1. Pamja e nje sistemi llogarites

2. Detyrat e SO Menaxhimi i pajisjeve Hardware
Krijon nje nderfaqe te thjeshte grafike per perdoruesin
Jep nje nderfaqe te thjeshte file-oriented
Eshte nje perkthyes dhe interpretues i instruksioneve ne gjuhen makine
Fsheh kompleksitetin hardware
I pavarur nga abjenti ku punon(rrit abstraksionin)
Ofron nje grup sherbimesh qe mund te kapen me ane te instruksioneve speciale nga programet (thirrjet sistem)

3. Si mund te shikohet nje S Operativ
Sistemi operativ si nje extended machine(virtual machine qe jane me te lehta per tu programuar se ato hardware)
Sistemi operativ si nje Resourse Manager(Menaxhim ne kohe-multiplexing time-printer,CPU[1 ne nje cast t] dhe ne hapsire RAM, HDD[shume ne nje cast t]-me eficente)
Te dy keto funksione jane te palidhura me njeri tjetrin

4. Historia e SO Gjenerata I (45-55)-tubat me vakum
Gjenerata II (55-65)-transistori
Gjenerata III (65-80)-multiprogramimi
Gjenerata IV (80-95)-PC
Gjenerata V (95-06)-Sist. Multiprocesore me baza te dhenash te shperndare

5. Tipet e sistemit
SO Mainframe(mijra disqe(I/O) dhe mijra GB data) a)Sherbimi Batch,b)Proceset e transaksionit,c)timesharing---OS/390
SO Server(shume usera ndajne burime te perbashketa---Print service, File service,Web service)---Unix,Windows2000/2003
SO Multiprocesor(shume CPU->1sistem---Parallel computer,multiprocesor ose multikompjuter(varen nga menyra e lidhjes ose e sharimit))
SO Personal Computer(Nderfaqe->1user)
SO Real Time(t ka parameter---sistemet e kontrollit ne proceset industriale[Hard Real Time system dhe Soft Real Time system] VxWorks and QNX)
SO Embedded ---PDA(Personal Digital Assistant)PalmOS—funksione te thjeshta]
SO SmartCard-credit card ne nje chip CPU---Java oriented---ROM ne smartcard ka nje interpreter JVM--applet

6. Procesoret
PC,SP dhe PSW
Trap instruction

7. Memorja RAM ndahet ne cache line me 64 byte
Sektor(512Byte)->Track->Cilinder
cilinder cilinder=1ms,random=5ms.s

8. Problemet ne RAM
Nese ka dy ose me shume programe ne RAM ne te njejten kohe kemi:
Si te mbrojme programet nga njeri tjetri dhe kernelin nga to
Si te behet zhvendosja
Dy aspektet qe rrisin performancen e memorjes jane:
Cache dhe nr i vogel i rregjistrave MMU

9. I/O Perbehet nga dy pjese: Chipi dhe Pajisja
Pergjithsisht konrolleri do ti pershtatet pajisjes, psh IDE controller ne IDE disk — Integrated Drive Electronics
Software qe komunikon me nje kontroller mer dhe jep komanda me te quhet device drivers dhe eshte I ndryshem per cdo chip

10. 3 menyrat e vendosjes se driverave ne kernel
Rilidhja e kernelit me driverin e ri dhe te ributohet sistemi---UNIX
Futet nje entry ne fila sistem qe I tregon sistemit se nevojitet nje driver dhe me pas ributon sistemin---Windows
Pranohet nje driver gjate punes se SO dhe instalohet “on the fly” pa nevojen e ributimit---USB

11. Device register Cdo kontroller ka nje nr te vogel regjistrash
Ato mund te jene ose jo te futura(mapped) ne adresat e SO
Komunikimi I/O mund te behet ne tre menyra
Bussy Waiting---pooling ku nje thirrje sistem kalon ne nje thirrje procedure ne driverin perkates
Controlleri con nje Interrupt te SO
DMA (Byte e transferimit,&e fillimit,Drejtimi)

12. BUSET Nga shpejtesia e transmetimit buset ndahen:
Cache,local,memory,PCI,SCSI,ISA,IDE,USB
100MHz,66Mhz-528MB/sek-8B/1s, MB/sek-2B/1s, 160MB/sek, 1.5MB/sek-kontroll qendror ku 1 root device pyet te gjitha I/O nese ka ose jo trafik cdo 1ms.
IEEE1394-FireWire-50MB/sek
BIOS-software ne nivel te ulet I/O---konfigurimi

13. Proceset Procesi eshte aktiv, programi eshte pasiv
Procesi(address space-core image dhe proces table)
Proceset komunikojne lokalisht ose remote—SO gjeneron nje sinjal alarm
UID dhe GID
Situata ku dy ose me shume procese bllokohen quhet deadlock
Interferenca midis hapsirave te ndryshme ruhet me ane te disa mekanizmave HW kontrolli

14. Filat Dallimet mes filave dhe proceseve jane:
1.Proceset kane thellesi te vogel,2.Proceset kan jete te shkurter(disa minuta),3.Pronesia eshte e limituar
Filat-root direktory, proceset-working direktory[ndryshohet nga thirrjet sistem],(/Unix dhe \Windows)
Ne fila nese aksesi eshte i lejuar SO kthen nje file desktiptor(integer)
Mount dhe filat special-ben qe pajisjet I/O te duken si fila(block special file-HD- dhe character special file-Printer-) Pipe

15. Siguria, Shell Owner,Anetaret,Cdo user Rwx*3bit =9bit
Shell eshte nderfaqja e pare midis userit dhe SO
Cat file1file2file3Isort>/dev/lp
Obsolete

16. Thirrjet sistem
Thirrjet sistem jane nje nderfaqe midis SO dhe programeve user
Thirrja procedure ndodhet ne user-mode kurse Thirrja sistem ne kernel mode
Kur thirrja sistem deshton(parameter invalid, disk error->gjenerohet nje numer gabimi(errno)
Thirrjet sistem kontrollohen nga programet user
Thirrje sistem->1 ose disa thirrje procedure
POSIX ka 100 thirrje procedure
4 grupe thirrjesh sistem

17. Disa thirrje sistem per menaxhim procesesh

18. Disa thirrje sistem per menaxhim filash
Thirrja Iseek ndryshon vleren e pozicionit te pointerit, keshtu thirrjet read dhe write mund te fillojne kudo ne file
Iseek(fd,file(pozicioni I files),nr(tregues relativ ne lidhje me pozicionin e file))

19. Disa thirrje sistem per menaxhim direktorish
Tabela i-node ku cdo nr eshte nje indeks per file
Fila ka dy perberes(i-numer,emrin ASCII)

20. Thirrje sistem te ndryshme
Chdir dhe chmod(“file”,0644);

21. Hapat ne thirrjet sistem

22. 4 Thirrjet sistem
Fork(prind dhe femi ndajne te njejten memorje,ambjent data,fila),waitpid(-1,statloc),execve(fd,argp,envp), cp file1,file2
Open me kod O_RDONLY,O_WRONLY,O_RDWR, O_CREAT,ISEEK(fd,f_position,offset relativ)
Mkdir,rmdir,link,mount(block special file,place in the tree,te drejtat ne filen e montuar)-montimi ne te njejten kohe
Chmode(fd,0644),chdir,deadline,kill

23. Thirrjet sistem Nje ekzekutim I nje komande ne shell:
while (TRUE) { /* perseritet pambarim */
type_prompt( ); /* shfaq prompt */
read_command (command, parameters) /* fut komandat nga terminali */
if (fork() != 0) { /* lind nje proces femi */
/* Parent code */
waitpid( -1, &status, 0); /* pret qe procesi femi te mbaroje */
} else {
/* Child code */
execve (command, parameters, 0); /* ekzektuton komanden */ }

24. Thirrjet sistem
link(‘/usr/jim/memo”,”/usr/ast/note”); ne kete menyre fila memo ne direktorine Jim eshte perfshire brenda direktorise ast me emrin note

25. Dallimet midis win dhe unix
Unix dhe Win ndryshojne ne modelin e programimit, programet ne Unix->thirrjet sistem kryejne sherbime te caktuara, programet ne Win jane even driven, dmth priten disa ngjarje, thirret nje procedure
Thirrje procedure->Thirrje sist. ~1-1.
Thirrje procedure->Thirrje sist. E palidhur
Win32 ka shume thirrje(mija)≠nga POSIX
Windows e ka te veshtire te dalloj nje thirrje sistem nga nje thirrje librari
XWindows-user space,1thirrje sistem
Windows nuk ka hierarki procesesh
Nderfaqja win32 nuk ka link file, mounted file system,security(win2000/2003),unix nuk ka thirrje ne lidhje me GUI
Win32 s`ka nje nderfaqe totalisht te qendrueshme dhe uniforme(win3.x)
Procesi ne unix(X Window) kan nje dritare ku fillon se ekzekutuari, kurse ne windows ai nuk ka por mund ta krijoje nje ose me shume
Ekzekutimi I nje procesi ne unix kalon ne dy stade(ne menyre qe child te manipuloje fd para execve, kurse ne wind CreateProcess-> krijon dhe ngarkon programin ne procesin e ri
Ne windows hapsira e adresave prind-femi eshte e ndryshme qe ne fillim,kurse ne Unix adresa e pare e kopje e prindit,por ka dy hapsira te dallushme, ku memorja e shkruajtur e pa sharuar

26. Te perbashketat midis Unix dhe Windows
Te dy sistemet mund te kene shume dritare te hapura ne te njejten kohe, ku secila ekzekuton disa procese
Ne te dy sistemet pasi krijohet nje proces prinderit dhe femija fillimisht kane hapsirat e adresave te tyre

27. Thirrjet sistem
Disa thirrje Win32 API

28. (a) Nje rrezik deadlock. (b) nje deadlock.
Konceptet e deadlock
(a) Nje rrezik deadlock. (b) nje deadlock.

29. Struktura e SO(1)

30. Struktura e SO(2) Konstrukti THE
Layer 0-procesorin dhe komutimin e proceseve (basic multiprogramimming I CPU-se)
Layer 1-Menaxhimi I memorjes,512K fjale drum per te ruajtur pjese te proceseve qe nuk mund ne RAM
Layer 2-Perdor komunikimin midis cdo procesi dhe (op-console)
Layer 3-Menaxhim I/O dhe buferimit te stream inf ne dhe nga ato
Layer 4-user program
Layer 5-operatori
MULTICS-seri rrethesh qendror te brendshem dhe te jashtems

31. Makinat virtuale
Sistemi quhet VM/370s bazohet ne sistemin timesharing:a)multiprogramim dhe b)nje extended machine me nje nderfaqe me te mire se ajo HW-are
CMS-perdorim timesharing nderaktiv
Arsyet e perdorimit
Dy variantet e projektimit te makines virtuale
JVM(Java Virtual Machine-lundron ne inernet

32. Modeli klient /server Exokernel,dallimet
Modeli Client/Server-mechanisem and policy
Modeli klient/server dhe modeli klient/server ne sistemet shperndare

33. Njesite Metrike