1. Hagvöxtur um heiminn Opinber fyrirlestur í Háskóla Íslands
28. september 2000
Þorvaldur Gylfason

2. Að vaxa sundur eða saman
Vestur-Þýzkaland : Austur-Þýzkaland
Austurríki : Tékkóslóvakía
Finnland : Eistland
Taívan : Kína
Suður-Kórea : Norður-Kórea
Hagskipulag
Botsvana : Nígería
Kenía : Tansanía
Taíland : Búrma
Túnis : Marokkó
Spánn : Argentína
Máritíius : Madagaskar
Ör vöxtur
Þjóðarframleiðsla
Hagstjórn?
Hægur vöxtur
Tími

3. Botsvana og Nígería: Tekjur á mann 1964-97 Dæmi 1 Bandaríkjadollarar
Verðlag hvers árs
Atlasaðferð

4. Búrma og Taíland: Tekjur á mann 1960-97 Dæmi 2 Eigin mynt
Verðlag = 100

5. Egyptaland, Marokkó og Túnis: Tekjur á mann 1964-97
Dæmi 3
Bandaríkjadollarar
Verðlag hvers árs
Atlasaðferð

6. Argentína, Úrúgvæ og Spánn: Tekjur á mann 1964-97
Dæmi 4
Bandaríkjadollarar
Verðlag hvers árs
Atlasaðferð

7. Madagaskar og Máritíus: Tekjur á mann 1964-97
Dæmi 5
Bandaríkjadollarar
Verðlag hvers árs
Atlasaðferð

8. Hagvöxtur í bráð og lengd Hagvöxtur til lengdar Framleiðslugeta
Framleiðsla
Þjóðarframleiðsla
Hæð
Hagsveiflur
í bráð
Fjármálakreppan í Asíu breytir litlu um hagvaxtarhorfur þar eystra.
Lægð
Tími

9. Hagvöxtur í bráð og lengd
Til að greina hegðan þjóðarframleiðslunnar frá ári til árs, það er í bráð, þarf skammtímaþjóðhagfræði
Ýmist kennd við Keynes eða ,,nýklassísk”
Til að greina þróun framleiðslugetunnar yfir löng tímabil þarf á hinn bóginn hagvaxtarfræði
Ýmist ,,nýklassísk” eða kennd við ,,innri hagvöxt”

10. Nýklassíska kenningin um ,,ytri hagvöxt”
Rekur vöxt þjóðarframleiðslu á mann yfir löng tímabil til einnar rótar:
Tækniframfarir
Hagvöxtur til langs tíma litið er því ónæmur fyrir hagstjórn, góðri eða vondri eftir atvikum.
“To change the rate of growth of real output per head you have to change the rate of technical progress.”
ROBERT M. SOLOW

11. Nýrri kenningar um ,,innri hagvöxt”
Rekja vöxt þjóðarframleiðslu á mann yfir löng tímabil til þriggja þátta:
Sparnaður
Hagkvæmni
Afskriftir
“The proximate causes of economic growth are the effort to economize, the accumulation of knowledge, and the accumulation of capital.”
W. ARTHUR LEWIS

12. Ytri og innri hagvöxtur
Nýklassíska kenningin
þar sem hagvöxtur til lengdar fer eingöngu eftir tækni, varpar ekki skýru ljósi á mikinn hagvöxt margra Asíulanda síðan 1965.
Nýja kenningin um innri hagvöxt
þar sem hagvöxtur fer eftir sparnaði, hagkvæmni og afskriftum, virðist bregða betri birtu á reynslu Asíulandanna.
Reyndar er kenningin um innri hagvöxt ekki ný, því að Adam Smith vissi þetta (1776).

13. Rætur hagvaxtar I Sparnaður Rímar vel við reynslurök víðs vegar að
Varla tilviljun, að mikill sparnaður í Asíu, um 30-40% af tekjum, hefur haldizt í hendur við mikinn hagvöxt
Varla tilviljun heldur, að lítill sparnaður í mörgum Afríkulöndum, um 10% af tekjum, hefur haldizt í hendur við lítinn sem engan hagvöxt
OECD-lönd: sparnaður um 20% af tekjum
Ályktun um hagstjórn:
Stöðugleiki með lítilli verðbólgu og jákvæðum raunvöxtum örvar sparnað og þá um leið hagvöxt.

14. Rætur hagvaxtar I Tekjur á mann Austur-Asía 400 300 200 OECD Afríka
Mikill sparnaður
300
200
Miðlungssparnaður
OECD
Afríka
100
Lítill sparnaður
1965
1990

15. Hagvöxtur og fjárfesting 1965-98
109 lönd
Aukning fjárfestingar um 10% af VLF helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1½% á ári.
Botsvana
1½%
10%

16. Rætur hagvaxtar II: Magn og gæði
Afskriftir
Áhrif afskrifta á hagvöxt eru náskyld áhrifum sparnaðar og fjárfestingar á hagvöxt.
Óarðbær fjárfesting frá fyrri tíð rýrir gæði fjármagns, svo að það gengur hraðar úr sér en ella og þörfin fyrir endurnýjunarfjárfestingu til að bæta fyrir slit og úreldingu eykst.
Því meira af þjóðarsparnaði sem verja þarf til endurnýjunarfjárfestingar, þeim mun minna er aflögu til nýrrar fjárfestingar í vélum og tækjum.

17. Fjárfesting: Magn og gæði
Einkavæðing um heiminn
Tæki til að bæta fjárfestingu með því að fela fjárfestingarákvarðanir í hendur einkafyrirtækja, sem hafa arðsemi að leiðarljósi frekar en stjórnmál
Traustir bankar
Tæki til að beina sparnaði heimila að arðbærum fjárfestingarkostum
Hvort tveggja eflir hágæðafjárfestingu, hagkvæmni og hagvöxt

18. Rætur hagvaxtar III Hagkvæmni
Rímar einnig vel við reynslurök víðs vegar að
Tækniframfarir efla hagvöxt með því að gera mönnum kleift að ná meiri afurðum úr gefnum aðföngum.
Einmitt þetta er aðalsmerki aukinnar hagkvæmni!
Þannig fer e.t.v. bezt á að skoða tækniframfarir sem eina tegund aukinnar hagkvæmni.
Ályktun um hagstjórn:
Allt, sem eykur hagkvæmni, hvað sem er, eykur einnig hagvöxt.

19. Rætur hagvaxtar III Fimm uppsprettur aukinnar hagkvæmni
Frjáls verðmyndun og fríverzlun auka hagkvæmni og þá um leið hagvöxt.
Stöðugt verðlag dregur úr óhagkvæmni af völdum verðbólgu og örvar hagvöxt.
Einkavæðing dregur úr óhagkvæmni af völdum ríkisfyrirtækja og örvar hagvöxt.
Meiri og betri menntun bætir mannaflann og ...
Tækniframfarir efla hagkvæmni og hagvöxt.
Tækifærin eru nánast óþrjótandi!

20. Rætur hagvaxtar III Þetta eru góð tíðindi.
Ef hagvöxtur færi eingöngu eftir tækniframförum, væri lítið hægt að gera til að örva hann
… annað en að efla og styrkja r&þ o.þ.h.
En ef hagvöxtur ræðst af sparnaði og hagkvæmni, þá geta almannavaldið og einkageirinn gert ýmislegt til að örva vöxtinn.
Því að allt, sem eykur hagkvæmni, örvar einnig hagvöxt.

21. Aftur Hvað er hægt að gera til að örva hagvöxt?
Sjá til þess, að sparnaður borgi sig
Halda verðbólgu niðri og raunvöxtum hóflega jákvæðum
Halda fjármálakerfinu við góða heilsu
til að beina sparnaði að hágæðafjárfestingu
Efla hagkvæmni á alla lund
1. Frjáls verðmyndun og fríverzlun
2. Lítil verðbólga
3. Sterkur einkageiri
4. Meiri og betri menntun
5. Góð náttúruauðlindastjórn
Aftur

22. 1 Frjálst búskaparlag og hagvöxtur
Frjáls verðmyndun felur í sér, að verð ræðst á markaði og ekki á stjórnarskrifstofum.
Blandaður markaðsbúskapur er hagkvæmari en áætlunarbúskapur.
Sbr. Sovétríkin sálugu og Bandaríkin eða ESB
Frjáls viðskipti innan lands og út á við greiða fyrir sérhæfingu og hagkvæmni.
Fríverzlun er hagkvæmari en sjálfþurftarbúskapur.
Sbr. Kúbu og Hong Kong eða Singapúr
Og sbr. málflutning Jóns forseta strax árið 1843

23. Jón Sigurðsson var viðskiptafrelsissinni
,,Þegar verzlanin var frjáls í fornöld, þá var landið í mestum blóma.”
,,Landsmenn þurfa ekki að óttast verzlunarfrelsi.”
Þetta á við um vörur, þjónustu, fjármagn.

24. Hagvöxtur og erlend viðskipti 1965-98
105 lönd
Aukning viðskipta um 50% af VÞF helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári.
Botsvana
Kína
Singapúr
Kórea
Hong Kong
Sameinuðu furstadæmin
Ath. Sameinuðu furstadæmin, Hong Kong og Singapúr.

25. Hagvöxtur og erlend fjárfesting 1965-98
100 lönd
Aukning erlendrar fjárfestingar um 3% af VLF helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári.
Singapúr
Botsvana
Fyrirvari: Sambandið hvílir á Botsvana og Singapúr.

26. 2 Stöðugleiki og hagvöxtur
Minni verðbólga þýðir minni óhagkvæmni af völdum verðbólgu.
Verðbólga refsar fólki og fyrirtækjum fyrir að eiga reiðufé og dregur þannig úr hagkvæmni.
Verðbólga er ígildi skatts
Ógagnsærri og óhagkvæmari en flestir aðrir skattar
Verðbólga veldur óvissu
Truflar bæði viðskipti og fjárfestingu
Verðbólga hækkar raungengi gjaldmiðilsins
Spillir fyrir útflutningi og hagvexti

27. 3 Einkavæðing og hagvöxtur
Einkavæðing færir fyrirtæki í hendur eigenda og stjórnenda, sem taka arðsemi fram yfir atkvæði.
Hagnaðarsjónarmið leysa stjórnmálaviðmið af hólmi í rekstri fyrirtækja.
Hagsýnir eigendur ráða jafnan stjórnendur og starfslið á grundvelli verðleika fremur en flokkshollustu.
Einkarekstur er því allajafna hagfelldari en ríkisrekstur.

28. Sama sagan aftur og aftur
Fríverzlun glæðir hagvöxt
Dregur úr óhagkvæmni, sem fylgir viðskiptahömlum
Minni verðbólga glæðir hagvöxt
Dregur úr óhagkvæmni af völdum verðbólgu
Einkavæðing glæðir hagvöxt
Dregur úr óhagkvæmni í ríkisrekstri
Meiri og betri menntun glæðir hagvöxt
Minnkar óhagræði vegna ónógrar menntunar

29. Sama sagan aftur og aftur
Reyni að ná utan um þetta með einföldum reikningi
Hagræðið af því að draga úr bjögun í efnahagslífinu (viðskiptahömlum, verðbólgu, óþörfum ríkisafskiptum, ónógri menntun) stendur í beinu hlutfalli við bjögunina í öðru veldi:
E = mc2
þar sem E lýsir aukinni hagkvæmni, m er margfeldisstuðull og c lýsir bjöguninni

30. E = mc2
Ef bjögunin er veruleg (mikil höft, mikil verðbólga, mikil ríkisumsvif, rýr menntun), þá er til mikils að vinna að draga sem mest úr bjöguninni eða eyða henni: það getur örvað hagvöxt til muna.
Þetta má sjá með því að setja viðeigandi tölur inn í formúluna og einnig ráða af tölfræðirannsóknum, þar sem kenningin er borin saman við reynsluna, eins og hún lýsir sér í hagtölum.

31. 4 Menntun og hagvöxtur Meiri og betri menntun eykur afköst mannaflans.
Lykilatriði:
Grunnskóla- og framhaldsskólamenntun handa öllum, einkum stúlkum
Háskólamenntun handa sem flestum
Aukin rækt við menntamál
Aukin útgjöld ríkis og byggða til menntamála
Aukið svigrúm handa einkageiranum í menntakerfinu til að nýta kosti samkeppni

32. Hagvöxtur og menntun 1965-98 86 lönd
Aukning framhaldsskólasóknar um 40% af árgangi helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári.

33. Náttúruauðlindir og hagvöxtur5
Náttúruauðlindir og hagvöxtur
Náttúruauðlindagnægð, sé ekki nógu vel á málum haldið, getur reynzt vera blendin blessun.
,,Landið okkar er ríkt, en fólkið er fátækt.”
Vladimir Putin, forseti Rússlands
Þrír farvegir
Menntun
Hollenzka veikin
Rentusókn
Hvað segja hagtölur?

34. Náttúruauðlindagnægð og hagvöxtur 1965-98
86 lönd
Aukning náttúruauðs um 10% af þjóðarauði helzt í hendur við samdrátt hagvaxtar á mann um 1% á ári.
10% 1%
Miklar náttúruauðlindir hneigjast til að draga úr hagvexti, sé þeim ekki vel stjórnað.

35. Náttúruauðlindagnægð og menntun 1980-97
91 land
Aukning náttúruauðs um 18% af þjóðarauði helzt í hendur við samdrátt útgjalda ríkis og byggða til menntamála um 1% af VÞF.
Gnægð náttúru-auðlinda hneigist til að bitna á menntun.

36. Náttúruauðlindagnægð og spilling
45 lönd
Náttúru-auðlinda-gnægð helzt í hendur við spillingu, og spilling dregur úr hagvexti.

37. Hver er niðurstaðan?
Hagvöxtur fer ekki aðeins eftir hagskipulagi, heldur einnig eftir hagstjórn.
Almannavaldið getur ýtt undir hagvöxt til langs tíma litið með því að efla
sparnað og hágæðafjárfestingu
erlend viðskipti og fjárfestingu
menntun á öllum skólastigum

38. Hver er niðurstaðan?
Þessar ályktanir má ráða af rökum og reynslu víðs vegar að.
Aðrar ályktanir:
Of mikil verðbólga skaðar sparnað, fjárfestingu og viðskipti — og þá einnig hagvöxt.
Of mikil ríkisafskipti rýra gæði fjárfestingar — og einnig hagvöxt.
Of mikill landbúnaður og náttúruauðlindaútgerð yfirleitt, sé ekki nógu vel á málum haldið, dregur úr menntun og viðskiptum — og einnig hagvexti.

39. Fyrirvarar Hér er þó um miklu flóknara mál að tefla.
Hagvöxtur ræðst af fjölmörgum öðrum þáttum, sem varða stjórnmál, félagsmál og menningu auk náttúruskilyrða, veðurfars og heilbrigðis — en allt það látum við eiga sig að sinni.
Kjarni málsins er eftir sem áður þessi:
Hömlur gegn hagvexti eru margar hverjar af manna völdum, og þeim geta menn því rutt úr vegi á lýðræðisvettvangi.
Allt, sem þarf, er að vilja og skilja.

40. Að lokum: Það er hægt að örva hagvöxt
Hagvöxtur skiptir miklu í fátækum löndum
Spurning beinlínis um líf og dauða
Og ekki aðeins í fátækralöndum
Fátækt innan um allsnægtir í okkar heimshluta
Höfuðkenning Gunnars Myrdal í Asian Drama (1968):
Hagvöxtur er óhugsandi í Asíulöndum!
Nýja hagvaxtarfræðin gefur fyrirheit um, að þeir, sem draga svipaðar ályktanir um Afríku nú eða önnur pláss, reynist einnig hafa á röngu að standa.

41. Að lokum: Það er hægt að örva hagvöxt
Þessar glærur er að finna á vefsetri mínu:
Reynsla síðustu ára lofar góðu
Miklar framfarir í hagstjórn og hagstjórnarfari um allan heim síðan um 1990
Efling hagvaxtar og uppræting fátæktar hafa notið vaxandi stuðnings meðal almennings og stjórnmálamanna með ólíkar skoðanir að öðru leyti
Fyrirstaða sérhagsmuna er samt umtalsverð
,,Umbótamenn halda, að hægt sé að breyta heiminum með grímulausu geðheilbrigði.”
Endir
George Bernard Shaw