1. AUTONOMIA ETETEA GIZARTE ESKU-HARTZEAN
José Antonio Seoane

2. Sarrera (eta kontzeptu mugak)

3. Autonomiaren saihestezintasuna
Gaur egungo (mendebaldeko) gizartearen oinarri etikoen eta antolakuntza juridiko-politikoaren kontzeptu nagusia
Gizakia eragile moral gisa ikustea
Bioetika/etika gizarte esku-hartzean
Osasuna eta bizitza zaintzeko eta babesteko modu berria
Gizarte esku-hartzerako eredu berria
Erabakiak hartzeko modu berria
Osasunaren kontzeptua aldatzea
Printzipio etikoak birdefinitzea
Eskubide eta arau berriak agertzea eta birdefinitzea

4. Zergatik autonomia? Beharrizana, balioa eta betebeharra
Izaera ontologikoa, morala eta araudiari dagokiona
Gizakiak erabakiak hartu eta garatu behar ditu
Munduaren eta norbanakoaren konfigurazioa
Arrazoi subjektiboa
gure balioak, proiektuak, helburuak eta gaitasunak ezagutzea
Arrazoi intersubjektiboa
Bestea ezagutzea eta errespetatzea, pertsonari dagokionez

5. Ze autonomia? Gizakia = autonomia + dependentzia
Animalia autonomoa, zaurgarria eta interdependentea
hauskorra eta behartsua
kanpo eragin ugariren mende, baina modu indibidualean ebaluatzeko, erabakitzeko eta egiteko gai
Helburuen izakia
arrazoizko erabaki zuhurrak planifikatu, hartu eta egiten dituena, mundua bere beharrizanetara egokitzen saiatzen dena bere izaera eta loraldia lortzeko
"argudiatzaile praktiko independentea"
Alasdair MacIntyre, Dependent rational animals, 1999

6. Giza eta gizarte praxia
Giza bizitza (eta gizarte
esku-hartzea)
erabakitzeko eta jarduteko balorazio prozesu jarraitua
Gizarte esku-hartzea
Dimentsio teknikoa
evidence-based…
Dimentsio axiologikoa
value-based…
Gertaera (zer da?/ nolakoa da?)
Errealitatea deskribatu eta aztertu
Balioa (nolakoa izan behar du?)
Zerbaiten edo norbaiten ezaugarri bat, balioa ematen diona eta ondasun bihurtzen duena
Balio instrumentalak
Prezioa
Berezko balioa
Pertsonak; duintasuna
Betebeharra (zer egin behar dut?)
Balio positiboak egin
Ez da balio negatiborik egin behar

7. Gizarte esku-hartzearen
bioetika eta etika
Etika
Moralari buruzko hausnarketa lantzen duen filosofiaren adarra (etika filosofia moral gisa)
êthos, izaera; mos, -oris, ohitura, izaera
Arau izaerako jakintza praktikoa, gizakien ekintza orientatzea helburu duena.
Zer egin behar dut nire bizitza modu egoki eta justuan bideratzeko?
Bioetika
Gizakion osasunean, gaixotasunean, bizitzan eta heriotzan eta gizakiok gainerako izaki biziekin ditugun harremanetan dauden alderdi etikoak arrazionalki aztertzen dituen diziplina
Gramatika normatiboa

8. Ikuspegi historikoa

9. Antzin aroan Onura eragin eta ez kaltetu Interpretazio paternalista
Ongintza
Oinarrizko printzipioa
Kalterik ez
(primum non nocere)
Printzipio subsidiarioa
Interpretazio paternalista
Erabiltzaileari onura eragitea bere borondatea aintzat hartu gabe, edo aintzat hartuta

10. Modernitatean Autonomia sortzea Subiranotasun eta legedia
norberari dagokionez
Immanuel Kant ( )
Moralitatearen printzipio gorena
Borondatearen autonomia
Adin nagusitasuna /
helduaroa
John Stuart Mill ( )
Askatasuna ekintzetan
+ kaltearen printzipioa
Debeku morala

11. Erabiltzaileen eta pazienteen autonomia
Konstituzio aurreko aroa (-1978)
OM RD 1978
Aro konstituzional eta demokratikoa (1978-)
Lehenengo aroa: sarrera, aitortza eta bermea
CE LGS 1986
Bigarren aroa: finkatzea (nazionala) eta sakontzea
CDHB LBAP 2002
CCAA: pazienteen eskubideen legea (CI e HC)
Hirugarren aroa: finkatzea, handitzea eta nazioartekotzea
DUBDH CDPD ONU Carta DFUE
LPAPAPSD 2006
CCAA: bizitzaren amaierako duintasunaren legedia ( )

12. Autonomia eta gizarte zerbitzuak
Abenduaren 5eko 12/2008 Legea, Euskadiko Gizarte Zerbitzuena.
Maiatzaren 20ko 6/1982 Legea
Urriaren 18ko 5/1996 Legea
Bederatzigarren artikulua
Erabiltzaileen eskubideak
a) sarbidea
b) konfidentzialtasuna
c) autonomia
d) baimena
e) aldez aurreko jarraibideak
f) ukoa
g) informazioa
... j) erabakietan parte hartzea

13. Planteamendua

14. Autonomia eta gizarte esku-hartzea?

15. Justizia eta gizarte esku-hartzea
Justizia aitortza gisa
Duintasuna
Berdintasuna
Inklusioa: gutxiengoak
Justizia banatzailea
Bakoitzari dagokiona ematea
Berdina modu berean lantzea
Desberdina dena modu bereizian lantzea
Desberdintasuna

16. Zertarako? Gizarte ongizatea
Osasuna = oinarrizko gisa jardueren multzoa egin eta bizitza helburuak lortzeko gaitasuna
≈ bizitza aukera
≈ OMS (CIF, 2001)
Perspektiba biopsikosoziala eta osasunera
bideratutakoa
Funtzioak + jarduerak + parte hartzea
≠ OMS 1946 (ongizate egoera osoa, fisikoa, mentala eta soziala, eta ez soilik gaixotasunik eza)

17. Nola?

18. (1) Duintasuna Berezko duintasuna Aitortzea gizakia qua gizakia
Helburuetarantz bideratzea: giza loraldia
Printzipio kategorikoa
Printzipio estatiko eta formala
aintzat hartzea eta errespetua: elkarrekiko errespetua
Erabiltzailea = pertsona: helburua berez

19. (2) Berdintasuna Testuingurua askatasuna eta gaitasunak baliatzea
Gizarte markoa: gizarte baldintzatzaileak osasunean
Hezkuntza, maila soziala, posizio sozioekonomikoa, lurraldea, generoa...
Justizia oinarrizko eskakizuna
berdintasuna + desberdintasuna
ez baztertzea
Bazterketak desgaitu egiten du
berdintasun erreala
aukeren berdintasuna
ekintza positiboko neurriak

20. (3) Autonomia/ Askatasuna
Printzipio eragilea
= askatasuna + erantzukizuna
Autonomia eta (inter)dependentzia
"argudiatzaile praktiko independentea"
Gaitasunak baliatzea
Bizitza independentea
Hiru dimentsio
Erabakitze autonomia
Autonomia funtzionala
Informazio autonomia

21. (4) Babesa (laguntza) Izaera subsidiarioa
Soilik askatasun eta/edo berdintasun gabezian
Betebehar etiko eta juridikoa
Ez soilik baimenduta; baita behartuta ere
Kalterik ez + zeharkako onura
Inklusioa + parte hartzea
Irisgarritasuna + diseinu unibertsala
Arrazoizko egokitzapenak

22. (5) Proportzionaltasuna
Printzipio metodologikoa
arrazionalitate praktikoa
Eztabaida
Arrazoizkoa (ez egiazkoa)
Zuhurtziazkoa (ez apodiktikoa)
Proportzionaltasun printzipioa (SSTC)
Egokitzea
Beharrezkotasuna
Proportzionaltasuna zentzu hertsian

23. Perspektiba sistematikoa

24. Autonomia edo autonomiak?
Autonomia erabakitzeko
Aukeratzeko askatasuna
Eztabaida eta erabakitze gaitasuna
Autonomia informaziorako
Informazio pertsonalaren kontrola eta babesa
intimoa, pribatua eta publikoa
Autonomia funtzionala
Askatasuna ekintzetan
Erabaki propioak hartzeko gaitasuna

25. Erabakitzeko autonomia
Aukeratzeko askatasuna
Eztabaidatzeko eta erabakitzeko gaitasuna ekintzari dagokionez
Arrazoi propioak ezartzea jokatzeko
Jarraitzea edo ez jarraitzea
Aukeren kalitatea
Aukera multzo baliagarria, aproposa eta garrantzitsua

26. Erabakiaren agertokiak
Erabakia gaitasunean, oraingo unean
Baimen informatua
Erabakia gaitasun unean, etorkizuneko desgaitasun une baterako
Arreta aldez aurretik planifikatzea
Aldez aurreko jarraibideak
Autotutoretza - prebentzio aginduak
Erabakia desgaitasun unean
Ordezkatze/Ordezte erabakiak

27. Informazio autonomia Informazioa ezagutzea eta jasotzea
izaera autonomoarekin: ezagutu
tresna gisa: erabakitzeko
Informazio pertsonala babestu
Informazio pertsonala kontrolatu
habeas data
Baimendu
Jakin
Ikusi
Laga
Informazio intimoa, pribatua eta publikoa

28. Autonomia funtzionala
Askatasuna ekintzetan
Jardutea edo abstentzioa
Jokatzeko askatasuna
Hau edo hori egitea (edo ez egitea)
Zehazteko askatasuna
Hartutako erabakiak bakarka egiteko gaitasuna

29. Oinarri filosofiko bat

30. Oinarria (1) Gaitasunen ikuspegia
Amartya Sen, Martha C. Nussbaum
Jennifer Prah Ruger, Sridhar Venkatapuram
(2) Funtzionamendu seguruen ikuspegia
Jonathan Wolff & Avner de-Shalit
(3) Justizia aitortza gisa
Paul Ricoeur, Nancy Fraser, Axel Honneth, Adela Cortina

31. (1) Gaitasunen ikuspegia
Esku-hartze politiko, etiko eta juridikoaren amaiera: gaitasunak hobetu
Ez poztasun edo ongizate pertsonala
Baliabide edo ondasunak ez bermatzea
Funtzionamenduak ez lehenetsi
Funtzionamenduak
 pertsona zer den edo zer egiten duen
Gaitasun bat edo gehiago modu aktiboan egitea
Salbuespen izaera edo izaera subsidiarioa
Gaitasunak
 pertsonaren gaitasuna, zer bihur daitekeen edo zer egin dezakeen
Funtzionamendu konbinazio desberdinak lortzeko askatasuna (ekintzarako askatasuna barne)

32. Oinarrizko giza gaitasunak (Martha C
Oinarrizko giza gaitasunak (Martha C. Nussbaum, Creating capabilities, 2011)
Giza duintasuna eta bizitza duina errespetatu
Atalasea: gizarte gutxiengo zabala
Gizarte justizia beharrezko baldintza? Gehiago?
(1) Bizitza
(2) Gorputzaren osasuna
(3) Gorputz integritatea
(4) Zentzumenak, imajinazioa, pentsamendua
(5) Emozioak
(6) Arrazoi praktikoa
(7) Afiliazioa
(8) Beste espezie batzuk
(9) Jolasa
(10) Ingurunea bera kontrolatzea
(A) politikoa
(B) materiala

33. (2) Funtzionamendu seguruen ikuspegia
Desabantaila soziala justizia sozialeko arazo bat da
= kopuru murriztua, funtzionatzeko benetako aukerak
desabantaila eragin duten faktoreak
Barne baliabideak + kanpo baliabideak + marko edo egitura soziala
Marko/egitura sozialean esku hartzea: estatusa hobetzea
Funtzionamendu segururako "benetako aukera"
Ez dago aukera "formalik"
Mantentzea denboran zehar
Arrazoizko aukera seguruak jokatzeko
Kanpo arriskuen eraginpean ez egotea, edo horiek behartuta
Segurtasunik eza ez eragitea beste gaitasun edo funtzionamendu batzuetan

34. (11) Besteei onurak eragitea (12) Bizitzea, Zuzenbidea betez
Oinarrizko giza gaitasun berriak (J. Wolff & A. de-Shalit, Disadvantage, 2007)
(11) Besteei onurak eragitea
(12) Bizitzea, Zuzenbidea betez
Zuzenbidea errespetatzea eta betetzea
(13) Zuzenbidea ulertzea
(14) erabateko independentzia
(15) komunikazio gaitasuna

35. (3) Aitortza Aitortza indibiduala eta intersubjektiboa/elkarrekiko
Banaketa aurreko aitortza
Justizia banaketa justizia aurreko aitortza gisa
Aitortza justizia sozialeko gai gisa
Berdintasuna parte hartzean: gizartearen edo erakundeen araudi eskakizuna
Subjektu onarpena eta balorazioa alde batera utzita ere
Bidegabekeria egoerak
Funtzionamendu segururako benetako aukeren eta gaitasunen banaketa bidegabea
Parte hartze eta elkarrekikotasun aitortza falta
Ordezkaritzarik ez edo ordezkaritzak huts egitea

36. Ondorioak

37. ERABAKIAK MODU BATERATUAN HARTZEA
Harreman motak
PATERNALISTA
ERABAKIAK MODU BATERATUAN HARTZEA
AUTONOMISTA
erabaki indibiduala (P)
erabaki intersubjektiboa
erabaki indibiduala (U)
heteronomia (U)
heteronomia autonomia
autonomia (U)
dependentzia (U)
interdependentzia
dependentzia (P)
harreman bertikala
harreman horizontala
berdintasunik eza
berdintasuna
erabiltzaile pasiboa
profesional aktiboa
erabiltzailea eta profesionala
aktiboak eta pasiboak
erabiltzaile aktiboa
profesional pasiboa
monologoa
elkarrizketa
pribilegioak edo betebeharrak
eskubideak
eskubideak?
ongintza
kalterik ez egitea
autonomia
justizia
arrazoia ekintza baztertzailerako
arrazoia ekintza konpentsatzailerako
konfiantzaren
garrantziarik eza
konfiantza
berreskuratzea
konfiantza ahaztea

38. Erabiltzailea Autonomia Autonomia + dependentzia = konfiantza beharra
Bizitza propioa, osasuna eta sexualitatea modu libre eta arduratsuan kudeatzea
Jarrera formala
Erabakien eredua ez du estutasunean jartzen
(autonomia ≠ zuzentasuna)
Autonomia + dependentzia
= konfiantza beharra
Autoritatean konfiantza izatetik konfiantzan oinarritutako autoritatera (auctoritas)
Erabiltzailea = ekintza eta erabakitzeko azken instantzia

39. Profesional(itatea) Gaitasun teknikoa Gaitasun etikoa Erantzukizuna
Bere lanbidearen trebetsunak eta ezagutza
Gaitasun etikoa
Erabiltzaileen eskubideak eta autonomia errespetatu
Trebetasunak eta jakintza ongi erabili
Erantzukizuna
= konpromisoa (pertsonala, profesionala, soziala, erakundeena)
Bikaintasuna
Profesionala, aristós bezala
Eredugarria
Iragankortasuna eta eredua

40. Gizartea
Erabiltzaile bakoitzarentzako kalitatezko bizitza bat, justizia gisa; honako hauek bermatu behar dira:
Bere duintasuna aitortzea
Bere gaitasunak erabiltzea
Aukeratzeko askatasunarekin: bere bizitza propioa jarraitzea
aukera baliagarri eta esanguratsuen artean
Bizitza sozialean parte hartzea
Ingurune berdin eta ez baztertzaile batean
Bere proiektua garatu eta bizitza osoa lortzeko

41. (gizarte esku-hartzearen etika)
Ekarpena bioetikari
(gizarte esku-hartzearen etika)
Ondasun publikoa (Ekonomia) = denon eskura dagoen ondasuna, eta pertsona batek erabiltzea besteek erabiltzea oztopatzen ez duenean.
ondasun ez aurkakoa + ondasun ez baztertzailea
Ondasun publikoa (etika) = denon eskura dagoen ondasuna, eta txirotu gabe partekatu daitekeena, eman zein jasotzen duena aberastu egiten baita.