1. مركز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشكي كرمان
بنام او كه سرآغاز است و اصل، هست و جز او نيست هست
طراحي پرسشنامه
دي ماه 1386
مركز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشكي كرمان
ارايه دهنده: علي اكبر حقدوست

2. فهرست مطالب انواع روشهاي جمع آوري اطلاعات
انواع روشهاي پر نمودن پرسشنامه
انواع سوالات پرسشنامه
اهداف پرسشنامه
مراحل طراحي پرسشنامه
مفهوم اعتبار و پايايي در پرسشنامه و عوامل موثر بر آنها
مفهوم حصارها و تاثيرات آنها بر نظرات و نگرشها
كارگاه طراحي پرسشنامه

3. روشهاي جمع آوري اطلاعات(1)
در جمع آوري اطلاعات بايد موارد زير را در نظر داشت
بدست آوردن دقيقترين اطلاعات مورد نياز
بدست آوردن اطلاعات به سريعترين روش ممكن
بدست آوردن اطلاعات به ارزانترين روش ممكن
بدست آوردن اطلاعات به معتبرترين روش ممكن
كارگاه طراحي پرسشنامه

4. روشهاي جمع آوري اطلاعات (2)
استفاده از اطلاعات و مستندات موجود
مشاهده
مصاحبه
پرسشنامه
كارگاه طراحي پرسشنامه

5. روشهاي جمع آوري اطلاعات: مستندات موجود
مزايا
ارزان
سريع
گسترده
معايب
كم بودن دقت و صحت اطلاعات
عدم امكان دستيابي به همه متغيرهاي مورد نظر
محدوديت در دستيابي به اطلاعات به دليل امنيت و يا معذوريتهاي اخلاقي
كارگاه طراحي پرسشنامه

6. روشهاي جمع آوري اطلاعات: مستندات موجود
انواع روشهاي استخراج اطلاعات از مستندات
اطلاعات دسته بندي
اطلاعات غير دسته بندي شده
كارگاه طراحي پرسشنامه

7. روشهاي جمع آوري اطلاعات: مشاهده
اطلاعات بدست آمده از ابزارها و وسايل آزمايشگاهي
مشاهده حوادث و اتفاقات پيراموني
مشاركتي
نيمه مشاركتي
غير مشاركتي
كارگاه طراحي پرسشنامه

8. روشهاي جمع آوري اطلاعات: مشاهده
محدوديتهاي مشاهده
تاثير حضور مشاهده گر
اتكا به زمان حال
حوادث غير قابل پيش بيني
وسعت حادثه
كيفي بودن اطلاعات
متكي بودن به ظواهر امور
كارگاه طراحي پرسشنامه

9. روشهاي جمع آوري اطلاعات: مصاحبه
انواع روشهاي مصاحبه
ساختار يافته
نيمه ساختار يافته
غير ساختار يافته
كارگاه طراحي پرسشنامه

10. روشهاي جمع آوري اطلاعات: مصاحبه
عوامل موثر بر نتايج مصاحبه
مصاحبه كننده
مصاحبه شونده
محيط مصاحبه
شيوه مصاحبه
كارگاه طراحي پرسشنامه

11. روشهاي جمع آوري اطلاعات: پرسشنامه
تفاوت بين فرم جمع آوري اطلاعات با پرسشنامه
مزاياي پرسشنامه
سرعت
ارزان بودن
وسعت اطلاعات جمع آوري شده
كارگاه طراحي پرسشنامه

12. انواع روشهاي پر نمودن پرسشنامه
مفهوم خود ايفا بودن (independent) يا وابسته بودن شيوه پر نمودن پرسشنامه
مزايا و معايب پرسشگري به شيوه وابسته
هزينه
سرعت
دقت
تاثيرگذاري افراد ديگر
پستي
حضوري
اينترنتي
پست الكترونيكي
كارگاه طراحي پرسشنامه

13. انواع سوالات پرسشنامه سوالات متني سوالات غير متني باز open بسته close
نيمه باز semi-open
جور كردندي matching
رتبه گذاري rank list
سوالات غير متني
كارگاه طراحي پرسشنامه

14. اهداف پرسشگري جمع آوري اطلاعات پايه آگاهي سنجي مانند سوالات امتحاني
نظرسنجي
نگرش سنجي
بايد ابعاد سه گانه نگرش (آگاهي، رفتار و عاطفي پوشش داده شود)
رفتارسنجي
كارگاه طراحي پرسشنامه

15. مراحل طراحي پرسشنامه تنظيم نمودار درختي موضوع تهيه بانك سوالات
گزينش سوالات مهم
نمره گذاري (در صورت نياز)
اعتبارسنجي و پايايي سنجي
تنظيم فرم نهايي پرسشنامه
كارگاه طراحي پرسشنامه

16. نمودار درختي مثلا: بررسي كيفيت برگزاري كارگاه طراحي پرسشنامه
يعني تقسيم نمودن موضوع به زيرشاخه هايي كه ارتباط مفهومي داشته باشند.
مثلا: بررسي كيفيت برگزاري كارگاه طراحي پرسشنامه
شيوه تدريس
سواد علمي
قدرت بيان
زمانبندي
شيوه برگزاري
زمان برگزاري
شرايط فيزيكي محل برگزاري
پذيرايي
كارگاه طراحي پرسشنامه

17. كار عملي
براي ارزيابي ميزان تمايل مردم به فعاليتهاي بدني بايست پرسشنامه اي طراحي شود. به نظر شما نمودار درختي مناسب براي اين پرسشگري چگونه بايد باشد؟
لطفا 2-3 نفري كه كنار هم نشسته ايد در اين خصوص بحث و با توافق نمودار درختي تنظيم فرماييد
كارگاه طراحي پرسشنامه

18. تهيه بانك سوالات
بايست تا حد امكان تعداد سوال زيادي طراحي گردد و سپس با يك سري روشهاي علمي مهمترين و معتبرترين سوالات از بانك گزينش و در پرسشنامه نهايي وارد گردد
كارگاه طراحي پرسشنامه

19. گزينش سوالات برتر روشهاي مفهومي و ذهني روشهاي آماري و محاسباتي
نظرخواهي از افراد صاحب نظر
انجام پايلوت
روشهاي آماري و محاسباتي
ليكرت
تورستون
گاتمن
كارگاه طراحي پرسشنامه

20. مفهوم دقت در اندازه گيري
به عنوان يك اصل كلي هيچ اندازه گيري خالي از خطا نيست.
در يك كلام دقت در اندازه گيري يعني اينكه مقدار سنجيده شده چه ميزان به واقعيت نزديك است.
دقت در انداره گيري توسط دو شاخص اعتبار و پاياي به صورت كمي در مي آيد.
كارگاه طراحي پرسشنامه

21. مفهوم پاياي و اعتبار
پايايي (reliability): ميزان ثبات در پاسخها را نشان مي دهد
اعتبار (validity or accuracy): ميزان صحت اطلاعات را نشان مي دهد
كارگاه طراحي پرسشنامه

22. پايايي يا ثبات (reliability)
در صورت تكرار يك اندازه گيري تا چه ميزان مقادير سنجيده شده به يكديگر نزديك هستند.
اگر دو مرتبه از يك فرد به فاصله چند دقيقه و در شرايط كاملاً يكسان فشارخون گرفته شود تا چه ميزان مقادير به يكديگر نزديك هستند؟
اگر به فاصله چند روز از يك فرد در خصوص تعداد ساعات مشاهده تلويزيون سوال شود آيا اعداد بيان شده به يكديگر نزديك هستند؟
كارگاه طراحي پرسشنامه

23. اعتبار (validity) مقدار سنجيده شده چه ميزان به واقعيت نزديك است؟
اندازه گيري فشارخون با يك كاف كوچك هرچند ممكن است پايا باشد ولي معتبر نيست.
سوال در خصوص بعضي موضوعات خاص ممكن است پايا باشد ولي معتبر نباشد.
ميزان درآمد شما در ماه چقدر است؟
در هفته چند ساعت كتاب مي خوانيد؟
چه ميزان سيگار كشيدن را مضر مي دانيد؟ (به خصوص اگر از افراد سيگاري پرسيده شود)
چند مرتبه فرزندتان را كتك زده ايد؟
كارگاه طراحي پرسشنامه

24. رابطه بين اعتبار و پايايي
اعتبار شرط كافي براي پايايي است.
پس هرچه معتبر است پايا نيز است.
پايايي شرط لازم براي اعتبار است.
پس يك اندازه پايا ممكن است معتبر نباشد.
كارگاه طراحي پرسشنامه

25. عوامل موثر بر اعتبار و پايايي (1)
شيوه طراحي سوالات:
كدام سوال احتمالاً معتبرتر است؟
در سال گذشته چند بار سردرد داشته ايد؟
در ماه گذشته چند بار سردرد داشته ايد؟
در دو روز گذشته چند بار سردرد داشته ايد؟
اگر بخواهيم در خصوص بستري در بيمارستان سوال كنيم فكر مي كنيد بهترين بازه زماني چقدر است؟
كارگاه طراحي پرسشنامه

26. عوامل موثر بر اعتبار و پايايي (2)
نوع سوالات و گزينه ها
بعضي مواقع گذاردن گزينه باعث سوگيري پاسخها مي شود. لذا در اين مواقع سوالات كوته پاسخ ارجح هستند.
گزينه ها گاه با مفهوم سوال همخواني ندارد.
چه اندازه رفتار پرستاران با بيماران مناسب است؟
بسيار خوب، خوب، نمي دانم، بد، بسيار بد
بسيار خوب، خوب، تاحدودي خوب، بد، بسيار بد
بسيار خوب، خوب، نيمه مطلوب، بد، بسيار بد
صحيح، تا حدودي درست، ميانه، بد، غير مسولانه
راضي، تا حدودي راضي، كمي راضي، ناراضي، بسيار ناراضي
موافقم، تا حدودي موافقم، بي نظرم، مخالفم، بسيار مخالفم
هميشه، اغلب اوقات، گاهي اوقات، بسيار كم، ابداً
100%، 75%،50%،25%،0
كارگاه طراحي پرسشنامه

27. عوامل موثر بر اعتبار و پايايي (3)
ترتيب سوالات
سوال در مورد خصوصيات و مسايل حساس در ابتداي پرسشنامه اعتبار سوالات بعدي را ممكن است به شدت كاهش دهد.
به هم ريختگي زياد و ارتباط مبهم سوالات ممكن است باعث مخشوش شدن ذهن پاسخ دهنده شود.
گذاردن سوالات انگيزشي در ابتداي پرسشنامه و همچنين مقدمه روشن و كامل در ابتداي پرسشنامه و يا قبل از هر سوال، اعتبار سوالات را افزايش مي دهد.
كارگاه طراحي پرسشنامه

28. عوامل موثر بر اعتبار و پايايي (4)
مثال: كدام سوال معتبرتر است؟
نظرتان در خصوص رفتار دانشجويان با بيماران چيست؟
دانشجويان بايست بتوانند در طول دوره خود شيوه صحيح ارتباط برقرار نمودن با بيمار را فرابگيرند و به شكلي منطقي با بيمار ارتباط برقرار كنند. ارتباط بسيار نزديك با بيمار و يا ارتباطي يك طرفه و آمرانه مطلوب نيست و باعث مي شود كه بيمار به خوبي به پزشك خود اعتماد نكند. با توجه به اين توضيحات فكر مي كنيد شيوه ارتباط دانشجويان با بيماران چگونه است؟
كارگاه طراحي پرسشنامه

29. عوامل موثر بر اعتبار و پايايي (5)
فرد پرسشگر
شكل ظاهري، موقعيت اجتماعي، اخلاق و رفتار
آيا پاسخهاي دريافت شده توسط پرسشگران زن و مرد برابر است؟
آيا پاسخ داده شده توسط بيمار به استاد معتبرتر است يا به دانشجو؟
آيا پاسخ بيمار به دانشجويي كه مرتب است و خود را معرفي مي كند دقيقتر است يا به دانشجويي كه با لباس چروكيده و با چهره اي نامرتب دارد؟
به نظر شما سن پرسشگر و سواد وي در دريافت پاسخها تاثير دارد؟
كارگاه طراحي پرسشنامه

30. عوامل موثر بر اعتبار و پايايي (6)
شرايط پرسشگري در يك محيط متناسب و آرام (اگر بتوان پيدا نمود!!!)
سوال در خصوص كيفيت تدريس در زمان امتحان
پرسشگري از مردم در هنگام رانندگي و پشت چراغ قرمز
هنگام گردش در پارك
كارگاه طراحي پرسشنامه

31. عوامل موثر بر اعتبار و پايايي (7)
شكل ظاهري پرسشنامه
تعداد صفحات و تعداد سوالات
رنگ كاغذ
فونت مورد استفاده
آرايش متن
بكار بردن كلمات ملموس و مورد استفاده در فرهنگ مربوطه
دقت در عدم استفاده از كلمات منفي به صورت مكرر در جمله
كارگاه طراحي پرسشنامه

32. نحوه سنجش پايايي Temporal stability Form equivalence
Retest with a reasonable gap
Form equivalence
Parallel tests
Internal consistency
the coefficient of test scores obtained from a single test or survey (Cronbach Alpha, KR20, Spilt-half).
كارگاه طراحي پرسشنامه

33. وجوه مختلف اعتبار نه انواع آن
اعتبار ظاهري يا صوري(face validity)
آيا پاسخ دهنده مفهوم متن را همان مي يابد كه محقق مد نظر داشته است؟
آيا ظاهر متن به اندازه كافي شكيل است كه حواس پاسخ دهنده را جلب كند؟
اعتبار محتوا (content validity)
محتواي پرسشنامه در راستاي هدف اصلي و سوال پژوهش است؟
اعتبار ساختاري (construct validity)
اسكلت پرسشنامه با مفهوم انتزاعي موضوع تطابق دارد؟
اعتبار پيشگويي كننده (predictive validity)
پاسخهاي داده شده تا چه ميزان با نتايج آينده همخواني دارد؟
كارگاه طراحي پرسشنامه

34. شيوه سنجش اعتبار پرسشنامه (1)
بايد دقت شود كه اعتبار پرسشنامه با اعتبار پاسخها يكي نيست.
براي سنجش اعتبار بايد gold standard داشت كه در مورد پرسشگري تقريباً در اكثر موارد وجود ندارد.
آيا نظرات كارشناسان را مي توان ملاك قرار داد و به عنوان نوعي gold standard دانست؟
در صورت مثبت بودن پاسخ شايد يك راه درخواست از كارشناسان براي نظر دادن به كيفيت تك تك سوالات و يا گروه سوالات است.
كارگاه طراحي پرسشنامه

35. شيوه سنجش اعتبار پرسشنامه (2)
به اين شكل كه حدود 5 تا 10 نفر كارشناس به كيفيت سوالات امتياز داده و سپس امتيازات آنها با يكديگر جمع زده و ميانگين گيري مي شود.
به عنوان يك اصل شخصاً هيچ يك از ضرايب محاسبه شده به اين شيوه را باور نمي كنم مگر خلاف آن ثابت شود. اگرچه متاسفانه خود مجبورم كه در مشاوره ها ديگران را به انجام اشتباهي وادار بكنم كه خود به آن اعتقاد ندارم.
به نظر من نظرات تنها يك كارشناس دقيق و كارپشته بسيار با ارزشتر از جمع نظرات تعداد زيادي كارشناس است كه يا دقيق جواب ندهند و يا با موضع آشنا نباشند.
كارگاه طراحي پرسشنامه

36. شيوه سنجش اعتبار پاسخها
مصاحبه با پاسخ دهندگان و تعيين ميزان دقت پاسخ مكتوب آنها
سنجش متغيرها پرسشنامه با شيوه عيني در صورت امكان
مقايسه پاسخها با نتايج gold standard در صورت وجود
گذارن check questions و حذف پاسخهاي غير دقيق و همچنين تعيين ميزان خطاهاي موجود در پاسخها به عنوان شاخصي از اعتبار پاسخها
كارگاه طراحي پرسشنامه

37. تفاوت نظرات و نگرشها
نظرات سطحي ترين لايه تفكرات، استنباطها، ادراكات و برداشتهاي افراد است.
لايه هاي بعدي به ترتيب نگرشها، ارزشها و نهايتاً شخصيت افراد است.
سوال
با پرسشگري و پرسشنامه تا چه حد مي توان به عمق ذهنيات افراد وارد شد؟
كارگاه طراحي پرسشنامه

38. حصارها چه هستند؟
حصارها دلايل و منطق ذهني افراد است كه باعث مي شود افراد نظرات و نگرشهاي متفاوتي داشته باشند.
حصار شرم
حصار prestige
حصار .....
كارگاه طراحي پرسشنامه

39. چگونه حصارها را مي توان شكست؟
غير شخصي نمودن سوالات
چه ميزان به حقوق بيماران احترام مي گذاريد؟
چه ميزان پزشكان به حقوق بيماران احترام مي گذارند؟
گذرادن راه فرار
گاه به دليل خستگي مفرد انسان نمي تواند خود را كنترل نمايد، اين خستگي مفرد در كار پزشكي بسيار ديده مي شود كه گاه باعث مي شود ايشان بر خلاف ميل خود به حقوق بيماران احترام لازم را نگذارند. شما چه ميزان به اين دليل و يا دلايل ديگر ممكن است حقوق بيماران را رعايت نكنيد؟
كارگاه طراحي پرسشنامه