2. برنامه ریزی در آموزش بهداشت Dr.G.Heidari

3. آموزش بهداشت چیست ؟
آمـوزش بهـداشت فـرآینـدی است که آگاهی ، انگیزه و کمک های لازم برای در پیش گرفتن و حفظ شیوه ی زندگی سالم برای مردم را فراهم می آورد و برای آسانتر رسیدن به این هدف از دگرگونی های زیست محیطی لازم جانبداری کرده ، آموزش و پژوهش تخصصی در این راستا انجام می دهد.
( تـعریف کنـفرانـس مـلـی دربـاره ی پـزشـکی پیـشگیـری – آمریکا )

4. اهداف آموزش بهداشت
K.A.P (Knowledge , Attitude , Practice ) 1- آگاه کردن مردم 2- ایجاد انگیزه و تغییر نگرش 3- تغییر رفتار

5. اصول آموزش بهداشت
1- آموزش بهداشت در اصل آموزش است و هدف آن تامین رفتارهای بهداشتی مطلوب می باشد . برای این کار نیاز بایستی معین گردد و اگر نیاز نباشد ، آموزش بهداشت بیهوده خواهد بود .
2- آموزش بهداشت نبایدبه صورت تصنعی یا فرآیند آموزش – یادگیری رسمی درآید .

6. 3- لازم است که آزادانه در مورد مسایل بهداشتی و حل آنها بحث نمود و تمام نکات مثبت و منفی ، مزایا و معایب ، مشکلات و غیره را بطور کامل بررسی کرد . 4- آموزش ، فرآیند یا هنري است که برای رشد دادن ذهن ، شخصیت و جسم از طریق برنامه ریزی شده با توجه به علوم جامعه شناسی ، روانشناسی و مردم شناسی برای شناخت رفتارانسانی لازم است

7. 5- اهمیت گرایش دوستانه و احساس همدردی از طرف پزشکان و پرستاران در زمانی که با بیماران برخورد می کنند ، بسیار مورد تاکید است . 6- داشتن جریان آزاد ارتباط ضروری می باشد.( ارتباط دو طرفه )

8. 7- مربی آموزش بهداشت باید از روشهايی استفاده کند که مورد قبول واقع گردد بنابراین بایستی اعتماد مخاطبین خود را جلب کند 8- مربی بهداشت نه تنها اطلاعات درست در مورد مسایل مورد بحث بایستی داشته باشد بلکه همچنین باید به آنچه ادعا می کند عمل نماید . 9- مربی بهداشت بایستی گفتار و عمل خود را با گروهی که آموزش می دهد منطبق سازد

9. 10- مربی آموزش بهداشت باید همه روشهای ممکن آموزش را بکار گیرد
10- مربی آموزش بهداشت باید همه روشهای ممکن آموزش را بکار گیرد از آنجا که هدف نهایی در آموزش بهداشت ایجاد رفتارهای بهداشتی مطلوب است ، مربی آموزش بهداشت بایستی تا حد ممکن هرگونه تلاشی را با دلیل و استدلال توأم سازد تا مخاطب قادر به جذب ایده های مربوط گردد آموزش بهداشت فاقد برنامه ریزی ، کوششي بیهوده است استفاده از وسایل سمعی – بصری از اهمیت خاص برخوردار است .

10. 14- از آنجا که آموزش بهداشت باید براساس نیاز انجام گیرد بنابراین محتوا باید حاوی اطلاعات لازم و کافی باشد 15- در رابطه با سلامت و نحوه زندگی روزانه ، ممکن است بسیاری از رفتارها مفید ، مضر یا بي ضرر باشد باید به خاطر داشت که مردم بطور محض فاقد اطلاعات یا نگرش نیستند 17- یک خطر بزرگ در برنامه های آموزش بهداشت ارائه انبوهی از اطلاعات است .

11. 18- آموزش بهداشت را می توان برای فرد ، گروه یا جامعه ترتیب داد .
19- معمولاً مربی بهداشت ، فردی حرفه ای و دارای دانش فنی است . لذا در آموزش مردم عامی نباید از واژه های علمی نامانوس استفاده کند .
20- پایه هر آموزشی را ارتباطات تشکیل می دهد .

12. مراحل برنامه ریزی در آموزش بهداشت
1- بررسی وضع موجود 2- تعیین مشکلات بهداشتی و اولویت بندی آنها 3- تعیین نیازهای آموزشی ( نیازسنجی آموزشي ) 4- تعیین مخاطبین ( گروه هدف ) 5- تعیین اهداف آموزشي 6- تدوین محتوای آموزش 7- تعیین شیوه آموزش و منابع مورد نیاز 8- اجرای برنامه آموزشي 9- ارزشيابي

13. منابع بررسی وضعیت موجود
اطلاعات جمعیت شناختی
وضعیت شاخص های بهداشتی
وضعیت اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی
میزان دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی
شرایط محیطی ازنظر وضع مسکن ، آب شامیدنی، دفع فضولات و ...
آمار و اطلاعات بهداشتی

14. شناسایی مشکلات مشکلات بهداشتی را لیست کنید
عوامل خطر ایجادکننده مشکل را شناسایی کنید.
از میان آنها مشکلاتی را که با فعالیتهای آموزشی قابل برطرف کردن هستند جدا کنید.
مسلماٌ سایرمشکلات ، مشکلاتی هستند که با مداخلات غیر آموزشی می بایست حل شوند.

15. معيار اولويت بندي مشكلات ( گزارش جهاني سلامت 2002 – ص 21 )
معيار اولويت بندي مشكلات ( گزارش جهاني سلامت 2002 – ص 21 )
شيوع
شدت Severity
وسعت يا پوشش مساله
اصلاح پذير بودن در اثر مداخله
دسترسي به مداخلات مناسب
هزينه رفع مشكل

16. اولويت بندی مشكلات سلامت
رتبه
جمع نمرات
هزينه مداخله 
اصلاح پذيربودن مداخله 
مقبوليت مداخله
شدت 
شيوع 
عنوان مشكل
ردیف
معيار امتيازدهي :
0: خیلی کم
1 : كم
2 : متوسط
3 : زياد
4 : خيلي زياد

17. شناسایی مخاطبان
تعريف مخاطب (Audience):
مخاطب كسي است كه همه فعاليت‌هاي ما در برنامه‌هاي پيشگيري، براي ارايه به او صورت مي‌گيرد. بنابراين اوست كه تعيين مي‌كند چه رسانه اي ، چگونه و تا چه حد توليد شود.

18. انواع مخاطبان مخاطب اولیه(مستقیم):
کسانی هستند که شما قصد تغییر رفتارآنان را دارید.
مثال :دانش آموزان
مخاطب ثانویه(غیرمستقیم):
افرادی هستند که بیشترین تاثیر را بر رفتار مخاطبان اولیه دارند.
مثال:در مورد دانش آموزان می تواند والدین و معلمین باشد

19. تحلیل مخاطبان شناسایی وضعیت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی مخاطبین
شرایط مخاطبین از نظر گروه سنی ، جنسیت ، تحصیلات و محل زندگی
آگاهی ، نگرش و عملکرد مخاطبان را تعیین نمایید.
منابع اطلاعاتی مورد اعتماد گروه هدف را شناسایی کنید.
شناسایی این منابع می توانددرانتخاب روش ها ورسانه های آموزشی نقش مهمی ایفا نماید.

20. مخاطبان هدف ( Target Audience )
مخاطبان هدف در واقع گروه های هدف نهایی ما می باشند که نهایتاٌ برنامه آموزشی برای آنها طراحی می شود.
براي تعيين مخاطبان هدف ، ابتدا كليه مخاطبان بالقوه در دسته‌هاي متفاوت تقسيم مي‌شوند و بعد يك يا چند دسته از آنان، به عنوان گروه‌هاي هدف انتخاب و در نهايت براي تأثير بر آن گروهها اقدام مي‌شود.

21. تعريف نياز
فاصله
وضع موجود وضع مطلوب
آنچه هست آنچه بايد باشد
فاصله

22. انواع نياز نياز هنجاري Normative.N نيازهاي احساس شده Felt.N
نياز مورد درخواست Expressed.N
نياز مقايسه اي Comparative.N
نياز پيش بيني شده يا مورد انتظار Expected.N

23. نياز هنجاري نيازي كه توسط متخصصين براساس استانداردها مقايسه مي شوند.
مثال : شرح وظايف شغلي ، مقررات بهداشت مواد غذايي

24. نياز احساس شده(تمايلات)
آنچه كه مردم فكر مي كنند كه نياز دارند
توسط خودشان شناسايي مي شود
در پاسخ به سوال بيان مي شود
مثال :احساس نياز به پزشك

25. نياز مورد درخواست آنچه كه مردم براي رفع آن اقدام مي كنند .
همان نياز احساس شده است كه به تقاضا
تبديل شده است.
مثال : درخواست تجهيز بيمارستان شهر به MRI

26. نياز مقايسه اي امتياز ويژه اي كه بعضي از مردم دارند و ديگران ندارند
بوسيله خدمات قابل دسترس دريك ناحيه جغرافيايي درمقايسه با ناحيه ديگر بدست مي آيد

27. نياز پيش بيني شده يا مورد انتظار
تفاوت وضع موجود با
وضعيت مطلوب در آينده
دراثر
مداخــلات

28. آغاز یک آموزش بدون در نظر گرفتن اهداف آموزشی
تدوین اهداف آموزشی
آغاز یک آموزش بدون در نظر گرفتن اهداف آموزشی
مانند
آغاز یک مسافرت بدون در نظر گرفتن مقصد است

29. انواع هدف های آموزشی
1- هدف های کلی ( Goals )
2- هدف های جزیی یا اختصاصی ( objectives )
3- هدف های رفتاری ( behavioral objectives )

30. هدف کلی هدف کلی به مشخص کردن محدوده محتوای مورد بحث کمک می کند .
هرهدف کلی بایستی یک حالت کلی، مبهم و گنگ را دارا باشد .
هدف كلي قابل اندازه گيري وارزشيابي نمي باشد.
مثال :
بهورز واجد توانایی های لازم برای کنترل رشداطفال باشد.

31. اهداف اختصاصي اهداف اختصاصي،اهداف کلی را به اجزاء کوچکتروخردتري
تقسیم نموده تا با صراحتی که در آنها مطرح است آموزش را
قابل اجرا نماید (تحليل آموزشي) .
بنابراین اهداف جزیی باید صریح ، روشن و واضح باشند .
به عبارت دیگر این اهداف تعبیر و تفسیر پذیر نیستند.
در حالی که اهداف کلی چنین حالتی را دارا نیستند . مثال :
1- بهورز نحوه کار کردن با ترازو را بداند.
2- بهورز قادر باشد طفل را به نحو صحیح توزین نماید.
3- بهورز قادر باشد وضعیت رشد طفل را در کارت رشدعلامت بزند .

32. معيار هاي هدف اختصاصي SMART

33. موضوع و گروه هدف مشخص باشد
معيار هاي هدف اختصاصي
Specific M A R T
موضوع و گروه هدف مشخص باشد

34. موضوع و گروه هدف مشخص باشد
معيار هاي هدف اختصاصي
Specific
Measurable A R T
موضوع و گروه هدف مشخص باشد
قابل اندازه گيري باشد

35. موضوع و گروه هدف مشخص باشد
معيار هاي هدف اختصاصي
Specific
Measurable
Achievable R T
موضوع و گروه هدف مشخص باشد
قابل اندازه گيري باشد
قابل دسترسي باشد

36. موضوع و گروه هدف مشخص باشد
معيار هاي هدف اختصاصي
Specific
Measurable
Achievable
Realistic T
موضوع و گروه هدف مشخص باشد
قابل اندازه گيري باشد
قابل دسترسي باشد
واقع گرايانه باشد

37. موضوع و گروه هدف مشخص باشد
معيار هاي هدف اختصاصي
Specific
Measurable
Achievable
Realistic
Time Bound
موضوع و گروه هدف مشخص باشد
قابل اندازه گيري باشد
قابل دسترسي باشد
واقع گرايانه باشد
محدود به زمان باشد

38. هدف رفتاری
هدف رفتاری ، هدفی است که رفتار و یا عملی که بروز آن از فراگیرانتظارمی رود را بصورت فعلی قابل مشاهده واندازه گیری تدوین کرده باشد .
بعضی واژه ها که بیشتر قابل تفسیرند بعضی واژه ها که کمتر قابل تفسیرند
اعتقاد داشتن بیان کردن
دانستن نوشتن
خوب فهمیدن بازگو کردن
ارج گذاشتن طبقه بندی
درک کردن حل کردن
استدلال کردن مقایسه کردن

39. تهیه و تدوین هدف های رفتاری
یک هدف رفتاری کامل باید دارای 3 شرط اساسی باشد :
1- شرایط
2- ملاک ( معیار )
3- عملکرد ( رفتار )

40. شرایط ( condition )
عبارتست از تعیین شرایط و موقعیتی که فراگیر رفتار مورد نظر را درآن بروز می دهد . در واقع شرایط مشخص کننده موقعیت ها ، محدودیت ها ، ملزومات ، مواد ، ابزار و تجهیزاتی است که تحت تاثیر آنها رفتار صورت می گیرد .
مثال :
- بهورزدرخانه بهداشت بتواند تزریق عضلانی را به نحو صحیح انجام دهد
- مربی در کلاس درس و با استفاده از اورهد مطالب مورد نظر را به فراگیران آموزش دهد
- دانش آموز بدون استفاده از ماشین حساب بتواند مسائل ریاضی را حل نماید .

41. ملاک ( criterion )
ملاک ، استانداردها و معیارهای وقوع یادگیری در یادگیرنده را معین و مشخص می سازد و تشریح کننده میزان کار مورد نیاز و قابل قبول فعالیتی است که باید آموخته شود.
به عبارت دیگر معیار حداقل میزان قابل قبول بروز رفتار است . معیار مشخص کننده آن است که بروز رفتار تا چه میزان ازخطاو یا نقصانی قابل قبول تلقی میشود .
برخی ازمتغیرهای تاثيرگذاربرتعیین معیارعبارتند از :
- میزان اهمیت رفتار
- میزان وقت و انرژی ای که معلم در تدریس مطالب و ایجاد توانایی مورد نظر صرف می کند
- فواصل زمانی بروز رفتار

42. عملکرد(Behavior)
عملکرد بیان کننده رفتار قابل مشاهده ای است که فراگیر باید از خود نشان دهد و کاری که در نهایت توسط او باید انجام شود را مشخص می کند.
مثال:
بهـورز حداکثر در مدت 5 دقیقه بتواند فشار خون بیمار را اندازه گیری نمایید.
بهـورز بتـوانـد بـه 80 درصد سئوالات پاسخ صحیح بدهد
فراگیر بتواند حـداقل 3 مـورد از عـوارض داروی ریفـامپین را نـام ببرد

43. معیار های تهیه محتوای آموزشی و روش آموزش
شرایط مخاطبین از نظر گروه سنی ، جنسیت ، تحصیلات و محل زندگی و ...
آگاهی ، نگرش و عملکرد مخاطبان
وضعیت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی مخاطبین
امکانات در دسترس
توانایی آموزش دهنده

44. روشهای رایج آموزش بهداشت
1- آموزش چهره به چهره ( Face to face )
2- سخنرانی Lecture
3- بحث گروهی Group Discussion
4- ایفای نقش Role playing
5- نمایش عملی Demonstration
6- کارگاه Workshop
7- کنفرانس conference

45. پایش و ارزشیابی

46. پايش : Monitoring
پايش عبارت است از نظارت بر نحوه اجراي برنامه و بر اساس پيش بيني اجرایي و هم چنين زمان بندي آن
پايش ، سنجش درجه انطباق فعاليتها با استانداردها در حين اجرا است .

47. مراحل پایش برنامه
1- تعیین کنید چه چیز را باید بپایید 2- تعیین کنید چه موقع و چگونه پایش کنید 3- فهرست بازبینی (چک لیست) تهیه کنید 4- پایش را اجرا کنید 5- نقاط قوت و ضعف را مشخص کنید 6- علل احتمالی هر مشکل را مشخص کنید 7- برای هر مشکل یک راه حل منطقی پیشنهاد و اجرا کنید 8- راه حلی را که پیشنهاد شده پایش کنید 9- پسخوراند لازم را تهیه کنید

48. ارزشیابی Evaluation
ارزشیابی ، بررسی تحقق اهداف با اجرای برنامه در عمل است.
به عبارتی ارزشیابی بررسی مقدار موفقيت در نيل به هدفهاي
تعيين شده می باشد.

49. سئوالات كليدي در ارزشيابي
هدف از ارزشيابي چيست؟
چه چيز بايد مورد ارزشيابي قرارگيرد؟
چه كسي بايد ارزشيابي شود؟
چه موقع بايد ارزشيابي انجام شود؟
ارزشيابي چگونه بايد انجام شود؟
ارزشيابي كجا بايد انجام شود؟

50. ارزشيابي تكويني Formative Evaluation
عموماً این نوع ارزشيابي در مراحل اوليه برنامه ها و مداخلات آموزش سلامت اجرا شده و با هدف جمع آوري اطلاعات براي برنامه ريزي و يا اجراي يك برنامه ويا انجام يك خدمت طراحي مي شود.

51. ارزشيابي فرآيند Process Evaluation
در خلال عمليات اجرايي برنامه و يا مداخله آموزشي ،از روش ارزشيابي فرآيند با هدف جمع آوري اطلاعات درباره چگونگي انجام فعاليت ها، پيشرفت برنامه مطابق با اهداف اختصاصي و اهداف عملياتي از پيش تعيين شده، استفاده مي‌شود.
در موارد زير از ارزشيابي فرآيند استفاده كنيد:
· هنگام پايش و توصيف افراد و يا گروه هايي كه برنامه، آنها را تحت پوشش قرار مي دهد.
· هنگام پايش كميت و انواع خدمات ارايه شده در يك برنامه
· هنگام توصيف خدمات و همچنين كيفيت خدمات ارايه شده
·هنگام مقايسه و تطابق مراحل اجرايي با جزييات فعاليتهاي پيش بيني شده در برنامه
· هنگام مطالعه مراحل اجرايي برنامه به منظور بازبيني آن

52. ارزشيابي پيامد يا نتيجه Outcome Evaluation
از اين نوع ارزشيابي معمولاً در پايان عمليات اجرايي مداخله هاي آموزشي استفاده شده و هدف از به كارگيري اين ارزشيابي ،مطالعه و تعيين اثر بخشي نتايج حاصل از اجراي مداخلات مي باشد.
در موارد زير از اين نوع ارزشيابي استفاده كنيد:
·تغيير ايجاد شده در دانش ،نگرش و رفتار
·تغييرات ايجاد شده در ميزان هاي ابتلا و مرگ و مير
· مقايسه نتايج برنامه با هزينه اثر بخشي برنامه Cost-effectiveness
·تحليل هزينه-سودمندي برنامه Cost-benefit
ارزيابي تاثير نهايي برنامه

53. موفق باشيد