1. U RAZVOJ PROGRAMA ZA DECU U RANOM DETINJSTVU
ZAŠTO JE VAŽNO ULAGATI
U RAZVOJ PROGRAMA ZA DECU U RANOM DETINJSTVU
04.Mart 2014.
04. mart 2014.

2. Obuhvat dece PVO-om 2010 godine*
Ukupni obuhvat dece ( godina) - 48,1%
Jaslice (1-3 godine) – 14%
Vrtići (3-5,5 godina) – 42%
Pripremni predškolski program – 93%
Više od 50% dece do 5,5 godina je van sistema PVO
Obrnuta proporcija: starija deca – veći obuhvat, mada je mladjoj deci PVO potrebniji
*MIKS4, Republički zavod za statistiku, 2010

3. Društveno osetljive grupe
NIZAK OBUHVAT DOG = NEPRAVEDAN SISTEM :
8% dece romske nacionalnosti (MICS 4) iz nehigijenskih naselja
78% romske dece uključeno u PPP (10% manje od većinske populacije)
29% dece iz seoskih područja
22% dece iz najsiromašnijih porodica
o deci sa smetnjama u razvoju i invaliditetom nema
podataka

4. Glavni razlozi za nepohađanje PVO dece uzrasta 3-4 godine
59,4% roditelja navodi da ima nekoga ko može da čuva dete kod kuće
39,6% roditelja navodi da je vrtić predaleko i da je skup
12,5% nedostatak organizovanog prevoza i
25% veoma skupe usluge
RZS MIKS 4

5. Glavni razlozi za nepohađanje PVO - 2
Grupe u vrtićima su brojne i ne izlaze u susret individualnim potrebama dece
Tradicionalan pristup životu – u manjim zajednicama ljudi žive u proširenim porodicama
Nedostatak svesti o potrebi da se deca obrazuju u predškolskim ustanovama

6. ČAK I DA SE OBEZBEDE PROSTORNI USLOVI OBUHVAT DECE OD TRI DO PET GODINA NEĆE BITI VEĆI OD 70% UKOLIKO SE NE PROMENE STAVOVI RODITELJA
Studija, Ulaganje u rani razvoj i učenje dece u Srbiji – Modeli finansiranja univerzalnog obuhvata predškolskim obrazovanjem, 2012

7. “Ne možemo odlagati ulaganje u decu
dok ne postanu odrasli, niti možemo čekati
da pođu u školu –
tada će verovatno biti prekasno za
intervenciju.”
Dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju, 2000) Univerzitet u Čikagu. Hekman je organizovao sastanak sa Federal Reserve Bank u Minneapolisu da bi pomogao Amerikancima da razumeju važnost povećanja ulaganja u rani razvoj.
Heckman, J., 2001
(Dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju, 2000 god)

8. Rano detinjstvo Koncept do osme godine
Ovaj vremenski okvir u skladu je sa tumačenjem načina na koje deca uče u razvojnoj psihologiji
Uključujući period 6-8 godine profesionalci i oni koji planiraju imaju priliku da se bave dečjim potrebama kako bi se napravio adekvatan prelaz iz okruženja predškolske nege i vaspitanja u okruženje osnovne škole

9. Razvoj
Proces promene u kojoj dete savladava sve kompleksnije nivoe kretanja, mišljenja, osećanja i interakcije sa ljudima i predmetima u okruženju. Fizički rast, mentalni, socijalni, emocionalni i duhovni razvoj ključni su za ukupan razvoj deteta.

10. 6 razloga za investiranje u rano detinjstvo
Ljudska prava
Naučni razlozi
Ekonomska korist
Socijalna jednakost
Socijalna mobilizacija
Postizanje međunarodnih ciljeva

11. Ljudska prava
Konvencija o pravima deteta je prvi međunarodnopravni instrument koji je obuhvatio celokupan opseg ljudskih prava – građanska, kulturna, ekonomska, politička i socijalna prava. Četiri osnovna principa Konvencije su nediskriminacija; posvećenost najboljim interesima deteta, pravo na život, preživljavanje i razvoj; i poštovanje stavova deteta. Konvencija štiti dečija prava tako što postavlja standarde zdravstvenih usluga; obrazovanja; i pravnih, građanskih i socijalnih servisa. Usvojena je 20. novembra godine rezolucijom 44/25 Generalne skupštine UN.
Investment in young children would bring long-term social change and sustained realization of children’s rights.
Quality care and protection in children’s early years are key to avoiding death, disease, trauma, etc., while ensuring healthy growth, self-esteem and the ability to learn. These in turn are essential to school readiness, additional learning, effectiveness of school-based programmers and future ability of children to contribute as economic actors and citizens.
As more infants survive there is a moral imperative to support the child’s well-being and quality of life.
The obligation is to anticipate which children are likely to be debilitated and delayed in their social, physical, and intellectual development, and to do all in our power to prevent that from happening

12. Republika Srbija je po osnovu sukcesije od 2001
Republika Srbija je po osnovu sukcesije od godine članica Konvencije o pravima deteta („Službeni list SFRJ- Međunarodni ugovoriˮ, broj 15/90 i „Službeni list SRJˮ, br. 4/96 i 2/97) i oba njena protokola - Fakultativni protokol o prodaji dece dečjoj prostituciji i dečjoj pornografiji uz Konvenciju o pravima deteta i Fakultativni protokol o učešću dece u oružanim sukobima uz Konvenciju o pravima deteta u julu godine („Službeni list SRJˮ, br. 7/2002).
Republika Srbija preuzela je obavezu da, u skladu sa članom 44. Konvencije, podnosi Komitetu za prava deteta inicijalni i periodične izveštaje o načinu primene Konvencije i opcionih protokola uz nju i poštovanju zagarantovanih prava deteta.

13. Naučni razlozi Prva godina traje večno!
Veći deo mentalnih sposobnosti odraslog čoveka formira se u prve 3 godine života – a otprilike polovina toga pre rođenja (80% razvoja mozga)
Vreme od prenatalnog perioda do treće godine života je najznačajniji
Perry B, Pollard R, Blakley T, Baker W, et al. Childhood Trauma, the Neurobiology of Adaptation and “Use-dependent” Development of the Brain: How “States” become “Traits”. Infant Mental Health J 1995; 16(4): See also:
Shore R. (1997) ”Rethinking the Brain: New Insights into Early Development” Families and Work Institute.
Mustard F: Transcript “Reversing the Brain Drain” ABC Background Briefing, October 3, 1999 available from:

14. Naučni razlozi Pothranjenost i anemija smanjuju sposobnost učenja
1/10 svetskog stanovništva ima nekakvu smetnju/zaostatak u razvoju – mnogi slučajevi su mogli da se izbegnu
Integrisani/holistički programi za decu ranog
uzrasta mogu da imaju trajni uticaj

15. Ekonomska korist Prevencija manje košta od lečenja
Odgovarajuća zdravstvena zaštita za žene poboljšava ishode porođaja
Preventivna nega smanjuje troškove zdravstvene nege tokom života
Prevention is less expensive than Treatment
Preventive care reduces the costs of health care expenses incurred in a lifetime for children and adults.
Preventing malnutrition helps avoid stunting in children and saves the costs that this might involve at both individual and social levels.

16. Količina povraćaja kapitala u odnosu na ulaganja u ljudske resurse na različitim uzrastima
Programi usmereni na najraniji uzrast
Predškolski programi
Škola
Povraćaj
Trening za posao
0-3
4-5
Škola
Posle škole
Uzrast
Source: Slide by Flavio Cunha based on Heckman and Masterov, 2004 16

17. Analiza isplatljivosti kvalitenih programa na ranom uzrastu
For every dollar invested in an ECD programme the return on that investment vary across different projects.
Source: Meier, J, Success of Head Start- School Readiness; Karoly,L, 2001 Assessing Costs and Benefits of ECD Intervention Programs; Behrman et al., 2001, Evaluating Preschool Programs when Length of Exposure to the Program Varies
* Hypothetical Benefit Cost Analysis. J. Meier, 2003

18. Sa svakim uloženim 1$ u KVALITETNE programe ranog obrazovanja štedi se 17.01$ štedi društvo; 4.17 individua

19. Odnos između investicija u učenje i razvoj i razvoja mozga
Iako se 85% moždanskih struktura formira do treće godine
Ulaže se u to razdoblje samo 4 % javnih investicija
(Benett, 2008).
Razvoj mozga
Javne investicije 19

20. Ekonomska korist Ulaganja u kvalitetne programe za decu ranog uzrasta
- pripremaju decu za školu i koštaju manje od
visokog procenta napuštanja škole i ponavljanja
razreda
- dovode do povećanja produktivnosti u školi i na
radnom mestu
Early investments lead to increased productivity in the schools and workplace
Early investments play a major role in Poverty Alleviation especially with urbanization and globalization
Investment in the young child represents the best way to break the intergenerational transmission of poverty
Improving early childhood development helps to break vicious cycles of poverty in two ways
– by giving support to women and older girls allowing them to earn and to learn and
- by providing children with a better base to draw upon in later years.

21. Najvažniji nalazi High/Scope Perry - Predškolska Studija, 123 dece afričko- američkog porijekla, koja žive u siromaštvu pod rizikom školskog neuspeha; Sa 3 i 4 godine, slučajno podeljeni u dve slične programske i neprogramske grupe; Svakodnevne aktivnosti i nedeljne posete porodicama
55%
60%
15%
38%
28%
36%
77%
49%
61%
67% 0%
20%
40%
80%
100%
Uhapšeni 5+ puta do 40
Završena srednja škola
Osnovna postignuća sa 14
Još uvek u školi sa 14g
Spremni za školu sa 5g
Grupa nije u programu
Grupa u programu

22. Rezultati u 133 države Završavanje škole
Deca koja nisu išla u predškolsko – u proseku 50% završi školu;
Deca koja su imala pristup nekoj vrsti predškolskog – u proseku 80% završi školu.
Ponavljanje
Bez predškolskog u proseku 25% ponavlja razrede;
Tamo gde 45% dece upiše predškolsko, stopa ponavljanja je 12%.
Mingat and Jaramillo (2003) that are directly relevant for them. Mingat and Jaramillo used data from 133 countries to look at the correlation between
preschool enrollment and survival rates to Grade 5 (Completion)
preschool enrolment and repetition rates in primary school
The figures are impressive.
Completion
They found completion rates of 50% in the absence of preschool, and around 80% where half the children have access to some sort of preschool or ECCD centre.
Repetition
Absence of preschool experience correlated with 25% repetition; preschool enrolment of 45% correlated with a reduction of repetition to 12%. This sort of data is highly persuasive for education decision-makers.
Mingat, A. and A. Jaramillo Early Childhood Care and
Education in Sub-Saharan Africa: What would it take to meet the
Millennium Development Goals? Washington, D.C.: The World
Jaramillo, A. and Tiejen “Early Childhood Development
in Africa: Can we do more for less? A look at the impact and
implications of preschool in Cape Verde and Guinea.”
Washington, D.C.: The World Bank.

23. Ekonomska korist Rana stimulacija
- podrška razvoju deteta sada i tokom života
- pomaže u prekidanju među-generacijskog
prenosa siromaštva – korak ka smanjenju
siromaštva
Early stimulation activities, which also prepare the child for the school, costs less than the high dropout and repetition rates of the early years of primary school. They also support the child’s potential development to be become a well-prepared adult for life.
Investment in the young child represents the best way to break the intergenerational transmission of poverty.

24. Socijalna jednakost Intervencije pomažu ugroženim grupama najviše
Intenzitet i kvalitet intervencija su važni
Najbolje vreme za smanjenje razlika je pre polaska u školu i zato su programi na ranom uzrastu važni

25. Socijalna mobilizacija
Deca ranog uzrasta su u fokusu razvoja zajednice – programi nege i razvoja u ranom detinjstvu
mobilišu celu zajednicu
Socijalizacija održava kulturne vrednosti i verovanja
Sometimes communities can come together to create programmes and structures and synergy to meet the needs of young children.
Child friendly spaces can be created for young children in situations of emergency; these become the starting point for community mobilisation and participation.
Socialisation of young children supports the continuation of cultural values.

26. Postizanje međunarodnih ciljeva
Holistički pristup je ključ u ispunjavanju ciljeva razvoja
Obezbeđivanje dobrog početka u životu svakog deteta, briga za svako dete, ulaganje u decu.
At an international level, the Global Movement for Children has resulted in a close partnership to meet the rights of children

27. Zaključci evaluacija programa
Intervencije kod razvoja dece ranog uzrasta su uspešne u raznim zemljama u razvoju
Efekti su veći kada se sa programima počne ranije
Efekti su veći kod dece u neravnopravnijem položaju ili dece iz osetljivih grupa
Najuspešnije intervencije su: roditeljska komponenta, zdravlje i ishrana, rano učenje i socijalni i emocionalni razvoj
Intenzitet i kvalitet intervencije ima uticaja

28. Odgovor države-strateški okvir
Nacionalni Milenijumski ciljevi do 2015
Nаciоnаlna strаtеgiје razvoja obrazovanja do 2020
Ustav RS iz godine prvi put u ustavnopravnoj istoriji Republike Srbije izričito govori o pravima deteta i garantuje deci „pravo na uživanje lјudskih prava primereno svom uzrastu i duševnoj zrelosti.....“ (član 64)

29. Projekti
Unapređivanje predškolskog vaspitanja i obrazovanja u Srbiji (IMPRES projekat)-
finansira Evropska unija
Vrtići bez granica više mogućnosti za učenje i razvoj dece ranog uzrasta-
finansira UNICEF i kompanija IKEA
Školice života-zajedno za detinjstvo –
finansira novak Đoković Fondacija

30. Zakonski osnov - 1:
Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS”, br. 72/09);
Zakon o predškolskom vaspitanju i obrazovanju („Službeni glasnik RS”, br. 83/10);
Pravilnik o opštim osnovama predškolskog vaspitanja i obrazovanja (,,Službeni glasnik RS” br. 14/2006.);
Pravilnik o osnovama programa odmora, rekreacije, klimatskog oporavka i nastave u prirodi (,,Službeni glasnik RS", broj 52/95);
Pravilnik o normativu sredstava za realizaciju vaspitno-obrazovnog programa u predškolskoj ustanovi („Službeni glasnik RS“, broj 46/94);
Pravilnik o bližim uslovima za organizovanje oblika rada sa decom i obavljanje pojedinih poslova i usluga iz delatnosti predškolske ustanove („Službeni glasnik RS“, broj 34/95);
Pravilnik o bližim uslovima za pocetak rada i obavljanje delatnosti ustanova za decu („Službeni glasnik RS“, br. 50/94 i 6/96);
Pravilnik o uslovima za planiranje i projektovanje objekata u vezi sa nesmetanim kretanjem dece, starih, hendikepiranih i invalidnih („Službeni glasnik RS", br. 18/97).

31. Zakonski osnov - 2:
Standardi uslova za ostvarivanje posebnih programa u oblasti predškolskog vaspitanja i obrazovanja (Službeni glasnik RS", br. 18/10)
Pravilnik o vrstama, načinu ostvarivanja posebnih, specijalizovanih programa I drugih oblika rada I usluga koje ostvaruje predškoska ustanova ("Službеni glаsnik RS", brој26/13)

32. Svrha Pravilnika ………………
......zаštita nајbоlјеg intеrеsа dеtеtа i pružаnje pоdrškе ustаnоvаmа u оbеzbеđivаnju prаvеdnе, dоstupnе i kvаlitеtnе pоnudе rаzličitih prоgrаmа i uslugа u dеlаtnоsti prеdškоlskоg vаspitаnjа i оbrаzоvаnjа

33. VRSTE I OBLICI PROGRAMA

34. Specijalizovani programi Drugi programi i oblici rada i usluga
Posebni i specijalizovani programi
Posebni programi
Specijalizovani programi
Usluge porodici
Drugi programi i oblici rada i usluga

35. Posebni programi
Celoviti, kompleksni VO programi usmereni na celokupan razvoj deteta, dodatnu podršku porodici:
Igraonice
Porodične jasle
Igrovnice
Porodični vrtić
Putujući vrtić
Škole roditeljstva
Putujući vaspitač
i usluge porodici:
Usluge zbrinjavanja i vaspitavanja dece u porodici
Savetovalište za roditelje

36. Posebni programi: Igraonica Učenje i druženje kroz igru;
Minimalno jednom nedeljno ili svakodnevno u trajanju od 1,5 do 3 sata;
Deca uzrasta od 3 do 7 godina dolaze po želji; Broj dece zavisi od raspoloživog prostora - najviše 20 dece po jednoj odrasloj osobi;
Grupe mešovite najčešće; mogu se organizovati i po uzrastima;
Vaspitač; psiholog; pedagog, pedagozi posebnih područja, a izuzetno i stručnjaci drugih profila (član 8. ZOSOV);
Mogućnost dobrovoljnog uključivanja roditelja, profesionalaca, studenata, članova porodice i sl. - volontiranje

37. Igrovnica
Pružanje mogućnosti za slobodnu igru i druženje dece međusobno i sa odraslima; kultivisanje različite igrovne i istraživačke aktivnosti kao načina saznavanja i izražavanja sopstvenog iskustva;pružanje roditeljima mogućnosti da razmenjuju iskustva, bolje razumeju dete i da neposredno učestvuju u vaspitanju dece
Minimalno dva puta nedeljno ili svakodnevno u trajanju od 1,5 do 3 sata.
Deca uzrasta od 3 do 7 godina i njihovi roditelji. Broj prisutne dece zavisi od raspoloživog prostora- najviše 24.
Mogućnost organizovanja i „bebi grupe“ (maksimalno do 12) u trajanju do 2 sata i uz obavezno prisustvo jednog odraslog -pratioca deteta
Ne formiraju se stalne grupe dece.
Grupe mogu da budu mešovite;
Vaspitač; psiholog; pedagog, pedagozi posebnih područja, a izuzetno i stručnjaci drugih profila (član 8. ZOSOV)
Program omogućava aktivno učešće roditelja - roditelji dobrovoljno i zajedno sa voditeljem igraonice rukovode njenim radom, učestvuju u opremanju, uređenju i održavanju prostora, nabavci materijala, planiranju rada i neposrednom radu.

38. Putujući vrtić
Organizovano vaspitanje i obrazovanje dece u sredinama u kojima ne postoji niti jedan organizovan oblik rada ili program - ublažavanje posledica socijalno – kulturne nejednakosti
2 do 3 puta nedeljno ili svakodnevno u trajanju od 2 do 3 sata dnevno
Deca uzrasta do 5,5 godina. Broj dece - do 25.
Vaspitač

39. „Putujući“ vaspitač
Vaspitanje i obrazovanje dece u sredinama u kojima ne postoji nijedan organizovan oblik ili program ili ne postoji mogućnost organizovanog prevoza dece do vrtića i
pružanje stručne pedagoške i pomoći roditeljima i drugim zainteresovanim u vaspitanju i obrazovanju dece.
2 do 3 puta nedeljno - 2 do 3 sata dnevno
Deca uzrasta do 5 godina (mogu i starija), kao i deca koja zbog bolesti ili drugih ograničenja, nisu u mogućnosti da pohađaju nijedan od ponuđenih oblika ili programa u redovnim vrtićima
Broj dece – u skladu sa načinom / mestom organizovanja (u određenom prostoru za više dece ili u porodici)
Vaspitač

40. Porodične jasle/vrtić
Оrgаnizоvаnо vаspitаnjе i оbrаzоvаnjе dеcе u srеdinаmа u kојimа nе pоstоје kаpаcitеti zа priјеm dеcе u prеdškоlsku ustаnоvu i u cilјu ublаžаvаnjа pоslеdicа sоciјаlnо, kulturnе i zdrаvstvеnе spеcifičnоsti.
Pоvrеmеnо ili rеdоvnо. Dnеvnо trајаnjе оdrеđuје sе u zаvisnоsti оd iskаzаnih pоtrеbа pоrоdicа.
Dеcа оd šеst mеsеci dо tri gоdinе/od 3 do 5,5 godina. Pоsеbnо sе оrgаnizuје zа dеcu kоја iz zdrаvstvеnih ili drugih rаzlоgа nе mоgu dа sе uklјučе u rеdоvnе grupе. Kоrisnici mоgu dа budu svе pоrоdicе sа dеcоm оvоg uzrаstа nа tеritоriјi lоkаlnе sаmоuprаvе.
Prоgrаm sе оstvаruје u stаnu vаspitаčа, rоditеlја ili drugih zаintеrеsоvаnih licа

41. Škole roditeljstva
Pružanje stručne pomoći i podrške porodici u svim pitanjima vezanim za vaspitanje, obrazovanje i odrastanje dece. 
minimalno 2 puta nedeljno u trajanju po 3h. 
svi roditelji na određenoj teritoriji, bez obzira na to da li su deca uključena u predškolsku ustanovu ili neki odrugi oblik rada; 
pedagozi, psiholozi i po potrebi, drugi saradnici, u skladu sa zakonom i potrebama lokalne zajednice.

42. Usluge porodici sa decom ranog uzrasta
Savetovalište za roditelje
Pružanje stručne pomoći i podrške porodici u svim pitanjima vezanim za vaspitanje, obrazovanje i odrastanje dece.
minimalno 2 puta nedeljno u trajanju po 3h
svi roditelji na određenoj teritoriji, bez obzira na to da li su deca uključena u predškolsku ustanovu ili neki odrugi oblik organizovanja
pedagozi, psiholozi i, po potrebi, drugi saradnici, u skladu sa zakonom i potrebama lokalne zajednice

43. Specijalizovani programi
Uži VO programi orjentisani na stimulisanje celovitog razvoja dece sa akcentom na posebne sklonosti deteta ili pojedina područja rada sa decom
Čitaonice/pričaonice
Studio dramskog izražavanja
Likovni atelje
Programi fizičke kulture
Specijalizovani kursevi (strani jezik, plivanje, balet....)
Klubovi i sekcije
Igroteke

44. Specijalizovani programi:
Čitaonica (Pričaonica)
Uvođenje deteta u svet knjige i stimulisanje govorno-jezičkog razvoja;
Mogući sadražaji rada: prikazivanje knjiga i razgovor o knjigama, pričanje/čitanje priča, susreti sa stvaraocima za decu (književnici, pesnici, ilustratori...), pozajmljivanje knjiga, primena različitih metoda za stimulisanje govorno jezičkog stvaralštva kod dece, pravljenje knjiga sa decom i roditeljima;
Jednom ili više puta nedeljno u trajanju
od 1 do 1,5 sata;
Deca uzrata od 3 do 7 godina;
Mesto: biblioteka, čitaonica, park, tržni centar,
ili posebno opremljen prostor u vrtiću;
Vaspitač, bibliotekar, filolozi, književni stvaraoci
i drugi saradnici (član 8. ZOSOV).

45. Studio (Radionica) dramskog izražavanja
Razvijanje i podsticanje stvaralačkog izražavanja (pokretom, gestom, glasom, crtežom...)
Mogući sadržaji rada: dramske igre i elementi dramskog izražavanja (improvizacija, simulacija, igre uloga), elementi pozorišta i pozorišne tehnike (pozorište lutaka, izrada i rad sa scenskom lutkom, scenario, scenografija, kostim, kostimografija...).
Jednom ili više puta nedeljno u
trajanju od 1 do 2 sata.
Deca uzrasta od 4 do 7 godina.
Vaspitač, dramski stručnjaci i
drugi saradnici

46. Likovni atelje (radionica, studio)
Stimulisanje i razvijanje likovnog izražavanja dece (ne samo talentovane);
Program likovnog ateljea pored likovne, sadrži i elemente primenjene umetnosti i vajarastva (oblikovanje glinom, plastelinom...);
Minimalno jednom nedeljno u trajanju od 1 do 2 sata.
Deca svih uzrasta ( ne samo talentovana);
Broj dece: do 15 dece meštovitog uzrasta;
Vaspitač, likovni pedagozi, likovni stvaraoci i drugi saradnici (član 8. ZOSOV).

47. Programi fizičke kulture
Podsticanje fizičkog rasta i razvoja dece i doprinos zdravstvenoj zaštiti i prevenciji; omogućavanje raznovrsnih prirodnih aktivnosti koje deca vole i kojima se spontano bave kada imaju uslove za to. Programi fizičke kulture neguju igru kao osnovni oblik rada.
Otvoreni i zatvoreni prostori, sportski centri, sportski tereni i igrališta
Minimalno jednom, a poželjno 3 puta nedeljno, u trajanju od 1 do 2 sata.
Deca svih uzrasta. Broj dece - do 15 dece meštovitog uzrasta.
vaspitač, pedagog za fizičko, i drugi saradnici (član 8. ZOSOV).

48. Klub predškolaca
Aktivnosti za decu od 3 do 5 godina, organizovane 3 do 4 sata dnevno, tri do pet dana u nedelji
Grupe od 10 do 15 dece (nisu stalne grupe)
Fokus je na druženju i socijalizaciji; aktivnosti se nude po danima, u prvom planu aktivnosti usmerene na saradnju, bolje upoznavanje dece iz različitih socijalnih miljea, etničkih grupa... Deo programa može da bude učenje jezika manjina; negovanje kulture i tradicije i sl.
Roditelji aktivno učestvuju,
i oni se druže

49. Igroteka osnovna funkcija - pozajmljivanje igračaka
sva deca predškolskog uzrasta učlanjena u igroteku (roditelji plaćaju godišnju članarinu)
Mesto: Prostor vrtića, putujućeg vrtića, škole, biblioteke, dečji centri, galerije, muzeji.....
Vaspitač, psiholog; pedagog, pedagozi posebnih područja, a izuzetno i stručnjaci drugih profila (član 8. ZOSOV)

50. Igrališta/Centri na otvorenom
Programi se odvijaju na otvorenom prostoru, ispod drveta,
u dvorištu, ispod improvizovanog zaklona, na igralištima i sl.
Kreiranje mogućnosti i podsticanje dečje igre,
učenje i razvoja na otvorenom prostoru;
Svakodnevno u trajanju od najmanje 30 minuta,
može i više sati (trajanje definisano vrstom programa i uzrastom dece);
Ne postoji loše vreme, samo loša garderoba!
Prostor uređen kao igralište, ili prostor dovoljno podsticajan i siguran za rad sa decom; Umesto da eliminišemo sve rizike, decu treba naučiti da kontrolišu rizike i snalaze se u rizičnim situacijama!
Dečja igračišta mogu biti deo nekgo drugog oblika
(igraonice, igrovnice) ili se na objektima dečjih igrališta mogu
delom realizovati drugi oblici (specijalizovani programi,
prigodni povremeni programi, sekcije i manifestacije);
Vode ih odgovarajući vaspitači i/ili drugi stručnjaci u
zavisnosti od vrste programa.

51. Drugi programi i oblici rada i usluga
Programi prilagođeni specifičnim potrebama dece i porodica
Prigodni (manifestacije, svečanosti, obeležavanje praznika...)
Povremeni (izleti, zimovanja, letovanja...)
Programi u višednevnom trajanju (ublažavanje posledica socijalne, kulturne i zdravstvene specifičnosti)

52. Dobre strane...... Inkluzivnost – podržava uključivanje sve dece
Jasna procedura donošenja i primene
Podrška autonomiji ustanove
Otvara prostor za širu ponudu programa i usluga u delatnosti ...

53. Mogućnosti koje se otvaraju
istraživanje drugačije organizacije rada i adekvatnijeg korišćenja resursa
građenje partnerstva sa porodicom, lokalnom zajednicom, partnerima u okruženju u cilju kreiranja „zajednice koja uči“
unapređivanje profesionalnih kompetencija vaspitača, stručnih saradnika, direktora...
promovisanje delatnosti
stvaranje uslova za kvalitetno življenje i odrastanje SVE dece uzrasta 3-5,5 godina