1. «به نام خداوند جان و خرد» «روش تحقيق در سيستم هاي بهداشتي» Designing and Conducting Health Systems Research Projects
شيوه تهيه طرحهاي تحقيقاتي براي حل
معضلات بهداشتي درماني
ارائه دهنده : دكتر روح اله دهقاني
دانشگاه علوم پزشكي كاشان

2. اهداف دوره آموزشي در پايان اين دوره شما بايد قادر باشيد كه:
1- تحقيق در سيستم هاي بهداشتي را شرح داده و نقش آنرا در حل مسائل مهم مراقبتهاي بهداشتي، در يك منطقه درك نماييد.
2- طرحي در زمينه تحقيق در سيستمهاي بهداشتي با طي مراحل زير تهيه نماييد:
- شناسايي مسئله
- بررسي متون و ساير اطلاعات
- تنظيم كردن اهداف تحقيق
- طراحي روش تحقيق مناسب
- تهيه استراتژي براي انتشار و بهره برداري از نتايج
- تهيه برنامه كار
-شناسايي نيازها و تهيه بودجه
3- اين طرح را بمدت 5 الي 7ماه در شرايط كاري خود به مرحله اجرا درآوريد .
4-نتايج را تجزيه و تحليل كنيد .
5- گزارشي نهايي، شامل پيشنهاداتي در زمينه نحوه بكارگيري نتايج طرح تهيه نماييد.
6-كيفيت ساير طرح هاي پيشنهادي را در زمينه تحقيق در سيستم هاي بهداشتي ارزشيابي نماييد.

3. منابع مورد استفاده :
1- سازمان جهاني بهداشت (1369). تحقيق در سيستم هاي بهداشتي( شيوه تهيه طرحهاي تحقيقاتي براي حل معضلات بهداشتي درماني) ، ترجمه گروه مترجمين ،ويراستار: دكتر مرتضي زعيم ،انتشارات معاونت پژوهشي وزارت بهداشت درمان و أموزش پزشكي، 236 صفحه
2- سازمان جهاني بهداشت (1376).روش تحقيق در سيستم هاي بهداشتي ، ترجمه دكتر اسفنديار ستوده مرام، دكتر محمود دژكام، دكتر مرتضي زعيم . انتشارات معاونت پژوهشي وزارت بهداشت درمان و أموزش پزشكي، 307 صفحه

4. دوره آموزشي «تحقيق در سيستم هاي بهداشتي » براي چه كساني است ؟
اين دوره براي مديران رده هاي مياني و كارمندان بهداشت و محققين جواني كه در رشته هاي بهداشتي و خدمات وابسته فعاليت دارند طراحي شده است

5. روش تدريس در دوره آموزشي «تحقيق در سيستم هاي بهداشتي » چگونه است؟
تدريس در اين دوره بر اساس آموزش از طريق عمل است .
بدين معني كه شركت كنندگان دوره ، خود ،يك طرح تحقيقاتي را تهيه و به اجرا در خواهند آورد.

6. طول دوره چقدر است ؟
طول اين دوره آموزشي حدود 7 ماه است و از سه قسمت اصلي تشكيل شده است :
1- تهيه طرح پيشنهادي در زمينه تحقيق در سيستم هاي بهداشتي( 2 هفته).
2- اجراي طرح پيشنهادي (6-5 ماه).
3- تجزيه و تحليل و گزارش نتايج ( 2 هفته).

7. مباني تحقيق در سيستم بهداشتي
تعريف تحقيق:
تحقيق عبارت است از جمع آوري منظم(سيستماتيك)داده ها،تجزيه و تحليل آنها و تفسير نتايج به منظور يافتن پاسخ براي يك سوال يا حل يك مشكل
مشخصات تحقيق
لازم است كه مشكل يا مسئله بطور روشن بيان شود
به يك طرح نياز دارد(بدون هدف، بدنبال چيزي گشتن با اين اميد كه به يك راه حلي برخورد خواهيد نمود تحقيق نيست)
بر پايه داده هاي موجود و يافته هاي مثبت و منفي بنا مي شود
داده هاي جديد بر حسب نياز جمع آوري شده و به گونه اي خلاصه، تجزيه و تحليل ارائه گردند كه سوالات اصلي تحقيق را پاسخگو باشند

8. تحقيق در سرعت بخشيدن به ارتقا سطح سلامت دو هدف را دنبال مي كند
اول: تحقيقات پايه براي توليد آگاهي ها و تكنولوژي جديد لازم است، تا بتوان مشكلات بهداشتي مهم را حل نمود
دوم: تحقيقات كاربردي براي شناسائي مسائل و مشكلات الويت دار لازم است، تا بتوان سياست ها و برنامه هاي ارائه خدمات بهداشتي را با توجه به منابع موجود تنظيم و در عين حال ارزيابي نمود

9. مراحل تدوين يك طرح تحقيقاتي در سيستم هاي بهداشتي
سؤالاتي كه بايد بپرسيد
مراحلي كه طي خواهيد كرد
عناصر مهم هرمرحله
شناسايي مسئله
تعيين اولويت مسئله
تجزيه و تحليل مسئله
توجيه نياز به پژوهش
مسئله چيست و چه چيز بايد مطالعه شود؟
چه اطلاعاتي هم اكنون در دسترس است؟
دليل اجراي طرح چيست ؟
چه داده هاي اضافي براي يافتن پاسخ به
سؤالات طرح لازم است و چگونه آنها
را بدست مي آوريم؟
چه كاري چه موقع و توسط چه كسي
انجام خواهد شد؟
نحوه مديريت تحقيق چگونه است وبهره برداري
نتايج تحقيق را چگونه ميتوان تضمين نمود ؟
براي انجام مطالعه چه منابعي لازم است و
چه منابعي در اختيار داريم ؟
چگونه طرح را به مسئولان و يا منابع
تامين كننده بودجه ارائه ميدهيم؟
بيان مسئله
بررسي متون
متون و ساير اطلاعات موجود
سؤالات يا فرضيات طرح
تنظيم اهداف
متغيرها
نوع مطالعه
فنون جمع آوري داده ها
نمونه گيري
طرح ريزي براي جمع آوري داده ها
طرح تجزيه و تحليل داده ها
ملاحظات اخلاقي
پيش آزمايي روش تحقيق
روش بررسي
نيروي كار
زمان بندي
طرح كار
مديريت
نظارت
شناسايي مصرف كنندگان بالقوه نتايج تحقيق
طرح مديريت تحقيق و
نحوه بهره برداري از نتايج
مواد و تجهيزات
بودجه
منابع و بودجه لازم
توجه : مراحل تهيه طرح تحقيقياتيي يك مسير يكسويه نيست
بلكه در طول تهيه طرح ممكن است مراحل قبلي
را مورد بازبيني قرار داده و تغييراتي در آن بوجود بيآوريم
خلاصه طرح

10. تخصص ها و مهارتهاي مورد نياز براي انجام تحقيقات در سيستم بهداشتي
سياست
- علوم سياسي
- تجزيه و تحليل سياسي
- بررسي تكنولوژي
- علوم رفتاري
- اقتصاد
- اپيدميولوژي
محيط
- اپيدميولوژي
- علوم محيط
- زيست شناسي
مديريت
-طراحي هاي استراتژيك
- علوم مديريتي
-اقتصاد بهداشت
افراد و خانواده
- اپيدميولوژي
- علوم رفتاري
- كارهاي اجتماعي
خدمات مستقيم
-اپيدميولوژي باليني
- اطمينان كيفي
- علوم بيو مديكال
- علوم رفتاري
- تحقيقات عملي
- اپيدميولوژي
جامعه
- علوم رفتاري
- اپيدميولوژي
- كارهاي اجتماعي
- توسعه جامعه
محققيني كه در نظر دارند در يك تيم تحقيقاتي متشكل از متخصصين مختلف شركت نمايند بايد با مفاهيم ، روشهاي مختلف
و متداول تحقيق و محدوديتهاي آن در رشته هاي تخصصي همكاران خود آشنا باشند
بايد دانست كه تحقيق در سيستم بهداشتي(HSR) فقط به متخصصين مربوط نميشود

11. زمينه هاي حائز اهميت در سيستم هاي بهداشتي
سياست
- نقش سلامت در برنامه توسعه ملي
اولويت نيازهاي بهداشتي
- توزيع متناسب منابع
- احترام به ارزشهاي انساني و فرهنگي
محيط
- بهبود شرايط زندگي
(تامين هواي سالم – أب تميز و سالم
و بهسازي محيط)
دفع كافي زباله هاي صنعتي
- حفظ منابع طبيعي
مديريت
توافق با سياست
تاثير و كفايت در حمايت از خدمات مستقيم
(حمايت مالي - تجهيزاتي - أموزشي ونظارت)
- پيش بيني روشهاي مناسب براي نظارت
و ارزشيابي
افراد و خانواده
- تعيين و ارزيابي نيازهاي فيزيكي
رواني و اجتماعي – اقتصادي
- وجود شرايط لازم براي ابراز
نيازهاي اختصاصي و مشكلات
جامعه
- ايجاد مركز و ارائه توصيه هاي لازم
براي ارتقا سطح سلامت
- شركت جامعه در فعاليت هاي
بهداشتي
خدمات مستقيم
- متناسب بودن (پوشش نيازهاي
اولويت دار )
- موثر بودن( كيفيت خدمات)
- كفايت
- قابل دسترس بودن
- مقبول بودن خدمات براي مراجعين

12. معيارهاي اصلي تحقيق در سيستم هاي بهداشتي
1- تحقيقات بايد بر روي مسائل اولويت دار بهداشتي متمركز شوند. همينطور مسائل بهداشتي را در توسعه اجتماعي – اقتصادي كلي هر كشور مد نظر قرار داد.
2-بايد روي طرحهاي تحقيقاتي نسبتا ساده و كوتاه مدتي تأكيد شود كه احتمال دستيابي به نتايج عملي در هنگام نياز براي تصميم گيري وجود داشته باشد.
3-بمنظور افزايش هزينه – اثر بخشي بايد روي مطالعات كم خرجي تمركز داشت كه مديران و كاركنان خدماتي بتوانند عهده دار آن شده ولي به وسيله محققين مجرب پشتيباني شوند.
4- تمام واحد هاي ذيربط (مقامات و كاركنان بخش بهداشت و اعضاءجامعه)بايد در طراحي و اجراي طرح ،در تجزيه و تحليل نتايج و شكل گيري توصيه هادخالت داشته باشند.

13. 5-نتايج را بايد به صورتي ارائه نمود كه براي مديران ، تصميم گيران و اجتماع قابل استفاده باشد . گزارش نتيج تحقيق بايد نكات زير را در بر داشته باشد:
- ارائه روشن نتايج .
بحث بي طرفانه مسائل عملي و فني كه ميتوانسته است نتايج تحقيق را تحت تاثير قرار دهد.
ارائه برنامه هاي اجرايي بر اساس نتايج بدست آمده، با ذكر مزايا و زيانهاي هر يك.
6- مؤثر بودن تحقيقات نبايد از روي تعداد مقالات منتشر شده قضاوت شود بلكه بايد بوسيله توانايي آن در تاثير گذاري بر سياست ،بهبود خدمات و سرانجام در منجر شدن آن به بهبود بهداشت جامعه مورد قضاوت قرار گيرد.

14. تعيين معيار براي انتخاب يك طرح
هر موضوعي كه براي تحقيق پيشنهاد ميشود بايستي بر اساس اصول و معيارهاي معيني مورد قضاوت قرار گيرد .
ممكن است عناوين متعددي پيشنهاد شده باشد.
قبل از تصميم گيري درباره يك موضوع تحقيقاتي بايستي هر عنوان پيشنهاد شده با موارد ديگر مقايسه شود .
راهنما و معيارهاي بحث شده زير ميتوانند در اين مورد بكار گرفته شوند:

15. چه معيارهايي را ميتوان پيشنهاد كرد ؟
1- مناسبت
وسعت مسئله چقدر است
چه كساني تحت تاثير قرار گرفته اند
شدت مسئله چقدر است
2- اجتناب از دوباره كاري
3- قابليت اجرا
4- مقبوليت سياسي
آيا مورد قبول و حمايت مسئولين است
و يا در جهت تغيير سياست هاي دولت است
5- كاربرد داشتن
6- با صرفه بودن(هزينه- اثر بخشي)
7- متناسب با زمان بودن
8-ملاحظات اخلاقي
موضوع طرح چقدر مورد قبول كساني است كه روي آنها مطالعه مي شود خواهد بود
آيا تهيه رضايت نامه كتبي براي اجراي طرح ، تضمين شده است
آيا شرايط مردم در نظر گرفته شده است

17. چرا تعريف و بيان دقيق مسئله تحقيق مهم است ؟
بيان مسئله تحقيق
اولين بخش در يك طرح تحقيقاتي «بيان مسئله تحقيق» و يا توصيف سابقه مربوط به عنواني است كه براي مطالعه انتخاب شده است .
چرا تعريف و بيان دقيق مسئله تحقيق مهم است ؟
زيرا شما متوجه خواهيد شد كه بيان مسئله تحقيق :
اساسي است براي پروراندن طرح تحقيقاتي (اهداف تحقيق ، روش اجرا ، طرح كار ، بودجه وغيره ).
به شما اجازه ميدهد تا عنوان انتخاب شده را روشن و مشخص كنيد .
شما را قادر ميسازد تا مسئله تحقيق را بصورت منظم توضيح داده ، راجع به اهميت مسئله و درباره اولويت آن در كشور و در سطح منطقه فكر نموده و نشان دهيد كه چرا تحقيق روي موضوع پيشنهاد شده بايد انجام گردد .
ميتواند به عنوان يك ابزار كار در طول بحث و مذاكره با اعضاء جامعه ، كارمندان بخش بهداشت ، وزارتخانه مربوطه و كسان ديگري كه در طول مطالعه به شما كمك خواهند كرد مهم باشد .
ارائه طرح شما را به مسئولين امر و مؤسسات تأمين كننده بودجه آسان ميسازد.

18. چه كسي بايد در تنظيم بيان مسئله تحقيق شركت داشته باشد؟
رهبران جوامع ، نمايندگان گروههاي مربوطه در جامعه ، منجمله گروههاي اقليت.
مديران برنامه و سياستگزاران .
خود تيم تحقيقاتي ( شامل كارمندان بخش بهداشت).

19. چه اطلاعاتي را بايد در بيان مسئله تحقيق گنجانيد؟
1- اطلاعات زمينه :
شرح مختصري (يك پاراگراف) از خصوصيات مهم جغرافيايي و اجتماعي –اقتصادي كشور .
- اطلاعات زمينه مربوط به وضعيت بهداشتي و خدمات بهداشتي –درماني در كشور ( شامل آمار مربوطه).اطمينان حاصل كنيد كه اين اطلاعات مستقيما به مسئله مورد مطالعه مربوط باشد.

20. 2- توصيف دقيق مسئله :
توضيح جامعتر مسئله ميتواند شامل مسائل زير باشد :
چه نيازهايي مشاهده و يا اعلام شده است؟
وسعت مسئله چقدر است؟
چرا تلاش در جهت برطرف كردن آن مهم است؟
- عوامل اصلي اقتصادي-اجتماعي ، فرهنگي و يا سياسي كه بر روي مسئله مؤثر هستند .
خدماتي كه هم اكنون براي كاهش مسئله عرضه ميشوند:
امكان وجود مشكلاتي در نظام كه بايد مورد بررسي قرار گيرد.
موضع وزارتخانه در قبال مشكل( اگر مربوط است).
شرح مختصري درباره مطالعات محلي قبلي بر روي مسئله و توضيح نياز به تحقيقات بيشتر.
خلاصه اي از آنگونه كه فكر ميكنيد نتايج مطالعه ميتواند در حل مسئله كمك كند .

21. چگونه بايد بيان مسئله را براي طرح تحقيق نوشت؟
بيان مسئله بايد به صورت مختصر و دقيق تهيه شود .اين قسمت نبايد بيشتر از 2 يا 3 صفحه باشد (هزار واژه).
بايد قبل از نوشتن بيان مسئله ليستي از نكات اصلي تهيه نمود . اين ما را مطمئن ميسازد كه همه نكات پوشش داده شده و بيان مسئله بصورت منطقي و مرتب تهيه شده است.
در ملاحظه به دلاليل ايجاد كننده مسئله بايد همه عوامل مربوطه را در نظر داشت .تهيه يك نمودار ازاين عوامل و منعكس كردن روابط آنها با يكديگر ، بسيار سودمند است .

22. مرور بر متون و اطلاعات موجود
چرا بررسي اطلاعات هنگام تهيه طرح پژوهشي حائز اهميت است؟
از دوباره كاري جلوگيري ميكند.
به يافتن آنچه ديگران درباره موضوع شما دريافته و گزارش نموده اند كمك ميكند، اين امر ممكن است به اصلاح بيان مسئله بيانجامد .
زمينه آشنايي با انواع مختلف كار كه امكان استفاده از آن در مطالعه شما وجود دارد را فراهم ميكند.
دلايلي براي ديگران تأمين ميكند تا از پژوهش پيشنهادي شما پشتيباني كنند

23. كجا ميتوان منابع مختلف اطلاعات را يافت؟ منابع متفاوت بسياري ميتوانند براي مرور بر اطلاعات و متون ، در سطوح مختلف خدمات بهداشتي ، مورد توجه قرار گيرد كه عبارتند از:
نمونه منابع
سطوح خدمات بهداشتي
اطلاعات درمانگاهي و بيمارستاني گرفته شده از آمار روزمره و مراكز ثبت موارد.
نقطه نظر ها ، باورها و اعتقادات شخصيت هاي كليدي .
مشاهدات باليني ، گزارش وقايع و غيره .
بررسي هاي محلي ،گزارشهاي سالانه .
آمار گردآوري شده در سطح كشور ،استان و شهرستان .
كتب ،مقالات،روزنامه ها،گزارشهاي منتشر شده و غيره
جامعه و سطوح متوسط
اسناد و مدارك واطلاعات خام از:
وزارت بهداشت
ادارات آمار مركزي
سازمانهاي غير دولتي
سازمانهايي مثل يونيسف، سازمان جهاني بهداشت
سطح ملي
مرور بر متون در كتابخانه ها ي دانشگاهها
دانشكده ها و مانند آنها
سطح بين المللي

24. استراتژي مناسب جهت دستيابي به منابع و گرفتن اطلاعات به روش كارآمد
شناسايي يك شخص كليدي ، مطلع نسبت به موضوع و خواستن از وي تا مآخذ و يا نام افراد ديگري را كه ميتوانند اطلاعات بيشتري به شما بدهند را در اختيارتان بگذارد.
بررسي ليست سخنرانان يك كنفرانس راجع به موضوع مورد نظر و مشخص كردن افراد صاحب نظر.
تماس با افراد صاحب منصب و افراديكه در گذشته نزديك صاحب مشاغل كليدي بوده اند و تقاضا راجع به گزارشات ، صورتجلسه ها ، دستورالعمل ها ،گزارش سمينار ها و غيره .
ملاحظه ليست مآخذ يا عناوين مناسب در هر مقاله يا كتاب مربوط به موضوع براي تعيين منابع .
تماس با كتابداران در دانشگاهها ،انستيتوهاي تحقيقاتي ،وزارت بهداشت و روزنامه ها و تقاضاي مآخذ مناسب.
تقاضاي يك بررسي كامپيوتري متون .

25. با مآخذ يافت شده چه بايد كرد ؟
ابتدا بايد مرور و يا خوانده شوند.
سپس خلاصه اي از اطلاعات مهم مآخذ را بايستي روي كارتهاي اندكس نوشت .
اين اطلاعات ميتوانند بعداً بگونه اي طبقه بندي گردنند كه به آساني قابل بازيابي باشند .
و بالاخره بايد از آنها خلاصه اي به رشته تحرير درآورد.

26. تورش چيست؟
تورش در متون يا در مرور بر متون ميتواند بصورت اخلال در اطلاعات موجود تلقي شود بطوريكه نظريات يا استنتاج هايي را منعكس كند كه نماينده وضعيت واقعي نباشد.

27. انواع رايج تورش
استفاده از مغلطه به جاي استدلال براي متقاعد ساختن خواننده و بنابراين گمراه ساختن وي .
كوچك شمردن اختلاف نظر ها و نتايج متفاوت.
محدود ساختن مآخذ تنها به موارديكه نقطه نظرنويسنده را تأييد ميكنند .
گزارش موارد اختلاف فاقد اهميت بين گروههاي مورد و شاهد بصورت با اهميت .
كسب نتايج دور از دسترس از نتايج مقدماتي يا سست و يا تعميم هاي همگاني ازموارد محدود.

28. مراحل تدوين يك طرح تحقيقاتي در سيستم هاي بهداشتي
سؤالاتي كه بايد بپرسيد
مراحلي كه طي خواهيد كرد
عناصر مهم هرمرحله
شناسايي مسئله
تعيين اولويت مسئله
تجزيه و تحليل مسئله
توجيه نياز به پژوهش
مسئله چيست و چه چيز بايد مطالعه شود؟
چه اطلاعاتي هم اكنون در دسترس است؟
دليل اجراي طرح چيست ؟
چه داده هاي اضافي براي يافتن پاسخ به
سؤالات طرح لازم است و چگونه آنها
را بدست مي آوريم؟
چه كاري چه موقع و توسط چه كسي
انجام خواهد شد؟
نحوه مديريت تحقيق چگونه است وبهره برداري
نتايج تحقيق را چگونه ميتوان تضمين نمود ؟
براي انجام مطالعه چه منابعي لازم است و
چه منابعي در اختيار داريم ؟
چگونه طرح را به مسئولان و يا منابع
تامين كننده بودجه ارائه ميدهيم؟
بيان مسئله
بررسي متون
متون و ساير اطلاعات موجود
سؤالات يا فرضيات طرح
تنظيم اهداف
متغيرها
نوع مطالعه
فنون جمع آوري داده ها
نمونه گيري
طرح ريزي براي جمع آوري داده ها
طرح تجزيه و تحليل داده ها
ملاحظات اخلاقي
پيش آزمايي روش تحقيق
روش بررسي
نيروي كار
زمان بندي
طرح كار
مديريت
نظارت
شناسايي مصرف كنندگان بالقوه نتايج تحقيق
طرح مديريت تحقيق و
نحوه بهره برداري از نتايج
مواد و تجهيزات
بودجه
منابع و بودجه لازم
توجه : مراحل تهيه طرح تحقيقياتيي يك مسير يكسويه نيست
بلكه در طول تهيه طرح ممكن است مراحل قبلي
را مورد بازبيني قرار داده و تغييراتي در آن بوجود بيآوريم
خلاصه طرح

29. تنظیم اهداف پژوهش
در پايان اين جلسه شما بايد قادر باشيد كه:
1- دلایل نوشتن اهداف را برای طرح پژوهشی خود بیان کنید
2- اختلاف مابین هدف کلی و اهداف ویژه را تعریف و تشریح کنید
3- ویژه گیهای اهداف پژوهشی را شرح دهید
4- اهداف پژوهشی پروژه خود را به شکل مناسب تهیه کنید:

30. اهداف پژوهش چه هستند و چرا بايد تهيه شوند؟
اهداف يك پروژه تحقيقاتي خلاصه آنچه را كه بايستي با انجام مطالعه به آن دست يافت را بازگو ميكند.
اهداف بايستي رابطه نزديك با بيان مسئله داشته باشند ،براي مثال اگر مسئله مورد نظر پايين بودن سطح استفاده از كلنيك هاي كودكان باشد در آنصورت اهداف مطالعه تعيين علل اين كمي استفاده،در جهت اصلاح آن خواهد بود .
اگر يك هدف آنچه را كه مطالعه بطور كلي بدان دست خواهد يافت را مطرح ميكند ،درآن صورت آنرا يك هدف كلي گويند .
ممكن است( و توصيه ميشود )كه اهداف كلي به اجزاءكوچكتر كه از نظر منطقي بهم پيوسته اند شكسته شود. اين اهداف را معمولا اهداف ويژه مينامند.
اهداف از عنوان مطالعه گرفته می شود

31. تنظيم اهداف ويژه چه فوايدي را در بر دارد ؟
متمركز ساختن مطالعه (محدود ساختن آن به جنبه هاي اساسي ).
ممانعت از گردآوري اطلاعاتي كه چندان براي درك و حل بهتر مسئله مورد نظر ضروري نيست .
تنظيم آنچه كه اميدواريم توسط مطالعه بدان نائل آييم در قسمتها يا مراحلي كه صريحا تعريف شده اند .

32. چگونه بايد اهداف را بيان كنيد؟
مراقب باشيد كه اهداف مطالعه شما:
چنان جمله بندي شوند كه بر آنچه مطالعه براي حل آن طرح ريزي شده متمركز باشند و جنبه هاي مختلف مسئله را بطريقي منطقي شامل گردند.
واقع بينانه باشند:تحت شرايط محلي بايستي امكان دستيابي به اهدافتان وجود داشته باشد .
به زباني عملي و بروشني دقيقا آنچه را كه تصميم به انجام آن داريد را مشخص كند. بايستي به ياد داشته باشيد كه هنگام ارزشيابي پروژه ،نتايج آن با اهداف مقايسه خواهد شد ، هر گاه اين اهداف بروشني بيان نشده باشند پروژه را نميتوان ارزشيابي نمود.

33. با استفاده از افعال عملي كه براي سنجش از ويژگي كافي برخوردار باشند بيان شوند.مثالهايي از افعال عملي بقرار زير است:
-تعيين كردن ، مقايسه نمودن ، اثبات كردن ، محاسبه كردن ، شرح دادن ، برقرار كردن .
-از بكارگيري افعال مبهم و فاقد عمل اجتناب كنيد مثلا:
اذعان كردن ، فهميدن ، مطالعه نمودن .

34. سئوالات پژوهشي باز در مقابل فرضيه ها
ممكن است بر اساس تجربه خود نسبت به مسئله مورد مطالعه توجيهي براي مسئله داشته و يا عواملي را پيش بيني ميكنيد كه قابل آزمون مي باشند .در اين حالت ميتوان سؤال تحقيق را بشكل يك فرضيه تنظيم نمود .
يك فرضيه توضيح و يا پيش گويي اينست كه چرا يك يا چند عامل عوامل ديگر را تحت تأثير قرار ميدهند.
قانون گزاران و مأموران اجرايي معمولا بدان علت نياز به پژوهش را احساس ميكنند كه استنباط كافي نسبت به علل يك مسئله معين را ندارند . در آن صورت بهتر است سؤالات پژوهشي را باز تنظيم كرد و از شكستن مطالعه به تعداد محدودي فرضي اجتناب نمود

35. متغيرها (variables) در پايان اين جلسه شما بايد قادر باشيد كه:
در پايان اين جلسه شما بايد قادر باشيد كه:
1- متغییر ها را شناسائی نموده و علت انتخاب آن را در تحقیق توصیف نمائید
2- اختلاف مابین متغییر ها ی عددی(کمی) و متغییر ها ی قیاسی یا طبقه ای(کیفی) را تشریح کنید
3-اختلاف مابین متغییر ها ی وابسته و مستقل را تمیز داده و چگونگی کاربرد آن ها در طرح ها ی پژوهشی بیان نمائید
4- متغییر هائی را که در طرح پژوهشی مورد نظر خود اندازه گیری خواهد شد فهرست نمائید

36. متغيرها (variables)
پديده هايي هستند مطرح و مورد نظر در هر پژوهش كه حالات يا مقادير متفاوت مي پذيرند.
پس از تعيين اهداف هر پژوهش مهمترين قدم بعدي مشخص كردن متغيرهاي آن پژوهش است چرا كه جمع آوري اطلاعات در يك مطالعه در حقيقت اندازه گيري و ثبت حالات يا مقادير متخلف متغيرهاي آن مطالعه است

37. اهداف از عنوان مطالعه گرفته می شود
فرضیات و سوالات از اهداف مطالعه گرفته می شود
متغییرها را نیز باید از سوالات و فرضیات پژوهش بدست آورد

38. چرا انتخاب متغيرها اهميت دارند ؟
ممكن است ما در طرح پژوهشي خود بخواهيم تعيين نماييم كه اين عوامل تا چه حدي در ايجاد مسئله مورد نظر دخالت داشته و يا موجب آن ميشوند.
بنابرين ما سعي ميكنيم كه مسئله و عواملي كه در ايجاد آن دخالت دارند را بعنوان متغير يا مشخصه قابل اندازه گيري بيان نماييم. به عنوان مثال ممكن است ما سوء تغذيه را بصورت متغيرهاي «وزن نسبت به قد» و «اضافه شدن وزن»بيان نماييم .

39. بيماري را ميتوان بصورت متغير «تعداد فقره هاي بيمار شدن در طول يكسال كه در فواصل دو هفته اي تعيين شده است» بيان كنيم .اگر وزن نسبت به قد و همچنين افزايش وزن در مدت يكسال در بچه هاييكه بيمار نبوده اند كمتر باشد ما ميتوانيم فرض نماييم كه بيمار بودن در سوء تغذيه دخالت دارد .
تعيين علل يك مسئله از اهميت بسزايي برخوردار است ، زيرا اگر ما بتوانيم يك علت را از ميان برداشته يا آنرا تغيير دهيم قادر خواهيم بود كه مسئله را كاهش دهيم

40. همانطور كه اهداف از عنوان، فرضيات و سوالات از اهداف مطالعه اخذ مي گردند، متغيرها را نيز بايد از سوالات و فرضيات پژوهش بدست آورد.
به متغيرهايي كه مقادير مختلف به خود مي گيرند متغيرهاي كمي مي نامند
و آنها كه حالات مختلف به خود مي گيرند متغيرهاي كيفي مي نامند
براي مثال سن يا تعداد فرزندان متغيرهاي كمي هستند
جنس يا شغل متغيرهاي كيفي هستند

41. متغيرهاي كمي خود به دو دسته پيوسته و گسسته تقسيم مي گردند.
متغيرهاي كمي پيوسته آنها هستند كه بين دو مقدار مختلف آنها باز هم بي نهايت مقدار بتوان قرار داد. مثلاً درجه حرارت بدن يك متغير كمي پيوسته است زيرا به عنوان مثال: بين درجه حرارت ◦ 38 و◦ 39 از نظر رياضي بي نهايت عدد قرار مي گيرد.قد، وزن، سن و فشار خون
متغيرهاي كمي گسسته آنها هستند كه بين دو مقدار مختلف آنها باز هيچ عددي قرار نمي گيرد مثال بين نبض 72 و 73 ضربه در دقيقه هيچ عددي قرار نمي گيرد و مثالهاي ديگر: تعداد دندانهاي هر فرد، تعداد گلبولهاي سفيد در يك فيلد ميكروسكوپ و تعداد فرزندان يك خانواده است.

42. متغيرهاي كيفي را نيز مي توان به دو دسته تقسيم نمود، گاهي در متغيرهاي كيفي هيچ رجحان ترتيبي كه قابليت رتبه بندي را فراهم نمايد وجود ندارد مانند جنس يا شغل افراد به اين دسته از متغيرها، متغيرهاي كيفي اسمي مي گويند.
در مقابل اينها متغيرهاي كيفي رتبه اي قرار دارند كه يك رجحان ترتيبي بين حالات مختلف آنها يافت مي شود مانند سطح تحصيلات افراد.

43. متغير مستقل و متغير وابسته:
آنچه تا بحال در مورد انواع متغيرها ذكر شد در تمامي انواع مطالعات صادق مي باشد.
اما در مطالعات تحليلي جنبه ديگري از متغيرها را نيز بايد در نظر بگيريم. متغير وابسته به متغيري گفته مي شود كه تغييرات آن تابع تغييرات متغير ديگري است كه متغير مستقل ناميده مي شود.
مثلاً در مطالعه بررسي ارتباط نوشيدن چاي داغ و ابتلا به سرطان مري متغير وابسته سرطان مري است كه يك متغير كيفي اسمي است زيرا دو حالت وجود و عدم وجود را مي پذيرد و نوشيدن چاي داغ در اين مطالعه متغير مستقل است.
وابسته يا مستقل بودن يك متغير جزء خصوصيات ذاتي متغيرها نيست و براساس فرضيات مطالعه تعيين مي شود.
در مطالعات تحليلي معمولاً يك متغير وابسته و چند متغير مستقل داريم.

44. متغيرهاي زمينه اي:
معمولاً در تمام مطالعات متغيرهايي مانند سن، جنس، شغل، تحصيلات و وضعيت تاهل كه خصوصيات فردي جمعيت نمونه را بيان مي كنند ثبت مي گردند. اين متغيرها را زمينه اي مي نامند.
اين متغيرها در مطالعات تحليلي مي تواند خود متغير مستقل باشند.

45. متغيرهاي مخدوش كننده:
در مطالعات تحليلي گاه اتفاق مي افتد كه متغيري هم با متغير وابسته مطالعه و هم با متغير مستقل ارتباط دارد.
براي مثال اگر بخواهيم رابطه مصرف سيگار و بيماريهاي ايسكميك قبلي را مورد بررسي قرار دهيم. استرس با هردوي اين متغيرهاي مستقل و وابسته مرتبط است.
به اين نوع متغيرها كه مي توانند به نوعي در نتيجه گيري تاثير بگذارند متغيرهاي مخدوش كننده مي گويند.
بدليل اين تاثير گذاري شناخت و چاره انديشيدن براي متغيرهاي مخدوش كننده در مطالعات تحليلي از اهميت چشمگيري برخوردار است. زيرا در غير اين صورت نتايج حاصله قابل اعتماد نخواهد بود.

46. متغير چيست ؟ متغير طبقات
متغير عبارت است از مشخصه يك فرد ، چيز يا پديده كه قابل اندازه گيري بوده و ميتواند مقادير مختلفي را بپذيرد.
متغيرها ممكن است :
كمي بوده و به صورت عددي اندازه گيري شوند(سن ، قد ،وزن ،فشار خون و غيره ) يا
كيفي بوده و به صورت طبقه بندي اندازه گيري ميشوند .
متغير
طبقات
جنس
مذكر ،مؤنث
سرانجام بيماري
بهبودي ، مزمن شدن بيماري و يا مرگ
وسيله نقليه ايكه با آن به درمانگاه مي آيند
پياده،دوچرخه ،موتورسيكلت ،اتوبوس ، اتومبيل شخصي و غيره

47. چه نوع متغيرهايي در تحقيق داراي اهميت هستند وچرا ؟
در تحقيقاتي كه محقق بدنبال توضيح عليتي است متغيرهايي كه مسئله مورد مطالعه را اندازه گيري ميكنند ممكن است متغير هاي وابسته ناميده شوند.
براي اندازه گيري عواملي كه تصور ميشود موجب مسئله مورد نظر ما بوده ويا در ايجاد آن دخالت دارند از متغيرهايي استفاده ميكنيم كه ممكن است بنام متغيرهاي مستقل ناميده شوند.
غالباً اين متغيرهاي مستقل مرتبط دو طرفه هستند . بنابراين بعضي از محققين ترجيح ميدهند نام ديگري براي آنها بكار برند . كه عبارتند از عوامل كمك كننده به مسئله ، عوامل خطر و يا تعيين كننده ها .

48. متغير وابسته به متغيري گفته می شود که تغییرات آن تابع تغییرات دیگری است که متغییر مستقل نامیده می شود
مثال : در مطالعه بررسی نوشیدن چای داغ و ابتلا به سرطان مری متغییر وابسته سرطان مری است

49. متغير هاي يك مطالعه خاص چگونه بايد انتخاب شوند
بمنظور پرهيز از جمع آوري داده هاي غير لازم و اطمينان از اينكه كليه داده هاي مرتبط با اهداف تحقيق جمع آوري خواهند شد ، بايد متغير هايي را كه مختص مسئله مورد مطاله ميباشند را دقيقاً شناسايي نمود .
يكي از مشكلات عمومي طرحهاي تحقيقاتي كوتاهي در جمع آوري اطلاعات درباره متغيرهاي كليدي و جمع آوري اطلاعات زياد درباره ساير متغيرهاست.
تذكر:
متغير ها بايد به تعدادي باشند كه تمام اهداف مطالعه را برآورده سازند .
ساده ترين راه اين است كه از روي شكل مشابهي نظير آنچه كه در بيان مسئله ، در مورد عوامل مؤثر در مسئله مورد مطالعه ارائه شده است ، متغيرهاي خود را مشخص نمائيد.

50. متغير هاي يك مطالعه خاص چگونه بايد انتخاب شوند ؟
در جدول زير چگونگي اندازه گيري اين عوامل با استفاده از متغير ها نشان داده شده است :
مسئله:
سوء تغذيه
متغير هاي وابسته :
وزن نسبت به سن ، وزن نسبت به قد ، اندازه دور بالايي بازو
عوامل:
بيماري
فقر غذايي
متغير هاي مستقل :
- اسهال در طي دو هفته گذشته
- ساير بيماريها در طي دو هفته گذشته
- تعداد وعده غذا در روز
- نوع غذا در هر وعده
- مقدار واقعي غذاي مصرف شده در طي 24 ساعت گذشته

51. اصولا سه نوع مطالعه وجود دارد : 1- مطالعه توصيفي 2-مطالعه تحليلي
نظري بر انواع مطالعه
اصولا سه نوع مطالعه وجود دارد :
1- مطالعه توصيفي
2-مطالعه تحليلي
3-مطالعه تجربي

52. مطالعه توصيفي 1- مطالعه توصيفي :
شامل جمع آوري و ارائه منظم داده ها است تا تصوير روشني از يك موقعيت خاص را نشان دهد.
مثال ها :
شناخت جامعه (بررسي پايانه اي )
بررسي وضعيت تغذيه اي
تعيين نسبت كودكان مايه كوبي شده در يك جمعيت
در مطالعات توصيفي دو نوع اصلي پژوهش قابل شناسايي هستند:
مطالعه توصيفي
پژوهش كيفي
پژوهش كمي

53. پژوهش كيفي
پژوهش كيفي شامل كاوش تعدادي از متغيرهاي غالباً مرتبط ميباشد كه منجر به شناخت وضعيت يا موقعيت يك مسئله خاص خواهد شد.
چنين مطالعاتي ممكن است در ارتباط با عقايد ، افكار و رفتار مردم به يك موضوع خاص مانند: (تنظيم خانواده ) باشد . همچنين ممكن است براي شناخت تغييرات رخ داده در طول زمان مانند: (عادات تغذيه اي ). يا براي شناخت عوامل احتمالي مختلف در رابطه با يك مسئله خاص با اطلاعات محدود بكار رود.
يك پژوهش كيفي معمولا بر روي يك جمعيت كوچك متمركز ميشود .به منظور انعطاف پذيري در تعداد متغيرها لازم است كه متغيرهاي مورد نظر دقيقاً توصيف گردند.

54. پژوهش كمي
پژوهش كمي، كميت توزيع متغيرهاي خاصي را در جمعيت مورد مطالعه مشخص مينمايد.
يك پژوهش كمي معمولا شامل متغيرهايي است (كمي وكيفي) كه به آساني قابل اندازه گيري هستند.در بررسي يك جامعه ، اين نوع مطالعه ممكن است شامل تعيين منابع آب و مستراح ويا تعيين شيوع بيماريهاي خاصي باشد .
يك پژوهش كمي ، همچنين ممكن است تعدادي از متغيرهاي كيفي را كه به آساني قابل اندازه گيري نيستند را شامل گردد،مشروط بر اينكه بدقت در يك مطالعه مقدماتي ،در مقياس كوچك، گروه بندي شده باشند
مطالعات كمي معمولا جوامع نسبتاً بزرگي را پوشش ميدهد . توصيه ميشود به منظور اجتناب از هر گونه اشكال در تجزيه و تحليل داده ها ، تا امكان ، تعداد متغيرها را محدود نمائيد.

55. مطالعه تحليلي 2- مطالعه تحليلي
يك مطالعه تحليلي سعي دارد علل يا عوامل خطر در ايجاد يك مسئله خاص را با دقت بيشتري از يك مطالعه توصيفي تعيين نمايد . اينكار از طريق مقايسه دو گروه (و يا بيشتر ) براساس متغيرهاي مورد علاقه انجام ميگيرد.
درمطالعات تحليلي كه مورد استفاده ميشود بيشتري دارند به بحث گذاشته خواهد شد:
مطالعه تحليلي
مطالعه
مورد- شاهد
مطالعه
كوهورت

56. مطالعه مورد- شاهدي
در يك مطالعه مورد- شاهدي ، محقق بمنظور تعيين عواملي كه سبب مشكل گرديده اند دو گروه را با هم مقايسه ميكند .يكي گروه مورد كه در آنها مسئله مورد بررسي وجود دارد ( براي مثال سوء تغذيه) و ديگري گروه شاهد كه در آنها مسئله مورد بررسي وجود ندارد .
گروههاي شاهد و مورد را ميتوان بر اساس بعضي متغيرهاي مغشوش كننده مانند سن و جنس ( به استثناءمتغيرهايي كه ميزان تأثيرشان در بروز مسئله تعيين خواهد شد ) مطابقت داد .
به طور مثال در يك مطالعه سوء تغذيه ، در صورتيكه اثبات شده باشد كه سوء تغذيه در گروههاي سني خاصي شايعتر است ، كودكاني بعنوان گروه شاهد انتخاب ميشوند( كودكان بدون سوء تغذيه ) كه از نظر سن با افراد مورد بررسي ( داراي سوء تغذيه) مشابه باشند ولي چنانچه در جستجوي عوامل خطردر بين اين متغيرها باشيم ، آنگاه كودكان گروه مورد و شاهد را از نظر متغيرهاي اقتصادي –اجتماعي ، فرهنگي و يا وجود و عدم بيماريهاي مسري با هم مطابقت نمي دهيم.

57. مطالعه كوهورت
در يك مطالعه كوهورت ،گروهي از افراد مواجهه (گروه مطالعه) و مواجهه نيافته(گروه شاهد) با يك عامل خطر ، مقايسه ميگردند.محقق هر دو گروه را در طول زمان تعقيب خواهد كرد تا ببيند كه آيا بيماري يا حالتي كه تصور ميرود در رابطه با عامل خطر است ، ظاهر خواهد شد ؟ در چه موقع و سپس وقوع آن را در گروه مقايسه خواهد نمود.
يك مثال معروف از مطالعه كوهورت مطالعه اي است كه در گروه سيگاريها انجام گرفت تا اهميت سيگار به عنوان يك عامل خطردر بروز سرطان ريه تعيين شود.
دراين نوع بررسي گروه شاهد بايستي همزمان با گروه مورد بررسي انتخاب شوند و هر دو بطور مشابه دنبال گردند.

58. تفاوت مطالعه مورد- شاهدي با مطالعه كوهورت
بدلايل مادي و اجرايي ، يك مطالعه مورد – شاهدي (گذشته نگر) معمولاً بريك مطالعه كوهورت (آينده نگر ) ترجيح داده ميشود.
انجام مطالعات مورد – شاهدي نسبتاً سريع و ارزان است . مشكل اساسي در اين نوع مطالعات انتخاب گروه شاهد مناسب ميباشد .
انجام مطالعات كوهورت احتياج به زمان و نيروي بيشتري دارد و بنابراين گران است .مشكل اساسي دراين نوع بررسي معمولً مربوط به شناخت همه موارد بيماري در يك جمعيت مورد بررسي وعدم توانايي پيگيري همه افراد منظور شده در مطالعه ، بدليل تحرك جمعيت است .

59. مطالعه تجربي 3- مطالعه تجربي :
يك مطالعه تجربي قوي ترين نوع ممكنه از يك مطالعه براي اثبات رابطه عليتي است.
در مطالعه تجربي ، افراد بطور تصادفي حداقل به 2 گروه تقسيم ميشوند . يك گروه تحت تأثير مداخله يا تجربه قرار گرفته و گروه ديگر بعنوان شاهد حفظ ميشود
نتايج مداخله (تأثير مداخله بر روي متغيرهاي وابسته/مسئله ) از طريق مقايسه دو گروه مشخص ميگردد.
مثال يك مطالعه تجربي آزمايشهاي مربوط به دارو و يا واكسن است . درعمل غالباً فراهم كردن تمام شرايط يك مطالعه تجربي مشكل است . چنانچه انتخاب افراد تحت مداخله و شاهد بطور تصادفي نباشد در اين صورت مطالعه را نيمه تجربي يا Quasi-Experimental مينامند . در هر حال چنين مطالعاتي هميشه با مداخله همراه است

60. خلاصه اي ازانواع مطالعه
ما غالباً در تحقيقات سيستمهاي بهداشتي ، از مطالعات توصيفي (بررسي هاي كيفي در مقياس كوچك و يا بررسي هاي كمي در مقياس بزرگ) و مطالعات مورد – شاهدي و يا تركيب از اين دو استفاده ميكنيم.
مطالعات تجربي
تجربي
نيمه تجربي
مطالعات تحليلي
مورد- شاهدي
كوهورت
مطالعات توصيفي
كيفي
كمي

61. سؤالات پژوهشي و انواع مطالعات
ميزان آگاهي در مورد مسئله مورد مطالعه
نوع سؤالات
نوع مطالعه
ميدانيم كه مشكلي وجود دارد ولي درباره مشخصات آن يا علل احتمالي آن آگاهي كمي داريم
طبيعت و ابعاد مشكل چگونه است ؟
مشكل در چه كساني وجود دارد ؟
رفتار افرادي كه داراي مشكل مورد نظر هستند چگونه است ؟
ميزان آگاهي و عقايد افراد فوق چگونه است و درباره مشكل چگونه فكر ميكنند.
- مطالعات اكتشافي يا مطالعات توصيفي
- مطالعات توصيفي موارديكه داراي مشكل هستند .
-بررسي هاي مقطعي
احتمال دارد كه عوامل معيتني در مسئله دخالت داشته باشند.
آيا واقعا عوامل مورد نظر در ايجاد مشكل دخالت دارند؟ ( مثلا آيا تعليم و آموزش قبل از مدرسه در موفقيتهاي تحصيلي دانش آموزان تأثير دارد؟)
آيا استفاده از رژيمهاي غذايي با فيبر كم با سرطان روده ارتباط دارد ؟
- مطالعات تحليلي ( مقايسه اي )
- مطالعات مقايسه اي مقطعي
- مطالعات مورد – شاهدي
- مطالعات هم گروهي : آينده نگر
ارتباط بعضي عوامل با مشكل مورد نظر مشخص گرديده است و حالا شما ميخواهيد قدرت و ميزان ارتباط عوامل مورد نظر در ايجاد مشكل را تعيين كنيد .
علت مشكل چيست ؟
آيا حذف يك عامل مشخص موجب پيشگيري يا كاهش در مشكل ميشود ؟ ( مثلا ترك سيگار ، تأمين آب آشاميدني سالم).
- مطالعات هم گروهي
- مطالعات تجربي يا شبه تجربي
اطلاعات كافي در مورد علت يك مشكل موجود است و ميخواهيم ميزان تأثير يك عمل مداخله اي را در پيشگيري ،كنترل يا حل مشكل مورد نظر تعيين نماييم .
ميزان تأثير يك عمل يا برنامه مداخله اي چقدر است ؟(مثلا درمان با يك دارو ، ارائه آموزشهاي بهداشتي خاص به افراد .)
از بين دو روش مورد نظر كداميك بهتر است ؟ ( مقايسه دو روش)
آيا ميزان تأثيرات حاصله با مدت يا بودجه مصرفي ارتباط دارد؟

62. روشهاي مختلف گردآوري اطلاعات
مشاهده
مصاحبه (رودررو)
استفاده از پرسشنامه هاي كتبي

63. مشاهده
مشاهده روشي است كه در آن رفتار و مشخصات موجودات زنده اشياء و پديده ها كه بطور سيستماتيك انتخاب شده اند ملاحظه و ثبت ميگردد.
در اينجا چشم مهمترين ابزار پژوهش است.
مشاهده رفتار انساني از روشهاي بسيار متداول گردآوري اطلاعات است.اين كار را ميتوان به اشكال مختلف انجام داد :
مشاهده مشاركتي (مشاهده كننده در امري كه موضوع مشاهده است شركت مينمايد).
مشاهده غير مشاركتي ( مشاهده كننده پديده مورد مشاهده را بطور پنهان يا آشكار ملاحظه مينمايد ولي خود در آن شركت ندارد ).

64. مصاحبه
مصاحبه از روشهاي گردآوري اطلاعات است كه در آن مصاحبه شوندگان بصورت فردي يا گروهي پرسش ميشوند.
پاسخ سؤالاتي را كه در طول مصاحبه پرسيده ميشود ميتوان با نوشتن يا ظبط روي نوار كاست ثبت نمود ، ثبت سؤالات ممكن است در طول مصاحبه يا هر چه زودتر بعد از مصاحبه و قبل از آنكه فراموش شوند صورت گيرد.
مصاحبه ممكن است بروشهاي مختلف صورت گيرد كه عبارتند از :
1- مصاحبه قابل انعطاف در حالات زير بكار ميرود :
- با استفاده از برنامه يا صورت سؤالاتي كه براي مصاحبه پيش بيني شده ، به طوريكه اطمينان داشته باشيم كه كليه مطالب مورد بحث قرار ميگيد، اما زمان و ترتيب توالي سؤالات انعطاف پذير است.پرسشگر ممكن است براي بدست آوردن حداكثر اطلاعات ممكن در موقع مصاحبه پرسشهاي اضافي بنمايد.
- با استفاده از پرسشنامه كه قسمت عمده سؤالات بازاست .
روش پرسيدن سؤالات سازمان يافته ، يا كم و بيش سازمان يافته ، را ميتوان براي مصاحبه با اشخاص يا با گروههايي كه اطلاعات اصلي از آنها بدست ميآيد بكار برد.
تذكر:
اين روش مصاحبه براي پژوهشهاي كيفي مقياس كوچك كه پژوهشگر هنوز بايد جنبه هاي مختلف مسئله را كشف نمايد ، سودمند است .
2- مصاحبه با استفاده از صورت ثابت سؤالات در موارد زير صورت ميگيرد :
- با ترتيب توالي استاندارد ، كه با پرسشها معمولا پاسخ هاي بسته يا از پيش كدگذاري شده دارند.
اين روش در موارديكه پژوهشگر در مورد پاسخهاي مورد انتظار مطلع بوده و با جمعيت بالنسبه بزرگي مصاحبه ميشود سودمند است .

65. پرسشنامه هاي كتبي
پرسشنامه كتبي( كه در آن پاسخگو خود پرسشگر است ) از ابزارهاي گردآوري اطلاعات است كه در آن سؤالات كتبي ارائه شده و شخص مصاحبه شونده پاسخ پرسشها را در آن مينويسد.
پرسشنامه كتبي ممكن است به روشهاي مختلف بكار رود مثلا :
1- ارسال پرسشنامه همراه با دستوالعمل واضح با پست و تقاضاي اعاده فرم تكميل شده آن با پست .
2- جمع كردن تمام يا قسمتي از مصاحبه شوندگان در يك محل و در يك زمان ، دادن تعليمات شفاهي به آنها و پر كردن پرسشنامه ها بوسيله مصاحبه شوندگان .
3- توزيع پرسشنامه به مصاحبه شوندگان با دست و گردآوري بعدي آن.
در اين مورد نيز مانند مصاحبه ، پرسشها ممكن است باز و قابل انعطاف بوده يا از پيش كدگذاري شده باشند.

66. تمييز دادن بين روشهاي گردآوري اطلاعات و ابزار گردآوري اطلاعات
براي جلوگيري از اشتباه در كاربرد اصطلاحات، جدول زير تمييز بين روشهاي گردآوري اطلاعات و ابزار مربوط به اين كار را روشن مينمايد.
روشهاي گردآوري اطلاعات
ابزار گردآوري اطلاعات
مشاهده
چشمها ،قلم وكاغذ ، ساعت ،ترازو ميكروسكپ و...
مصاحبه
برنامه مصاحبه ،پرسشنامه
ضبط صوت
پرسشنامه كتبي
پرسشنامه

67. مزايا ومعايب روشهاي مختلف گردآوري اطلاعات
مشاهده
( بويژه مشاهده رفتار)
جزئيات موضوع بررسي ميشود.
ميتوان در مورد نكاتي كه در پرسشنامه ذكر نشده كسب اطلاعات نمود.
ميتوان پاسخهاي بدست آمده را از نظر ميزان اطمينان آزمايش نمود.
تورش مشاهده گر ( پژوهشگر ممكن است تنهابه نكاتيكه بنظرش جالب ميآيد توجه كند) .
حضور پرسشگر ميتواند در پديده مورد مشاهده تأثير گذارد.
طرحهاي آينده را نميتوان فعلا مشاهده كرد.
مصاحبه
براي بي سوادان مناسب است.
روشن نمودن سؤالات امكان پذير است.
در مقايسه با پرسشنامه كتبي پاسخ بيشتري بدست ميآيد.
حضور پژوهشگر ميتواند در پاسخ مصاحبه شونده تأثير بگذارد.
ثبت وقايع ممكن است در مقايسه با روش مشاهده ناقص تر باشد.
مصاحبه قابل انعطاف
در مقياس كوچك
از طريق مشاهده ممكن است اطلاعات اضافي بدهد.
تورش مشاهده گر در موارديكه برنامه اي براي كسب اطلاعات تهيه نشده باشد.
تجزيه و تحليل با روش استاندارد دشوار است .
مصاحبه ثابت
در مقياس وسيع
تجزيه و تحليل آسان است
به آساني ممكن است كه اطلاعات مهمي ناديده گرفته شود .
پرسشنامه كتبي
نيازي به پرسشگر براي اجرا ندارد .
از نظر اختلاف در سؤال تورش پيدا نميكند.
ناشناس ماندن كمك ميكند كه پاسخها بيطرفانه تر و دقيق تر باشد.
براي بيسوادان قابل استفاده نيست .
درصد پاسخهايي كه ميرسد پايين است .
ممكن است سؤال را درست نفهمند.

68. طرح پرسشنامه
شايد متداولترين روش گردآوري و ثبت اطلاعات از طريق استفاده از انواع گوناگون پرسشنامه باشد .انتخاب نوع خاص پرسشنامه و محتواي آن در پژوهشهاي مختلف متفاوت است.
محققي كه پرسشنامه را طرح مينمايد بايد نكات زير را مد نظر داشته باشد:
دقيقاً چه چيزي را ميخواهم بدانم؟
سؤالات را از چگونه جمعيتي خواهم پرسيد ؟
سطح اطلاع و درك آنها از موضوع در چه حدي است؟
آيا بيشتر باسوادند يا بيسواد؟
اطلاعات گرد آمده چگونه تجزيه و تحليل ميشوند ، با دست يا با رايانه ؟

69. مراحل مختلف طرح ريزي يك پرسشنامه
1- از متغير ها بعنوان نقطه آغاز شروع نماييد ، ابتدا از متغيرهاي وابسته كه مسئله مورد پژوهش را تعيين مينمايد ، و سپس از متغير هاي مستقل .
2- پرسشها را به طور واضح، كوتاه و با استفاده از كلمات روزمره بنويسيد.
3- مطمئن شويد كه با هر سؤال ، هر بار، تنها يك نكته را مطرح ميكنيد.
4- مطمئن شويد كه پرسش شما نحوه پاسخ را القاء ننمايد.
5- مطمئن شويد كه پرسشنامه با توجه به جلب همكاري نفرات پاسخگو طرح شده باشد.
6- سؤالاتي را بمنظور كنترل پاسخهايي كه به پرسشهاي حساس قبلي داده شده طرح نماييد .
7- پرسشنامه را حتي الامكان كوتاه طرح نماييد .
8- مطمئن شويد كه در نهايت از تمام سؤالاتي كه در پرسشنامه گنجانيده ايد استفاده ميشود.
9- مطمئن شويد كه تمام مصاحبه كنندگان و مصاحبه شوندگان فهم مشابهي از سؤالات طرح شده را دارند.
10- براي اطمينان از درست بودن سازمان،واژه بندي و ترتيب و توالي سؤالات پرسشنامه را قبل از شروع طرح امتحان كنيد.
11- آزمايش قبلي پرسشنامه براي تصميمي در اين مورد كه آيا ترجمه آن به يك يا چند زبان محلي ضرورت دارد يا ندارد ، لازم است.

70. انواع سؤالاتي كه در پرسشنامه بكار ميرود
1- سؤال باز :
سؤالات باز پاسخگو را براي جواب دادن آزاد ميگذارد و او مجبور نيست كه از بين جوابهايي كه از پيش تعيين شده يكي را انتخاب كند.
2- سؤال بسته:
با سؤالات بسته چند پاسخ به مصاحبه شونده ارائه ميشود كه از بين آنها دست كم يك پاسخ را برگزينند.

71. مزايا ومعايب سؤالات باز
در پاسخ به اين سؤالات مصاحبه شونده موضوع را هر طور كه بخواهد و به زبان خود بيان ميكند .اينگونه اطلاعات سبب ميشود كه گزارش نهايي زنده تر و گوياتر باشد .
با استفاده از سؤالات باز ممكن است مسائل و انديشه هايي مطرح شود كه در موقع تهيه طرح تحقيقاتي به فكر محقق نرسيده و اين امر مسئله را از زواياي جديدي مورد بررسي قرار ميدهد.
اطلاعات خود به خود به زبان ميآيد و پاسخ هاي آماده اي به مصاحبه شونده پيشنهاد نميگردد ، از اينرو امكان اينكه تحت تأثير پاسخها قرار بگيرد در بين نبوده و پاسخها اعتبار بيشتري دارد .
معايب
كار مصاحبه گر را دشوار ميسازد .مصاحبه گر بايد در يادداشت برداشتن ، تشخيص اينكه كداميك از اطلاعات داده شده به موضوع پژوهش مربوط است و در برگرداندن صحبت به سؤالات بعدي مهارت داشته باشد ،در غير اينصورت مصاحبه ممكن است براي مصاحبه شونده و هم براي مممصاحبه گر خسته كننده بوده و اطلاعات با ارزشي از دست برود.
چون فهرستي از پاسخهاي احتمالي به مصاحبه شونده عرضه نميشود كه نكاتي را بياد او بياورد ممكن است جنبه هاي مهمي از موضوع را بخاطر نياورده و در پاسخ اظهار بي اطلاعي كند .
تجزيه و تحليل سؤالات باز وقت گير است و پس از آنكه كار عملي مصاحبه تمام شد پاسخها بايد طبقه بندي شوند.

72. مزايا ومعايب سؤالات بسته
پاسخها را ميتوان به سرعت ثبت كرد.
كار تجزي و تحليل را آسان مينمايد زيرا پاسخها از ابتدا طبقه بندي شده و آماده تجزيه و تحليل هستند.
معايب
گذاشتن يك سلسله انتخاب معين در اختيار مصاحبه شوند ممكن است به تورش پاسخ او كمك كند.مصاحبه شونده ممكن است براي جلب رضايت مصاحبه كننده پاسخي را انتخاب كند كه در غير اين حالت انتخاب مينمود.
پاسخهاي ثابت امكان فكر كردن درباره جوابهاي احتمالي ديگر را به مصاحبه شونده نميدهند.
ممكن است مصاحبه كننده و مصاحبه شونده پس از مدت كوتاهي از مصاحبه خسته شوند.

73. اهداف ضروري سؤالات بسته
انواع گوناگون پاسخها يا احتمالات مختلف را ارائه دهند ، بعبارت ديگر هيچ احتمالي را ناگفته نگذارند .
در صورت امكان صورتي از امكانات گوناگون را ارائه دهند كه هر يك از آنها احتمال را منتفي نمايد .
تعداد احتمالات حتي الامكان كم باشد.

74. تورش در اطلاعات گردآمده
تورش يكنوع انحراف در داده هايي است كه گرد ميآوريم ، بطوريكه اين داده ها نمايش درستي از وضع واقعي نيست
.منابع احتمالي تورش :
1- تورش ابزار معيوب :
- استفاده از پرسشنامه ايكه از پيش كد گذاري شده بي آنكه درباره موضوع اطلاع كافي در دست باشد.
- پرسشنامه ايكه ساختار نامرتبي دارد و فاقد راهنمايي در مورد نحوه پرسيدن سؤالها است
- ترازوهاي تعيين وزن غير استاندارد :براي جلوگيري از اين اشكالات بايد مقدمات پژوهش را با دقت كافي فراهم نموده و ابزارهاي گردآوري اطلاعات را قبلاً آزمود.
2- تورش مشاهده گر :
اينگونه انحرافها بيشتر موارد مشاهده و در مواقعي كه ساختار مصاحبه با افراد يا گروهها استحكام كافي ندارند روي ميدهد . در چنين حالاتي اين خطر وجود دارد كه پژوهشگر تنها چيزهايي را كه مورد توجه و علاقه او هستند را ببيند و بشنود ، بنابراين اينگونه مشاهده يا مصاحبه ها بهتر است دست كم بوسيله دو نفر صورت گرفته و اطلاعات بدست آمده بلافاصله پس از گردآوري ثبت و مورد بحث قرار گيرند .
3- تورش تأثير مشاهده گر بر پاسخگو :
اين عامل در تمام موارد مصاحبه ممكن است تأثير نمايد، مصاحبه شونده ممكن است در مورد منظور پژوهشگر سوء ظن داشته و از پاسخ به بعضي سؤالات طفره رفته يا پاسخهاي گمراه كننده بدهد. در مصاحبه هاي محدود ( از نظر تعداد مصاحبه شوندگان ) و قابل انعطاف احتمال بدست آوردن پاسخ هاي درست و بيان نكات خود جوش و روشنگر بيش از مصاحبه هاي يك مرحله اي با استفاده از پرسشنامه ثابت و غير قابل انعطاف است.
4- تورش تأثير فصل :
تنها يكبار ملاقات با مصاحبه شونده براي گردآوري بعضي اطلاعات كافي نيست ، در مناطق روستايي ، در فصول باراني ، با مقايسه با مرحله بعد از برداشت محصول ، كار كشاورزي زياد و سنگين ، شيوع پاره اي بيماريها ( مالاريا ، اسهال ) بيشتر و محدوديت غذا و پول شديد تر است . علاوه بر اين چون در فصول خشك راهها نيز وضع بهتري دارند ، پژوهشگران بيشتر فعاليت هاي خود را در اين ايام متمركز نموده و در نتيجه به شدت واقعي بعضي مسائل پي نميبرند.

75. نمونه گيري چرا نمونه گيري ميكنيم ؟
در تحقيق معمولا امكان مطالعه كل جامعه مقدور نيست ،محدوديتهاي ناشي ازوقت و هزينه ما را ملزم به مطالعه كسر يا نمونهاي از جامعه ميسازد.
از آنجا كه ما ميخواهيم نتايج مطالعه را براي جامعه اعلام نماييم ، بايد نمونه را آنچنان انتخاب كنيم كه كاملا معرف جامعه باشد.
نمونه معرف : نمونه ايست كه داراي كليه خصوصيات مهم جامعه اي باشد كه نمونه از آن انتخاب شده است .
اولين قدم در نمونه گيري داشتن تعريف روشن از جامعه مورد مطالعه و خصوصيات آن است .

76. نمونه گيري غير احتمالي نمونه گيري احتمالي
روشهاي نمونه گيري
1- نمونه گيري آسان
2- نمونه گيري سهميه اي
نمونه گيري غير احتمالي
1- نمونه گيري تصادفي ساده
2- نمونه گيري منظم
3- نمونه گيري طبقه اي
4- نمونه گيري خوشه اي
5- نمونه گيري چند مرحله اي
نمونه گيري احتمالي

77. نمونه گيري غير احتمالي
در مطالعات مقدماتي كه روي بينش يا عقيده افراد انجام ميگيرد و هدف مطالعه بدست آوردن اطلاعات سطحي از توزيع صنفي در جامعه است ، از نمونه گيري غير احتمالي كه با دو روش انجام ميگيرد استفاده ميشود :
1- نمونه گيري آسان:
نمونه گيري آسان روشي از نمونه گيري است كه براي آسانس كار از نمونه اي استفاده ميگردد كه در هنگام يا در دوره ي مطالعه در دسترس است.
در بسياري از مطالعاتي كه روي بيماران انجام ميشود از نمونه هاي آسان استفاده ميگردد، براي مثال از همه بيماراني كه در روز يا هفته معيني در كلنيك حاضر ميشوند خواسته ميشود كه در مطاله شركت كنند.
اشكال نمونه گيري آسان اينست كه ممكن است نمونه انتخاب شده معرف جامعه نباشد ، استفاده از نمونه گيري سهميه اي كوششي است براي رفع اين اشكال .
2- نمونه گير سهميه اي :
نمونه گيري سهميه اي روشي از نمونه گيري است كه درآن از حضور كليه اجزاء شناخته شده جامعه در نمونه، اطمينان خاصل ميگردد.
در اين روش سعي ميشود كه تناسب اجزاء در نمونه، برابر جامعه باشد . محقق تا جايي مصاحبه با مردم را در هر يك از اجزاء و گروههاي شناخته شده ادامه ميدهد كه سهميه ي آن گروه براي نمونه تأمين گردد.
از اين روش هنگامي استفاده ميشود كه محقق دريابد استفاده از نمونه گير آسان تعادل مطلوب را در نمونه برقرار نميسازد.

78. نمونه گيري احتمالي
چنانچه هدف محقق اندازه گيري متغير ها و تعميم آن به جامعه باشد
( مانند مطالعه اي كه هدف آن تعيين ميزان شيوع سوء تغذيه در جامعه است ) ، اين منظور توسط نمونه گيري غير احتمالي تأمين ميشود و در اين شرايط بايد از روشهاي نمونه گيري احتمالي استفاده كرد .
نمونه گيري احتمالي انتخاب تصادفي را به خدمت ميگيرد تا اطمينان حاصل گردد كه واحد اصلي نمونه گيري ( يعني افراد ، گروههاي ي از مردم ، اشياء روستاها وغيره كه واحد اصلي نمونه گيري هستند ) بر اساس شانس انتخاب شده است . در اين روش هر عضو جامعه داراي شانس معيني براي قرار گرفتن در نمونه است .
در اختيار داشتن فهرست كامل از واحد هاي نمونه گيري ، ابزار لازم براي اعمال اين روش است . اين فهرست چهارچوب نمونه گيري ناميده ميشود .

79. انواع نمونه گيري احتمالي
1- نمونه گيري تصادفي ساده:
ساده ترين شكل نمونه گيري احتمالي ، نمونه گيري تصادفي ساده است .
در نمونه گيري تصادفي ساده هر يك از واحدهاي موجود در جامعه (چهارچوب نمونه گيري) داراي شانس مساوي براي انتخاب شدن به عنوان نمونه هستند.
براي انتخاب يك نمونه تصادفي ساده بايد:
- فهرستي شماره دار از واحدهاي جامعه كه قرار است نمونه از ميان آنها انتخاب شود تهيه گردد.
- اندازه نمونه مشخص گردد .
- واحد هاي نمونه مورد نياز از طريق قرعه كشي يا جداول اعداد تصادفي انتخاب گردند .
2- نمونه گيري منظم :
در اين نمونه گيري از افراد ، فهرست ( چهارچوب نمونه گيري تهيه ميشود و بر اساس مثلا هر 10 يا 3 نفر يا فاصله ديگري 1 نفر انتخاب ميشود .ايده آل آن است كه براي شروع كار از عدد تصادفي استفاده شود .
مثال : قرار است از 1000 پرونده مادران باردار كه تحت مراقبت ميباشند 100 پرونده به عنوان نمونه انتخاب شوند در اينصورت كسر نمونه گيري برابر است با
( اندازه نمونه=) 100 1 = 10
( جامعه مورد مطالعه =) 1000

80. 5- نمونه گيري چند مرحله اي :
3- نمونه گيري طبقه اي :
اگر وجود زير گروههايي از افراد در نمونه اهميت داشته باشد ( براي مثال ساكنين شهر و روستا يا گروههاي سني ) ، دراينصورت لازم است چهارچوب نمونه گيري با توجه به اين ويژگيها به زير گروهها يا طبقات تقسيم شود. آنگاه از هر طبقه نمونه اي از پيش تعيين شده بر پايه روش تصادفي ساده يا منظم انتخاب ميشود ، اين روش از نمونه گيري را نمونه گيري طبقه اي گويند.
4- نمونه گيري خوشه اي :
چنانچه فهرستي از گروههاي جامعه ( مثل روستاها يا مدارس ) در دسترس و يا به آساني قابل تهيه باشد ، ميتوان تعدادي از اين گروهها را تصادفي مورد مطالعه قرار داد. انتخاب گروههايي از افراد ( خوشه ها) به جاي انتخاب تك تك آنها ، نمونه گيري خوشه اي ناميده ميشود.
5- نمونه گيري چند مرحله اي :
بعد از انتخاب نمونه اي از خوشه ها ممكن است در داخل خوشه ي انتخاب شده افراد بصورت تصادفي انتخاب گردند، در اينصورت نمونه گيري را نمونه گيري دو مرحله اي نامند ، چنانچه در داخل خوشه انتخاب شده در اولين مرحله ( مثلا شهرستان) خوشه هاي ديگر ( مثلا روستا ) انتخاب شوند و در داخل هر روستاي انتخاب شده افرادي به طور تصادفي انتخاب گردند ، نمونه گيري از نوع سه مرحله اي خواهد شد .
به روشهاي نمونه گيري كه در آنها واحد مورد مطالعه در بيش از يك مرحله انتخاب شوند نمونه گيري چند مرحله اي گويند.

81. اختلاف بین روشهای مختلف نمونه گیری

82. تورش در نمونه گيري
تورش نوعي خطاي منظم است كه موجب اختلال در نتايج ميشود در بحث جمع آوري اطلاعات به ايجاد تورش به علت كاربرد ابزار خراب اشاره شد ،ممكن است كاربرد روش نامناسب براي نمونه گيري كه منجر به انتخاب نمونه غير معرف گردد نيز موجب تورش به دلايل مختلف شود.
عدم شركت در مطالعه
ممكن است نمونه بدرستي انتخاب شده باشد ليكن نسبت بالايي از نمونه انتخاب شده غايب باشند و يا با پرسشگران همكاري ننمايد وو احتمال دارد آنها كه در مطالعه شركت نكرده اند داراي خصوصياتي متفاوت از شركت كنندگان باشند ، چگونه ميتوان بر اين مشكل فائق آمد ؟ اين موضوع با عوامل زيادي به هر حال لازم است سؤالات زير مطرح گردد.
1- چند نفر در مطالعه شركت نكرده اند؟
2-عدم شركت در مطالعه به دليل غيبت است يا امتناع افراد؟
3- اين مشكل در مطالعه مقدماتي به وجود آمده است يا در حين اجراي مطالعه اصلي؟
تعداد ديگري از منابع تورش در زير آمده است :
استفاده از داوطلبين ، توجه به اين واقعيت كه داوطلبين به شركت در مطالعه مشتاق ميباشند ممكن است اين مفهوم را القاء نمايد كه اين گروه از نظر عوامل مورد مطالعه با جامعه اصلي متفاوت هستند.از عدم انتخاب تصادفي افراد كه اغلب در مطالعات انساني به طور آگاهانه يا ناآگاهانه اتفاق مي افتد،احتراز كنيد.
در مطالعه شيوع بيماريها ،بيماراني كه دوره بيماريشان كه دوره بيماريشان كوتاه به احتمال زياد در مطالعه منظور نميگردند.اين موضوع به معني از دست دادن موارد كشنده ، موارد با دوره كوتاه و موارد خفيف بيماري است .
تورش تارماك: معمولا ناحيه بررسي از نواحي كه دسترسي به آنها آسان است ، انتخاب ميشود . بديهي است كه اين نواحي از نواحي كه دور از دسترس است متفاوت است.
نمونه گيري بيماران ثبت شده : بيماراني كه به كلنيك مراجعه ميكنند معمولا از بيماراني كه در منزل تحت درمان قرار ميگيرند، متفاوت هستند

83. علم اخلاق
نكات اخلاقي در تمام مراحل تحقيق ميتوانند به كار گرفته شوند.
1- در انتخاب سؤالات تحقيق ، بيان مسئله وبررسي متون اخلاقي كه بايد در نظر گرفته شوند عبارتند از :
آيا عناوين تحقيقاتي مورد قبول افرادي كه مورد مطالعه قرار ميگيرند واقع شده است ؟ براي مثال آيا به اندازه كافي مذهب و باورهاي فرهنگي و آداب و رسوم مورد ملاحظه قرار گرفته اند.
آيا در بررسي متون و يا در توجيه پروژه تحقيقاتي اطلاعات مربوطي را كه با نقطه نظرات ما هماهنگ نبوده از قلم انداخته ايم ؟

84. 2- در انتخاب نوع مطالعه و روش جمع آوري داده ها و همچنين در طراحي جمع آوري اطلاعات سؤالات اخلاقي زير بايد مطرح گردند:
آيا روشهاي خاصي را از گروه ويژه اي مضايقه كرده ايم ؟ براي مثال :
-ارائه خدمات به كساني كه به آن نيازمندند .
-درمان گروه شاهد و يا هر شخص ديگري كه در طول مطالعه با او مواجه شده ايم و نياز به درمان دارد .
آيا ممكن است روشهاي تحقيق موجب صدمات جسمي و يا روحي شوند؟براي مثال از طريق:
عدم در نظر گرفتن و محترم شمردن ارزشهاي فرهنگي و يا سنتي ، توسط محققين .
دخالت در امور شخصي پاسخ دهندگان با طرح سؤالات حساس .
آيا براي دريافت رضايتنامه كتبي از شركت كنندگان در تحقيق برنامه ريزي شده است ؟

85. آيا اهداف و رويه هاي تحقيق قبل از قبل از اخذ رضايتنامه براي شركت كنندگان توضيح داده خواهد شد ؟ اين مسئله به خصوص در رابطه با مطالعات پزشكي اجباري است ، براي مثال:
نمونه برداري جهت آزمايش خون
آزمايشات مربوط به دارو و واكسن
تذكر : نبايد از اقليتها ، عقب ماندگان ذهني و غيره سوء استفاده نمود.
آيا به منظور حمايت از پاسخ دهندگان بايد به آنان قول بدهيم كه اطلاعات داده شده محرمانه خواهد بود :
-آيا بايد اسم و آدرس شخص و حتي نام دهكده ثبت گردند؟
-آيا افراد بدون اطلاع مورد مشاهده قرار ميگيرند ( دوربين مخفي )؟چگونه اين اطلاعات ثبت خواهد شد ؟
آيا صداقت علمي تضمين شده است ؟
آيا ابزار جمع آوري اطلاعات به نحوي تنظيم شده كه انعكاس عقايد فردي پژوهشگر را مشكل سازد ؟

86. 3- در تجزيه و تحلي و انتشار نتايج ، سؤالات زير را بايد مطرح كرد :
آيا نتيجه گيري ها با توجه به داده هاي به دست آمده قابل توجيه است ؟
آيا نتايج بررسي به اطلاع جامعه و كارمندان بخش بهداشت كه در رابطه با تحقيق بوده اند ، رسانيده شده است ؟
آيا داده ها را بگونه اي در اختيار مسئولين قرار داده ايم كه محرمانه ماندن افراد تضمين شود؟
آيا اقدامي در جهت استفاده از نتايج حاصله تحقيق انجام شده است؟
آيا كليه اطلاعاتي كه ميتواند براي ديگران مفيد باشد منتشر شده و براي كارمندان و محققين محلي قابل دسترسي و فهم ميباشد؟
تذكر : شايان ذكر است كه بيشتر پروژه هاي تحقيقاتي ، قبل از شروع تحقيق لازم است از نظر اخلاقي به تأ ييد مقامات كشوري برسد

87. برنامه ريزي و طراحي كار
يك طرح كار عبارت است از يك برنامه زماني ، چارچوب ، يا نگاره كه اجزاءمختلف يك پروژه تحقيقاتي و چگونگي ارتباط آنها با يكديگر را به روشني خلاصه نمايد.
هر طرح كار ميتواند شامل موارد زير باشد:
- عملياتي كه بايستي به اجرا درآيد.
- زمان اجراي عمليات
- افراد مسئول اجراي عمليات و زماني را كه صرف خواهند كرد.
روشهاي مختلف برنامه ريزي و زمانبندي كار
1- برنامه زماني كار :
يك برنامه زماني كار جدولي است كه عمليات مورد نظر برا ي اجرا در يك پروژه تحقيقاتي و طول زمان هر يك از فعاليتها را خلاصه ميكند.
مثال:
- تاريخ آغاز و خاتمه هر يك از عمليات .
- شخص – روز كار تخصص مورد نياز .
- پرسنل متخصص مشخص شده براي عمليات.
- شخص – روزكار غير تخصصي مورد نياز
- پرسنل غير متخصص مشخص شده براي عمليات.

88. 2- چارچوب GANTT
چارچوب نوعي از نمايش گرافيك فعاليتهاي برنامه ريزي است كه در آن عمليات مختلف به ترتيب تكميل و طول مدت را نشان داده ميشود.
چارچوب موارد زير را فهرست ميكند
- عملياتيكه بايستي انجام گيرد .
- مسئوليت هر يك از عمليات .
- زماني كه پيش بيني ميشود هر يك از عمليات بطول انجامد.

89. مثالي از يك چارچوب GANTT
عنوان پروژه
مرحله پروژه
شرح عمليات و مرحله پژوهش
مسئوليت
ماه 1
ماه 2
ماه 3
ماه 4
ماه 5
ماه 6
ماه 7
ماه 8
ماه 9
1- تهيه طرح و ارائه به دولت
پژوهشگر اصلي
( پ – 1)
و كمك پژوهشگر
( ك – پ )
2- توضيح مطالعه براي دولت
3- گرفتن پاسخ از دولت
4- سفارش و رسيد وسائل و لوازم آزمايش
پژوهش
5- اعلام ، مصاحبه و انتخاب مأمورين جمع آوري اطلاعات
6- آموزش مأمورين جمع آوري اطلاعات
7- انجام آزمايشات
8 تجزيه و تحليل داده ها
9- تهيه گزارش
10- تهيه مقدمات كارگاه درباره نتايج
11 برگزاري كارگاه
پ-1
ك-پ
پ-1 و ك-پ
و 3 نفر مأمور جمع آوري اطلاعات

90. بودجه
بودجه ايكه بدقت برآورد شده در طراحي ، اجرا و ارزيابي طرح تحقيقاتي مفيد واقع خواهد شد .
روند تهيه بودجه طرح تحقيقاتي ممكن است به تفكر درباره جنبه هايي از برنامه كاركه شما قبلا در فكرش نبوده ايد كمك كند ، و با ادامه طرح بصورت يك تذكاريه مفيد درابره فعاليتهاي طراحي شده عمل نمايد.
يك بودجه مشروح در تعيين منابعي كه از پيش در محل در دسترس ميباشد و نيز منابع اضافي ايكه ممكن است لازم باشد كمك ميكند.
تدوين بودجه چه موقع بايد انجام شود؟
معمولا كل بودجه تا قبل از پايان طراحي پروژه تدوين نميشود . معهذا هزينه يك عامل محدود كننده است و بايد در طول مراحل طراحي پروژه به منظور اجتناب از تهيه پيش نويس هاي غير واقعي هميشه به آن توجه داشت .
از نقطه نظر مالي ، استفاده از منابع قابل دسترس محلي امكان بودن پروژه را بالا ميبرد.
بودجه را چگونه بايد تدوين كرد؟
بهتر است طرح كار را بعنوان نقطه شروع بكار بريد. منابع لازم هر فعاليت در طرح كار را مشخص كنيد ، براي هر منبع بهاء واحد و بهاء كلي را تعيين نماييد.

91. نوشتن چكيده اي از طرح پيشنهادي
معمولا لازم است تا پس از تكميل نگارش طرح تحقيقلتي پيشنهادي مسئولان ارشد ؛ سياستگزاران و يا سازمان هاي تأمين كننده بودجه أنرا مطالعه كنند . براي كسب تأئيد از سياستگزاران و يا مسئولين پر مشغله مقتضي است تا فصلي تحت عنوان چكيده ( بيش از 2 صفحه نباشد) به طرح پيشنهادي اضافه گردد.
مبحث چكيده معمولا شامل قسمتهاي زير است :
- عنوان طرح تحقيقاتي
- زمانبندي طرح ( تاريخ شروع و خاتمه )
- بودجه كل طرح
- اعضاء گروه تحقيقاتي ( نام و سمت ها): مجري و همكاران
- سازمان اجرا كننده طرح
محتواي برنامه تحقيقاتي
در يك صفحه موارد زير را منظور كنيد :
- مسئله تحقيق
- اهداف كلي طرح
- جامعه مورد مطالعه و روشهاي جمع آوري داده ها
- چگونگي استفاده از نتايج