslovno obećava da ce korisniku mjenice isplatiti odredjenu svotu novca označenu u mjenici. Kod ove vrste mjenica postoje dva osnovna mjenična subjekta i to:
izdavalac mjenice (koji je istovremeno i trasant i trasat) i
remitent, odnosno korisnik mjenice 45

47. ČEK - POJAM I ZNAČAJ
Ček je hartija od vrijednosti po naredbi, kojom njen izdavalac (trasant) daje bezuslovni nalog nekom licu (trasatu) da korisniku čeka (remitentu) isplati određenu svotu novca iz trasantovog pokrica kod trasata. Iako se on pojavio u 14. vijeku u Danskoj i Holandiji, za njegovu postojbinu se smatraEngleska. Ček je isključivo sredstvo plaćanja, prije svega kreditno sredstvo, kod njega je dužnik (trasat) uvjek banka, a kod mjenice može da bude preduzeće ili neko lice. Ček dospijeva po viđenju, dok su kod mjenice različiti rokovi dospijeća. Ček se može opozvati, ne može se izdati blanko ček. 46

48. Najbitniji elementi čeka su:
Oznaka čeka
Naziv trasata
Bezuslovan uput trasatu da se plati odredjena suma novca
Mjesto i datum izdavanja
Mjesto plaćanja
Potpis trasata
Manje važni činioci su klauzula „po naredbi“ koja označava da je ček prenosiv, rijetka klauzula kojom se onemogućava prenos čeka itd. 47

49. VRSTE ČEKOVA
Razlikujemo bankarske i nebankarske čekove.
Prema obliku i namjeni razlikujemo sljedeće vrste čekova:
Gotovinski ček (isplata u gotovom novcu)
Barirani ček (naplata preko banke posrednika)
Virmanski ček (za bezgotovinska žiralna plaćanja)
Putnički ček (prilikom njegovog preuzimanja vlasnik polaže pokriće kod banke i može ga realizovati preko filijale te banke u svijetu ) 48

50. POJAM AKCIJA
Akcija je finansiski dokument koji vlasniku (investitoru) daje pravo na deo profita (dobiti) preduzeća, dividendu, pravo na upravljanje pre-duzećem i pravo rata na imovinu preduzeća u slučaju njegove lik-vidacije. Vlasnici akcija smatraju se vlasnicima preduzeća. Akcije se emituju u cilju formiranja ili povećanja kapitala preduzeća. Akcije posjeduju nominalnu vrijednost, koja se slobodno utvrđuje pri-likom osnivanja preduzeća i upisana je na akciji. Nominalna vrednost akcije je obično niska jer nema drugu ekonomsku funkciju osim da sluzi kao obračunska kategorija, odnosno da izrazi srazmjeran udio vlasnika, akcionara u kapitalu preduzeća. 49

51. U nekim zakonodavstvima akcija ne može biti emitovana po cijeni nižoj od nominalne. Zakonodavstva dozvoljavaju da akcije budu bez izričito utvrđene nominalne vrijednosti koja se u tom slučaju može izračunati podjelom kapitala preduzeća brojem ukupno emitovanih akcija. Na sekundarnom tržištu cijena akcije utvrđuje se zakonom ponude i tražnje. 50

52. OBVEZNICA - POJAM I KARAKTERISTIKE
Obveznica je pismena isprava kojom se izdavalac - eminent, obave-zuje da će licu označenom u obveznici ili po njegovoj naredbi, odnosno imaocu - donosiocu obveznice isplatiti određenog dana iznos koji je naveden u obveznici, tj. nominalnu vrednost ob-veznice i ugovorenu kamatu Obveznice su dugoročne hartije od vrijednosti, obzirom da im je rok dospjelosti duži od godinu dana. Osnovni cilj izdavanja obveznica je prikupljanje novčanih sredstava za njihove izdavaoce. Izdavaoc obveznica javnim oglasom, javnim pozivom, objavljuje izdavanje obveznica. U toj objavi, mora biti navedeno odstrane nadležnog organa izdavaoca obveznica sljedeće: 51

53. naziv i sjedište izdavaoca,
obim emisije, nominalnu vrijednost obveznica i način plasmana,
namjena emisije, vrsta obveznica, rokovi plaćanja nominalne vrijednosti obveznice i kamate,
visina i način obračuna i plaćanja kamate,
iznos trajnog kapitala izdavaoca i procenat učešća emisije u tom kapitalu i
izvor sredstava iz kojih će se isplaćivati obaveze po emisiji.
Rok za upis obveznica po pravilu ne može biti duži od 90 dana, osim u slučajevima prikupljanja novčanih sredstava od posebnog društ-venog interesa (upis obveznica za državu, za razvoj i sl.).
Smatra se da je emisija izdavanja obveznica uspešno realizovana, ako se postigne upis od najmanje 90% od ukupnog iznosa emisije. U suprotnom izdavalac je u obvezi da upisninu za upisane obvez-nice, zajedno sa kamatom, povrati upisnicima i da opozove takvu emisiju. 52

54. OPCIJE
Opcije su standardizovani finansijski derivati kod kojih je jedino cijena neizvesna. To su ugovori (opcijski ugovori) koji su visoko standardizovani i zato se njima može trgovati.
Standard podrazumijeva da se mora znati:
na šta se opcija odnosi (akcija, roba, kamatna stopa ...),
na koju količinu osnovnog finansijskog instrumenta se odnosi, dospijeće, vrijeme i način isporuke.
Opcije su kao finansijski instrumenti visoko standardizovani i jedino je cijena neizvjesna, ali je zato rizik visok. 53

55. Kliring je zato jako važna karika koja omogućuje da se sistem trgovanja opcijama ne uruši. Kliring je posrednik kao "prodavčev kupac" i "kupčev prodavac". Kliring je organizacioni deo berze finansijskih derivata, koji povezuje kupca i prodavca i traži i od kupca i od prodavca garancije da će ispuniti obaveze prihvaćene u opcijskom ugovoru. Kliring pored garancije obezbjeđuje multilateralnost, koja znači da se uvek može naći opcijski ugovor i kupiti od bilo koga jer ima više učesnika a ne samo od onoga kome smo prodali. 54

56. Postoje dvije vrste opcija:
CALL: daje pravo vlasniku da osnovni instrument kupi po određenoj cijeni.
PUT: daje pravo vlasniku da osnovni instrument proda po određenoj cijeni.
Opcija nosi mnogo veći prinos na ulaganje, ali su opcije rizič-nije jer imaju veći stepen leveridža, što znači da je veće učešće pozajmljenih sredstava. Veći je prinos ali i rizik. 
Opcije uvijek imaju špekulativnu vrednost i kod njih se gubi samo ono što je uloženo. 
Kod fjučersa gubitak može značajno premašiti uloženi iznos.
Razlika između fjučersa i opcija je u gubitku. Kod fjučersa se može izgubiti znatno više od onoga što je uloženo dok se kod opcija gubi samo ono što je uloženo. 55

57. BILANS PLAĆANJA
Između privrednih subjekata, različitih nacionalinih privreda, odvi-jaju se ekonomske transakcije u vidu izvoza, uvoza, zajmova i kredita. Sve te transakcije rezultiraju međunarodnim plaćanjima putem novčanih doznaka i raznih drugih instrumenata plaćanja. Zbog toga se ukupan ( sistematski ) pregled svih ekonomskih tran-sakcija izmedu subjekata (rezidenata) jedne zemlje i (rezidenata) drugih zemalja, obično za godinu dana, naziva bilans plaćanja. Bilans plaćanja je sastavni dio sistema privrednih bilansa, koji iskazuje osnovne makroekonomske varijabile u nacionalnoj privredi kao i njihove međusobne odnose. 56

58. Osnovni motivi međunarodnog biznisa su :
širenje prodaje,
nabavka resursa i tehnologija,
diversifikacija poslovanja i
ostvarenje profita.
Osnovni oblici međunarodnog biznisa su:
izvoz i uvoz roba
izvoz i uvoz usluga,
investiranje i inostranstvu,
kooperacija i saradnja,
zajedničko poslovanje,
multinacionalno poslovno povezivanje. 57

59. CILJEVI, SREDSTVA I OKRUŽENJE MEĐUNARODNOG BIZNISA58

60. KRUŽNI TOK EKONOMSKIH DOBARA
U OTVORENOJ PRIVREDI 59

61. Račun sa inostranstvom je u sistemu društvenih računa u izvjesnom smislu rezidualan, u njemu se ističu transakcije svih sektora sa inostrnastvom. On je potreban da bi se cio sistem “zatvorio”.
Platni bilans je otvoren sistem u tom smislu što on uglavnom regis-truje samo po jedan kraj svake transakcije. Dok se u sistemu društvenih računa uz jednu robnu transakciju bilježe četiri stavke:
isporuka robe,
prijem novca,
prijem robe i
plaćanje novcem.
U platnom bilansu se bilježe samo dvije stavke u slučaju izvoza: isporuka robe i priliv deviza. Prijem robe i plaćanje registruju se u platnom bilansu zemlje uvoznika.
Platni bilans ne prikazuje stanje fondova na početku i kraju perioda, to jest ne bilježi stanje međunarodnih obaveza i potraživanja zemlje, već samo njihove promjene u toku godine. 60

62. STRUKTURA BILANSA PLAĆANJA
Vrijednost izvoza i uvoza robe odreduju stanje u trgovinskom bilansu, koji može da bude uravnotežen u suficitu ili deficitu. Trgovinski bilans je najstariji, i u mnogim zemljama najznacajniji dio platnog bilansa. Bilo bi ispravnije koristiti izraz ''bilans robne razmjene'', s obzirom na činjenicu da i mnoge druge transakcije (npr: usluge ) u osnovi predstavljaju trgovinu.
Struktura platnog bilansa ukazuje na njegova dva osnovna dijela:
tekući račun platnog bilansa
račun kapitala
Tekući račun platnog bilansa uglavnom pokazuje promet roba i usluga (vidljivi uvoz i izvoz), dok račun kapitala i kapitalski podbilans pokazuje finansijski obračun sa inostransrvom. 61 1

63. U skladu sa strukturom međunarodne trgovine, prave se različiti bilansi: trgovinski (robni) i uslužni.
Trgovinski bilans odražava saldo plaćanja po uvozu roba i naplata po izvozu roba. On pokazuje stepen robne pokrivenosti uvoza izvozom (deficit ili suficit) u određenoj zemlji.
Bilans nerobnih transakcija obuhvata usluge (turizam, saobraćaj, osigu-ranje, privremeni rad u inostranstvu, kreditiranje kapitalom i investicioni radovi u inostranstvu) i inostrana transferna plaćanja.
Trgovinski i nerobni bilans zajedno uzeti čine bilans tekućih transakcija s inostranstvom, koji može biti deficitaran ili suficitaran.
Platni bilans sadrži sve navedene bilanse i predstavlja bilans svih eko-nomskih transakcija, odnosno svih potraživanja (primanja) i dugovanja (pla-ćanja) prema inostranstvu u toku određenog perioda (obično se uzima godi-na dana). On ima svoju aktivnu (potraživanja ili naplate) i pasivnu stranu (du-govanja ili plaćanja). Svaka stavka (račun) u bilansu plaćanja sastoji se iz dvije strane - dugovne (negativne) i potražne (pozitivne). Tako npr. kod tekućih transakcija izvoz predstavlja potražnu, a uvoz dugovnu stranu. Kod kapitalnih transakcija svako zaduživanje ide na dugovnu stranu, a pozajmljivanje na potražnu stranu bilansa. 62

64. PRIMJER PLATNOG BILANSA
opis
duguje
(-) mil. €
potražuje
(+) mil. €
saldo (- ili +)
mil. €
tekuće transakcije
uvoz dobara (380)
uvoz usluga (20)
transferi iz inostr. (5)
izvoz dobara (80)
izvoz usluga (5)
transferi u inostr. (5)
- 300
- 15
UKUPNO tekuće trans.
405 90
- 315
kapitalne transakcije
zaduživanje (150)
posuđivanje (0)
- 150
UKUPNO kap. trans.
150 63

65. Platni bilansi većine država svijeta stalno se nalaze u neravnoteži
Platni bilansi većine država svijeta stalno se nalaze u neravnoteži. Izravnavanje platnobilansne neravnoteže obavlja se kretanjem kapitala (kreditima), promjenama u zlatnim i valutnim rezervama i raznim drugim državnim operacijama.
Neravnoteža platnog bilansa dovodi do mnogih posledica po nacinalnu ekonomiju. Ona utiče na stabilnost domaće valute, zaduživanje u inostranstvu, inflaciju, itd. Zato država reguliše stanje platnog bilansa na nekoliko načina:
direktnom kontrolom (koja uključuje ograničavanje uvoza, carinski
režim, ograničenja iznošenja deviza iz zemlje i sl.),
borbom s inflacijom (ograničavanjem plata, investicija i drugim
mjerama),
promjenom razmjenskog kursa domaće valute (devalvacijom ili
revalvacijom),
politikom deviznih rezervi,
utvrđivanjem realne visine zaduživanja u inostranstvu itd. 64

66. Platni bilans treba razlikovati od obračunskog bilansa, koji predstavlja sistematski pregled svih dugovanja i potra-živanja jedne zemlje prema inostranstvu, bez obzira na rok njihovog dospijeća.
Obračunski bilans pokazuje opšte finansijsko stanje neke države u odnosima s inostranstvom, strukturu kretanja ka-pitala i status te zemlje kao povjerioca ili dužnika prema inostranstvu.
Za razliku od obračunskog bilansa, platni bilans pokazuje tekuće stanje neke države u odnosima s inostranstvom. 65

67. STRUKTURA PLATNOG BILANSA
P L A T N I B I L A N S
pojedinačni
bilansi
uplate
u mil. €
isplate
u mil €
izvoz roba
+300
uvoz roba
-200
trgovinski
bilans
obračunski
izvoz usluga
+50
-100
usluga
transferne uplate
iz inostranstva
+10
transferne isplate
-20
bilans transfernih operacija
uvoz kapitala
+40
izvoz kapitala
-70
kapitala
kreditni
povećanje
zlatnih i valutnih rezervi
-10
valutni
UKUPNO
400
bilansno izravnanje 66

68. bilansa transfernih plaćanja
STRUKTURNA SALDA SPOLJNOTRGOVINSKIH OPERACIJA IZ OBRAČUNSKOG I KREDITNOG BILANSA
OBRAČUNSKI BILANS
KREDITNI BILANS
sufucit
obračunskog bilansa
+ 40 mil. €
suficit
trgovinskog
bilansa
+ 100 mil. €
deficit
kreditnog
- 40 mil. €
kapitala
- 30 mil. €
usluga
- 50 mil. €
valutnog
- 10 mil. €
bilansa transfernih plaćanja 67

69. Ako je privreda zatvorena, osnovna makroeknomska rav-noteža se postiže kad je društveni proizvod jednak agre-gatnoj tražnji, tj. zbiru potrošnje stanovništva, potrošnje države, investicione potrošnje i čistog izvoza (razlike izme-đu uvoza i izvoza). Kad je zemlja otvorena, ukupne moguć-nosti potrošnje države odstupaju od ostvarenog društve-nog proizvoda u meri razlike između uvoza i izvoza. Upravo to odstupanje određuje stanje u tekućem dijelu platnog bilansa. Platni bilans je sistematski pregled transakcija domaće zemlje sa inostranstvom, odnosno domaćih rezidenata sa nerezidentima u određenom vremenskom razmaku, obi-čno u toku jedne godine. Taj pregled obuhvata međuna-rodno kretanje robe, usluga i kapital, bez obzira na to kada će se plaćanje efektivno izvršiti. 68

70. Platni bilans je otvoreni sistem u to smislu što on uglavnom registruje samo po jedan kraj svake transakcije.
U platnom bilansu se bilježe samo dvije stavke u slučaju izvoznika: isporuka robe i priliv deviza. Prijem robe i plaća-nje registruju se u platnom bilansu zemlje uvoznika.
Platni bilans ne prikazuje stanje fondova na početku i kraju perioda, tj. ne bilježi stanje međunarodnih obaveza i potraživanja zemlje, već samo njihove promene u toku godine.
Platni bilans se vodi po principima dvojnog knjigovodstva. Svaka transakcija se bilježi sa dvije promjene koje se međusobno potiru- svaka ulazna stavka mora imati izlaznu protivtavku.
Platni bilans u svakoj zemlji, sastavlja se po određenoj metodo-logiji i šemi koju preporučuje MMF.
Osnovne transakcije platnog bilansa su: izvoz i uvoz robe, usluga ( turizam, saobracaj i dr. ), kamate na date i primljene kredite, doznake iz inostranstva, dati i primljeni krediti i promjene deviznih rezervi. 69

71. Najzancajniji podbilansi su: trgovinski podbilans, bilans resursa,
Transakcije platnog bilansa se svrstavaju u određene podbilanse koji se formiraju na razlicitom nivou agregacije, tako da u određenim slučajevima naredni podbilans obuhvata i transak-cije prethodnog podbilansa.
Najzancajniji podbilansi su:
trgovinski podbilans,
bilans resursa,
bilans robe i usluga,
tekući bilans,
bazični bilans,
kapitalni bilans i
bilans zvaničnih transakcija i vrednosti
Podaci iz platnog bilansa informišu organe ekonomske politike o međunarodnom ekonomskom položaju zemlje, omogućuju donošenje odgovarajucih odluka u sprovođenju spoljno-trgovniske, monetarne i fiskalne politike. Ti podaci istovre-meno koriste i privrednim organizacijama u zemlji i inostran-stvu za ocjenu opšte klime u donošenju odeređenih poslovnih odluka. 70

72. Uz dopunske informacije, platni bilans, omogućuje ocjenu realnosti deviznog kursa, vjerovatnoće pooštravanja ili po-puštanja deviznih ograničenja, ocjenu kreditne sposobno-sti zemlje i mnogo drugih važnih karakteristika ekonom-skih odnosa sa inostranstvom. Nosiocima domace ekonomske politike, platni bilans služi kao izvor informacija za preduzimanje mjera kako bi taj položaj bio što povoljniji. Stanje platnog bilansa je od velikog značaja, jer utiče na dvije izrazito važne varijabile makroekonomske politike - cijene i zaposlenost. 71

73. Suficit tekućeg platnog bilansa teži da povisi ili održi agregatnu tražnju, i time da povisi ili održi nivo domaćih cijena ili zaposlenosti, ili i jedno i drugo.
Deficit tekućeg bilansa teži da snizi ili apsorbuje višak agregatne tražnje sa odgovoarajućim kontrakcionim dejstvom na domaće cijene i na zaposlenost, ili na oboje.
Drugim riječima, suficit tekućeg bilansa djeluje ekspanzivno, jer pove-ćava tražnju za domaćim dobrima i uslugama. Tako on povećava nivo dohotka i zaposlenosti.
Deficit tekućeg bilansa djeluje kontrakciono, pošto domaću tražnju prebacuje na strano tržište. Ali, deficit ipak nije sredstvo za domaću deflaciju, jer vodi iscrpljivanju domaćih deviznih rezervi. 72

74. Za vlade nije problem neravnoteža platnog bilansa koja je posljedica suficita, nego deficita. Kad se govori o neravnoteži platnog bilansa, misli se na deficit tekućeg bilansa.
Razlikuju se tri oblika neravnoteže:
privremena ili slučajna,
ciklicna i
strukturna.
Ispravna dijagnoza platno - bilansne neravnoteže značajna je pri izboru i kombinovanju mjera za njeno otklanjanje.
Mjere za otklanjanje platno - bilansne neravnoteže svrstavaju se u dvije grupe:
prilagodavanje i
finansiranje platnobilasne neravnoteže.
Prilagođavanje je metod iz oblasti realne ekonomije, koji ima za cilj da domacu privredu prinudi da posluje u skladu sa potrebama platnog bilansa. U krajnjoj liniji, ono ima za cilj povećanje konkurentnosti domaće privrede na svjetskom tržištu.
Finansiranje deficita je metod koji djeluje u oblasti formalne ekonomije i on samo privremeno ublažava problem, ali ga ne rješava, tj. ne otklanja uzrok neravnoteže. 73

75. Pored platnog bilansa, promjene i stanja u ekonomskim odno-sima sa inostranstvom registruju se i u drugim bilansima, od kojih su najvažniji devizni bilans i obračunski bilans. Za razliku od platnog bilansa, koji bilježi sve međunarodne eko-nomske transakcije bez obzira na trenutak naplate ili isplate, devizni bilans je sistematski pregled samo efektivno izvršenih plaćanja jedne zemlje u poslovanju s' inostranstvom u određenom vremenskom periodu. On registruje naplaćena potraživanja i placene obaveze prema inostranstvu. Njegov značaj je u tome što prikazuje stvarni priliv i odliv deviza i stanje likvidnosti zemlje. 74

76. Za razliku od platnog i deviznog bilansa, koji bilježe tokove transakcija u određenom vremenskom periodu, obračunski bilans je pregled stanja ukupnih dugovanja i potraživanja zemlje prema inostranstvu u određenom trenutku, obično na kraju svake kalendarske godine, bez obzira na to kada su dugovanja i potraživanja nastala.
Obračunski bilans je značaj izvor informacija za ocjenu kre-ditne sposobnosti zemlje, odnosno stanja njene međuna-rodne likvidnosti. 75

77. DEVIZNI SISTEM I BILANS PLAĆANJA
Devizni bilans predstavlja pregled o svim međunarodnim plaćanjima i naplacivanjima jedne zemlje s inostranstvom u određenom periodu. Devizni bilans je vrlo značajan, jer pokazuje devizni priliv i odliv iz zemlje, kao i stanje likvidnosti zemlje prema instranstvu. Iako je devizni bilans stariji od platnog bilansa, i pored njegovog značaja, mali broj zemalja objavljuje devizne bilanse, a ne postoje ni među-narodno usaglašenje šema i metodologija prikazivanja deviznog bilansa. Ovo se može objasniti time što se smatra da su devizna kontrola i devizna ograničenja nepoželjni u sistemu međunarodnih ekonomskih odnosa. U zemljama koje hronično pate od nestašica deviza, devizni bilans ima posebnu vrijednost, jer tačnije iskazuje priliv i odliv deviza nego platni bilans. 76

78. Devizni bilans ima punu korespodenciju sa računima novčanih tokova, dok u privrednim bilansima za obračun društvenog proizvoda ne pruža direktne podatke. Devizni bilans iskazuje efektivna međunardna plaćanja. To znači da nijesu uključeni podaci o kretanju robe koja nije plaćena, tj. napla-ćena. Takođe, izvoz i uvoz robe na kredit, kao i pokloni u robi nijesu obuhvaćeni ovim bilansom. Ni transakcije između privrednih subje-kata u zemlji i njihovih jedinica u inostranstvu nijesu u potpunosti registrovane u deviznom bilansu. U principu, od plaćanja po osnovu robne razmjene – treba oduzeti troškove međunarodnog prevoza i osiguranja (u oba smjera izvoz – uvoz ) i te vrijednosti prenijeti u stavke usluga. To se radi zato što podaci o izvozu – uvozu, najčešće nijesu registrovani po jednist-venom principu vrednovanja f.o.b., nego se registruju onako kako je efektivno plaćanje izvršeno. 77

79. RAZVOJNI DEFICIT BILANSA PLAĆANJA
Platni bilans je tehički uvijek u ravnoteži, ali ekonomski obično nije, nego ima ili suficit ili deficit Međutim, suficit ili deficit platnog bilansa nijesu isto što i profit i gubitak, pošto platni bilans samo bilježi priliv i odliv kupovne moći, a ne uslove pod kojima se to čini. Da li je platni bilans u ravnoteži ocjenjuje se po tekućem bilansu. 78

80. ODNOS INFLACIJE I BILANSA PLAĆANJA
Inflacija predstavlja rast opšteg nivoa cijena, tj. povećanje novca u opticaju. Ona ne mora u svakom slučaju biti negativna pojava, ali u osnovi jeste. 
Razlikuje se umjerena, galopirajuća i hiperinflacija.
Odnos inflacije i platnog bilansa:
Inflacija izaziva deficit platnog bilansa
Zatim rast robnih fondova - novčane tražnje - pritisak na domaćem tržištu dovodi do rasta cijena
Sami tim dio nezadovoljene tražnje podstiče rast uvoza
Cijene domaće su veće od cijena inostrane robe - jeftiniji uvoz, izvoz se ne isplati 79

81. INFLACIJA I DEVIZNI KURS
Djelovanje inflacije na devizni kurs zavisi od:
Dispariteta i dinamike domaćih cijena sa insotranstvom
Kretanja troškova poslovanja u privredi
Monetarne ekspanzije ili restrikcije u zemlji
Inflatornih očekivanja
Psiholoških faktora u pogledu promjene deviznog kursa
Kretanja deviznih kurseva na ino tržištima
Odluka vlada drugih zemalja kojim štite ili devalviraju svoje valute
Mogućnosti plasmana novca u druge oblike aktive
Povjerenja u ekonomsku politiku vlade ( odnosu na inflaciju i devizni kurs)
Ako se u uslovima bržeg rasta domaćih cijena u odnosu na kretanje ino cijena, nastoji zadržati fiksni devizni kurs, tada kurs domaće valute postaje precjenjen, što dovodi do pogoršanja platnog bilansa (stimuliše se uvoz, a destimuliše izvoz)

82. ODNOS DEFLACIJE I BILANSA PLAĆANJA
Odnos deflacije i platnog bilansa:
novčana masa se smanjuje
domaće cijene padaju
izvoz raste
uvoz raste

83. DEVALVACIJA
Devalvacija je iznenadan pad vrijednosti jedne valute u od-nosu na druge valute. Do devalvacije dolazi kad troškovi neke zemlje rastu brže od troškova njezinih konkurenata i kad njen izvoz više nije cjenovno konkurentan. Devalvacije mogu dovesti do velikih relativnih promjena vri-jednosti pojedine valute; 10%preko noći, npr. To može jednim zamahom pojesti PROFIT svakog prosječnog izvoznika, što je jedan od razloga zašto izvoznici radije dje-luju u okviru razmjerno fiksnih deviznih kurseva.

84. Devalvacija je zvanična odluka monetarne vlasti koja dovodi do smanjenja vrijednosti nacionalne valute u odnosu na njen standard- zlato ili druge valute. Devalvacija je u stvari povećanje vrijednosti strane valute, a smanjenje vrijednosti domaće (koja je zbog djelovanja inflacije izgubila realnu kupovnu snagu, a privreda zbog rasta cijena i troškova poslovanja postala nekonkurenta na domaćem tržištu) Platni bilans se može uravnotežiti deflacijom u privredi. Zbog visoke cijene (smanjenje tražnje, potrošnje, privredne stagnacije i nezaposlenosti i sl.) rijetko se koriti Devalvaciji se pristupa kada je devizni kurs zbog fundamentalne neravnoteže i inflacije postao precjenjen. Devalvacija često služi kao serdstvo za podsticanje izvoza i ograničavanje uvoza => KONKURENTSKA DEVALVACIJA (Anticipirana devalvacija)

85. EFIKASNOST DEVALVACIJE
Konačan uspjeh devalvacije zavisi od kretanja inostranih cijena, uslov je da ino cijene ostanu nepromjenjene.
Negativni efekti devalvacije:
Devalvacija direktno podstiče inflaciju (uvozni proizvodi poskupljuju)
Porastom izvoza, i povećanjem uvoza, osiromašuje ponuda na domaćem tržištu, što je praćeno i dodatnom emisijom novca (na bazi prodaje ostvarenih deviza), čime se nažno podstiče inflacija.
Ako prilikom devalvacije izvozne cijene “padnu”, a domaće cijene ostanu iste=> EFIKASNOST DEVALVACIJE POTPUNA
Ako prilikom devalvacije cijene izvozne robe na domaćem tržištu porastu za procenat devalvacije=> EFIKASNOST DEVALVACIJE JEDNAKA NULI

86. Na uspjeh devalvacije utiču brojni faktori:
Struktura izvoza zemlje koja devalvira valutu
Kretanje cijena u privredi nakon devalvacije
Značaj zemlje i učešće njenog izvoza u ukupnoj svjetskoj privredi
Broj zemalja koje istovremeno devalviraju
Elastičnost strane tražnje u odnosu na ponudu robe i usluga od strane zemlje koja je devalviral avalutu.
Devalvacija ima uticaja i na cijene uvozne robe.
Koliko se uvozne cijene zbog devalvacije izvozne robe smanjuju- toliko se cijena uvozne robe u domaćoj valuti povećava.
Ovo dovodi do popravljanja trgovinskog bilansa, jačanja deviznoh rezervi, ali i pogoršanja uslova razmjene, što dovodi do preraspodjele unutar nacionalog dohotka iz grana koje nisu izvozne u izvozne grane.
Da bi se izbjegli nepovolnji efekti deviznog bilansa obično se sprovodi restriktivna monetarna politika preko ograničenja bankarskog kredita.

87. REVALVACIJA
Suprotna mjera devalvaciji Revalvacija je, kao i devalvacija, monetarno-politička mjera koja ima zadatak da poveća vrijednost domaće valute u odnosu na njen standard. Revalvacija je posledica rasta unutrašnje kupovne snage novca, koja se postiže: rastom proizvodnje i produktivnosti rada, deflacijom, restriktivnom monetarnom politikom i smanjenjem cijema Cilj revalvacije je da na neki način spriječi inflaciju koja vlada u zemlji

88. Revalvacijom se zakonskim putem dovodi u sklad nominalna vrijednost novca sa njegovom realnom vrijednošću.
Izuzetno se rijetko sprovodi jer je revalvacija utiče na smanjenje suficita pltnog bilansa.
Revalvaciju, pored rasat unutršnje vrijednosti novac mogu izazvati i sledeći faktori:
Suzbijanje infaltornih tendencija u privredi
Politički faktori i međunarodni ekonomski odnosi
Revalvacija zbog međunarodnog prestiža
Usled revalvacije uvoz obračunat u domaćoj valuti postaje jeftiniji, dok izvozne cijene ostaju iste da domaće izvoznike, ali više za instranog kupca=> ROBA POSKUPLJUJE U SRAZMJERI SA SA STEPENOM REVALVACIJE

89. KAO BITAN CILJ MONETARNE POLITIKE
STABILNOST CIJENA
KAO BITAN CILJ MONETARNE POLITIKE
Stabilnost cijena je prioritetan cilj monetarne politike i svaka centralna banka mora da radi u interesu valut-ne stabilnosti. Cijena je vrijednosni izraz neke robe ili usluge. Cijene kordiniraju odluke proizvođače i potrošače na tržištu roba i usluga. U načelu, porast cijene povećava ponudu odnosno podstiče proizvodnju. Niže cijene u načelu pove-ćavaju potrošnju. Monetarne vlasti poseban akcenat stavljaju na odr-žanju stabilnosti cijena.

90. Tri razloga zbog kojih se stabilnost cijena ističe kao glavni cilj monetarne politike:
Inflacija nameće izuzetno veliki društveni gubitak koji nikad neće biti naplaćen
Centralna banka na dugi rok može da reguliše nivo cijena robe i usluga
Cjenovna stabilnost podstiče dalje usavršavanje finansijskog sistema zemlje, veću akumulaciju kapitala i pojačanu institucionalizaciju štednje.
Cjenovna stabilnost podstiče institucionalizaciju štednje, jer u tim uslovima kamatne stope koje plaćaju fin.institucije konkurišu prinosima na neorganizovanom tržištu.
U uslovima inflacije novčana sredstva počinju premještanje if finans.institucija na neorganizovano (sivo) tržište.

91. MEĐUNARODNO KRETANJE KAPITALA
Pod međunarodnim kretanjem kapitala podrazumijevamo transfer realnih i finansijskih sredstava između subjekata različitih zemalja sa odloženim kontra-transferom za odre-đeni vremenski period, a u cilju ostvarivanja određenih ekonomskih i političkih interesa učesnika u tom transferu.
Nijedna savremena privreda ne može se izolovati od potrebe da izvozi i uvozi kapital, bez obzira na to da li, ukupno gledano, ima neto suficit ili neto deficit u kapitalu, tako da je kretanje kapitala između zemalja dvosmerno, pri čemu se u jednom slučaju subjekti određene zemlje pojavljuju kao davaoci, a drugi put kao korisnici kapitala.

92. Najveći deo međunarodnog kretanja kapitala odvija se iz-među razvijenih zemalja, odnosno između ekonomskih subjekata iz ovih zemalja, koje su glavni davaoci i korisnici kapitala u svjetskim razmjerama. Privrede u razvoju (zemlje u razvoju i zemlje u tranziciji) se kao grupacija uglavnom pojavljuju kao korisnici inostranog kapitala, a mnogo manje kao davaoci kapitala, mada se neke od njih, u posljednje vreme, u određenoj meri, po-javljuju i kao relativno značajni davaoci kapitala.

93. OBLICI KRETANJA MEĐUNARODNOG KAPITALA
Kretanje kapitala između subjekata različitih zemalja vrši se u raznim oblicima od kojih su dva osnovna i to: međuna-rodno kretanje privatnog kapitala i međunarodno kretanje javnog kapitala. Privatni kapital (pojedinci, privatne kompanije, komercijalne formi kredita i depozita. Javni kapital (državni budžet i centralne i državne banke) kreće se prvenstveno u obliku bilateralnih zajmova i kredita, portfolio investicija i u formi bespovratne ekonomske pomoći. Posebna vrsta javnog kapitala su zajmovi međunarodnih organizacija, kao što su: IBRD, IMF, IDA, EBRD, IFC i druge institucije sa sličnim profilom angažovanja.

94. Međunarodni tokovi kapitala se prema dužini dijele na kretanje kratkoročnog, srednjoročnog i dugoročnog kapitala. Pri tome, ne postoje u svemu usaglašeni i striktni kriterijumi za ovu podjelu. Uglavnom se u kategoriju kratkoročnog kapitala ubrajaju plasmani sa rokom do godinu dana (što bi se prije moglo podvesti pod međunarodno kretanje novca, a ne kapitala), Srednjoročni kapital je plasiran na period od 1 do 5 godina (negdje je ovaj rok i 3-7 godina), Dugoročni kapital se odnosi na plasmane preko 5 godina (mada se u pojedinim slučajevima kao rok uzima preko 8-10 godina). Po pravilu, kratkoročni kapital se koristi za finansiranje tekućeg poslovanja, a srednjoročni i dugoročni kapital za investicione namjene.

95. MEĐUNARODNO KRETANJE KAPITALA
privatni i državni,
robni i novčani,
kratkoročni i dugoročni,
zajmovni i preduzetnički,
patenti i licence.
direktne investicije
portfolio investicije (kupovina
hartija od vrijednosti ),
zajednička ulaganja,
depoziti i krediti.

97. PODJELA MEĐUNARODNOG KRETANJA KAPITALA
Međunarodno kretanje zajmovnog kapitala (direktne – realne investicije),
Portfolio investicije i
Direktne investicije u inostranstvu (strane direktne investicije)
Kretanje zajmovnog kapitala dugo je predstavljalo dominan-tan oblik kretanja međunarodnog kapitala. Uglavnom se odvijalo u pravcu od razvijenijih zemalja ka zemljama u razvoju.
Zemlje sa suficitom u pogledu finansijskih sredstava činile su najveći dio ponude kapitala na međunarodnom tržištu kapitala, dok su zemlje s deficitom u pogledu finansijskih sredstava činile najveći dio tražnje za kapitalom. Sa raz-vojem finansijskih tržišta dolazi do opadanja učešća zaj-movnog kapitala u ukupnom kretanju kapitala. 90

98. Međunarodni krediti i zajmovi su tradicionalan i značajan voblik međunarodnog kretanja kapitala. Zajmovni kapital predstavlja takav oblik korišćenja kapi-tala u kojem se korisnik kapitala javlja u ulozi dužnika, a vlasnik kapitala u ulozi poverioca. Ovaj kreditni odnos može se ostvariti u neposrednom kontaktu između vlasnika kapitala - povjerioca i korisnika kapitala – dužnika. U tom slučaju se govori o direktnom (neposrednom) kreditnom odnosu. Navedeni kreditni odnos može se ostvariti i posredno preko bankarsko-finansijskog posrednika. U tom slu-čaju se radi o posrednom kreditnom odnosu.

99. PORTFOLIO INVESTICIJE
Predstavljaju indirektan oblik međunarodnog investiranja u okviru kojeg se vrši transfer domaćeg kapitala u inostran-stvo, kojim se stiče potraživanje, ali se ne zasniva svojina. Portolio investicije u smislu međunarodnog investiranja znače kupovinu inostranih hartija od vrijednosti radi oplo-đivanja kapitala bez ambicija sticanja kontrole upravljanja nad emitentom hartija od vrijednosti. Realizacija stranih portfolio investicija se najčešće vrši ku-povinom akcija kompanija u inostranstvu. Pored investi-cija u akcije, potrfolio čine i državne hartije od vrijednosti, korporativne obveznice i dr. Osnovni preduslov portfolio investicija je postojanje tržišta hartija od vrijednosti u zemlji primaoca ovakvog oblika investicija.

100. Motiv portfolio investitora je sticanje prinosa od kapitala uloženog u hartije od vrednosti, a ne i kontrola upravljanja. Ovaj oblik investicija uslovljen je razlikama u dividendnim (kamatnim) stopama korigovanim za sigurnost plasmana. Razlika između portfolio investicija i stranih direk-tnih investicija je čisto funkcionalna, jer i portfolio i inostrane direktne investicije mogu poprimiti sli-čnu formu. Ako investitor kupi kontrolne akcije isključivo u cilju ostvarenja profita, koji mu se čini realan s obzirom na dobre izglede preduzeća a pri tome nema nikakve pretenzije da utiče na poslovanje i kontrolu preduzeća, on je portfolio investitor. Portfolio investicije znače u svakom slučaju niži rizik za investitore u poređenju sa stranim direktnim investitorima.

101. Prednost ulaganja u kupovinu akcija na međunarodnom tržištu kapitala je i što omoguujen plasman relativno male finansijske iznose (za razliku od direktnog ulaganja, koje podrazumeva uglavnom velike novčane sume) Portfolio investitor ima ograničeni horizont jer je njegov cilj mnogo uži (ne ide dalje od prikupljanja dividende - kamate) od inostranog direktnog investitora, koji ide na razvijanje poslovne delatnosti u stranoj zemlji i na osvajanje tržišta. Ciljevi portfolio investitora su uglavnom geografska ili poli-tička diversifikacija ulaganja, kao i iskorišćavanje kamat-nih razlika na domaćem i stranom tržištu.

102. Upravljačka dimenzija i vlasništvo nad imovinom su obilježja stranih direktnih investicija.
Inostrane direktne investicije se javljaju kada investitor sa sjedištem u jednoj zemlji (izvoznici kapitala) u cilju obav-ljanja poslovne aktivnosti, investiranjem stiče imovinu u drugoj zemlji (zemlji uvoza kapitala) i po osnovu imovine ostvaruje kontrolu upravljanja nad preduzećem u inos-transtvu.
Kod stranih direktnih investicija, imovina (vlasništvo) steče-na tom investicijom je najčešće organizacioni dio matične firme. Investitor se označava kao matična firma, a imovina odnosno vlasništvo u inostranstvu kao filijala ili podruž-nica matične firme.
Kontrola upravljanja nad filijalom podrazumijeva i preuzi-manje svih komercijalnih i nekomercijalnih rizika vezanih za poslovanje filijale.

103. Direktne strane investicije su kategorija međunarodnih investicija, koja odražava cilj subjekta u jednoj nacio-nalnoj ekonomiji da postigne trajan interes u predu-zeću čije je sjedište u drugoj nacionalnoj ekonomiji. Subjekat je direktan investitor, a preduzeće u drugoj zemlji je direktno investirano preduzeće. Trajan interes implicira postojanje dugoročne veze izme-đu direktnog investitora i preduzeća i značajan stepen uticaja investitora na upravljanje preduzećem.

104. FDI više od decenije brže rastu od rasta svjetske trgovine i proizvodnje.
Ako se ima u vidu njihov ukupni akumulisani obim, jasno da su one
osnovni pokretač globalizacije svjetske privrede.
Smatra se da je bum spajanja i kupovine drugih firmi doprinio
rekordnom obimu FDI (Foreign DirectIinvestment) u 1995.
kao i njihovom daljem rastu.
Drugi značajan uzrok navodi se deregulacija i liberalizacija,
koji stvaraju povoljnu klimu za priliv FDI : ukidanje raznih ograničenja,
uvođenje garancija od nacionalizacije i eksproprijacije strane imovine,
kao i mnogih drugih garancija kojima se štite interesi investitora).

105. TRŽIŠTE NOVCA
Segment finansijskog tržišta koji predstavlja visoko specializovani oblik operacija kupovine i prodaje novca, ostalih likvidnih sredstava i kratkoročnih hartija od vrijednosti.
Najznačajnijo dio novčanig tržišta je međubankarsko tržište žiralnog novca i kratkoročnih hartija od vrijednosti
Pored navedenog sastoji se i iz:
Kratkoročno kreditno tržište
Eskontno tržište
Lombardno tržište

106. Ciljevi tržišta novca su:
Obezbjeđenje i održavanje optimalne likvidnosti monetarnog i kreditnog sistema zemlje
Zadovoljenje tražnje za novčanim sredstvima aktera tržišta
Ostvarivanje dopunskih prihoda banka i drugih učesnika.
Bez tržišta novca CB ne bi mogla efikasno sprovesti monetarno- kreditnu politiku.
Tržište novca omogućava bankama da vrše permanentno transformaciju kratkoročnih novčanih sredstava u investiciona sredstva (dugoročne plasmane), a to znači da se stvara dodatni bankarski kapital (izvan štednje) čime se uspostavlja direktna veza između tržišta novca i tržišta kapitala.

107. Posebnu funkciju na novčanom tržištu ima CB, koja kroz svoje instrumente monetarno- kreditne politike utiče na ponudu i tražnju novca.
Efikasnost djelovanja CB zavisi od:
Stepena razvijenosti tržišta novca i kratkoročnih HOV
Stepena monetarnog suvereniteta CB
Stepena saradnje poslovnih banaka sa CB
Visine zavisnosti poslovnih banaka od sredstava CB
Poslovne banke su osnovni učesnici na ovom tržištu (jedne prijavljuju trenutne viškove novca, druge formiraju tražnju)

108. Organizaciona forma tržišta novca:
Institucionalizovano tržište novca
Neinstitucionalizovano tržište novca
Kombinacija instucionalizovanog i neinstitucion.
Najznačajniji instrumenti (mehanizmi) trgovine novcem i kratkoročnim HOV:
Međubankarska kupoprodaja novca
Kratkoročne HOV
Međubankarska trgovina viškovima obaveznih rezervi