2. موضوع:
پیام و ویژگی های آن

3. داستان
پسر جواني هميشه در مسير تردد خود، به پيرمرد نابينايي كه يك تابلو مقوايي به همراه داشت و بر روي آن نوشته شده بود “من نابينا هستم، لطفا كمك كنيد “، مقداري پول مي داد. در يك روز بهاري جوان از آنجا مي گذشت و مشاهده كرد كه پيرمرد نابينا از اينكه كاسبي كم رونقي داشته، بسيار ناراحت است. جوان مدتي به فكر فرو رفت و سپس نوشته روي تابلوي مقوايي را تغيير داد و سپس از آنجا رفت. فرداي آن روز از آنجا مي گذشت. پيرمرد نابينا كه صداي پاي او را مي شناخت او را صدا كرد و گفت پسرم: بر روي آن تابلو چه چيزي نوشتيد كه باعث شد كاسبي من بيش از روزهاي ديگر رونق يابد. پسرك گفت چيز خاصي ننوشتم. فقط جمله شما را تغيير دادم. سپس از آنجا رفت. در واقع جوان بر آن تابلو نوشت: بهار است، ولي من نمي توانم زيباييهايش را ببينم.

4. در جريان يك دوره غربالگري فشار خون بالا، كاركنان يك مركز بهداشت پوستري را با اين عنوان طراحي نمودند “ ماه آذر، ماه فشار خون است” .
در ارزيابي معاني دريافتي توسط گيرندگان پيام كه افراد بالاي 40 سال بودند مشخص شد كه پيام اين پوستر معاني مختلفي در ذهن گيرندگان ايجاد نموده است. به عنوان مثال عده اي بيان داشتند كه فشار خون نيز مانند سرخك يا آنفلونزا يك بيماري فصلي است كه در ماه آذر شيوع مي يابد. تنها در ذهن عده كمي از مخاطبان اين معني پرورانده شده بود كه در ماه آذر،‌ غربالگري بيماري فشار خون بالا در مراكز بهداشتي- درماني در حال جريان است و آنها مي توانند جهت سنجش فشار خون خود به اين مراكز مراجعه نمايند.

5. همان طور كه ملاحظه مي كنيد، براي رساندن معاني به ديگران مي توانيم از پيامهاي مختلفي استفاده كنيم.
اما بايد توجه داشت كه براي طراحي پيام، معيارها و اصول مختلفي وجود دارد كه سبب افزايش اثربخشي آن خواهد شد.

6. طراحي پيامهاي آموزشي را فرايند بكارگيري علائم و نمادها براي ايجاد شرايط يادگيري تعريف مي كنند.
اجزاء مهم طراحي پيام عبارتند از: كلمات، شكل و تصوير .

7. طراحي پيامهاي بهداشتي كاري بسيار مشكل است، خصوصا زماني كه هدف تغيير رفتار باشد.
پیامهای بهداشتی، باید اطلاعات متناسب با رفتار و دغدغه های افراد ارائه دهند. افراد نه تنها باید پیام را متناسب بدانند، بلکه باید به رفتارهای توصیه شده در پیام نیز عمل کنند.

8. نقش طراح پيام، جمع آوري اطلاعات از مخاطبين هدف، تفسير، تحليل و در نهايت طراحي پيامي است كه با مخاطب ارتباط مناسبي برقرار كند.
اطلاعات به دست آمده از مخاطبين مي تواند در انتخاب نوع رسانه اي كه بايد جهت انتقال پيام طراحي شود، مشخصه و ويژگي پيامي كه بايد توليد گردد و انتخاب محتواي پيام، مفيد واقع شود.

9. پیام
پيام همان افکار، نظرات و يا پاسخ هاي ما به شرايط است که قصد ابراز آن را داريم.
پيام هاي کلامي: شامل تمام جنبه هاي گفتاری است.
پيام هاي غيرکلامي: شامل رفتارهاي صوتي غيرکلامی و غيرصوتي مانند حالت هاي چهره است.
Siamak Mohebi
Ph.D Student in Health Education
School of Health – Isfahan University of Medical Sciences

10. پيام به عنوان بخش مهم ارتباط با مخاطب، می تواند:
اطلاعات بدهد (Inform)
انگيزه بخش باشد(Motivate)
قانع کند (Persuade)
و به سمت عمل رهنمون سازد (Move to Action)
مخاطبین گوناگون به پیامهای مختلف واکنش نشان می دهند.

11. گامهای اساسی در تولید پیام
توجه و تمرکز بر يک ايده اصلی
سازماندهي اطلاعات: استفاده نظام مند از محتوای پيام و انتخاب چارچوب مشخص قبل از پرداختن به محتوای پيام
توجه به ويژگی های پيام: خصوصيات محتوايي و ساختاری پيام شامل دقت و درستي محتوا، نحوه ارائه مطلب مورد نظر، جاذبه برای توجه به پيام و ترغيب مخاطب برای تغيير، سبک و شکل پيام، قابليت فهم پيام.
فرصت و موقعیت محدود برای اثرگذاری بر مخاطبین داریم.

12. عناصر کلیدی پیام محتوای پيام (Content) زبان پيام (Language)
فرستنده پيام يا منبع (Messenger)
شکل انتقال پيام (Format)
زمان و مکان انتقال پيام
Siamak Mohebi
Ph.D Student in Health Education
School of Health – Isfahan University of Medical Sciences

13. محتوای پيام
ايده اصلی پيام است و در آن مشخص می شود که قرار است کدام ديدگاه را به مخاطب خود منتقل کنيد؟ و قرار است مخاطب از پيام شما چه بفهمد؟

14. ويژگی های محتوای پيام
توانايي توصيف مشکل و انتقال درست و کامل آن را به مخاطب داشته باشد. بتوان به راحتی مشکل را از پيام فهميد.
بزرگی و وسعت مساله را نشان دهد.
برای مخاطب قابل باور باشد.
به موانع بر سر راه پذيرش و مقاومت های احتمالی گيرنده پيام توجه شده باشد.

15. ويژگی های محتوای پيام
علاوه بر خود موضوع، راه حل بيان شده در پيام نيز برای مخاطب باورپذير باشد.
به ملزومات انجام رفتار مورد نظر توسط مخاطب اشاره شده باشد و گيرنده پيام بتواند ارزيابی مثبتی از خود برای پذيرش ايده يا رفتار پيشنهادی در پيام داشته باشد.
اعتبار علمی داشته باشد و با انتخاب منبع معتبر، زمينه پذيرش آن برای مخاطب فراهم شود.

16. زبان منظورکلماتی است که برای ارتباط با مخاطب به کار می گيريم.
مطمئناً ارتباط با يک پژوهشگر با ارتباط با يک گروه از جوانان زبان متفاوتی خواهد داشت.
آيا کلمات مورد استفاده در پيام روشن و واضح هستند يا افراد مختلف، برداشت های متفاوتی از آن دارند؟ آيا زبان به کار رفته در پيام متناسب با گروه هدف است؟

17. فرستنده پيام يا منبع فردی که پيام را منتقل می کند.
آيا فرستنده پيام مورد وثوق مخاطب است؟
آيا امکان آن وجود دارد که برای انتقال پيام به مخاطبين، از مشارکت نمايندگان يک جامعه کمک گرفته شود؟
Siamak Mohebi
Ph.D Student in Health Education
School of Health – Isfahan University of Medical Sciences

18. شکل انتقال پيام
مجرايي که برای انتقال يک پيام مورد استفاده قرار می گيرد.
کدام فورمت برای انتقال پيام به مخاطب تأثير بيشتری دارد؟
برای هر يک از دست اندرکاران و مخاطبين برنامه کدام فورمت يا رسانه مناسب تر است؟
ارتباط چهره به چهره بيشتر تأثير می گذارد يا يک طومار امضاء شده يا يک برنامه راديويي تلويزيونی؟

19. عوامل تعيين کننده چارچوب انتقال پيام عبارتند از:
الف- هزينه: معمولاً استفاده از برخی فورمت های انتقال پيام مانند راديو و تلويزيون، هزينه بالايي دارد و بايد به دنبال رايگان کردن و يا کاهش هزينه استفاده از اين رسانه های گران بود و يا از آنها صرفنظر کرد.

20. ب- خطر: برخی موارد ممکن است انتقال پيام جلب حمايت خطراتی را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال، وقتی موضوع انتخاب شده مورد اختلاف يا مناقشه در بين گروه های مختلف در يک جامعه باشد.
ج- در معرض ديد قرارگرفتن: گروهی که می خواهند خود و پيامشان در معرض ديد دست اندرکاران قرار گيرد، استفاده از فورمت های اختصاصی را مدنظر قرار می دهند. بازديد فرد يا گروه کليدی از محل اجرای يک پروژه خاص، فرصت مناسبی برای اين موارد فراهم می کند. }

21. زمان و مکان کجا و چه زمان قرار است پيام منتقل شود؟
در بسياری موارد، از مراسم روزهای خاص در سال استفاده می کنند. روز مادر، هفته سلامت، روز کارگر و ... از جمله اين زمان های مناسب است.
Siamak Mohebi
Ph.D Student in Health Education
School of Health – Isfahan University of Medical Sciences

22. ویژگیهای یک پیام اثربخش
متناسب با مخاطب
جذاب و جلب توجه کننده
متناسب با فرهنگ
دارای تنوع شکلی
پيش آزمون شده
روشن و واضح بودن
غيرمتناقض بودن
معتبر بودن
ترغيب کنندگی
پيشنهادگر اقدام بعدي

23. ترغيب کنندگی پيام
طراحی پيام بايد به گونه ای باشد که مخاطب را برای پذيرش يا عمل به آنچه هدف پيام است قانع کند.
بيان دليل و چرايي در پيام: مخاطب بايد با دريافت پيام دليل منطقی برای پذيرش و عمل به آن را دريافت کند و ترديد ذهنی اش رفع شود.
ايجاد همدلی با مخاطب: پيامی که باعث برانگيخته شدن حس همدلی با مخاطب خود شود و به او برای پذيرش محتوای پيام اطمينان دهد، ترغيب کننده خواهد بود

24. ترغيب کنندگی پيام
توان برانگيختن: پيامی که مانند محرک عمل مي کند و به مخاطب برای واکنش نشان دادن انگيزه دهد.
توانايي انجام رفتار مورد نظر در مخاطب: پيامی که بتواند توانايي انجام رفتار و عمل به توصيه پيام را به گيرنده خود القا نمايد، او را برای دريافت پيام ترغيب می کند.

25. انواع سبکهای پیام
جاذبه عاطفي در برابر جاذبه منطقی: تمرکز بر روی احساسات مخاطب و يا استفاده از منطق و استدلال (معمولاً پيام های عاطفی تأثير بيشتری دارند.)
جاذبه مثبت در برابر جاذبه منفي: تأکيد پيام بر نتايج مثبت مربوط به تغییر يا اشاره به نتايج منفی حاصل از وضعیت موجود (پاسخ به پيام هاي مثبت بهتر از پيام هاي منفي است.)

26. جاذبه جمعي در برابر جاذبه شخصي: پيام هايي که براي تک تک افراد و با هدف تأثيرگذاري بر فرد طراحي و منتشر مي گردند با پيام هايي که ديدگاه جمعي دارند، متفاوت خواهند بود
پيام با نتيجه گيري مشخص در برابر پيام با نتيجه گيري باز: مواردی که نتيجه گيری مشخصی ارائه می شود، در مقابل مواردی که نتيجه گيری برعهده مخاطب گذاشته می شود.
جاذبه هاي بيان تکراري يا بيان يک باره پيام: پيام هايي که به دفعات و تکراری به موضوعی می پردازند و يا پيامی که تنها برای يک بار منتقل می شود.

27. انتخاب هر سبکی از پیام بستگی به:
موضوع
اهداف
نتایج تحلیل مخاطبین

28. توصيف موضوع در پيام: معرفي و بيان واضح و روشن موضوعی که مورد نظر است.
اجزای کليدی
توصيف موضوع در پيام: معرفي و بيان واضح و روشن موضوعی که مورد نظر است.

29. بيان بزرگي موضوع: معرفي موضوع در پيام به تنهايي کافي نيست
بيان بزرگي موضوع: معرفي موضوع در پيام به تنهايي کافي نيست. پرداختن به بزرگي و اهميت موضوع مورد نظر است که باعث مي شود توجه مخاطب به مسأله مورد نظر جلب گردد. بيان نتايج و تبعات حاصل از مسأله و مقايسه آن با آنچه که برای گروه مخاطب قابل فهم و درک است و استفاده از ابزارهای مناسب مانند اعداد و ارقام مفيد است.

30. بيان تأثير منفي مشکل بر جامعه يا گروه هاي جمعيتي: علاوه بر بيان بزرگي و اهميت موضوع، ذکر تأثيرات منفي حاصل از موضوع بر جامعه در پيام ضروري است.
بيان اين که دست اندرکاران چه کاري مي توانند براي توجه به موضوع انجام دهند: پيامی که حاوی انتظارات از گروه مخاطب، تکليف گروه مخاطب پيام را مشخص می کند.
Siamak Mohebi
Ph.D Student in Health Education
School of Health – Isfahan University of Medical Sciences

31. طراحي پيام
پيامی که محتوای خوبی را با خود داشته باشد ولی اين محتوا بدون برخورداری از طراحی درست و استاندارد ارائه شود، محکوم به شکست و بی توجهی است.
توليد پيام مجموعه ای از دانش و هنر است.

32. ويژگی های طراحی پيام اجتناب از ارائه چند ايده به طور همزمان در يک پيام
تناسب با فرهنگ و زبان مخاطب: گاهی عدم همخوانی پيام با فرهنگ و زبان مخاطب باعث می شود گيرنده پيام آن را متعلق به خود نداند و در نتيجه آن را نمی پذيرد و به آن عمل نمی کند.

33. ويژگی های طراحی پيام
معرفی موقعيت ها و شخصيت های واقعي: پيامی که با استفاده از موقعيت های آشنا و واقعی طراحی شده باشد، برای مخاطب آشنا و قابل باور تلقی می شود.
شيوه متمايز پيام: استفاده از نوآوری در شيوه ارائه پيام، می تواند به جذابيت و تشويق مخاطب برای توجه به آن منجر گردد. فرم تکراری پيام در ذهن گيرنده، محتوای تکراری را تداعی می کند.
ماندگاری در حافظه

34. ماندگاری در حافظه
توليدکنندگان پيام بايد قادر باشند با استفاده از ابزار و روش های مختلف به ماندگاری محتوا و شکل پيام در حافظه مخاطب کمک کنند. به اين موارد توجه کنيم:
وقتی ايده موجود در يک پيام به صورت تقويت شده ارائه شود، مخاطب با هوشياری بيشتری به آن توجه خواهد کرد و احتمال ماندگاری آن در يادمان بيشتر خواهد شد.

35. ماندگاری در حافظه
کاهش آشفتگي ذهن مخاطب: ذهن آشفته مانند اتاقی شلوغ و به هم ريخته است که يافتن گمشده ای در آن سخت است. مخاطبی که ذهن آشفته دارد، نمی تواند آن را در قفسه های حافظه خود نگهداری کند و در نتيجه قادر به بازيابی آن نيست.
تکرار : پيامی که تکرار شود، بيشتر در حافظه می ماند.

36. مراحل توليد يک پيام ارتباطی
بررسی پيام ها و مواد موجود
توليد پيام وقت گير و پرهزينه است و ممکن است فرآيند توليد پيام منجر به خلق مواد و پيام های تکراری گردد. استفاده از مواد آموزشي موجود مانند کتابچه ها، پوسترها و پمفلت های حاوی پيام براي شروع کار ضروری است.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

37. مراحل توليد يک پيام ارتباطی
طراحي و آزمون محتواي پيام:
شناسايي پيام­گيران موردنظر و تعريف / تحقيق مسائل و يا علايق اصلي تحقيق.
مشاركت‌دهي پيام­گيران موردنظر ، تعيين نيازها، ارزش‌ها/باورها و منافع آنها و همچنين ميزان دانش آنها در مورد موضوع سلامتي عنوان شده.
تعيين مفاهيم كليدي و پيام‌هاي مبتني بر دانش پيام گيران
طراحي پيش‌نويس مواد
پيش‌آزمايش مواد در مورد پيام­گيران موردنظر
تنظيم پيش‌نويس براساس بازخورد پيام­گيران
انتشار و توزيع مواد
ارزيابي رضايت و درك پيام­گيران
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

38. مراحل توليد يک پيام ارتباطی
تصميم گيری در مورد نوع پيام:
موارد زير در تعيين نوع پيام و فورمت آن نقش دارد:
ماهيت پيام
عملکرد و هدف پيام
کانال هاي انتخاب شده براي برقراري ارتباط
بودجه و ديگر منابع موجود
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

39. برنامه کشوری هدا همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
اصول پيش آزمون پيام
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

40. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
پيش آزمون پيام
انجام پيش آزمون سبب می شود تا نقايص موجود در پيام ها پيش از صرف هزينه و توليد نهايي مواد مشخص گردد.
در پيش آزمون، جامعيت، نقاط قوت و ضعف، مرتبط بودن موضوع با مخاطب، و نيز اجزاي گيج کننده، حساسيت برانگيز يا بحث برانگيز پيام مشخص مي شود.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

41. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
معيارهاي پيش آزمون
درک مخاطب از پيام: ميزان درک محتوای پيام توسط گروهی منتخب از مخاطبان بررسی می شود و می تواند منجر به به ساده و قابل فهم تر شدن پيام منجر گردد.
تناسب: گروه منتخب در مورد تناسب پيام با گروه هدف نظر خواهد داد و مشخص خواهد کرد که با چه تغييراتی می توان پيام را برای مخاطبين مناسب تر کرد.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

42. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
معيارهاي پيش آزمون
قابليت توجه: ميزان توانايي پيام در جلب توجه مخاطب بررسی می شود.
ماندگاري در حافظه: در اين معيار مشخص می شود که تا چه اندازه پيام در ياد مخاطبان مانده است و آيا محتوا و شکل آن را از ياد برده اند؟
اعتبار: بررسی ميزان اعتبار پيام از ديدگاه گروه منتخب در پيش آزمون ها ضروری است.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

43. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
معيارهاي پيش آزمون
پذيرفتني: بررسی اين که گروه محتوای پيام را پذيرفته يا نه و اشکالاتی که بايد مرتفع شود تا پيام مورد پذيرش مخاطب قرار گيرد.
جذابيت: از گروه منتخب به صورت مستقيم درباره جذابيت پيام پرسش خواهد شد و يا جذابيت پيام مورد نظر در بين چندين پيام بررسی می شود.
دانش، نگرش و باور: همخوانی پيام با دانش، نگرش و باورهای مخاطب و اقداماتی که برای اصلاح نواقص آن مطرح است.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

44. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
روش های انجام پيش آزمون
استفاده از پرسشنامه های خود ايفا: پرسشنامه هايي که در اختيار گروه هدف قرار می گيرد و از آنان درباره اجزای کليدی پيام پرسش می شود.
بحث گروهی متمرکز: با انتخاب گروه های کوچکی از بين مخاطبان و ارزيابی معيارهای مورد نظر در پيام توليد شده
مصاحبه: گاهی لازم است با افراد منتخبی از گروه هدف مصاحبه هايي درباره محتوا و شکل پيام توليد شده انجام شود و با اعمال نظرات آنان پيام نهايي شود.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

45. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
روش های انجام پيش آزمون
گروه کارشناسان و دروازه بانان: استفاده از نظرات کارشناسان و صاحبنظران آشنا به موضوع و دروازه بانان(افرادی که می توانند جريان اطلاعات به گروه مخاطب را کنترل می کنند) برای رفع اشکالات پيام و نهايي کردن آن روش ديگر پيش آزمون کردن به شمار می رود.
استفاده از موقعيت های واقعی: گاهی لازم است با ارائه پيام به گروه مخاطب در موقعيت های واقعی مانند مراکز حضور آنان و بررسی عکس العمل ها و نظرات آنان، پيام را پيش آزمون کرد.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

46. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
چند نکته در پيش آزمون
بررسی ميزان خوانا بودن پيام و اصلاح آن براساس نتايج اين آزمون، باعث تبديل پيام دشوار به پيامی خوانا می شود.
در پرسش از افراد برای درک نظرات آنان از سئوالات باز (و نه بسته يا راهنمايي کننده برای جوابی مشخص) استفاده شود.
هر گونه نظر مهم تلقی گردد حتی اگر به نظر غيرمنطقی يا نادرست به نظر برسد. (گاه نظر ندادن به معنای عدم درک مفهوم پيام يا پرسش ماست پس می تواند مهم باشد)
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

47. همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
چند نکته در پيش آزمون
بهتر است پيش آزمون هنگامی برگزار شود که در مراحل ابتدايي توليد مواد حامل پيام قرار داريم.
برای پيش آزمون پيام بايد تا مرحله ای پيش رفت که اکثريت شرکت کنندگان همان چيزی را که انتظار می رود دريافت کنند و نيز هيچ پيشنهادی برای اصلاح آن ارائه نشود.
در پيش آزمون بايد ابتدا بدون نوشته ها، تصاوير را آزمون کرد و بعد همراه با نوشته ها به گروه ارائه کرد. با اين روش مطمئن می شويم که تصاوير به تنهايي گويا بوده است.
برنامه کشوری هدا
همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

48. سئوالاتی که می توان در پيش آزمون پرسيد
مفهوم اصلی پيام چه بود؟ از اين پيام چه فهميديد؟
فکر می کنيد با ديدن اين پيام بايد چه کاری انجام دهيد؟
آيا چيزی هست که فکر می کنيد در اين پيام نيامده است؟
کدام قسمت از پيام را دوست داشتيد و از کدام بخش خوشتان نيامد؟
شکل ها و تصاوير آن چگونه بود؟ نقاط قوت و ضعف آن را بيان کنيد.
اگر جای ما بوديد اين پيام ها را برای چه کسانی و کجا توزيع می کرديد؟
نظرتان درباره کسانی را که در اين تصاوير ديديد چيست؟
به نظر شما، آنچه در اين پيام بيان شده به مخاطب کمک می کند يا نه؟ آيا او را اميدوارتر می کند يا ناميدتر ؟ شما را اميدوارتر کرد يا نااميدتر؟
آيا پيشنهاد يا نظری برای بهتر شدن اين پيام داريد؟